ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ -Η κάθε αστική ή αγροτική τοποθεσία που µαρτυρεί πολιτισµό έχει µνηµειακή αξία -Το ενδιαφέρον δεν περιορίζεται µόνο στην υψηλή αρχιτεκτονική αλλά και στα απλά κτίρια -Tο ίδιο το περιβάλλον αποκτά αξία αυτόνοµη και γίνεται αντικείµενο καταγράφης & ανάλυσης Εποµένως στα ιστορικά σύνολα εκτός από τα κτίρια, αντικείµενα µελέτης και ερευνάς είναι όλα τα φυσικά και κατασκευασµένα στοιχεία και οι σχέσεις µεταξύ τους που παράγουν ποιότητες χώρου.
Η ανάλυση περιλαµβάνει σε 3 ενότητες που αφορούν διαφορετικά επίπεδα προσέγγισης του ιστορικού συνόλου. 1.ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ γενικά χαρακτηριστικά Αντικείµενο µελέτης: το σύνολο του οικισµού (Η πόλη της Ξάνθης) 2.ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ Αντικείµενο µελέτης: ιστορικό σύνολο (Παλιά πόλη) 3.ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΟΙΚ. ΝΗΣΙ ΑΣ & ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Αντικείµενο µελέτης: η επιλεγµένη οικ. νησίδα και τα κτίσµατα που περιλαµβάνει
1.ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1.1 Θέση του οικισµού - Γεωφυσικά χαρακτηριστικά 1.2 Ιστορικό υπόβαθρο 1.3 ηµογραφικά και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά 1.4 Βασικά δοµικά χαρακτηριστικά του οικισµού
1.1 Θέση του οικισµού - Γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά και σχέση µε την ευρύτερη περιοχή γεωγραφική θέση (ορεινός,ηµιορεινός, πεδινός, παραθαλάσσιος) γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά περιοχής (υψόµετρο,ανάγλυφο - κλίσεις εδάφους, ποιότητα υπεδάφους) φυσικά όρια (ποτάµια,λίµνες, χαράδρες κ.α.) Η θέση του οικισµού στην ιεραρχία του ευρύτερου οικιστικού πλέγµατος
1.2 Ιστορικό υπόβαθρο Η ιστορική ανάλυση του οικισµού στοχεύει : - οριοθέτηση των ιστορικών πυρήνων του οικισµού - στον εντοπισµό ιστορικών περιόδων ανάπτυξης και παρακµής - στη χρονολόγηση των διαδοχικών επεκτάσεων του οικισµού - την επισήµανση ιστορικών µεµονωµένων στοιχείων του αστικού χώρου που επηρέασαν τη δοµή και την εξέλιξή του - τον εντοπισµό χρονικώνστιγµών ορόσηµων που επηρέασαν τη διαδικασία µετασχηµατισµού του οικισµού (πυρκαγιά, σεισµός κ.α.)
1.3 ηµογραφικά και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά Πληθυσµός Επαγγελµατικές και παραγωγικές δραστηριότητες Μορφωτικό επίπεδο, φυλετική καταγωγή χρονικές µεταβολές των διαφόρων µεγεθών που εξετάζονται Έτσι αναγνωρίζεται: ο παραγωγικός χαρακτήρας του οικισµού (αγροτικός, αστικός, µεικτός), το πληθυσµιακό του µέγεθος, η κοινωνική διαστρωµάτωση και η χωρική ανάπτυξη της και άλλα επιµέρους χαρακτηριστικά της ταυτότητας των κατοίκων.
1.4 Βασικά δοµικά χαρακτηριστικά του οικισµού -Γενική µορφή ανάπτυξης Οριοθέτηση του αρχικού πυρήνα του οικισµού και των συνοικιών του. Αναγνώριση του τρόπου ανάπτυξης του οικισµού (Ακτινωτή ή γραµµική ανάπτυξη) -Κυκλοφορία Επισήµανση του βασικού οδικού δικτύου του οικισµού και ο τρόπος κυκλοφοριακής σύνδεσης των επιµέρους περιοχών - συνοικιών -Χρήσεις γης Αναγνώριση και καταγραφή του χαρακτήρα της κάθε περιοχής βάσει των κυρίαρχων χρήσεων. Περιοχή κατοικίας, αγορά, περιοχή χονδρεµπορίου, αναψυχή, βιοτεχνικές συγκεντρώσεις κ.α
Η µελέτη της διαχρονικής εξέλιξης των χαρακτηριστικών αυτών του οικισµού στοχεύουν στην κατανόηση του τρόπου που συγκροτήθηκε το σύνολο του ευρύτερου δοµηµένου χώρου και στην ουσία αποτελούν το υλικό για την αναγνώριση της πολεοδοµικής του εξέλιξης.
