ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΕΙΚΤΗ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ. Πρόταση για ορθές διατροφικές επιλογές με δημιουργία ολιγοθερμιδικών γευμάτων Τεχνολόγος Διατροφής, ΠΕ 1836
Θεωρητική βάση της δράσης Είναι γεγονός ότι, έρευνες και στην Ελλάδα άλλα και σε άλλες χώρες του πλανήτη δείχνουν ανοδική τάση αύξησης της παχυσαρκίας στα παιδιά εφηβικής ηλικίας. Στην Ελλάδα τα αγόρια και τα κορίτσια εφηβικής ηλικίας χαρακτηρίζονται με υπερβάλλον βάρος σε ποσοστό 29,4% και 16,7% αντίστοιχα ενώ τα ποσοστά παχυσαρκίας είναι 6,1% και 2,7% αντίστοιχα (Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, 2008). Εξάλλου, η φυσική δραστηριότητα των εφήβων, παράγοντας ελέγχου του σωματικού βάρους, είναι μειωμένη κυρίως στα κορίτσια (Παπαϊωάννου, 2000). Η παχυσαρκία και το υπερβάλλον σωματικό βάρος, όπως είναι γνωστό, επηρεάζεται από την ποσότητα και την ποιότητα της διατροφής καθώς και από την ύπαρξη ή μη της σωματικής κίνησης και της άθλησης. 2
Θεωρητική βάση της δράσης Η παχυσαρκία και το υπερβάλλον σωματικό βάρος επηρεάζει την σωματική όσο και την ψυχική υγεία των εφήβων. Η έλλειψη θρεπτικών συστατικών, που προέρχεται από την ελλιπή ή/και μη ισορροπημένη διατροφή, σχετίζεται με μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία, στη συμπεριφορά καθώς και με μείωση της πνευματικής απόδοσης. 3
Θεωρητική βάση της δράσης Επιπρόσθετα, έρευνες έχουν δείξει ότι, η έλλειψη ύπνου, η μη κατανάλωση πρωινού γεύματος καθώς και η έλλειψη καθημερινής κίνησης άσκησης με συμμετοχή σε καθιστικές δραστηριότητες, όπως ενασχόληση με τον Η/Υ και την τηλεόραση, σχετίζονται με την παχυσαρκία. 4
Προσδιορισμός της παχυσαρκίας Ως παχυσαρκία ορίζεται η κατάσταση στην οποία υπάρχει μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αποτελεί κίνδυνο για την υγεία. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) είναι ένα χρήσιμο, αν και αδρό μέτρο της παχυσαρκίας. Ο ΔΜΣ βρίσκεται από τη σχέση: ΔΜΣ = Βάρος (κιλά) / ύψος2 (μέτρα) 5
Όρια του ΔΜΣ για τα παιδιά Τα όρια του ΔΜΣ είναι διαφορετικά για τα παιδιά από αυτά των ενηλίκων. Για να καταλήξουμε εάν ένα παιδί είναι παχύσαρκο, υπέρβαρο ή φυσιολογικού βάρους πρέπει να συμβουλευτούμε τις ανάλογες καμπύλες ανάπτυξης ανάλογα με το φύλο και την ηλικία του παιδιού (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2007). 6
Καμπύλες ανάπτυξης ΔΜΣ (Αγόρια) ΠΟΥ, 2007 7
Καμπύλες ανάπτυξης ΔΜΣ (Κορίτσια) ΠΟΥ, 2007 8
Σκοπός της δράσης Σκοπός της έρευνας ήταν η καταγραφή των διατροφικών συνηθειών καθώς και των καθημερινών συνηθειών ελεύθερου χρόνου και ενασχόλησης με την άσκηση, ο υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) των μαθητών/τριών του σχολείου μας, η κατηγοριοποίησή τους ανάλογα με αυτόν σε ελλιποβαρείς, φυσιολογικού βάρους, υπέρβαρους/ες και παχύσαρκους/ες και η πρόταση νέων ισορροπημένων διατροφικών συνηθειών κατά τα πρότυπα της Μεσογειακής Διατροφής. 9
