Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση econtentplus programme ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 1
econteplus Project ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΨΥΧΑΝΘΩΝ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ: 1. ΜΠΙΖΕΛΙ - ΑΡΑΚΑΣ Χαράλαμπος Θανόπουλος MSc Γεωπόνος Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 2
Περιεχόμενα Καταγωγή - ιστορικό... Χρήσεις...... Θρεπτική αξία.. Περιγραφή του φυτού.. Ποικιλίες.. Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις Πολλαπλασιασμός... Εποχή σποράς.... Καλλιεργητικές φροντίδες.. Άρδευση.... Λίπανση Σκαλίσματα... Άλλες καλλιεργητικές φροντίδες.. Εχθροί και ασθένειες του μπιζελιού.. Σημαντικότερες προσβολές του μπιζελιού... Βρούχος. Laspeyresia nigricana.. Plusia gamma... Σημαντικότερες ασθένειες του μπιζελιού..... Περονόσπορος... Αδρομύκωση - Φουζάριο.. Ασκοχύτωση. Σκληροτινίαση.. Ωίδιο...... Σκωρίαση... Βακτηρίωση μπιζελιού.. Συγκαλλιέργεια Συγκομιδή Απόδοση...... Συντήρηση.. Βιβλιογραφία... 4 4 5 5 6 7 8 8 9 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 10 11 11 12 12 12 13 13 13 14 14 16 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 3
Βιολογική Καλλιέργεια Μπιζέλι Επιστημονικό όνομα: Pisum sativum L. Οικογένεια: Leguminosae Συνώνυμα: Πίσον Εικόνα 1: Καρποί μπιζελιού To Pisum sativum (ή Πίσον) περιλαμβάνει τις εξής βοτανικές ποικιλίες: Pisum sativum var. pachylobum, όπου ανήκει ο αρακάς Pisum sativum var. saccharatum, όπου ανήκει το γλυκομπίζελο (με πλατύς λοβούς). Καταγωγή - ιστορικό: Ως χώρες προέλευσης του αρακά θεωρούνται το Αφγανιστάν, η Ινδία και η Κίνα. Στην Ελλάδα το πίσον είναι γνωστό από την αρχαία εποχή για τα ξηρά του σπέρματα και αναφέρεται από τους Θεόφραστο και Αθηναίο Χρήσεις: Στον αρακά καταναλώνονται μόνο τα σπέρματα του νωπά, σε κονσέρβες, κατεψυγμένα ή ξηρά (όσπρια). Μεγάλη κατανάλωση έχει στην αγορά ο νωπός κατεψυγμένος που είναι διαθέσιμος όλο το χρόνο. Στην περίπτωση του γλυκομπίζελου καταναλώνονται οι νωποί τρυφεροί λοβοί, με τα υποανάπτυκτα σπέρματα. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 4
Ο αρακάς, όπως και όλα τα ψυχανθή φυτά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για χλωρή λίπανση. Η ενσωμάτωση μέσα στο χωράφι γίνεται λίγο πριν την άνθηση ή κατά τη διάρκεια του σχηματισμού ανθέων. Θρεπτική αξία: Οι λοβοί και τα σπέρματα του μπιζελιού χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό πρωτεϊνών και υδατανθράκων. Στον παρακάτω πίνακα 1 παρουσιάζεται η θρεπτική σύσταση του νωπού αρακά: Θρεπτική αξία Περιεκτικότητα Άλατα Περιεκτικότητα Νερό 78,8 % Ασβέστιο (Ca) 25mg Υδατάνθρακες 14,5g (5%) Σίδηρος (Fe) 1,5mg Πρωτεΐνες 5,4 g (11%) Μαγνήσιο (Mg) 33mg Φυτικά έλαια 0,4g (1%) Φώσφορος (Ρ) 108mg Βιταμίνες Περιεκτικότητα Κάλιο (Κ) 244mg Βιταμίνη Α 765 IU Νάτριο (Νa) 5mg Βιταμίνη C 40mg Ψευδάργυρος (Zn) 1,2mg Βιταμίνη Ε 0.1mg Χαλκός (Cu) 0,2mg Βιταμίνη Κ 24,8mg Μαγγάνιο (Mn) 0,4mg Βιταμίνη Β6 0.2mg Πίνακας 1: Η μέση σύσταση 100g νωπού προϊόντος αρακά Περιγραφή του φυτού: Το φυτό του μπιζελιού είναι ετήσιο, ποώδες και η ανάπτυξη του εξαρτάται αρκετά από την ποικιλία (νάνα, αναρριχώμενη ή ημιαναριχώμενη). Το ύψος τους