Ζητούµενα: 1. Η γραπτή ανάπτυξη των γενικών χαρακτηριστικών της πόλης της Ξάνθης κατά τον τρόπο που αναλύονται παραπάνω 2. Καταγραφή των δεδοµένωνστοχάρτητηςπόληςτηςξάνθηςόπου: - επισηµαίνεται και οριοθετείται το ιστορικό σύνολο, το εµπορικό και διοικητικό κέντρο και η σχέση µεταξύ τους - χαράσσονται οι βασικοί οδικοί άξονες και ο τρόπος σύνδεσης του ιστορικού συνόλου µε την υπόλοιπη πόλη - καταγράφονται άλλες σηµαντικές συγκεντρώσεις χρήσεων -εκτός της κατοικίας- µέσα στον αστικό ιστό όπως αναψυχή, λιανικό εµπόριο, χονδρεµπόριο, βιοτεχνικές συγκεντρώσεις, αθλητισµός κ.α. - καταγράφονται οποία αλλά στοιχεία θεωρούνται χρήσιµα από την µελετητική οµάδα για τον προσδιορισµό της σχέσης του ιστορικού συνόλου µε την υπόλοιπη πόλη που είναι βασικό ζητούµενο της όλης ανάλυσης 3. Συµπεράσµατα για τη φυσιογνωµία της πόλης, για την εξέλιξή της και την θέση του ιστορικού συνόλου στην ευρύτερη αστική συγκρότηση της πόλης.
ιαγραµµατικός χάρτης της Πολης της Ξάνθης
2.ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ Αυτή η ενότητα εστιάζει την ανάλυση στην περιοχή του ιστορικού συνόλου (Παλιά πόλη) και εξετάζει την τυπολογική του οργάνωση. Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον χώρο είναι: Α. Οι διαδροµές Β. Τα κελύφη Γ. Οι ελεύθεροι χώροι. Τα τοπόσηµα
2.Α Οιδιαδροµές Τα χαρακτηριστικά του δρόµου: ηγεωµετρία, το εύρος, το µήκος, ηκλίση, το υλικό επίστρωσης και το είδος κυκλοφορίας που εξυπηρετεί Η διάταξη των διαδρόµων και η µορφή του αστικού ιστού επηρεάζεται από: - τη µορφολογία του εδάφους - τη θέση του αρχικού πυρήνα του οικισµού -φυσικά ή τεχνητά όρια (τείχη, ποτάµια, θαλάσσιο µέτωπο) -σηµαντικά στοιχεία του κτισµένου χώρου (µνηµεία, ναοί κ.α.)
ιακρίνουµε 3 βασικούς τύπους διατάξεων διαδροµών: -γραµµική διάταξη (γραµµικό σύστηµα) -διάταξη σε δίκτυο (δαιδαλώδες σύστηµα) -διάταξη σε κάνναβο (ιπποδάµειο σύστηµα)
Αποτυπώσεις και τεκµηρίωση κτιρίων ΙΙΙ ΙV ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Longjumeau, Γαλλία γραµµικό σύστηµα Αρχαία Μίλητος Ιπποδάµειο σύστηµα Ιστορικό κέντρο Νάουσας δαιδαλώδες σύστηµα
ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΡΟΜΩΝ Αστικές αρτηρίες, συλλεκτήριες οδοί και τοπικές οδοί. Οι αστικές αρτηρίες είναι οι βασικοί άξονες που εξυπηρετούν την σύνδεση µεταξύ περιοχών του οικισµού και γι αυτό το λόγο πάσχουν στην εξυπηρέτηση παρόδιων ιδιοκτησιών. Οι συλλεκτήριες οδοί είναι δευτερεύουσες διαδροµές που συνδέονται µε το βασικό δίκτυο κυκλοφορίας και έχουν την δυνατότητα εξυπηρέτησης των εγγείων ιδιοκτησιών Οι τοπικές οδοί όπως µαρτυρεί και η ονοµασία τους έχουν καθαρά τοπική σηµασία και εξυπηρετούν τις ιδιοκτησίες τις οποίες διατρέχουν.
