Εξαπσαϊσμόρ στην Ελληνική γλώσσα τηρ Κωνσταντινούποληρ τος ΙΘ` αιώνα Valentina Fedchenko Δίλαη γλσζηόλ όηη νη πεξηζζόηεξεο γισζζηθέο θνηλόηεηεο ηνπ θόζκνπ είλαη ζηε βάζε ηνπο δίγισζζεο, αθόκα θαη πνιύγισζζεο, πνπ ζεκαίλεη πσο ιεηηνπξγνύλ ζηα πιαίζηα δύν ή πεξηζζόηεξσλ γισζζηθώλ θσδηθώλ θαη εμειίζζνληαη ζηηο ζπλζήθεο ηεο ζπλερνύο, ζπλήζσο εθ κέξνπο, δηαγισζζηθήο παξεκβνιήο. Σν γεγνλόο πσο ηα πνιύγισζζα έζλε θαηέρνπλ ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ θξαηώλ ηνπ θόζκνπ, έρεη αλαγλσξηζηεί, ελώ θαζίζηαηαη δύζθνιν λα βξεη θαλείο κηα κνλόγισζζε θνηλόηεηα. Η ππάξρνπζα πνιπγισζζία πάλησο δελ νδεγεί απαξαίηεηα ζηε δεκηνπξγία κηαο ινγνηερληθήο παξάδνζεο ζε κεξηθέο γιώζζεο, ε νπνία ζα αληηζηνηρνύζε κε θαηάιιειν ηξόπν ζην πνηθίιν γισζζηθό έδαθόο ηεο. Η αλάπηπμε ηεο δίγισζζεο ή θαη πνιύγισζζεο γξαπηήο ινγνηερλίαο απαηηεί έλα πςειό επίπεδν δηγισζζίαο ησλ νκηιεηώλ. Σπγθεθξηκέλα ζηα Βαιθάληα ην θαηλόκελν ηνπ γισζζηθνύ κίγκαηνο, πξνθνξηθνύ θαη γξαπηνύ, ε ρξεζηκνπνίεζε δηάθνξσλ ραξαθηήξσλ (ειιεληθώλ, αξαβηθώλ, ιαηηληθώλ) ηνπιάρηζηνλ έσο ηηο αξρέο ηνπ Κ` αηώλα ήηαλ πνιύ δεκνθηιήο. Σηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία ε Ειιεληθή γιώζζα δηακνξθώλεηαη ζε θαηάζηαζε έληνλσλ επαθώλ κε αιιόγισζζεο θνηλόηεηεο, πξώηα από όια κε ηελ ηνπξθηθή, ιηγόηεξν κε ηηαιηθή θαη γαιιηθή, θπξίσο ζε κεγάια αζηηθά θέληξα: ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε θαη ζηε Σκύξλε. Χάξε ζηηο επαθέο απηέο ε γιώζζα εκπινπηίδεηαη κε θάζε ινγήο δαλεηζκνύο ζην ιεμηθό επίπεδν, θαζώο θαη ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο ζην επίπεδν ηεο δνκήο. Σηηο αξρέο ηνπ ΙΘ` αηώλα επί ηνπ Μαρκνύη δεύηεξνπ ζηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία αλαηέιιεη ε επνρή ηεο αλάπηπμεο ηεο ηππνγξαθίαο, ζηελ νπνία νθείιεηαη θαη ε δηάδνζε ηνπ θαξακαλιίδηθνπ έληππνπ, κηαο ζεηξάο επί ην πιείζηνλ κεηαθξαζκέλσλ ζηα ηνπξθηθά θεηκέλσλ κε ζξεζθεπηηθό πεξηερόκελν, γξακκέλσλ κε ειιεληθνύο ραξαθηήξεο. 1 Σηελ Κσλζηαληηλνύπνιε ηνπ ΙΘ` αηώλα έλα κεγάιν πνζνζηό εθδόζεσλ ήηαλ δίγισζζν, αλάκεζά ηνπο αθελόο ηα παηξηαξρηθά γξάκκαηα θαη εγθύθιηνη επηζηνιέο (ζηα ειιεληθά θαη ζηα θαξακαλιίδηθα) θαη αθεηέξνπ δίγισζζεο πνηεηηθέο αλζνινγίεο, πάιη κε ρξήζε ηεο θαξακαλιίδηθεο γξαθήο. 