Σκοπός της δράσης Η δράση αυτή συνδυάστηκε με την παρασκευή γευμάτων με λίγες θερμίδες (<500kcal ανά μερίδα) και με προτάσεις αξιοποίησής τους στο ημερήσιο διαιτολόγιο των μαθητών 10
Δείγμα της έρευνας Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν οι μαθητές/τριες της Α, Β και Γ τάξης του ΕΠΑΛ Καλαμαριάς. Συνολικά συμμετείχαν 157 μαθητές και μαθήτριες (78 αγόρια και 79 κορίτσια) 11
Μεθοδολογία και όργανα της έρευνας Με αναστημόμετρο και ζυγαριά ακριβείας μετρήθηκαν το ύψος και το βάρος των μαθητών κατά τη διάρκεια του μαθήματος της Γυμναστικής από τη συνάδελφο ΚΦΑ κ. Βογιατζή Χρυσούλα Οι μαθητές συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο με 30 ερωτήσεις που αφορούσαν τις διατροφικές τους συνήθειες και τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου (ύπνος, τηλοψία, άσκηση, αθλητισμός) 12
Αξιολόγηση Με σκοπό τη μεγιστοποίηση της προσπάθειας των μαθητών/τριών να παρασκευάσουν και να παρουσιάσουν τα τρόφιμα με άψογο τρόπο, αποφασίσθηκε να αξιολογηθεί και να βαθμολογηθεί κάθε πιάτο με κριτήρια: α) τη γεύση του φαγητού και β) την εμφάνιση του πιάτου. 13
Επεξεργασία των δεδομένων Τα συμπληρωμένα ερωτηματολόγια κωδικοποιήθηκαν και εισήχθησαν σε λογιστικό φύλλο του Microsoft Excel Περαιτέρω στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό πακέτο SPSS, έκδοση 16.0. 14
15
Αποτελέσματα της έρευνας Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι μέσες τιμές των σωματομετρικών στοιχείων των συμμετεχόντων: Αγόρια Κορίτσια Ν (αριθμός) 78 79 Ύψος 1,78 1,66 Βάρος 76,6 63,3 Ηλικία 16,8 16,1 ΔΜΣ 24,2 22,6 16
Κατηγοριοποίηση ανάλογα με τον ΔΜΣ (Αγόρια) Κατηγοριοποίηση τω ν μαθητώ ν ανάλογα με τον ΔΜΣ ελλ ιποβαρή φυσιολ ογικού βάρους υπέρβαρα παχύσαρκα 2,3% 30,2% 58,1% 9,3% 17
Κατηγοριοποίηση ανάλογα με τον ΔΜΣ (Κορίτσια) Κατηγοριοποίηση τω ν μαθητώ ν ανάλογα με τον ΔΜΣ ελλιποβαρή φυσιολογικού βάρους υπέρβαρα παχύσαρκα 1,9% 22,2% 55,6% 18,5% 18
Συνοπτικά αποτελέσματα διατροφικών συνηθειών Μόνον το 33% των μαθητών δήλωσε ότι τρώει πρωινό στο σπίτι το 43,2% αγοράζει από το κυλικείο και οι μισοί από αυτούς (53%) προτιμούν την πίτσα, το πεϊνιρλί ή το καλτσόνε το 22,7% των μαθητών δεν πίνει γάλα το 76,2 % τρώει κρέας από 1-4 φορές την εβδομάδα το 77,3% τρώει γλυκά τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα 19
Συνοπτικά αποτελέσματα διατροφικών συνηθειών Μόνον το 9,3% των μαθητών δήλωσε ότι τρώει φρούτα καθημερινά το 85,6% καταναλώνει αναψυκτικά το 56,2% πίνει φρέσκους χυμούς πάνω από 2 φορές την εβδομάδα το 47,4% τρώει σαλάτα καθημερινά και το 51,5% μαγειρεμένα λαχανικά 1-2 φορές την εβδομάδα 20
