Α.1. Τύπνη αθεγεηή κε θξηηήξην ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ ηζηνξία

Α.1. Τύπνη αθεγεηή κε θξηηήξην ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ ηζηνξία Υπάξρνπλ δύν θπξίσο πεξηπηώζεηο ζρεηηθά κε ηνλ αθεγεηή: Μπνξεί λα είλαη πξόζσπν ηεο αθήγεζεο, κε πξσηαγσληζηηθό ή δεπηεξεύνληα ξόιν. Μπνξεί λα είλαη ακέηνρνο ζηα γεγνλόηα, αθαλήο αθεγεηήο. Καηά ηε γαιιηθή αθεγεκαηνινγία, όκσο, δελ ππάξρεη αθήγεκα ρσξίο αθεγεηή. Έζησ θαη αλ δελ θάλεη αηζζεηή ηελ παξνπζία ηνπ, ππάξρεη αθεγεηήο, απιώο δελ ηνλ αληηιακβαλόκαζηε. Σύκθσλα, ινηπόλ, κε ηα παξαπάλσ, θαηά ην Γάιιν αθεγεκαηνιόγν Gerard Genette, κε θξηηήξην ηε ζπκκεηνρή ηνπ αθεγεηή ζηελ ηζηνξία, δηαθξίλνληαη νη αθόινπζνη ηύπνη αθεγεηή: α) Ο νκνδηεγεηηθόο αθεγεηήο Ο αθεγεηήο είλαη έλα από ηα πξόζσπα ηεο δηήγεζεο θαη ζπκκεηέρεη ζηελ ηζηνξία είηε σο βαζηθόο ήξσαο, σο πξσηαγσληζηήο, είηε σο απιόο παξαηεξεηήο ή απηόπηεο κάξηπξαο. Δηαθξίλνληαη δύν παξαιιαγέο ηνπ νκνδηεγεηηθνύ αθεγεηή: αλάινγα κε ην αλ είλαη παξαηεξεηήο / κάξηπξαο ή ήξσαο ηνπ δηθνύ ηνπ αθεγήκαηνο. Σηε δεύηεξε πεξίπησζε ν αθεγεηήο νλνκάδεηαη απηνδηεγεηηθόο. Η ρξήζε ηνπ πξώηνπ πξνζώπνπ (πξσηνπξόζσπε αθήγεζε) δε ζεκαίλεη θαη' αλάγθε νκνδηεγεηηθό αθεγεηή, πξνϋπόζεζε γη' απηό είλαη ν αθεγεηήο λα είλαη πξόζσπν ηεο αθήγεζεο. β) Ο εηεξνδηεγεηηθόο αθεγεηήο Ο αθεγεηήο δε ζπκκεηέρεη θαζόινπ ζηελ ηζηνξία πνπ αθεγείηαη. Σηελ πεξίπησζε απηή ν ζπγγξαθέαο αλαζέηεη ηελ αθήγεζε ζε πξόζσπν μέλν πξνο ηελ ηζηνξία, αθεγείηαη ζε ηξίην πξόζσπν (ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε). Α.2. Τύπνη αθεγεηή κε θξηηήξην ηα αθεγεκαηηθά επίπεδα Με θξηηήξην ην αθεγεκαηηθό επίπεδν ζην νπνίν αλήθνπλ θαζώο θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ η- ζηνξία, πξνθύπηνπλ νη αθόινπζνη ηύπνη αθεγεηή: α) Δμσδηεγεηηθόο - εηεξνδηεγεηηθόο αθεγεηήο: είλαη ν αθεγεηήο πξώηνπ βαζκνύ (δειαδή α- λήθεη ζην πξώην επίπεδν αθήγεζεο) πνπ δελ είλαη παξώλ (σο αθεγεηήο) ζηελ αθήγεζε θαη αθεγείηαη ζε ηξίην πξόζσπν κηα ηζηνξία ζηελ νπνία δε κεηέρεη, π.ρ. ν Όκεξνο, ν αθεγεηήο ηεο Ιιηάδαο θαη ηεο Οδύζζεηαο, ν Παπαδηακάληεο ζηε Φόληζζα. β) Δμσδηεγεηηθόο - νκνδηεγεηηθόο αθεγεηήο: είλαη ν αθεγεηήο πξώηνπ βαζκνύ (δειαδή αλήθεη ζην πξώην επίπεδν αθήγεζεο) πνπ αθεγείηαη ζε πξώην πξόζσπν ηελ πξνζσπηθή ηνπ ηζηνξία (αθεγεηήο - πξσηαγσληζηήο), π.ρ. ν αθεγεηήο ζην Ακάξηεκα ηεο κεηξόο κνπ (ν Γησξγήο) θαη ν αθεγεηήο ζηελ Ιζηνξία ελόο αηρκαιώηνπ (Νηθόιανο Κνδάινγινπ). γ) Δλδνδηεγεηηθόο - εηεξνδηεγεηηθόο αθεγεηήο: είλαη έλα πξόζσπν - αθεγεηήο δεπηέξνπ βαζκνύ (όηαλ ππάξρεη θαη δεύηεξν επίπεδν αθήγεζεο) πνπ αλήθεη ζηελ θύξηα αθήγεζε θαη αθεγείηαη κηα δεπηεξεύνπζα ηζηνξία ζηελ νπνία δε κεηέρεη, π.