2 Πξόθεηηαη γηα έλα επξύ θάζκα θεηκέλσλ δηάθνξσλ εηδώλ. Η δηάδνζε ηνπ δίγισζζνπ έληππνπ θηλεηνπνηήζεθε θαηά κεγάιν κέξνο από ην Παηξηαξρείν ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο γηα επλντθνύο ιόγνπο, γηα λα απνθηεζεί ε πξόζβαζε ζηνλ ηνπξθόθσλν ειιεληζκό. Αιιά αξθεηά ζύληνκα νη δίγισζζεο εθδόζεηο γίλνληαη δεκνθηιείο θαη ζηνπο θνζκηθνύο θύθινπο ηεο θσλζηαληηλνππνιίηηθεο θνηλσλίαο. Δληόο ηεο παξελζέζεσο, δελ πξέπεη λα μερλάκε όηη ε δίγισζζε πνίεζε θπθινθνξνύζε ζε ρεηξόγξαθε κνξθή ήδε ζηνπο Φαλαξηώηεο, νη νπνίνη είλαη γλσζηνί γηα ηελ πνιύγισζζε εθπαίδεπζή ηνπο. 1 Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο βι. [Balta 1997-1998]. Γηα ππάξρνπζεο θαξακαλιίδηθεο εθδόζεηο βι. [Balta 1987a/b, 1990/91, 1997, Salaville 1958, 1966, 1974]. 2 Γηα δίγισζζεο θαξακαλιίδηθεο πνηεηηθέο αλζνινγίεο βι. [Kappler 2002].
Αιιά ήδε κεηά ηελ Φαλαξησηηθή επνρή, πνιύ αξγόηεξα ζηε δεθαεηία ηνπ 1830 ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε απμάλεηαη ε έθδνζε ησλ δίγισζζσλ κεηθηώλ, επί ην πιείζηνλ πνηεηηθώλ έληππσλ. Μεξηθά από απηά πεξηείραλ θαη κεινπνηεκέλα ηξαγνύδηα κε κνπζηθή ζπλνδεία. Σν γεγνλόο πνπ καο νδεγεί ζηελ ππόζεζε όηη ε αύμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο πξνο ηε δίγισζζε πνίεζε εμεγείηαη κε ηε κόδα γηα δηάθνξνπ είδνπο δηαπνιηηηζκηθέο επαθέο θαη αλακείμεηο, θαη ζπγθεθξηκέλσο γηα ηελ Οζσκαληθή θνζκηθή, έηζη απνθαινύκελε, «εμσηεξηθή» κνπζηθή, ε νπνία αθνκνηώλεηαη ζηελ ειιελόθσλε θνηλόηεηα. ηελ αξρή νη εθδόζεηο απηέο ζπληάζζνληαλ θπξίσο κε ηελ επηκέιεηα ησλ Διιήλσλ ςαικσδώλ θαη επαγγεικαηηώλ κνπζηθώλ κε γλώζε θαη ησλ δύν γισζζώλ, ηεο ειιεληθήο θαη ηεο ηνπξθηθήο. Αξγόηεξα όκσο, γύξσ ζηα κέζα ηνπ ΙΘ` αηώλα, νη αλζνινγίεο κεηαηξέπνληαη ζε κηθξόηεξα θπιιάδηα καδηθήο ινγνηερληθήο παξαγσγήο, ε νπνία έηζη θαη παξακέλεη δίγισζζε έσο ηα ηέιε ηνπ ΙΘ` αηώλα. Σν δίγισζζν ινγνηερληθό θαηλόκελν απηό αλ εμεηαζηεί ζε επξύηεξν ηζηνξηθό πιαίζην κπνξεί λα ζεσξεζεί παξάδνμν θαη αληηθαηηθό θαη λα θαηαζηεί έλα μερσξηζηό εξεπλεηηθό δήηεκα. Ο έηζη επνλνκαδόκελνο ν «πην καθξύο αηώλαο» ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο, ν ΙΘ`, ππήξρε, όπσο είλαη γλσζηό, ν αηώλαο ηεο δηακόξθσζεο θαη άλζηζεο ηεο έλλνηαο ηνπ έζλνπο θαη ηνπ εζληθνύ θξάηνπο, ν αηώλαο ηεο ιεγόκελεο εζληθήο νηθνδόκεζεο, ζεκαληηθέο ζπληζηνύζεο ηεο νπνίαο απνηέιεζαλ, βεβαίσο, ε γιώζζα θαη ε ινγνηερλία. Οη ηδέεο γηα ηε ζηαζεξόηεηα θαη «αλαιινίσζε» ηεο ειιεληθήο γιώζζαο, ηε ιεγόκελε «εγγελή ζπληεξεηηθόηεηα» ηεο