Συνοπτικά αποτελέσματα διαχείρισης ελεύθερου χρόνου το 57,8% βλέπει τηλεόραση καθημερινά από 1 ώρα και πάνω το 77% ασχολείται με τον Η/Υ ή τα βιντεοπαιχνίδια και το 34% από αυτούς καθημερινά Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών κοιμάται μέχρι 10 ώρες ημερησίως Μόνο το 40,2% ασχολείται συστηματικά με τον αθλητισμό σε αθλητικό σύλλογο ή σε γυμναστήριο 21
Συνοπτικά συμπεράσματα Ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών έχουν υπερβολικό βάρος για την ηλικία και το ύψος τους (στο σύνολο των μαθητών το 40,6%) Από αυτούς παχύσαρκοι είναι το 26,0% Και υπέρβαροι το 14,6% Τα κορίτσια φαίνεται να είναι λιγότερο παχύσαρκα από τα αγόρια αλλά έχουν περισσότερο υπερβάλλον βάρος από αυτά 22
Συνοπτικά συμπεράσματα Πολύ μικρό ποσοστό τρώει φρούτα καθημερινά Μόλις το 1/3 των μαθητών καταναλώνει καθημερινά πρωινό Λιγότεροι από τους μισούς τρώνε σαλάτες και λαχανικά Και στο μεγαλύτερο ποσοστό τους καταναλώνουν πολύ συχνά κόκκινο κρέας 23
Συνοπτικά συμπεράσματα Πολύ μικρό ποσοστό των μαθητών γυμνάζεται συστηματικά, την ώρα που πάνω από τους μισούς αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο σε καθιστικές ασχολίες όπως η τηλοψία και ο Η/Υ 24
Προτάσεις Οι μαθητές θα πρέπει να στραφούν σε πιο ισορροπημένες και σωστές επιλογές τροφίμων και φαγητών με σκοπό τον έλεγχο του σωματικού τους βάρους. Ένας πρακτικός τρόπος για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος είναι να εμπλακούν τα ίδια τα παιδιά στην παρασκευή και επεξεργασία των φαγητών που καταναλώνουν. 25
Η πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής αποτελεί έναν αλάνθαστο οδηγό υγείας Πιο συγκεκριμένα 26
Για το πρωινό Προτιμήστε : Γάλα με δημητριακά, Ψωμί ή φρυγανιές ολικής άλεσης με μέλι ή μαρμελάδα και γάλα Αυγό βραστό και φρέσκο χυμό, Κέικ σπιτικό και γάλα, Ψωμί και τυρί, κλπ. Αποφύγετε : Τυποποιημένες τροφές με συντηρητικές ουσίες (π.χ. κρουασάν, κέικ, μπισκότα, κλπ.) 27
Για το πρόγευμα Προτιμήστε : Αποφύγετε : Σάντουιτς φτιαγμένο στο σπίτι με τυρί φέτα, ντομάτα και μαρούλι Κουλούρι σουσαμένιο Κέικ ή πίτα σπιτική Κουλουράκια σπιτικά Φρούτα (μπανάνα, μήλο, κλπ.) Τυποποιημένες τροφές με συντηρητικές ουσίες (π.χ. πατατάκια, γαριδάκια, κρουασάν, μπισκότα, κλπ.), Πίτσες, τυρόπιτες, κλπ. Ζαχαρωτά, γκοφρέτες, καραμέλες, κλπ. 28
Για το μεσημεριανό γεύμα Προτιμήστε : Αποφύγετε : Φυσική, σπιτική τροφή 1-2 φορές/εβδ. ψάρι 1-2 φορές/εβδ. λαχανικά 1-2 φορές/εβδ. όσπρια 1-2 φορά/εβδ. ζυμαρικά 1 φορά/εβδ. κοτόπουλο 1 φορά/εβδ. κόκκινο κρέας Σαλάτα καθημερινά Συχνά γεύματα σε fast food Έτοιμα παρασκευασμένα φαγητά Υπερβολική ποσότητα τροφής Αναψυκτικά, κλπ. 29
Για το απογευματινό Προτιμήστε : Γιαούρτι με δημητριακά Κέικ σπιτικό με γάλα Φρούτα Γάλα και ψωμί με μέλι Μπισκοτολούκουμο Ρυζόγαλο Παστέλι Ξηρούς καρπούς Κάστανα Αποφύγετε : Τυποποιημένες τροφές (π.χ. κρουασάν, μπισκότα, γκοφρέτες, γαριδάκια, πατατάκια, τυποποιημένα παγωτά, κλπ.) 30