ρ. ε Σερξαδάη ζηηο Φίιηεο θαη κία λύρηεο. δ) Δλδνδηεγεηηθόο - νκνδηεγεηηθόο αθεγεηήο: είλαη έλα, πξόζσπν - αθεγεηήο δεπηέξνπ βαζκνύ (όηαλ ππάξρεη θαη δεύηεξν επίπεδν αθήγεζεο πνπ αλήθεη ζηελ θύξηα αθήγεζε θαη αθεγείηαη ηε δηθή ηνπ ηζηνξία. Όηαλ δειαδή ηελ «αθήγεζε κέζα ζηελ αθήγεζε» (κεηαδηεγεηηθό επίπεδν) ηελ αθεγείηαη έλα πξόζσπν ηεο θύξηαο ηζηνξίαο θαη απνηειεί ηελ ηζηνξία ηνπ, π.ρ. ε κεηέξα πνπ αθεγείηαη πώο «πιάθσζε» ην κσξό ηεο ζην Ακάξηεκα ηεο κεηξόο κνπ. Α.3. Τύπνη αθεγεηή κε θξηηήξην ηελ νπηηθή γσλία Αλάινγα κε ηελ νπηηθή γσλία ηνπ αθεγεηή, πξνηείλεηαη θαη ε αθόινπζε θαηεγνξηνπνίεζε: 1. Γξακαηνπνηεκέλνο αθεγεηήο: Απνηειεί έλα από ηα πξόζσπα ηεο ηζηνξίαο, βαζηθό ή δεπηεξεύνλ. Η νπηηθή γσλία είλαη εζσηεξηθή θαη ε αθήγεζή ηνπ πξσηνπξόζσπε. Η εκπεηξία πνπ κεηαδίδεη είλαη πξνζσπηθή, πεξηνξηζκέλε. 2. Ακέηνρνο αθεγεηήο: Ο αθεγεηήο απηόο είλαη αλεμάξηεηνο από ηα πξόζσπα ηεο αθήγεζεο, 1

βξίζθεηαη έμσ από ηελ ππόζεζε, είλαη ηαπηόρξνλα παληνύ, πεξηγξάθεη θαη ζρνιηάδεη ηα πάληα, α- θόκα θαη ηηο ζθέςεηο ησλ πξνζώπσλ (παληνγλώζηεο αθεγεηήο, εμσηεξηθή νπηηθή γσλία, ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε). Τέινο, αλάινγα κε ηε γλώζε ησλ πξαγκάησλ πνπ έρνπλ νη αθεγεηέο κπνξνύλ λα δηαθξηζνύλ ζε: πξνλνκηαθνύο: όηαλ έρνπλ βαζηά γλώζε ησλ γεγνλόησλ θαη πεξηνξηζκέλνπο: όηαλ έρνπλ πεξηνξηζκέλε γλώζε. Α.4. Τη αθεγείηαη ν αθεγεηήο Αθεγεκαηηθό πεξηερόκελν / Αθεγεκαηηθό πιηθό Σε θάζε αθήγεζε έρνπκε θάπνηα γεγνλόηα πνπ ζπκβαίλνπλ θαη θάπνηεο πξάμεηο πξνζώπσλ πνπ ηα πξνθαινύλ. Τα γεγνλόηα θαη νη πξάμεηο ζπλζέηνπλ ην αθεγεκαηηθό πεξηερόκελν κηαο ηζηνξίαο. Αλαιπηηθόηεξα, θάζε αθήγεκα ζπλίζηαηαη από ηα αθόινπζα ζηνηρεία: Τν κύζν: Είλαη ε ηζηνξία, ε ππόζεζε ελόο ινγνηερληθνύ έξγνπ. Σπλήζσο ν ζπγγξαθέαο αληιεί ηελ ηζηνξία ηνπ από πξνζσπηθά βηώκαηα θαη εκπεηξίεο ή από ηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθόηεηα. Τα γεγνλόηα πνπ ηνλ εκπλένπλ δελ θαηαγξάθνληαη ζαλ «ηζηνξία», αιιά κεηαηξέπνληαη κε ηε δεκηνπξγηθή θαληαζία ηνπ ζε κπζνπιαζηηθό πιηθό. Έηζη, νλνκάδνπκε «κπζνπιαζία» ην «πιάζηκν» ηνπ κύζνπ, ηε ζύλζεζε ηεο ηζηνξίαο. Η κπζνπιαζηηθή αθήγεζε δελ είλαη πξαγκαηηθή αθήγεζε, κπνξεί όκσο λα είλαη αιεζνθαλήο θαη λα βξίζθεηαη ζε αληηζηνηρία κε ηελ πξαγκαηηθόηεηα, ράξε ζηηο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ζπγγξαθέαο. Άιισζηε, ε ζρέζε κπζνπιαζίαο θαη πξαγκαηηθόηεηαο είλαη ζηελή: ε πξαγκαηηθόηεηα επηδξά ζηε κπζνπιαζία θαη ε κπζνπιαζία δηακνξθώλεη ζηάζεηο θαη αμίεο ζηελ πξαγκαηηθόηεηα. Τε κνξθή: Με ηνλ όξν «κνξθή» ζηε ινγνηερλία αλαθεξόκαζηε ζηα «πιηθά» κε ηα νπνία έρεη θαηαζθεπαζηεί ην έξγν: ζηε γιώζζα, ζηνπο εθθξαζηηθνύο ηξόπνπο θαη ζηα εθθξαζηηθά κέζα. Παιαηόηεξα γηλόηαλ δηάθξηζε αλάκεζα ζηε κνξθή ελόο έξγνπ θαη ζην πεξηερόκελό ηνπ, δειαδή ηελ ηζηνξία ηνπ, ζήκεξα όκσο πηζηεύεηαη όηη κνξθή θαη πεξηερόκελν είλαη αιιειέλδεηα θαη απνηεινύλ έλα εληαίν θαη αδηαίξεην ζύλνιν. Δελ είλαη δπλαηό λα θαηαλνήζεη θαλείο, ι.ρ., ην πεξηερόκελν ηεο πεδνγξαθίαο ηνπ Παπαδηακάληε αλεμάξηεηα από ηε γιώζζα θαη ηελ εζνγξαθηθή ηεο δηάζηαζε. Η κνξθή επηδξά ζην πεξηερόκελν θαη ην πεξηερόκελν θαζνξίδεη ηε κνξθή, ιεηηνπξγνύλ, δειαδή, σο αδηάζπαζηε ελόηεηα. Τε δνκή: Είλαη ε αξρηηεθηνληθή ζύλζεζε ηνπ θεηκέλνπ, ε νξγάλσζε ησλ κεξώλ ηνπ, ώζηε λα απνηειέζνπλ έλα θαινρηηζκέλν ζύλνιν, ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ν ζπγγξαθέαο «δέλεη» ηα επηκέξνπο ζηνηρεία θαη ε αθεγεκαηηθή ηερληθή πνπ επηιέγεη γηα λα κεηαδώζεη ηα γεγνλόηα ηεο αθήγεζεο, δειαδή ε νπηηθή γσλία από ηελ νπνία αθεγείηαη ηελ ηζηνξία. Τελ πινθή: Είλαη ε εμέιημε ηεο δξάζεο θαη ε θιηκάθσζε ησλ γεγνλόησλ, δειαδή ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν πξνσζείηαη ν κύζνο. Η πινθή δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηε δνκή. Η δνκή είλαη ην εμσηεξηθό «ρηίζηκν» ηνπ θεηκέλνπ, ελώ ε πινθή είλαη ε εζσηεξηθή εμέιημε ηνπ κύζνπ, δειαδή ηα ζηνηρεία πεξηπέηεηαο, ε θιηκάθσζε, ε θνξύθσζε θαη ε ιύζε ηνπ έξγνπ. 2

Β.1. Τύπνη αθήγεζεο Αλάινγα κε ηνλ ηύπν ηνπ αθεγεηή, ε αθήγεζε νλνκάδεηαη: νκνδηεγεηηθή αθήγεζε: όηαλ ν αθεγεηήο αθεγείηαη κηα ηζηνξία ζηελ νπνία παίξλεη κέξνο. Αλ είλαη πξσηαγσληζηήο (θαη επνκέλσο αθεγείηαη ηε δηθή ηνπ ηζηνξία), ηόηε, ζε απηή ηελ πεξίπησζε, ε αθήγεζε νλνκάδεηαη απηνδηεγεηηθή αθήγεζε, θαη εηεξνδηεγεηηθή αθήγεζε: όηαλ ν αθεγεηήο δελ έρεη απνιύησο θακηά ζπκκεηνρή ζηελ ηζηνξία πνπ αθεγείηαη. Β.2. Αθεγεκαηηθά επίπεδα Με αθεηεξία ην επίπεδν ζην νπνίν θηλείηαη θάζε θνξά ε αθεγεκαηηθή πξάμε, ν Genette δηαθξίλεη ηα εμήο αθεγεκαηηθά επίπεδα: Τν εμσδηεγεηηθό επίπεδν: πεξηιακβάλεη ηε δηήγεζε γεγνλόησλ ή πξάμεσλ πνπ είλαη εμσηεξηθά ζε ζρέζε κε ην θείκελν, όπσο π.ρ. ε επίθιεζε ζηε Μνύζα ζηελ Οδύζζεηα ηνπ Οκήξνπ. Τν δηεγεηηθό ή ελδνδηεγεηηθό επίπεδν: ζπγθξνηείηαη από ηα γεγνλόηα (ηελ ηζηνξία) πνπ πεξηέρνληαη ζην αθήγεκα, π.ρ. νη πεξηπέηεηεο ηνπ Οδπζζέα από ην λεζί ηεο Καιπςώο σο ηελ Ιζάθε. Τν κεηαδηεγεηηθό ή ππνδηεγεηηθό επίπεδν: είλαη ην επίπεδν ζην νπνίν ηνπνζεηείηαη κηα ηζηνξία εγθηβσηηζκέλε κέζα ζηελ θύξηα αθήγεζε, π.ρ. ε αθήγεζε ηνπ Οδπζζέα ζην λεζί ησλ Φαηάθσλ, ηα παιαηόηεξα γεγνλόηα από ηελ Τξνία κέρξη ην λεζί ηεο Καιπςώο θ.α.. Β.3. Η νπηηθή γσλία / Η εζηίαζε Σε κηα αθήγεζε δελ θαηαγξάθνληαη όια ηα γεγνλόηα, αιιά κόλν όζα ππνπίπηνπλ ζηελ αληίιεςε ηνπ πξνζώπνπ πνπ αθεγείηαη, αλάινγα κε ηε γλώζε ησλ γεγνλόησλ πνπ έρεη (άκεζε ή έκκεζε). Έηζη, επηιέγνληαη θάπνηεο ιεπηνκέξεηεο πνπ έρνπλ ζρέζε θαη κε ην ραξαθηήξα ηνπ πξνζώπνπ πνπ αθεγείηαη, ηνλ ηξόπν πνπ ζθέθηεηαη, ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ θόξηηζε ή ηελ απνζηαζηνπνίεζή ηνπ από ηα ζπκβάληα. Η πξννπηηθή / ε ζθνπηά κέζα από ηελ νπνία βιέπεη / αληηιακβάλεηαη ηα δξώκελα ν αθεγεηήο θαη ε απόζηαζε πνπ παίξλεη από ηα πξόζσπα θαη ηα πξάγκαηα νλνκάδεηαη νπηηθή γσλία ηεο αθήγεζεο. Η νπηηθή γσλία κπνξεί λα είλαη εζσηεξηθή ή εμσηεξηθή: Δζσηεξηθή νπηηθή γσλία: όηαλ ηελ ηζηνξία αθεγείηαη ν βαζηθόο ήξσαο ή έλα δεπηεξεύνλ πξόζσπν (αθεγείηαη κόλν όζα ππνπίπηνπλ ζηελ αληίιεςε ηνπ). Δμσηεξηθή νπηηθή γσλία: όηαλ ν αθεγεηήο βξίζθεηαη έμσ από ηελ ππόζεζε, αθεγείηαη ζε ηξίην πξόζσπν. Η εζηίαζε αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε ηνπ αθεγεηή κε ηα ππόινηπα πξόζσπα ηεο ηζηνξίαο, ηε γλώζε ηνπο γηα ηελ ππόζεζε. Β.4. Τύπνη αθήγεζεο αλάινγα κε ηελ εζηίαζε Αλάινγα κε ηελ αθεγεκαηηθή ζθνπηά ή ηελ εζηίαζε, δηαθξίλνληαη νη αθόινπζνη ηύπνη αθήγεζεο: Αθήγεζε ρσξίο εζηίαζε ή κε κεδεληθή εζηίαζε: Είλαη ε αθήγεζε ζηελ νπνία ν αθεγεηήο γλσξίδεη πεξηζζόηεξα από ηα πξόζσπα ηεο ηζηνξίαο ηνπ. Είλαη ε πεξίπησζε ηνπ παληνγλώζηε α- θεγεηή, ν νπνίνο βξίζθεηαη ηαπηόρξνλα παληνύ θαη γλσξίδεη ηα πάληα, αθόκα θαη ηηο πην απόθξπθεο ζθέςεηο ησλ πξνζώπσλ ηεο αθήγεζεο. Απηή ε απόιπηε γλώζε ησλ γεγνλόησλ δείρλεη όηη ν αθεγεηήο δε βιέπεη ηα πξάγκαηα από κηα ζπγθεθξηκέλε νπηηθή γσλία θαη άξα δελ εζηηάδεη ζε θάηη ζπγθεθξηκέλν, πνπ ηζνδπλακεί κε έιιεηςε νπηηθήο γσλίαο (εζηίαζε κεδέλ). Η αθήγεζε ζε απηή ηελ πεξίπησζε γίλεηαη ζε γ' πξόζσπν (ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε). Αθήγεζε κε εζσηεξηθή εζηίαζε: Είλαη ε αθήγεζε ζηελ νπνία ν αθεγεηήο γλσξίδεη όζα θαη ηα πξόζσπα ηεο ηζηνξίαο ηνπ. Η αθεγεκαηηθή ζθνπηά είλαη πεξηνξηζκέλε θαη ν αθεγεηήο, πνπ ηαπηίδεηαη κε έλα πξόζσπν ηνπ έξγνπ, μέξεη όζα ηνπ επηηξέπεη ε αλζξώπηλε θύζε ηνπ. Τα πιαζκα- 3