θαη ηθαλόηεηα λα αληηζηέθεηαη ζηηο αιιαγέο νδήγεζαλ, ζε πξαθηηθό επίπεδν, ζε δηάθνξεο δηνξζσηηθέο επεκβάζεηο θαη βειηηώζεηο. Η δηόξζσζε ηεο γιώζζαο εθθξάζηεθε θπξίσο ζε δύν ηάζεηο, πξώηνλ, γηα γισζζηθή θάζαξζε (θαζαξηζκό), εμνβειηζκό ησλ μελόγισζζσλ ζηνηρείσλ θαη πξνζκείμεσλ, θαη δεύηεξνλ, γηα γισζζηθό εμαξρατζκό. ηελ νπζία θαη νη δύν ηάζεηο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλεο κεηαμύ ηνπο. Ο εμαξρατζκόο ηεο ειιεληθήο γιώζζαο θαηέζηε ζπλέπεηα θαηά πάζα πηζαλόηεηα ηεο ηάζεο πξνο ηνλ θαζαξηζκό ηεο γιώζζαο. Από ηε γισζζνινγηθή άπνςε νη δηαδηθαζίεο ηνπ εμαξρατζκνύ θαη γισζζηθνύ θαζαξηζκνύ από μελόγισζζνπο δαλεηζκνύο πξαγκαηνπνηνύληαη κε παξόκνην ηξόπν: κέζσ ππνθαηάζηαζεο ησλ μελόγισζζσλ ή θαηλνύξησλ (ρπδαίσλ) κνξθνινγηθώλ δνκώλ ή ιέμεσλ κε ηηο αλάινγεο κνξθέο από ηελ ίδηα γιώζζα ή από πςειόηεξνπ επηπέδνπ πθνινγηθό ζηξώκα. Πην ζπρλά θαη νη δύν δηαδηθαζίεο δηεμάγνληαη κόλν ζε επίπεδν ιεμηινγίνπ, δειαδή εθθξάδνληαη κόλν ζε ππνθαηάζηαζε μερσξηζηώλ ιεμηθώλ ζηνηρείσλ. Η ειιεληθή γιώζζα ηνπ ΙΘ` αηώλα παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, επεηδή ε ππνθαηάζηαζε ιεμηινγίνπ ζπλνδεύεηαη επίζεο κε ηελ επηθαηξνπνίεζε ελόο κέξνπο ησλ αξρατδόλησλ κνξθνινγηθώλ θαη ζπληαθηηθώλ θαηλνκέλσλ. ηα κέζα ηνπ ΙΘ` αηώλα νη γισζζηθέο ηδενινγίεο γίλνληαη όιν έλα θαη πεξηζζόηεξν πην αηζζεηέο ζην αλεμάξηεην ειιεληθό θξάηνο θαη ηα Ιώληα λεζηά, όπσο ην δείρλεη θαη ν Πίηεξ Μάθξηηδ [Mackridge 2009]. Δίλαη αλακθίβνιν, όηη νη δηαλνεηηθέο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ δύν
πξσηεπνπζώλ ηνπ ειιεληθνύ θόζκνπ ηεο Αζήλαο θαη ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο δηαηεξνύληαη ζηα κεηαεπαλαζηαηηθά ρξόληα. Με ηνλ ηξόπν απηό θαη νη παιαηέο γισζζηθέο ζπδεηήζεηο ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο, ζπκπιεξσκέλεο κε επίθαηξα θαζαξά εζληθά ζέκαηα, απνθηνύλ θαηλνύξηεο δηαζηάζεηο. Γηα ην αζελατθό γισζζηθό πεξηβάιινλ, πάλησο, ε δηαδηθαζία αθαίξεζεο νξηζκέλνπ κέξνπο ησλ ηνπξθηθώλ ιέμεσλ θαη ε ππνθαηάζηαζή ηνπο κε εθθξάζεηο ειιεληθήο πξνέιεπζεο (κε ζύλζεηεο ιέμεηο ή αξρατζκνύο) ήηαλ πνιύ πην θπζηθή θαη ινγηθή, δηόηη από ηε ζηηγκή όηαλ ε ειιεληθή γιώζζα απέθηεζε ηελ ππόζηαζε ηεο εζληθήο θαη θξαηηθήο γιώζζαο, βγήθε από ηε δώλε ησλ έληνλσλ γισζζηθώλ επαθώλ θαη άξρηζε λα εμειίζζεηαη ζε ζρεηηθή απνκόλσζε. Σν ηζηνξηθό γίλεζζαη ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο δεκηνπξγνύζε δηαθνξεηηθό έδαθνο γηα ηελ ελζσκάησζε ησλ ίδησλ ελλνηώλ. Ο θαζαξηζκόο ηεο γιώζζαο από μελόγισζζα δάλεηα, ζπλνδεπόκελνο κε ηνλ εμαξρατζκό ηεο, πξαγκαηνπνηνύηαλ παξάιιεια, ηελ ίδηα ρξνληθή ζηηγκή, κε ηελ αλάπηπμε ηνπ δίγισζζνπ έληππνπ θαη κε ηελ θαζεκεξηλή πξνθνξηθή θαη γξαπηή ρξήζε ησλ ηνπξθηθώλ. Δλησκεηαμύ νη αλσηέξσ γισζζηθέο ηδέεο εθπξνζσπεύνπλ ηηο θαηλνύξηεο επξσπατθέο επηξξνέο (δειαδή, θαζνξηζκό ηνπ έζλνπο κε γισζζηθό θξηηήξην), ελώ ε πνιπγισζζία ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ θαη ηνπ έληππνπ παξνπζηάδεη ηελ παιαηά νζσκαληθή παξάδνζε θαζνξηζκνύ ηεο εζληθήο θαηαγσγήο κε ζξεζθεπηηθό θξηηήξην ρσξίο γισζζηθέο δηαθνξνπνηήζεηο. Δπνκέλσο, πξόθεηηαη πάιη γηα ηε ζύγθξνπζε θαη ζηαδηαθή αιιαγή ηνπ ηδενινγηθνύ πιαηζίνπ. Όπσο είλαη θαλεξό, παξαδείγκαηνο ράξηλ, από ην ιεμηθό ηεο ειιεληθήο γιώζζαο: Λεξικόν τηρ καθ' ημάρ ελληνικήρ διαλέκτος μεθηπμηνεςμένηρ ειρ το απσαίον ελληνικόν και το γαλλικόν ηνπ κεγάινπ Έιιελα ιεμηθνγξάθνπ θαξιάηνπ Βπδαληίνπ, ζπληεηαγκέλν ην 1835, ηα Διιεληθά εθείλεο ηεο πεξηόδνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ έλα κεγάιν πνζνζηό ιέμεσλ ηνπξθηθήο πξνέιεπζεο. ην ηέινο ηνπ ιεμηθνύ ηνπ ν Βπδάληηνο αλαθέξεη κηα ιίζηα ιέμεσλ θαη εθθξάζεσλ πνπ πξέπεη λα εμαηξεζνύλ από ηελ θαζεκεξηλή ρξήζε. Με άιια ιόγηα, ε θσλζηαληηλνππνιίηηθε δηάιεθηνο ηνλ ΙΘ` αηώλα έγηλε πεδίν κάρεο ηνπ πνπξηζκνύ, πνπ εθθξάζηεθε ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ ηερλεηνύ ειέγρνπ ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, θαη ηεο γισζζηθήο παξεκβνιήο, αλαπόθεπθηεο ζηελ θαηάζηαζε γισζζηθώλ επαθώλ. Πξέπεη λα πξνζζέζσ πσο έσο ζήκεξα, ζύκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο κνπ ζε ζύγρξνλε θνηλόηεηα Κσλζηαληηλνππνιηηώλ ζηελ Αζήλα, ζην ηδίσκά ηνπο ρξεζηκνπνηνύληαη αξθεηέο ιέμεηο μέλεο πξνέιεπζεο, πξώηα από όια, ηνπξθηθήο θαη γαιιηθήο (γηα παξάδεηγκα, κπεζ-παξά (λενειι. ηδάκπα) ή βαληνύο (λενειι. πσιήηξηα)). 3 Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ ην ΙΘ` αηώλα ε Κσλζηαληηλνύπνιε ζηαδηαθά ράλεη ην θύξνο κηαο πξσηεύνπζαο ηνπ ειιελόθσλνπ θόζκνπ, θαη ην ηδίσκά ηεο κεηαηξέπεηαη ζε έλα δεπηεξεύνπζαο ζεκαζίαο γισζζηθό δεκηνύξγεκα, έλα πεξίεξγν θξάκα ησλ μελόγισζζσλ δαλεηζκώλ κε αξραηνειιεληθά αξρατθά κνξθνινγηθά θαη ζπληαθηηθά ζηνηρεία. 3 Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα ησλ Κσλζηαληηλνππνιηηώλ βι. [Федченко 2009].