2.Β. Τα κελύφη Η ανάλυση του τρόπου ανάπτυξης των κτιριακών όγκων καταδεικνύει τη µορφολογία του συνόλου στην κλίµακα της ογκοµετρικής διάταξης. Η οικοδοµική µάζα που προκύπτει από τη διάταξη των κτιρίων παρουσιάζει διαβαθµίσεις συνέχειας και ασυνέχειας. Αυτές οι διαβαθµίσεις προκύπτουν από τη χωροθέτηση των κτιρίων στο οικόπεδο και τις µεταξύ τους σχέσεις.
Με βάση τον τρόπο διάταξης των κτιρίων µέσα στον αστικό ιστό διακρίνουµε 3 τύπους οργάνωσης του κτισµένου χώρου: - σηµειακή δόµηση (πανταχόθεν ελεύθερη) - γραµµική δόµηση (κατά µήκος ενός άξονα) - συνεχής δόµηση (επεκτεινόµενη σε πολλές κατευθύνσεις)
Θεσσαλονίκη Αρετσού, 1930 σηµειακή δόµηση Μιλάνο, 1810 - συνεχής δόµηση Νάουσα, 19ος αι. γραµµική δόµηση
Απόσπασµα του σχεδίου της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης
2.Γ Οιελεύθεροιχώροι Οι ελεύθεροι χώροι βρίσκονται σε άµεση εξάρτηση µε την ανάπτυξη των κελυφών. Ηοργάνωσητουςεκφράζεταιωςτο αρνητικό του κτισµένου χώρου: Όσο πιο συνεχής η ανάπτυξη της κτιριακής µάζας αυξάνεται η ασυνέχεια των ελεύθερων χώρων και αντίστροφα.
ελεύθεροι ιδιωτικοί χώροι (εγγράφονται µέσα στα οικόπεδα) δηµόσιοι ελεύθεροι χώροι: -πλατειές -ανοίγµατα -περάσµατα (δρόµοι)
Σχέση κτισµένου ελευθέρου χωρου στην Παλιά Πόλη της Ξάνθης
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Χάρτης διαδροµών - Ελεύθερος δηµόσιος χώρος
2. Τοπόσηµα σηµεία αναφοράς Κτίσµατα µε ιδιαίτερο συµβολισµό ή προορισµένα να εξυπηρετούν ειδικές λειτουργίες. Είναι στοιχεία του χώρου µοναδικά που δεν παρουσιάζουν έναν επαναλαµβανόµενο χαρακτήρα όπως για παράδειγµα: µνηµεία, πύργοι, εκκλησίες, χάνια, διοικητικά κτίρια, σχολεία κ.α. Η παρουσία τους είναι διακριτή και επηρεάζει τη δοµή και την οργάνωση του αστικού ιστού.