ξεκινάει από 30-40εκ. και μπορεί να ξεπεράσει τα 2μ. (στις αναρριχώμενες ποικιλίες). Το στέλεχος είναι λεπτό, εύθραυστο και κούφιο εσωτερικά και μπορεί να αναρριχάται με τη βοήθεια ελίκων που σχηματίζονται στα άκρα των σύνθετων φύλλων στις αναρριχώμενες ποικιλίες. Η ρίζα είναι θυσσανώδης, μέτριας ανάπτυξης και φιλοξενεί το αζωτοβακτήριο Bacterium radicicola, όπως και οι ρίζες των υπόλοιπων ψυχανθών (φασολάκι και κουκί). Τα φύλλα είναι τρυφερά, σύνθετα (αποτελούνται από 2-3 ζεύγη φυλλαρίων) καταλήγουν σε διακλαδιζόμενες έλικες και στη βάση τους φέρουν 2 οδοντωτά παράφυλλα μεγαλύτερων διαστάσεων. Τα άνθη είναι μεγάλα και σχηματίζονται στις μασχάλες των φύλλων (1-3 άνθη σε κάθε μασχάλη). Το χρώμα των ανθέων είναι ανάλογο με την ποικιλία. Το ίδιο άνθος φέρει τα θηλυκά και τα αρσενικά όργανα (στήμονες και ύπερος) ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 5
Εικόνα 2: Φυτό αρακά (νάνα ποικιλία) σε πλήρη ανάπτυξη Ο καρπός, που ονομάζεται λοβός, έχει χρώμα πράσινο ή κίτρινο και σχήμα κυλινδρικό ή πεπλατυσμένο (στο γλυκομπίζελο). Περικλείει 4-8 ή και περισσότερα σπέρματα, που είναι σφαιρικά, λεία ή ρικνά (ώριμα) και διαφόρου μεγέθους, ανάλογα με την ποικιλία. Στις ποικιλίες που το περικάρπιο είναι σαρκώδες και τρυφερό, καταναλώνονται ολόκληροι οι λοβοί (γλυκομπίζελο). Στις ποικιλίες του αρακά καταναλώνονται μόνο τα σπέρματα, γιατί το περικάρπιο των λοβών είναι σκληρό. Ανάλογα με τη διάπλαση του βλαστού οι ποικιλίες χωρίζονται ως εξής: 1. Αναρριχώμενες με μακρούς λεπτούς βλαστούς, που φθάνουν μέχρι τα 2.5 μ. και περιελίσσονται με τη βοήθεια των ελικοφόρων φύλλων γύρω από τα στηρίγματα 2. Νάνες με βλαστό όρθιο 45-50 εκ. και φύλλα με ή χωρίς έλικες 3. Ημινάνες με βλαστό μήκους 1 μ. και φύλλα με έλικες ανεπτυγμένες Ο σχηματισμός των ανθέων ξεκινάει από το 5 ο -8 ο γόνατο στις πρώιμες ποικιλίες, το 9 ο -11 ο γόνατου στις μεσοπρώιμες και το 12 ο γόνατο στις όψιμες ποικιλίες. Οι λοβοί αποκτούν το μέγιστο βάρος τους 20 ημέρες από την άνθιση και το μέγιστο ξηρό βάρος 15 ημέρες μετά την άνθιση και συμπίπτει με την εμφάνιση των σπερμάτων. Κατά την διάρκεια της ωρίμανσης του καρπού παρατηρείται αλλαγή χρώματος του λοβού και των σπερμάτων Ποικιλίες: Οι σπόροι που χρησιμοποιούνται προέρχονται από ποικιλίες συμβατικής καλλιέργειας μετά από σχετική άδεια παρέκκλισης και από σποροπαραγωγή των ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 6
ίδιων των βιοκαλλιεργητών. Μπορεί ακόμα να πρόκειται για εισαγόμενους βιολογικούς σπόρους. Οι ποικιλίες που χρησιμοποιήθηκαν το 2005 από τους έλληνες βιοκαλλιεργητές μετά από αίτηση στη Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τη χορήγηση άδειας παρέκκλισης για τη χρήση συμβατικών σπόρων είναι οι εξής: Variety Quantity (g) No of authorizations Arakas Kefalinias 5 1 Arvika 6506 7 Baccara 1550 2 Carouby 50 1 Carrera 10 1 Livioletta 100 1 Olympos 9700 11 Onward 254 7 Progress No 9 68 3 Rondo 12 1 Senatore 5 1 Wando 16 1 On-farm production 550 12 Total 6810 29 Πίνακας 2: Χρήση συμβατικών ποικιλιών αρακά μετά από τη χορήγηση άδειας παρέκκλισης. Στην πρώτη στήλη φαίνεται η ποικιλία, στη δεύτερη η ποσότητα του χρησιμοποιούμενου σπόρου και στη τρίτη ο αριθμός των αιτήσεων (Πηγή Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων). Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις: Ο αρακάς ευδοκιμεί καλύτερα σε εύκρατα και δροσερά κλίματα και αντέχει σε μέτριους παγετούς. Προτιμάει δροσερή άνοιξη, καθώς ευνοεί την άνθιση και την ανάπτυξη του λοβού. Στις νότιες περιοχές και στην κεντρική Ελλάδα καλλιεργείται κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ στις ψυχρότερες περιοχές γίνεται καθυστερημένη σπορά κατά την άνοιξη. Η άριστη θερμοκρασία βλάστησης των σπόρων είναι 18 ο C αλλά μπορεί να γίνει και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Οι νότιες και ζεστές περιοχές της Πελοποννήσου και των νήσων είναι οι καταλληλότερες για την καλλιέργεια πρώιμου αρακά. Οι καλλιέργειες αρακά για βιομηχανοποίηση (κονσερβοποίηση) συγκεντρώνονται κυρίως στις βόρειες και δυτικές περιοχές της χώρας, με δροσερή και μακριά άνοιξη και υψηλές βροχοπτώσεις. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 7
Ο αρακάς καλλιεργείται με επιτυχία σε διάφορα εδάφη. Αποδίδει όμως καλύτερα στα μέσης σύστασης εδάφη, πλούσια σε οργανική ουσία, γόνιμα, δροσερά και με ph=5.5-7. Τα ελαφρά εδάφη δίνουν πρωιμότερη παραγωγή. Τα υπερβολικά ασβεστούχα εδάφη δεν συνιστώνται για την καλλιέργεια του αρακά γιατί προκαλούν χλώρωση των φυτών. Ακατάλληλα είναι ακόμα τα βαριά και υπερβολικά υγρά εδάφη. Καλό είναι να συμμετέχει σε πρόγραμμα 3ετούς αμειψισποράς. Πολλαπλασιασμός: Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με απευθείας σπορά στο έδαφος. Η ποσότητα του σπόρου, που θα χρησιμοποιηθεί στο στρέμμα είναι 12-20 κιλά και εξαρτάται από το μέγεθος του σπόρου. Για τις ποικιλίες με μικρό μέγεθος σπόρων αρκούν 12-15 κιλά στο στρέμμα, ενώ για τις ποικιλίες με μεγάλο μέγεθος σπόρου χρησιμοποιούνται 20 κιλά σπόρου. Το φύτρωμα των σπόρων συμβαίνει σε 10-15 ημέρες. Το σπορείο δε χρησιμοποιείται στην περίπτωση του αρακά, καθώς κατά τη διάρκεια της μεταφύτευσης τραυματίζονται οι ρίζες και δύσκολα ανακάμπτουν τα φυτά μετά τη μεταφύτευση. Η σπορά στο χωράφι γίνεται σε γραμμές και η απόσταση μεταξύ 2 γραμμών εξαρτάται από τη χρησιμοποιούμενη ποικιλία. Οι αποστάσεις για τις νάνες ποικιλίες είναι 40-60 εκ., για τις αναρριχώμενες ποικιλίες 1 μ. και για ημιαναρριχώμενες ποικιλίες οι αποστάσεις είναι κάτι ενδιάμεσο των απαιτούμενων αποστάσεων για τις νάνες και τις αναρριχώμενες ποικιλίες. Οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών πάνω στη γραμμή φύτευσης είναι 10-20 εκ. Σε κάθε θέση τοποθετούνται 2-3 σπόροι και μόλις φυτρώσουν κρατείται μόνο ένα φυτό και η σπορά γίνεται σε βάθος 2-3 εκ. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες χρειάζονται υποστύλωση για κατακόρυφη ανάπτυξη, που γίνεται με τη βοήθεια του σπάγκου (εφαρμόζεται κυρίως σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες). Εποχή σποράς: Οι σπόροι του αρακά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: o Στις ποικιλίες όπου οι σπόροι έχουν λεία εξωτερική επιφάνεια o Στις ποικιλίες όπου οι σπόροι έχουν ρυτιδωμένο φλοιό Οι ποικιλίες της πρώτης κατηγορίας (με λείους σπόρους) είναι κατάλληλες για πρώιμη σπορά, δηλαδή τον Οκτώβριο. Οι ποικιλίες με ρυτιδωμένους σπόρους είναι ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 8