ηηθά γεγνλόηα ηεο αθήγεζεο παξνπζηάδνληαη από ηελ νπηηθή γσλία ελόο κόλνπ πξνζώπνπ, πνπ είλαη κέξνο ηνπ αθεγεκαηηθνύ πεξηερνκέλνπ, δειαδή ζπκκεηέρεη ζηα ζπκβάληα ηεο αθήγεζεο. Έηζη, ν αλαγλώζηεο δε καζαίλεη όια ηα γεγνλόηα, αιιά κόλν όζα ππνπίπηνπλ ζηελ αληίιεςε απηνύ ηνπ πξνζώπνπ, θαη κάιηζηα ππνθεηκεληθά. Σε απηή ηελ πεξίπησζε ε αθήγεζε κπνξεί λα γίλεη κε δύν ηξόπνπο: α) ζε γ' πξόζσπν εληθνύ (ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε) θαη β) ζε α' πξόζσπν εληθνύ (πξσηνπξόζσπε αθήγεζε). Αθήγεζε κε εμσηεξηθή εζηίαζε: Είλαη ε αθήγεζε ζηελ νπνία ν αθεγεηήο γλσξίδεη ιηγόηεξα από ηα πξόζσπα ηεο ηζηνξίαο ηνπ. Σηελ πεξίπησζε απηή, βιέπνπκε ηε δξάζε ηνπ ήξσα, δελ κπνξνύκε όκσο λα κάζνπκε ηηο ζθέςεηο ηνπ, όπσο κηα θάκεξα πνπ θαηαγξάθεη ηηο εμσηεξηθέο θηλήζεηο ή ην εμσηεξηθό πεξίβιεκα πξνζώπσλ ή πξαγκάησλ, όρη όκσο θαη ηηο εζσηεξηθέο ηνπο πιεπξέο. Η εζηίαζε απηή ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηα αζηπλνκηθά κπζηζηνξήκαηα (κπζηεξίνπ) ή ζηηο ηαηλίεο ηξόκνπ. Τα πξόζσπα ηεο αθήγεζεο Τα πξόζσπα ηεο αθήγεζεο, δειαδή νη «ήξσεο» ή ηα «δξώληα πξόζσπα» ή νη «ραξαθηήξεο», είλαη πιαζκαηηθά δεκηνπξγήκαηα ηνπ ζπγγξαθέα, παξά ηελ αιεζνθάλεηα πνπ κπνξεί λα παξνπζηάδνπλ. Αλάινγα κε ηε ζπνπδαηόηεηά ηνπο ζηελ πινθή, δηαθξίλνληαη ζε «θύξηνπο» θαη «δεπηεξεύνληεο» ραξαθηήξεο, «πξσηαγσληζηέο θαη δεπηεξαγσληζηέο». Αλάινγα κε ηα γλσξίζκαηά ηνπο, αλ είλαη δειαδή απινί ή πνιύπινθνη, δηαθξίλνληαη ζε «επίπεδνπο» θαη «ζθαηξηθνύο». Τέινο, αλάινγα κε ηελ εμέιημή ηνπο ζην έξγν, αλ κέλνπλ ζηαζεξνί ή κεηαβάιινληαη, δηαθξίλνληαη ζε «ζηαηηθνύο» θαη «δπλακηθνύο». Οη ζηαηηθνί ραξαθηήξεο, ηδηαίηεξα, απνθαινύληαη «ηύπνη», επεηδή απνηππώλνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε ηδηόηεηα (π.ρ. ηνπ πξνιεπηηθνύ). Γεληθά, ε παξνπζίαζε ησλ ραξαθηήξσλ κπνξεί λα είλαη άκεζε, όηαλ ν ζπγγξαθέαο πεξηγξάθεη ν ίδηνο ηνπο ραξαθηήξεο ηνπ, ή έκκεζε, όηαλ ε εζνγξάθεζε γίλεηαη κέζα από ηνπο κεραληζκνύο ηεο πινθήο, αλάινγα κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ πξνζώπσλ. Β.5. Πώο αθεγείηαη Ο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν παξνπζηάδνληαη ηα γεγνλόηα από ηνλ αθεγεηή νλνκάδεηαη αθεγεκαηηθή πξάμε. Τν πιηθό ηεο αθήγεζεο, ε ηζηνξία (ην αθεγεκαηηθό πιηθό) παξνπζηάδεηαη κε ηνπο αθεγεκαηηθνύο ηξόπνπο. Οη αθεγεκαηηθνί ηξόπνη δειαδή είλαη ηα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ηελ αθήγεζε θαη νη ηερληθέο κε ηηο νπνίεο ν ζπγγξαθέαο-αθεγεηήο εθζέηεη ηελ ηζηνξία ηνπ. Οη θπξηόηεξνη αθεγεκαηηθνί ηξόπνη είλαη: Η αθήγεζε: Είλαη ε έθζεζε ησλ γεγνλόησλ, ε νπνία δηαθξίλεηαη ζε δηήγεζε (ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε κε παληνγλώζηε αθεγεηή), ζε κίκεζε (πξσηνπξόζσπε ή θαη ηξηηνπξόζσπε αθήγεζε κε αθεγεηή πνπ ζπκκεηέρεη ζηελ αθήγεζε) θαη ζε κεηθηό ηξόπν (ζπλδπαζκόο δηήγεζεο θαη κίκεζεο). Σηελ αθήγεζε, ν αθεγεηήο δηεγείηαη ν ίδηνο