Για το βραδινό γεύμα Προτιμήστε : Συχνά γεύματα από fast Το μεσημεριανό γεύμα στη μισή ποσότητα food Αναψυκτικά Γιαούρτι ή γάλα με δημητριακά και φρούτα Μεγάλη ποσότητα Τοστ με κασέρι και φαγητού γαλοπούλα και φρέσκο Μεγάλη πρόσληψη χυμό αλλαντικών Σαλάτα με τυρί, ψωμί και ελιές 31 Αποφύγετε :
Παρασκευή γευμάτων Οι μαθητές της Ειδικότητας Τεχνολογίας και Ελέγχου τροφίμων του ΕΠΑΛ Καλαμαριάς εμπνεύστηκαν, δημιούργησαν και ανέλυσαν στο εργαστήριο, όλα τα παρακάτω γεύματα θερμιδικής αξίας κάτω των 500 θερμίδων ανά μερίδα, με σκοπό να παρακινήσουν τους συμμαθητές τους να καταναλώνουν τρόφιμα με μεγαλύτερη θρεπτική πυκνότητα και λιγότερες θερμίδες 32
Χρησιμοποιήθηκαν υλικά, τρόφιμα και μυρωδικά της ελληνικής γης για να παρασκευαστούν γεύσεις πρωτότυπες αλλά και παραδοσιακές. Οι συνταγές είχαν σαν βάση τους το ελαιόλαδο και την ελιά, τα φρέσκα λαχανικά και φρούτα, τα ψάρια, τα όσπρια, το ρύζι και άλλα σιτηρά. 33
Οι μαθητές εν δράσει 34
Οι μαθητές εν δράσει 35
Οι μαθητές εν δράσει 36
Προτάσεις Γευμάτων Όλα τα παρακάτω γεύματα παρασκευάσθηκαν στο εργαστήριο του ΕΠΑΛ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ από τους μαθητές και τις μαθήτριες της Ειδικότητας Τεχνολογίας και Ελέγχου Τροφίμων. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν το αποτέλεσμα της προσπάθειας των μαθητών/τριών μας. 37
Γάλα με βρώμη, μέλι & κανέλλα 290kcal Μιλκ σέικ με μπανάνα 280kcal Για το πρωινό Club σάντουιτς με φέτα, ντομάτα και πάστα ελιάς 365kcal Ψωμί ολικής με μαρμελάδα 220kcal Παξιμαδάκια ολικής με φέτα και ντομάτα 350kcal 38
Σοκολατόψωμο 255kcal Για το πρόγευμα Κουλούρι Θεσσαλονίκης 180kcal Κέικ σοκολατένιο 290kcal Club σάντουιτς με φέτα, ντομάτα και πάστα ελιάς 365kcal 39
Για το γεύμα Κανελόνια γεμιστά με κοτόπουλο 480kcal Φιλέτο ψαριού γεμιστό με λαχανικά 280kcal & φάβα 220kcal Χορτόσουπα 180kcal με φρυγανισμένο ψωμί 80kcal Πέστροφα γεμιστή με ψητά μανιτάρια 360kcal 40
Σαλάτες για γεύμα ή δείπνο Πολύχρωμη σαλάτα με ρόδια 175kcal Ισπανική σαλάτα 245kcal 41
Για το απογευματινό Υγρό κέικ σοκολάτας 410kcal Κομπόστα φρούτων 180kcal Ρυζόγαλο με μαρμελάδα 275kcal Τούρτα με μους σοκολάτα 425kcal Βανίλια («υποβρύχιο») 80kcal Λεμονάδα σπιτική 90kcal Ρυζόγαλο 215kcal 42
Για το δείπνο Τορτίγια με κοτόπουλο και λαχανικά 305kcal & σούπα λαχανικών γκασπάτσο 80kcal Τονοσαλάτα 315kcal Πικάντικο ρύζι με μανιτάρια 340kcal Πατατοκεφτέδες 370kcal Μακαρονοσαλάτα 275kcal 43
Τελικό συμπέρασμα Εάν τα τρόφιμα αυτά, που είναι μέρος της Μεσογειακής Διατροφής, καταναλώνονται με μέτρο, ποικιλία και ισορροπία, τότε οποιοδήποτε πρόβλημα βάρους ή υγείας μπορεί να προληφθεί. 44
Ευχαριστούμε για τον χρόνο σας Οι μαθητές της Ειδικότητας Τεχνολογίας και Ελέγχου τροφίμων του ΕΠΑΛ Καλαμαριάς κατά το σχολικό έτος 2010-2011 : Ανδρεάδης Ηλίας Βάις Παύλος Γραβάνη Κική Θωμάς Γιώργος Καζάκος Γιάννης Καλαϊτζάκη Βαρβάρα Κόπανος Δημήτρης Μητακίδης Γιώργος Ταφραλής Τάσος Φωκάς Κώστας Χασακίδης Νίκος H καθηγήτρια 45 Φωτεινή Ραζάκου, MSc
46