κατάλληλες για όψιμη σπορά το Μάρτιο. Όταν οι καιρικές συνθήκες δεν ευνοούν την έγκαιρη σπορά, τότε πρέπει να γίνεται περίπου μέχρι τα μέσα Απριλίου. Σε αυτή τη περίπτωση πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα για συχνή άρδευση και οι θερμοκρασίες του Μαΐου να είναι ευνοϊκές. Τον Ιούνιο η θερμοκρασία δε θα πρέπει να ανέβει πάνω από 28 ο C. Καλλιεργητικές φροντίδες: Άρδευση: Τα ποτίσματα είναι αναγκαία να γίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ιδιαίτερα εάν γίνεται όψιμη καλλιέργεια. Λίπανση: Οι απαιτήσεις της καλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία είναι N=12,5 kg, P 2 O 5 =4,5 kg και Κ 2 Ο=9 kg. Πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας προστίθεται στο χωράφι η οργανική ουσία (κοπριά). Μπορεί όμως η κοπριά να αντικατασταθεί από τα βιολογικά λιπάσματα τα οποία πλεονεκτούν καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί μικρότερη ποσότητα (100 κιλά βιολογικού σκευάσματος αντιστοιχούν σε 2,5 τόνους χωνεμένης κοπριάς) και δε μεταφέρουν ασθένειες ή σπόρους ζιζανίων. Σκαλίσματα: Γίνονται κυρίως για την καταστροφή των ζιζανίων και τη βελτίωση του αερισμού και της υφής του εδάφους, για την καλύτερη λειτουργία των αζωτοβακτηρίων στις ρίζες. Πρέπει να γίνονται όμως με προσοχή για να μη τραυματιστεί το επιφανειακό ριζικό σύστημα του φυτού. Άλλες καλλιεργητικές φροντίδες: Αραίωμα των φυτών εφαρμόζεται όταν γίνει πυκνή σπορά ή εάν συμβεί να βλαστήσουν και οι 2-3 σπόροι που έχουν τοποθετηθεί ανά θέση. Απομακρύνουμε τα παλιά φύλλα, καθώς προσβάλλονται και καταστρέφονται πολύ εύκολα. Η ενέργεια αυτή συντελεί στην καλύτερη υγιεινή των φυτών. Ακόμα οι αναρριχώμενες ποικιλίες μόλις φτάσουν σε ύψος 20 εκ. παραχώνονται ελαφρώς και ακολούθως υποστυλώνονται. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 9
Εχθροί και ασθένειες του μπιζελιού: Σημαντικότερες εντομολογικές προσβολές του μπιζελιού o Βρούχος Bruchus pisorum Σύμπτωμα: Το τέλειο έντομο αφήνει τα αυγά του πάνω στους λοβούς και οι αναπτυσσόμενες προνύμφες μπαίνουν μέσα στους σπόρους. Ο πολλαπλασιασμός του εντόμου ευνοείται από τις υψηλές θερμοκρασίες. Αντιμετώπιση: Χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου. o Laspeyresia nigricana Σύμπτωμα: Πρόκειται για λεπιδόπτερα που αφήνουν τα αυγά τους μέσα στους νεαρούς λοβούς. Οι κάμπιες εισέρχονται μέσα στους λοβούς και τρέφονται με τους σπόρους. Αντιμετώπιση: Θα πρέπει κατά διαστήματα να επιθεωρούμε την καλλιέργεια και να αφαιρούμε με το χέρι τις νεαρές κάμπιες, που συνήθως βρίσκονται στο κάτω μέρος των φύλλων. Ο ψεκασμός ακόμα των φυτών με το βακτήριο Bacillus thurigiensis (Βάκιλος της Θουριγγίας) καταστρέφει τις κάμπιες του λεπιδόπτερου. Παράγει τοξίνη που παραλύει τις νεαρές κάμπιες. Ο ψεκασμός είναι σκόπιμο να γίνεται κάθε 15 ημέρες και μέχρι το σχηματισμό των κεφαλιών. Ένας άλλος τρόπος αναφέρεται στον ψεκασμό των φυτών με αλεύρι σίκαλης, καθώς οι κάμπιες τρεφόμενες με αυτό, φουσκώνουν και τελικά πεθαίνουν. o Plusia gamma Σύμπτωμα: Πρόκειται για λεπιδόπτερο. Οι προνύμφες του εντόμου τρέφονται με το φύλλωμα των φυτών. Δεν προκαλούν σημαντικές ζημιές Αντιμετώπιση: Συστήνονται τα ίδια μέτρα, όπως αναφέρονται για την αντιμετώπιση του λεπιδόπτερου Laspeyresia nigricana. Σημαντικότερες ασθένειες του μπιζελιού o Περονόσπορος Peronospora viciae Σύμπτωμα: Ανάπτυξη κηλίδων με χρώμα τεφροιώδους στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και λευκή εξάνθηση στην κάτω (σε συνθήκες υψηλής υγρασίας). Μπορεί να συμβούν και διασυστηματικές μολύνσεις, όπου τα φυτά εμφανίζουν καχεκτική ανάπτυξη και νανισμό ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 10
Αντιμετώπιση: Εφαρμόζουμε 3ετή αμειψισπορά με φυτά που δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Απομακρύνουμε προσβεβλημένα φύλλα της βάσης και σε έντονες προσβολές ψεκάζουμε με χαλκούχα σκευάσματα. Λαμβάνουμε μέτρα για την καλύτερη στράγγιση του εδάφους και αυξάνουμε τις αποστάσεις μεταξύ των φυτών για τον καλύτερο αερισμό τους. Αναφέρεται ότι υπάρχουν και ποικιλίες ανθεκτικές στις προσβολές περονόσπορου. o Αδρομύκωση - φουζάριο Fusarium oxysporum f.sp. pisi Σύμπτωμα: Τα χλαμυδοσπόρια (διαχειμάζουσες μορφές) του συγκεκριμένου μύκητα παραμένουν στο έδαφος και μπορεί να προκαλέσουν καταστροφή των φυτών ακόμα και μετά από 10 χρόνια. Αρχικά προσβάλλονται τα πρώτα φύλλα, όπου μαραίνονται και στη συνέχεια ξεραίνεται ολόκληρο το φυτό. Μπορεί ακόμα η προσβολή να εκδηλωθεί με τη μορφή της ημιπληγίας δηλαδή να μαρασμός του φυτού από τη μια μόνο πλευρά. Ο πιο αξιόπιστος τρόπος αναγνώρισης του μύκητα είναι ο καστανός μεταχρωματισμός στα αγγεία του φυτού. Ιδανική θερμοκρασία για τη βλάστηση των σπορίων είναι γύρω στους 20 ο C. Αντιμετώπιση: Η ασθένεια αναπτύσσεται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας του εδάφους και γι αυτό κύριο μέτρο πρόληψης αποτελεί η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας στο έδαφος βελτίωση της στράγγισης του εδάφους. Η εφαρμογή 3-4ετούς αμειψισποράς, η απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών και η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας μειώνουν αρκετά την πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας. Η ηλιοαπολύμανση τους καλοκαιρινούς μήνες έχει δείξει θετικά αποτελέσματα. Εναλλακτικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ανθεκτικές ασθένειες στο παθογόνο και να επιλέγεται πρώιμη σπορά o Ασκοχύτωση Ascochyta pisi Σύμπτωμα: Πάνω στα φύλλα και τους λοβούς σχηματίζονται κυκλικές κηλίδες (μικρότερες από 1cm) Στους λοβούς οι κηλίδες αυτές είναι βυθισμένες, ενώ πάνω στο στέλεχος, τους μίσχους και τα φύλλα οι κηλίδες είναι περισσότερο επιμήκεις και μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε ξήρανση ολόκληρου του φυτού. Οι προσβολές μπορεί να εκδηλωθούν αρκετά νωρίς, οπότε να προκληθεί να νανισμός των φυτών, ενώ οι προσβολές των λοβών μπορεί να οδηγήσουν και στο σχηματισμό ατροφικών σπερμάτων. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 11