ηα γεγνλόηα ή κεηαθέξεη ζε πιάγην ιόγν ηη είπαλ νη ήξσεο. Ο δηάινγνο: Είλαη ην κέξνο ηεο αθήγεζεο ζην νπνίν ηα πξόζσπα ζπλνκηινύλ ζε επζύ ιόγν θαη ζε α' πξόζσπν. Ο δηάινγνο είλαη βαζηθό ζηνηρείν ηεο ζεαηξηθήο ηερληθήο θαη ε ρξήζε ηνπ πξνζδίδεη δσληάληα θαη εθθξαζηηθή δύλακε ζην έξγν. Η πεξηγξαθή: Είλαη ε αλαπαξάζηαζε πξνζώπσλ, ηόπσλ, αληηθεηκέλσλ, θαηλνκέλσλ. Η πεξηγξαθή ζπλήζσο παξεκβάιιεηαη κέζα ζηελ αθήγεζε, κε ζηόρν ηελ αηζζεηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ ρώξνπ ή ηελ πξνβνιή ησλ ζηνηρείσλ εθείλσλ πνπ αηηηνινγνύλ ηε δξάζε ησλ πξνζώπσλ. Η πεξηγξαθή δελ εμειίζζεηαη νύηε κεηαβάιιεηαη, αιιά παξακέλεη ζηαηηθή, ζε αληίζεζε κε ηελ αθήγεζε. Σπρλά όκσο ηα όξηα ηεο αθήγεζεο θαη ηεο πεξηγξαθήο δελ είλαη επδηάθξηηα. Τν ζρόιην: Είλαη ε παξεκβνιή ζρνιίσλ, ζθέςεσλ, γλσκώλ από ηνλ αθεγεηή, έμσ από ηε ξνή ηεο αθήγεζεο. Τν ειεύζεξν πιάγην ύθνο: Υπάξρνπλ θπξίσο δύν ηξόπνη γηα λα κεηαδνζεί ν ιόγνο ελόο πξνζώπνπ: ν επζύο θαη ν πιάγηνο ιόγνο. Σηελ πξώηε πεξίπησζε ν ιόγνο κεηαθέξεηαη απηνιεμεί κέζα ζε εηζαγσγηθά ή κεηά από παύια θαη ζηε δεύηεξε ελζσκαηώλεηαη ζην ιόγν ηνπ αθεγεηή ζε ηξίην πξόζσπν θαη κε εμάξηεζε από θάπνην ιεθηηθό ξήκα. Υπάξρεη όκσο θαη κηα ηξίηε, ελδηάκεζε δπλα- 4

ηόηεηα, ην ειεύζεξν πιάγην ύθνο, κε ην νπνίν ν αθεγεηήο απνδίδεη ζε ηξίην πξόζσπν θαη ζε ηζηνξηθό ρξόλν ελδόκπρεο ζθέςεηο θαη κε εμσηεξηθεπκέλα ζπλαηζζήκαηα ελόο από ηα πξόζσπα ηεο αθήγεζεο. Τν ηκήκα απηό θαίλεηαη λα αλήθεη ζηελ θαζαξή αθήγεζε, ζηελ νπζία όκσο εύθνια κεηαηξέπεηαη ζε επζύ ιόγν. Ο εζσηεξηθόο κνλόινγνο: Είλαη ε απόδνζε ησλ ζθέςεσλ, ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ησλ αλακλήζεσλ θαη ησλ ζπλεηξκώλ ηνπ ήξσα, ζπλήζσο ζε πξώην πξόζσπν θαη ρξόλν ελεζηώηα, ρσξίο ηελ παξέκβαζε θάπνηνπ αθεγεηή. Ο εζσηεξηθόο κνλόινγνο κνηάδεη κε ηνλ επζύ ιόγν, απνπζηάδνπλ όκσο ηα εηζαγσγηθά, νη παύιεο θαη ηα ιεθηηθά ξήκαηα. Ο εζσηεξηθόο κνλόινγνο αμηνπνηήζεθε ζπζηεκαηηθά θαηά ηνλ 20 αηώλα γηα ηελ απόδνζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ππνζπλεηδήηνπ ησλ πξνζώπσλ ηεο αθήγεζεο θαη ηεο «ξνήο ηεο ζπλείδεζεο». Β.6. Ο αθεγεκαηηθόο ρξόλνο Δμσθεηκεληθόο ρξόλνο Εθόζνλ ε αθήγεζε είλαη κηα πξάμε επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζε έλαλ πνκπό θαη ζε έλα δέθηε, ν αθεγεκαηηθόο ρξόλνο είλαη βαζηθό ζηνηρείν ηεο αθήγεζεο θαη δηαθξίλεηαη: ζην ρξόλν ηνπ πνκπνύ, δειαδή ηελ επνρή ζηελ νπνία δεη ν ζπγγξαθέαο, ζην ρξόλν ηνπ αθεγεηή, πνπ ζπλήζσο ηαπηίδεηαη κε ην ρξόλν ησλ γεγνλόησλ ηεο αθήγεζεο, θαη ζην ρξόλν ηνπ δέθηε, δειαδή ηελ επνρή ζηελ νπνία δεη ν αλαγλώζηεο. Ο ρξόλνο απηόο είλαη εμσθεηκεληθόο θαη δελ έρεη ζρέζε κε ηελ αθήγεζε. Δζσηεξηθόο / εζσθεηκεληθόο ρξόλνο Ο εζσηεξηθόο / εζσθεηκεληθόο ρξόλνο κπνξεί λα δηαθξηζεί ζην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο θαη ζην ρξόλν ηεο αθήγεζεο: Ο ρξόλνο ηεο ηζηνξίαο είλαη ν θπζηθόο ρξόλνο ζηνλ νπνίν εθηπιίζζεηαη ε ηζηνξία, ε θπζηθή ζεηξά ησλ γεγνλόησλ. Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο νξηνζεηείηαη από ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο ηεο αθήγεζεο θαη δε ζπκπίπηεη κε ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο, γηαηί ηα γεγνλόηα ηεο αθήγεζεο δελ αθνινπζνύλ πάληνηε ηε θπζηθή ρξνληθή ζεηξά. Ο αθεγεηήο ζπρλά παξαβηάδεη ηελ νκαιή ρξνληθή πνξεία γηα λα γπξίζεη πξνζσξηλά ζην παξειζόλ, ή αθεγείηαη έλα γεγνλόο πνπ πξόθεηηαη λα δηαδξακαηηζηεί αξγόηεξα. Έηζη, πξνθύπηνπλ παξαβηάζεηο ζηε θπζηθή ζεηξά ησλ γεγνλόησλ, πνπ ηηο νλνκάδνπκε αλαρξνλίεο θαη ηηο δηαθξίλνπκε ζε: Αλαδξνκηθέο αθεγήζεηο / αλαδξνκέο ή αλαιήςεηο (θαηά Genette): Είλαη ε ηερληθή θαηά ηελ νπνία δηαθόπηεηαη ε θαλνληθή ρξνληθή ζεηξά ησλ ζπκβάλησλ γηα λα εμηζηνξεζνύλ γεγνλόηα ηνπ παξειζόληνο. Η κεηαηόπηζε απηή ηνπ ρξόλνπ ηεο αθήγεζεο θαη ε επηζηξνθή ζην αξρηθό ρξνληθό ζεκείν κπνξεί λα είλαη ζύληνκε ή εθηεηακέλε. Πξόδξνκεο αθεγήζεηο / πξνιήςεηο: Ο αθεγεηήο θάλεη ιόγν εθ ησλ πξνηέξσλ γηα γεγνλόηα πνπ ζα γίλνπλ αξγόηεξα, αλαθέξεηαη δειαδή ζε έλα κειινληηθό ζεκείν ηεο αθήγεζεο. Άιιεο ηερληθέο κε ηηο νπνίεο παξαβηάδεηαη ε νκαιή, θπζηθή ρξνληθή ζεηξά: In medias res: Η ιαηηληθή απηή θξάζε ζεκαίλεη «ζην κέζν ησλ πξαγκάησλ», δειαδή ζηε κέζε ηεο ππόζεζεο, θαη απνηειεί κηα ηερληθή ηεο αθήγεζεο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ην λήκα ηεο ηζηνξίαο δελ μεηπιίγεηαη από ηελ αξρή, αιιά ν αθεγεηήο κάο κεηαθέξεη ζην θξηζηκόηεξν ζεκείν ηεο πινθήο θαη έπεηηα, κε αλαδξνκή ζην παξειζόλ, παξνπζηάδνληαη όζα πξνεγνύληαη ηνπ ζεκείνπ απηνύ. Με ηελ ηερληθή απηή δηεγείξεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλώζηε θαη ε αθήγεζε δε γίλεηαη θνπξαζηηθή. Δγθηβσηηζκόο: Σε θάζε αθεγεκαηηθό θείκελν ππάξρεη κηα θύξηα αθήγεζε, πνπ απνηειεί ηελ αξρηθή ηζηνξία, θαη κηθξόηεξεο, δεπηεξεύνπζεο αθεγήζεηο κέζα ζηελ θύξηα αθήγεζε, πνπ δηαθόπηνπλ ηελ νκαιή ξνή ηνπ ρξόλνπ. Απηή ε «αθήγεζε κέζα ζηελ αθήγεζε» νλνκάδεηαη εγθηβσηηζκέλε αθήγεζε ή εγθηβσηηζκόο. Παξέθβαζε / παξέκβιεηε (εκβόιηκε) αθήγεζε: Είλαη ε πξνζσξηλή δηαθνπή ηεο θπζηθήο 5