Δλώ ε ζπλερήο ηάζε πξνο ηνλ θαζαξηζκό κπαίλεη ζε αληίθαζε κε ηελ «επαθηθή» θύζε ηνπ ηδηώκαηνο, νη ηδέεο εμαξρατζκνύ πξαγκαηνπνηνύληαη ζρεηηθά εύθνια ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε. ηελ νπζία ηνπ ν εμαξρατζκόο απνηειεί κηα δηαδηθαζία ζπκπιήξσζεο ηεο γιώζζαο από ήδε ππάξρνπζεο, αιιά αλεπίθαηξεο πξνο ζηηγκήλ γισζζηθέο πεγέο θαη κπνξεί λα εθθξαζηεί ζε πξνζαλαηνιηζκό πξνο ηηο ινγνηερληθέο πεγέο (πξνο ηελ αξραία ειιεληθή ινγνηερλία, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε) ή πξνο άιιν αλώηεξν πην ζπληεξεηηθό γισζζηθό ζηξώκα, ην νπνίν γηα ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε εθπξνζσπνύζε ην παηξηαξρηθό εθθιεζηαζηηθό ύθνο. πλήζσο ν εμαξρατζκόο εθθξάδεηαη ζε δαλεηζκό ησλ κνξθνινγηθώλ ζηνηρείσλ (γηα παξάδεηγκα, κνξθώλ ηνπ αξραίνπ ειιεληθνύ παξαθεηκέλνπ κε αλαδηπιαζηαζκό ζε θώο, -θύηα, -θόο, ρξήζε απαξεκθάησλ: εθθξάδεζζαη, ππνκλήζαη [Μνπζηθόλ Απάλζηζκα 1872]), πην ζπάληα ησλ ζπληαθηηθώλ δνκώλ (γηα παξάδεηγκα, Genetivus Absolutus) ζε επηθαλεηαθό ηππηθό επίπεδν, ελώ θαηά κεγάιν κέξνο δελ ιακβάλεηαη ππόςε ε εμέιημε ηεο γξακκαηηθήο ζεκαζίαο ησλ ηύπσλ θαη ησλ γξακκαηηθώλ θαηεγνξηώλ. Πάλησο, ν ζπζρεηηζκόο ηνπ εμσηεξηθνύ εμαξρατζκνύ ηεο κνξθήο θαη ηεο αιιαγήο ηεο εζσηεξηθήο γξακκαηηθήο ζεκαζίαο κηαο γξακκαηηθήο δνκήο απνηειεί έλα ελδηαθέξνλ δήηεκα γηα ηελ πεξαηηέξσ κειέηε θαη δελ ζα καο απαζρνιεί πξνο ην παξόλ. Με ηνλ ηξόπν απηό γηα κηα εμαξρατζκέλε κνλάδα (γηα παξάδεηγκα, κόξθεκα ή ζπληαθηηθή δνκή) θαζίζηαληαη δύν ζεκαζίεο: ε γξακκαηηθή ζεκαζία ηνπ αληίζηνηρνύ ηεο ζην ζύγρξνλν γισζζηθό ζύζηεκα θαη ε ηδενινγηθή ζεκαζία ηεο κνλάδαο σο γλσξίζκαηνο ηνπ εμαξρατζκνύ. Η δηπιή ζεκαζία απηή δεκηνπξγείηαη κέζσ ζπλδπαζκνύ ησλ δπν ζεκεηαθώλ ζπζηεκάησλ: ηνπ γισζζηθνύ θαη ηνπ ηδενινγηθνύ. Όζνλ αθνξά ηε γισζζηθή πξαθηηθή έθθξαζε ηνπ εμαξρατζκνύ, θαίλεηαη πσο θαη ζηελ Αζήλα θαη ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε νη δηαδηθαζίεο εμαξρατζκνύ δηεμάγνληαλ κε ηνλ ίδην ηξόπν, κε κνλαδηθή εμαίξεζε, όηη ην ηδίσκα ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο, ιόγσ ηεο ζρεηηθήο απνκόλσζήο ηνπ, δηαηήξεζε αξθεηά αξραία ζηνηρεία έσο ζήκεξα, κεξηθά πξνθαλώο επαλεηζαγκέλα ζηελ θαζνκηινπκέλε θαηά ην ΙΘ` αηώλα. Σα ζηνηρεία απηά, θπξίσο μερσξηζηέο αξραίεο ιέμεηο όπσο απίδη, πηλαθνπιύηεο, απνηεινύλ αληηθείκελν ππεξεθάλεηαο ησλ νκηιεηώλ, γύξσ ηνπο δεκηνπξγείηαη κηα ζεηξά ζρεηηθώλ αθεγήζεσλ [Федченко 2009]. Όκσο ηδενινγηθή παξνπζίαζε ηνπ εμαξρατζκνύ ζηελ Αζήλα θαη ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε δηαθέξεη αηζζεηά. Από ην δεύηεξν ηέηαξην ηνπ ΙΘ` αηώλα ε Κσλζηαληηλνύπνιε, ελώ βξέζεθε εθηόο ηνπ θαηλνύξηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο από γεσγξαθηθή θαη πνιηηηθή άπνςε, πάλησο, παξακέλεη κηα απηνθξαηνξηθή πξσηεύνπζα κε δηνηθεηηθά όξγαλα ηεο ειιεληθήο θνηλόηεηαο. Δπνκέλσο, δελ απέρεη από ηελ εζληθή νηθνδόκεζε, δηακνξθώλνληαο ηε δηθή ηεο εθδνρή. Μεηά ην `21 ην παηξηαξρείν ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο θαη ε θαηλνύξηα ειίη θαηαβάινπλ πξνζπάζεηεο λα αληεπεμέιζνπλ ζηελ θαηλνύξηα ζπλέρεηα κεηαβαιιόκελε θαηάζηαζε θαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ θαηλνύξηα ηζηνξηθά
δξώκελα. Οη πξνζπάζεηεο απηέο θαηά θάπνην βαζκό κπνξεί λα παξαθνινπζήζεη θαλείο ζηε ζεηξά ησλ δίγισζζσλ εθδόζεσλ, γηα ηελ νπνία επξόθεηην ιίγν πην πξηλ. Οη ζπληάθηεο ησλ αλζνινγηώλ απεπζύλνληαη ζην αλαγλσζηηθό θνηλό ηνπο ζε πξνιόγνπο, γξακκέλνπο ζηα Διιεληθά, ηα νπνία αιιάδνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ΙΘ` αηώλα. Η παξάδνζε απηή απνηειεί έλα νκνγελέο θνηλσληθό θαηλόκελν, πνπ επηηξέπεη λα παξαθνινπζεζεί ε εμέιημε ηνπ εμαξρατζκνύ ζηα πιαίζηα ελόο κόλν γισζζηθνύ ύθνπο, ελόο ινγνηερληθνύ είδνπο, θαη πόηε πόηε αθόκα θαη γιώζζαο ελόο ζπγγξαθέα. Η αληηπαξαβνιή γισζζηθώλ δεδνκέλσλ από πξνιόγνπο κε ην ηδενινγηθό πεξηερόκελό ηνπο δηαπηζηώλνπλ ηνλ ζπλδπαζκό κεηαμύ ησλ ηερλεηώλ γισζζηθώλ αιιαγώλ θαη πνιηηηθώλ απόςεσλ ησλ ζπγγξαθέσλ. 4 Μηα ζεκαληηθή ηνκή ζηε γισζζηθή έθθξαζε θαη ζην πεξηερόκελν ησλ πξνιόγσλ παξαηεξείηαη ζηε δεθαεηία ηνπ 1870, όηαλ ν εμαξρατζκόο δελ πεξηνξίδεηαη πηα ζηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ αξραίσλ ιέμεσλ θαη αξραηόκνξθσλ ηύπσλ, αιιά επηρεηξείηαη ζπζηεκαηηθά ζε όια ηα γισζζηθά επίπεδα κε ην απνηέιεζκα ηεο απνθαηάζηαζεο ή κάιινλ επαλαδεκηνπξγίαο ηνπ αξραίνπ ειιεληθνύ ζπζηήκαηνο. Ωο πξνο ην πεξηερόκελν, πξνβάιινληαη νη ηδέεο ηεο θπιεηηθήο ζπλέρεηαο θαη ζηαζεξόηεηαο ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο, όπνπ πάλησο έλαο ζεκαληηθόο ξόινο απνδίδεηαη ζηνπο Οζσκαλνύο. Με απηό ηνλ ηξόπν νη ζπληάθηεο παξαπέκπνπλ ζηηο γλσζηέο θαη ζρεηηθά δεκνθηιείο εθείλε ηελ πεξίνδν ηδέεο ηνπ Διιελνζσκαληζκνύ, θαη ελ κέξεη ζπλδπάδνπλ ην γισζζηθό εμαξρατζκό κε ηελ πξνβνιή ησλ ηδεώλ απηώλ. ηελ πεξίπησζε απηή πξόθεηηαη ήδε γηα ηνλ πξνζρεδηαζκέλν εμαξρατζκό, βαζηζκέλν ζε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο θαη ηδενινγηθέο απόςεηο. Η ρξήζε ησλ ηδεώλ ηνπ Διιελνζσκαληζκνύ επηηξέπεη ζηνπο ζπγγξαθείο επίζεο λα ιύζνπλ ηελ αληίθαζε αλάκεζα ζηελ ηάζε πξνο ην γισζζηθό θαζαξηζκό θαη ζηελ θύξηα ζπληζηνύζα ηεο εθδνηηθήο παξάδνζεο απηήο ηε δηγισζζία ηεο. Γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ηνλ παξάμελν ζπλδπαζκό απηό, δειώλνπλ ηελ έιιελν-ηνπξθηθή δηγισζζία ηνλ θύξην ραξαθηεξηζηηθό ησλ Οζσκαλώλ Διιήλσλ, ράξε ζην νπνίν νη Ρσκηνί ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο παξακέλνπλ έμσ από ηελ επίζεκε ηδενινγία ηνπ Διιεληθνύ θξάηνπο. Δπνκέλσο, ρξεζηκνπνηείηαη ην θνηλό ζηεξεόηππν ηνπ ΙΘ` αηώλα, όηαλ έλα έζλνο νκηιεί κόλν κία γιώζζα, όπνπ κία γιώζζα αληηθαζίζηαηαη κε δίγισζζε ζύλζεζε ηεο ειιεληθήο θαη ηεο ηνπξθηθήο. Βηβιηνγξαθία Balta E. Karamanlidika, Additions (1584 1900). Athènes, 1987. Balta E. Karamanlidika, Nouvelles additions et compléments // Γειηίν Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ. Αζήλα, 1990/91. Balta E. Karamanlidika, Nouvelles additions et compléments I. Athènes, 1997. 4 Βι., παξαδείγκαηνο ράξηλ, ηνλ πξόινγν πξνο ηελ αλζνινγία [Μνπζηθόλ Απάλζηζκα 1872].
Balta E. Karamanlidika, XXe siècle. Athènes, 1987b. Balta E. Périodisation et typologie de la production des livres Karamanlis // Γειηίν ηνπ Κέληξνπ Μηθξναζηαηηθώλ πνπδώλ, 12, 1997-1998. 129-153. Kappler M. Türkischsprachige Liebeslyrik in griechisch-osmanischen Liedantologien des 19. Jahrhunderts. Berlin, 2002. Mackridge P. Language and National Identity in Greece, 1766 1976. Oxford, 2009. Salaville S., Dalleggio E. Karamanlidika (Bibliographie analytique d`ouvrages en langue torque imprimés en caractères grecs) I (1584 1850). Athènes, 1958. Salaville S., Dalleggio E. Karamanlidika II (1851 1865). Athènes, 1966. Salaville S., Dalleggio E. Karamanlidika III (1866 1900). Athènes, 1974. Μνπζηθόλ Απάλζηζκα (κεδδκνπάτ καθακάη). Δλ Κσλζηαληηλνύπνιεη, 1872. Федченко В. В. Константинопольские греки в Афинах: восприятие собственного языка // Доклады Российских ученых. Х конгресс по изучению стран Юго-Восточной Европы (Париж, 24-26 сентября 2009). СПб, Наука, 2009. С. 326-340.