Αντιμετώπιση: Κυρίως θα πρέπει να ληφθούν προληπτικά μέτρα, όπως χρησιμοποιήσει υγιούς και πιστοποιημένους σπόρου, καθώς η ασθένεια μεταδίδεται με μολυσμένο σπόρο. Η καλλιέργεια θα πρέπει να ενταχθεί σε σύστημα 3-4ετούς αμειψισποράς. Σε περίπτωση προσβολής αφαιρούμε τα προσβεβλημένα φύλλα και καταστρέφουμε τα υπολείμματα της καλλιέργειας. o Σκληροτινίαση Sclerotium rolfsii (ατελής μορφή) και Corticium rolfsii (τέλεια μορφή) Σύμπτωμα: Προκαλείται σάπισμα στη περιοχή του λαιμού του φυτού. Στα σημεία προσβολής και κάτω από συνθήκες υπερβολικής υγρασίας σχηματίζεται περιοχή λευκού χρώματος (μικκύλιο) με μαύρα στίγματα (σπόρια του μύκητα). Αντιμετώπιση: Η ασθένεια αναπτύσσεται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας του εδάφους και γι αυτό κύριο μέτρο πρόληψης αποτελεί η αποφυγή υπερβολικής υγρασίας στο έδαφος. Η εφαρμογή 3-4ετούς αμειψισποράς και η απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών μειώνουν αρκετά την πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας. Η εδαφοκάλυψη με μαύρο πλαστικό ή το λιάσιμο του εδάφους σε περιόδους που δεν υπάρχει καλλιέργεια στο έδαφος βοηθάει στην καταπολέμηση της ασθένειας. Για το βιολογικό έλεγχο της ασθένειας χρησιμοποιείται ο μύκητας Coniothyrium minitans. o Ωίδιο Erysiphe pisi (συν. Erysiphe polygoni) Σύμπτωμα: Ανάπτυξη χλωρωτικών κηλίδων με λευκή εξάνθηση (μυκήλιο) στην πάνω επιφάνεια των φύλλων. Αντιμετώπιση: Ξεκινάμε την καλλιέργεια περισσότερο πρώιμα, έτσι ώστε την άνοιξη που εμφανίζεται η ασθένεια να έχει ολοκληρωθεί η συγκομιδή των λοβών. Προληπτικά απομακρύνουμε τα προσβεβλημένα φύλλα και τυχόν υπολείμματα της καλλιέργειας. Σε έντονες προσβολές ψεκάζουμε με θειούχα σκευάσματα. o Σκωρίαση Uromyces pisi και Uromyces fabae Σύμπτωμα: Οι μύκητες αυτοί είναι ετερόοικοι και έχουν ως δεύτερο ξενιστή είδη του γένους Euphorbia. Τα πύκνια (σπερμογόνια) και αικίδια του μύκητα σχηματίζονται στο δεύτερο ξενιστή, που ακολούθως μολύνουν τα φυτά του αρακά. Προσβάλλονται όλα τα υπέργεια μέρη του φυτού, αλλά κυρίως τα ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 12
φύλλα και λιγότερο οι λοβοί. Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων σχηματίζονται μικρές φλύκταινες και στη συνέχεια σχίζεται η επιδερμίδα σε αυτό σημείο. Τα σπόρια του μύκητα μεταφέρονται με τον άνεμο και όταν επικρατήσουν συνθήκες υψηλής υγρασίας τότε βλαστάνουν πάνω στα φύλλα του αρακά. Αντιμετώπιση: Καταστροφή φυτών του γένους Euphorbia, που βρίσκονται γύρω από την καλλιέργεια. Η επίπαση με θείο στα πρώτα συμπτώματα της καλλιέργειας μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της ασθένειας. o Βακτηρίωση μπιζελιού Pseudomonas syringae pv. pisi (συν. Pseudomonas pisi) Σύμπτωμα: Το βακτήριο αυτό αναπτύσσεται σε ένα εύρος θερμοκρασίας 3-37 ο C, με ευνοϊκότερες θερμοκρασίες τους 26-28 ο C. Η ασθένεια παρουσιάζεται σε όλα τα υπέργεια μέρη του φυτού και εκδηλώνεται με την εμφάνιση υδατωδών κηλίδων, που στην αρχή είναι ανοιχτού πράσινου χρώματος και στη συνέχεια καστανού χρώματος. Οι μολύνσεις εκδηλώνονται σε συνθήκες πολύ υψηλής υγρασίας πρώτα στα παλιά φύλλα. Αντιμετώπιση: Για την αντιμετώπιση της ασθένειας συνίσταται η χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου, περιορισμού της υγρασίας του εδάφους, η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και η 3ετής αμειψισπορά. Η εγκατάσταση της καλλιέργειας πρέπει να γίνεται μόνο σε περιοχές που υπάρχει ικανοποιητική στράγγιση του εδάφους. Σε περίπτωση που εντοπιστεί η ασθένεια θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την αποφυγή διάδοσης του μολύσματος. Σε έντονες προσβολές χρησιμοποιείται κάποιο χαλκούχο σκεύασμα.. Συγκαλλιέργεια: Ή καλλιέργεια του αρακά μπορεί να συνδυαστεί με φυτά φασολιού, καρότου, αγγουριού, ραπανιού και των περισσοτέρων αρωματικών λαχανικών και βοτάνων. Συγκομιδή: Οι πρώιμες ποικιλίες (σπορά Οκτώβριο-Νοέμβριο) ωριμάζουν την άνοιξη, ανάλογα με τη χρησιμοποιούμενη ποικιλία και τις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 13