Αυτά τα δοµικά συστατικά του χώρου είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτώµενα και είναι αυτά που αναδεικνύουν τον χαρακτήρα του ιστορικου συνόλου. Για παράδειγµα η κεντρικότητα ενός δρόµου σχετίζεται µε την µεγάλη πυκνότητα του δοµηµένου χώρου µε τη µορφή συνεχούς ή γραµµικής δόµησης. Επίσης η θέση των ελεύθερων χωρών στον αστικό ιστό (πλατείες, ανοίγµατα) συνήθως σχετίζεται µε τη χωροθέτηση διακεκριµένων κτιρίων σηµείων αναφοράς.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΚΜΙΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Καλείσθε να αναλύσετε και να αναπτύξετε γραπτά τα εξής: -Τηνοργάνωσητουσυστήµατος διαδρόµων (είδος διάταξης), τις ιεραρχικές σχέσεις µεταξύ των δρόµων, τη γεωµετρία της χάραξης, τις διαστάσεις (µήκος, πλάτος δρόµων), τη σχέση του δικτύου µε τοανάγλυφοτου εδάφους και αλλά φυσικά ή τεχνητά όρια. -Τον τρόπο διάταξης των κελυφών, αν είναι ελευθέρα τοποθετηµένα ή δηµιουργούν σειρές κτισµάτων κατά µήκος δρόµων ή συµπαγή οικοδοµική µάζα που αναπτύσσεται σε περισσότερες της µιας κατεύθυνσης µε τη µορφή της συνεχούς δόµησης. Εξετάζετε αν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανά περιοχές και τις ερµηνεύετε. -Τη θέση των κτιρίων στο οικόπεδο, τη σχέση τους µε τοδηµόσιο χώρο (δρόµο), τη χωροθέτηση της αυλής (ιδιωτ. ελευθ. χώρος) σε σχέση µε το κτίσµακαιτονδρόµο.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΚΜΙΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ -Τη θέση των ελευθέρων δηµόσιων χώρων (πλατειές, ανοίγµατα) στον αστικό ιστό τη σχέση µεταξύ τους -Τη θέση των σηµείων αναφοράς στο ιστορικό σύνολο, τη διάταξη τους σε σχέση µε τα υπόλοιπα κελύφη, τη σχέση τους µε τους µεµονωµένους ελεύθερους δηµόσιους χώρους (ανοίγµατα, πλατειές) -Οποίους άλλους µηχανισµούς συσχέτισης χαρακτηρίζουν την µορφή της αστικής συγκρότησης οι οποίοι θα προκύψουν από την ανάλυση που θα διεξάγετε (επιτόπια παρατήρηση, βιβλιογραφία, παρατήρηση επι χάρτου)
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΚΜΙΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ Παράλληλα παρατίθενται διαγραµµατικοί χάρτες που τα απεικονίζουν. Συγκεκριµένα ζητούνται: -διαγραµµατικός χάρτης των διαδροµών Παρουσιάζει αποµονωµένοτοδίκτυοτωνδιαδρόµων, τα διαστασιακά χαρακτηριστικά, τη γεωµετρία των δρόµων και την ιεραρχική τους σχέση η οποία υποδεικνύεται µε κατάλληλο χρωµατισµό. -διαγραµµατικός χάρτης των κελυφών τοποσήµων - ελευθέρων χωρών Παρουσιάζει τη σχέση δοµηµένης και ελεύθερης επιφάνειας. Παράλληλα, µετην υλοποίηση των ορίων των οικοδοµικών νησίδων γίνεται διάκριση των δηµοσίων ελευθέρων χωρών από τους ιδιωτικούς. Οι κτιριακοί όγκοι παίρνουν µαύρο χρώµα, οι ελεύθεροι ιδιωτικοί άσπρο ενώ οι ελεύθεροι δηµόσιοι χώροι διακρίνονται σε περάσµατα, ανοίγµατα και πλατειές οι οποίες χρωµατίζονται µεκίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο αντίστοιχα. Τα σηµεία αναφοράς διακρίνονται από τα υπόλοιπα κελύφη µε άλλο χρωµατισµό (µωβ χρώµα).
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας - αποτύπωση υπάρχουσας κατάστασης
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας το σύστηµα διαδρόµων
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας ανυλοποίητο ρυµ. σχέδιο των αρχών του 20ου
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας δοµηµένος χώρος
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας σχέσεις κτισµένου / ελευθέρου χωρου
Ιστορικός οικισµός Πανάγιας Καβάλας οι συνοικίες στις αρχες του 20ου αι.
ΜΟΡΦΩΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ 3. ανάλυση-τεκµηρίωση οικοδοµικής νησίδας και επιµέρους κτισµάτων η έρευνα κινείται σε δυο επίπεδα συνόλου και στοιχείου. Συγκεκριµένα περιλαµβάνει: 3.Α ανάλυση τεκµηρίωση επιµέρους κτισµάτων 3.Β ανάλυση τεκµηρίωση οικοδοµικής νησίδας
3.Αανάλυση τεκµηρίωση επιµέρους κτισµάτων Ζητούµενα: -Σχεδιαστική αποτύπωση κτιρίου -Φωτογραφική αποτύπωση κτιρίου -Καταγραφή στοιχείων ταυτότητας κτιρίου -Αρχιτεκτονική περιγραφή κτίσµατος
Καρτέλα καταγραφής