ξνήο ησλ γεγνλόησλ θαη ε αλαθνξά ζε άιιν ζέκα πνπ δε ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ ππόζεζε ηνπ έξγνπ. Πξντδεαζκόο / πξνζήκαλζε: Είλαη ε ςπρνινγηθή πξνεηνηκαζία ηνπ αλαγλώζηε από ηνλ αθεγεηή γηα ην ηη πξόθεηηαη λα αθνινπζήζεη Πξννηθνλνκία: Είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ν ζπγγξαθέαο δηεπζεηεί ηα γεγνλόηα θαη δεκηνπξγεί ηηο θαηάιιειεο πξνϋπνζέζεηο, ώζηε ε εμέιημε ηεο πινθήο λα είλαη γηα ηνλ αλαγλώζηε θπζηθή θαη ινγηθή. Η ρξνληθή δηάξθεηα Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο, κε θξηηήξην ηε δηάξθεηα ησλ γεγνλόησλ, έρεη ηηο αθόινπζεο ζρέζεηο κε ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο: Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο κπνξεί λα είλαη κηθξόηεξνο από ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο, όηαλ ν αθεγεηήο ζπκππθλώλεη ην ρξόλν (ζπζηνιή ηνπ ρξόλνπ) θαη παξνπζηάδεη ζπλνπηηθά (ζε κεξηθέο ζεηξέο) γεγνλόηα πνπ έρνπλ κεγάιε δηάξθεηα. Με ηνλ ηξόπν απηό επηηαρύλεηαη ν ξπζκόο ηεο αθήγεζεο. Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο κπνξεί λα είλαη κεγαιύηεξνο από ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο, όηαλ ν α- θεγεηήο επηκεθύλεη ην ρξόλν (δηαζηνιή ηνπ ρξόλνπ) θαη παξνπζηάδεη αλαιπηηθά γεγνλόηα πνπ δηαξθνύλ ειάρηζηα. Με ηνλ ηξόπν απηό επηβξαδύλεηαη ν ξπζκόο ηεο αθήγεζεο. Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο είλαη ίζνο κε ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο, ζπλήζσο ζε δηαινγηθέο ζθελέο. Αλαθεθαιαηώλνληαο, νη ηερληθέο κε ηηο νπνίεο ν ζπγγξαθέαο ζπληνκεύεη ην ρξόλν ηεο αθήγεζεο είλαη: Η επηηάρπλζε: γεγνλόηα πνπ έρνπλ κεγάιε δηάξθεηα παξνπζηάδνληαη ζύληνκα. Η παξάιεηςε: θάπνηα γεγνλόηα δελ αλαθέξνληαη θαζόινπ, επεηδή δε ζρεηίδνληαη κε ηελ ηζηνξία. Η πεξίιεςε: όηαλ ηα ελδηάκεζα γεγνλόηα παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά. Η έιιεηςε ή ην αθεγεκαηηθό θελό: όηαλ ν αθεγεηήο παξαιείπεη έλα ηκήκα ηεο ηζηνξίαο ή θάπνηα γεγνλόηα πνπ ελλννύληαη εύθνια ή δε ζπκβάιινπλ νπζηαζηηθά ζηελ πινθή. Η ηερληθή κε ηελ νπνία ν ζπγγξαθέαο δηεπξύλεη ην ρξόλν ηεο αθήγεζεο είλαη: Η επηβξάδπλζε: γεγνλόηα πνπ έρνπλ κηθξή δηάξθεηα παξνπζηάδνληαη εθηεηακέλα. Η ρξνληθή ζπρλόηεηα Τε ρξνληθή ζπρλόηεηα ηελ θαζνξίδνπλ ηα «παλνκνηόηππα ζπκβάληα», νη επαλαιήςεηο γεγνλόησλ πνπ επαλεκθαλίδνληαη έζησ θαη κε δηαθνξεηηθό, θάζε θνξά ηξόπν δηαηύπσζεο. Άιιεο θνξέο παξαηεξνύκε κηα θξάζε ή έλα βαζηθό ζέκα λα επαλαιακβάλεηαη ζηεξεόηππα, θαηά δηαζηήκαηα, ζην έξγν. Τόηε κηιάκε γηα έλα κνηίβν (ή γεξκαληθά: leitmotiv), ην νπνίν έρεη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία κέζα ζηελ αθήγεζε. Μπνξεί δειαδή λα θιηκαθώλεη ηε δξάζε ή λα πεξηγξάθεη κηα ςπρηθή θαηάζηαζε θ.ά. 6