Βασικό κριτήριο συγκομιδής των καρπών είναι τα σπέρματα να είναι καλοσχηματισμένα και να είναι αρκετά ευδιάκριτα από τους λοβούς. Αντίθετα για τη συγκομιδή του βιομηχανικού αρακά θα πρέπει τα σπέρματα μέσα στους λοβούς να έχουν ωριμάσει αρκετά, ώστε να διατηρούν ακόμα τη τρυφερότητα τους, είναι πλούσιοι σε σάκχαρα και μικρή περιεκτικότητα σε άμυλο. Σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης των σπερμάτων αυξάνεται η περιεκτικότητα σε άμυλο και μειώνεται η ποσότητα των σακχάρων. Αντίθετα η συγκομιδή στο γλυκομπίζελο γίνεται όταν οι λοβοί έχουν αναπτυχθεί κανονικά και τα σπέρματα έχουν μόλις σχηματιστεί, αλλά δεν διακρίνονται από τους λοβούς. Σε αυτό το στάδιο οι λοβοί είναι ακόμα τρυφεροί, ενώ αργότερα είναι ινώδεις. Απόδοση: Η απόδοση μιας καλλιέργειας αρακά είναι 500-1500 κιλά / στρέμμα σε λοβούς, από όπου μόλις το 30% λαμβάνεται ως βρώσιμο προϊόν - σπέρματα (150-500 κιλά). Στην περίπτωση του γλυκομπίζελου είναι 500-1000 κιλά / στρέμμα. Στην περίπτωση των ξηρών σπερμάτων, η απόδοση. Στη χώρα μας οι αποδόσεις κυμαίνονται από 500kg έως 700kg το στρέμμα στις ξηρικές καλλιέργειες και από 700kg έως 1000kg το στρέμμα στις ποτιστικές. Όταν οι καρποί αφήνονται να ωριμάσουν, για σποροπαραγωγή, το φυτό δίνει 25-30 καρπούς. Όταν όμως συγκομίζονται ενώ είναι ακόμη μικροί και τρυφεροί, για βρώση, ένα φυτό μπορεί να δώσει δύο και τρεις φορές περισσότερους καρπούς. Συντήρηση: Ο καρπός της μπάμιας έχει αρκετά υψηλούς ρυθμούς αναπνοής. Είναι αναγκαία η άμεση ψύξη του αμέσως μετά από τη συγκομιδή για τη μείωση της θερμοκρασίας που είχε στον αγρό. Η πιο συνήθης μέθοδος στις Η.Π.Α. είναι η εμβάπτιση των καρπών μέσα σε κρύο νερό, έτσι ώστε η θερμοκρασία τους να φτάσει περίπου τους 10 ο C. Όταν η εμβάπτιση γίνει σε νερό με 4 ο C, τότε χρειάζονται περίπου 10 λεπτά για να μειωθεί η θερμοκρασία των καρπών από 30 ο C σε 10 ο C. Η ποιότητα των καρπών της μπάμιας υποβαθμίζεται ταχύτατα στην κοινή αποθήκευση και για το λόγο αυτό πρέπει να διατίθενται σύντομα στην αγορά ή για επεξεργασία. Μπορεί να αποθηκευτεί ικανοποιητικά για 7-10 ημέρες στους 7-10 ο C και σε σχετική υγρασία 85-90 % ή στους 12.5 ο C και 90-95% σχετική υγρασία, για να αποφευχθεί ο μαρασμός των καρπών. Σε θερμοκρασίες αποθήκευσης κάτω από τους ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 14
7 ο C η μπάμια υπόκειται σε κρυοτραυματισμό (chilling injury), ο οποίος εκδηλώνεται με αποχρωματισμό της επιφάνειάς της, στιγμάτωση και τελικά σάπισμα. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 15
Βιβλιογραφία Anon, (2003) Commercial Vegetables Production Guides, Edible-Pod Peas, Oregon State University http://oregonstate.edu/dept/nwrec/snowpea.html Anon, (2003) Commercial Vegetables Production Guides, Peas for Processing Eastern Oregon, Oregon State University http://oregonstate.edu/dept/nwrec/pea-e.html Caskell, M. (2001). Edible-pod pea production in California, Vegetable Research and Information Center, Vegetable Production Series, University of California http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/7233.pdf (31,8 KB) Ciufolini C., (1979). Λαχανοκομία Κηπευτική, Γενική και Ειδική, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Cuthberison, Y., (2006). Success with organic vegetables, Guild of Master Craftsman Publications LTD, pp.159 Davies, G. and Lennartsson, M. (2005). Organic vegetable production, a complete guide, in Association with the Henry Doubleday Research Association, The Crowood Press, pp.350 Denckla, L.K.T., (2003). The gardener s A-Z guide to growing organic food, Storey Publishing, USA, pp. 485 Denckla, Τ.., (2002). Εφαρμοσμένες βιοκαλλιέργειες, Λαχανικά - Βότανα - Άνθη - Καρποί Οπωροφόρα δένδρα, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Drost D. and Johnson M. (2005) Practical Solutions for a Complex World, Peas in the Garden, Utah State University. http://extension.usu.edu/files/publications/publication/hg_garden_2005-09.pdf (69,3 KB) Pears P. and Stickland S. (2001), Ο κήπος του Βιοκαλλιεργητή, Καλλιέργεια Φυτοπροστασία, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Pears, P. (2001). Encyclopedia of organic gardening, The complete guide to natural & chemical gardening. The Henry Doubleday Research Association, pp. 416 Splittstoesser, W.E., (1979). Vegetable Growing Handbook. AVI Publishing Company, Westport, Connecticut. Watson, L., and M. J. Dallwitz (1992 onwards). The Families of Flowering Plants: Descriptions, Illustrations, Identification, and Information Retrieval. Version: 14th December 2000. www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/delta/angio/ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 16
Ακουμιανάκης Κ., (1996). Το αλφαβητάρι των λαχανικών. Χειμερινά λαχανικά. Αθήνα. Εκδόσεις Δίαυλος. Ακουμιανάκης Κ., (2003). Αρχές της αειφορικής καλλιέργειας των κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις. Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αλκιμος Α. Βιοκαλλιέργειες χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα & ορμόνες, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Δημητράκης Κ.Γ., (1998). Λαχανοκομία. Αθήνα. Εκδόσεις Αγρότυπος.ΑΕ ΔΗΩ. Περιοδικό για την οικολογική γεωργία, τρίμηνη έκδοση του Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, 1999-2006. Επιτροπάκης Τ.Ε. (2000). Βιολογική Γεωργία, Αθήνα, Βιβλιοδετική Παπαδόπουλος Ι., Λαχανοκομία: Μπιζέλια ή Αρακάς, Αναβάθμιση προγράμματος σπουδών τμημάτων Φ.Π. Λάρισας & Φλώρινας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Λάρισας. http://www.teilar.gr/schools/steg/agriculture/lessons/lessons_online/internet%20p apadopoulos/index.htm Πάσσαμ Χ.Κ., (1994). Μετασυλλεκτική φυσιολογία και τεχνολογία των κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πάσσαμ Χ.Κ., (1994). Φυσιολογία και τεχνολογία πολλαπλασιαστικού υλικού κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΠΙΖΕΛΙ 17