Δπηδεκηνινγία θαη Παζνγέλεηα ηεο ΝΑ

Δπηδεκηνινγία θαη Παζνγέλεηα ηεο ΝΑ Μάγδα Σζνιάθε, MD, PhD Νεπξνιόγνο-Φπρίαηξνο, Θενιόγνο, Καζεγήηξηα, ΑΠΘ Πξόεδξνο ηεο Παλειιήληαο Οκνζπνλδίαο λόζνπ Alzheimer

ύγθξηζε αηόκσλ άλσ ησλ 60+ ζηελ Δπξώπε θαη ζηνλ θόζκν Υώξα % άλσ ησλ 60 ΔΤΡΧΠΗ Γεξκαλία 26 Ιηαιία 26 Βνπιγαξία 24 Διιάδα 24 νπεδία 24 Ιζπαλία 22 Ηλσκέλν Βαζίιεην 22 εξβία 19 Κύπξνο 18 Ρσζία 17 Σνπξθία 9

ΝΟΟ ALZHEIMER ΔΠΙΓΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Δπηπνιαζκόο Δπίπησζε Θλεζηκόηεηα Κόζηνο ΠΑΘΟΓΔΝΔΙΑ Βέβαηνη παξάγνληεο Παξάγνληεο θηλδύλνπ 11/23/2012

Δπηπνιαζκόο ΝΑ 60 50 40 30 20 10 0 60 70 80 90 E Bos Eurodem Calif Mayo-R NY-Hisp NY-Af-Am Επηποιαζκός δηπιαζηάδεηαη θάζε 5εηία Ηλικία 60 65 70 75 80 85 90 Page 5 Επιπολαζμός (%) 1 2 4 8 16 32 64

PERCENT Δπίπησζε ΝΑ 12 10 8 6 4 2 Rotterdam E Boston Movies Eurodem Framingham NY-Minority 0 60 70 80 90 AGE Εηήζηα Επίπηφζε ΝΑ Ηλικία 60-65 65-70 70-75 75-80 80-85 85-90 90-95 95-100 Επίπηωζη (%) 0.1 0.2 0.5 1.5 3 4 6 7 Page 6

ΔΠΙΓΗΜΙΟΛΟΓΙΑ-21νο αηώλαο Αξηζκόο αζζελεώλ κε άλνηα (εθαηνκ) Αλαπηπζζόκελεο ρώξεο Αλαπηπγκέλεο ρώξεο Υξόλνο Αξηζκόο αζζελώλ κε άλνηα ζηηο αλαπηπγκέλεο θαη ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο

Alzheimer Dementia 2009

Περηζζόηεροη από 35 εθαη. Άλζρφποη πάζτοσλ από ALZHEIMER S θαη άιιες άλοηες Παγθόζκηα εκέρα 21 Σεπηεκβρίοσ 2009 -Ο αριθμός ηων αζθενών διπλαζιάζεηαι κάθε 20 Years - M. Prince, 2009 H αύμεζε ζε αξηζκνύο ησλ αζζελώλ κε άλνηα ζηηο ρώξεο κε ρακειό θαη πςειό εηζόδεκα.

Ο επηπνιαζκόο ηεο άλνηαο ζηελ Δπξώπε ην 2006 (EUROCODE) 11

ΔΠΙΓΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 1.Δπηπνιαζκόο, 9% άλσ ησλ 70 ζηελ Ππιαία 6% άλσ ησλ 70 εηώλ 2. ηνλ Γήκν Μ. Αιεμάλδξνπ 3,6% >65 Tsolaki M. et al, AJAD, 1999 Tsolaki M. et al, ADI2010 Θεζκόο ηεο νηθνγέλεηαο ε4 κηθξόηεξε ζπρλόηεηα (11% vs 32%) Διαηόιαδν 11/23/2012

Συχνότητα θανάτου/100χιλ Ivan Casserly, Eric Topol. Lancet 2004

Δάλ δήζνπκε πνιιά ρξόληα ζα πάζνπκε όινη άλνηα; Hogan DB. If we live long enough, will we all be demented?: redux. Neurology. 2008 Jul 29;71(5):310-1.

Μεηά ηα 90, 45% εάλ είκαζηε γπλαίθεο, 28% αλ είζηε άλδξεο Δπηπνιαζκόο ηεο άλνηαο κεηά ηα 90. Prevalence of dementia after age 90: results from the 90+ study. Corrada MM, Brookmeyer R, Berlau D, Paganini-Hill A, Kawas CH. Neurology. 2008 Jul 29;71(5):337-43.

Κόζηνο ηεο άλνηαο θαηά πεξηνρέο Άκεζν (δηο, 2006) Informal care πλνιηθό Βόξεηα 33.4 16.0 49.4 Γπηηθή 27.0 24.9 51.9 Αλαηνιηθή 5.4 6.7 12.1 Νόηηα 11.2 46.0 57.2 Όιε ε Δπξώπε 77.0 93.6 170.6 16

Medicare: Κόζηνο ηεο λόζνπ Alzheimer s (ζε δηο) $1.200 $1.000 $800 $600 $400 $200 $0 $1.049 $879 $696 $529 $394 $294 $229 $160 $189 $91 $62 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Page 17 Source: Saving Lives, Saving Money: Dividends for Americans Investing in Alzheimer s Research, The Lewin Group & the Alzheimer s Association, June 2004.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Επιπολαςμόσ Επίπτωςη Θνηςιμότητα Κόςτοσ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Βζβαιοι παράγοντεσ Παράγοντεσ κινδφνου ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER 11/23/2012

Πηζαλή επίδξαζε ησλ ησλ παξεκβάζεσλ γηα ζηελ θαζπζηέξεζε θαζπζηέξεζε ηεο εκθάληζεο έλαξμεο ηεο ηεο λόζνπ άλνηαοalzheimer Καθσζηέρηζη (τρόνια) 0 0.5 1.0 2.0 5.0 8 6 ΗΠΑ Δπιπολαζμός ηης ΝΑ (εκαη) 4 2 1997 2007 2017 2027 2037 ΝΑ = Alzheimer s Disease. Year Brookmeyer R et al. Am J Public Health. 1998;88:1337-1342. 2047 0

Παζνγέλεηα ηεο Nόζνπ Alzheimer ; ΑΜΤΛΟΔΙΓΙΚΔ ΠΛΑΚΔ ΓΔΝΔΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΔΣΑΛΛΑΞΔΙ ΓΔΝΔΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΙΝΓΤΝΟΤ ΝΔΤΡΟΙΝΙΓΙΑΚΔ ΔΚΦΤΛΙΔΙ APP (Chr. 21) Presenilin 1 (Chr. 14) Presenilin 2 (Chr. 1) ApoE4 (Chr. 19) CR1, PICALM, CLU, Common variants at ABCA7, MS4A6A/MS4A4E, EPHA1, CD33 and CD2AP, TREM2 Υοληζηερόλη Τπέρηαζη Κάπνιζμα Ομοκσζηιναιμία Γιαβήηης Έλλειυη δραζηηριόηηηος ΟΙΚΟΓΔΝΗ ΝΑ 1-5% of cases Early onset (35-65 y.) ΠΟΡΑΓΙΚΗ ΝΑ 95-99 % of cases Late onset (>65 y.) 20

εκαληηθνί-βέβαηνη παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα ηε λόζν Alzheimer Ηιηθία Οηθνγελεηαθό ηζηνξηθό Οηθνγελήο λόζνο Alzheimer ύλδξνκν Down

Απνιηπνπξσηεΐλε E θαη ΝΑ APOE έρεη 3 αιιειόκνξθα: 2, 3, 4 APOE 2 ειαηηώλεη ηε ζπρλόηεηα ηεο ΝΑ APOE 4 ζρεηίδεηαη κε ηε ζπνξαδηθή/νηθνγελεηαθή (δνζνεμαξηώκελε ζρέζε κε ηελ ειηθία έλαξμεο) APOE 4 θνξείο δελ ζα πάζνπλ όινη ΝΑ APOE ε4 θαίλεηαη όηη απνθιείεη ηελ απνκάθξπλζε ηνπ Aβ κέζσ ησλ ππνδνρέσλ LRP, πξνθαιώληαο ηελ ζπζζώξεπζή ηνπ.

NEJM 15/11/2012 original article TREM2 Variants in Alzheimer s Disease Rita Guerreiro, Ph.D., Aleksandra Wojtas, M.S., Jose Bras, Ph.D., Minerva Carrasquillo, Ph.D., Ekaterina Rogaeva, Ph.D., Elisa.and John Hardy, Ph.D., for the Alzheimer Genetic Analysis Group* All ρεηηθά ζπάλην γνλίδην ηεηξαπιαζηάδεη ηνλ θίλδπλν Alzheimer ύκθσλα κε ην Reuters, ην λέν γνλίδην πνπ αλαθαιύθζεθε, εκπιέθεηαη ζηελ αλάπηπμε θιεγκνλώλ ζηνλ νξγαληζκό θαη «δείρλεη» έλαλ άιιν δξόκν αληηκεηώπηζεο ηεο λόζνπ, ν νπνίνο ζρεηίδεηαη κε ην ξόιν ηεο δπζιεηηνπξγίαο ηνπ αλνζνπνηεηηθνύ ζπζηήκαηνο. Έλα ζπάλην αιιά ηζρπξό γνλίδην πνπ ζρεδόλ ηεηξαπιαζηάδεη ηνλ θίλδπλν γηα ηελ εθδήισζε ηεο λόζνπ Alzheimer

Τπέξηαζε

Αξηεξηαθή πίεζε (ΑΠ) θαη άλνηα Η ππέξηαζε ζηε κέζε ειηθία ζρεηίδεηαη κε άλνηα ζηελ ηξίηε ειηθία (1,2,3,4,5) πλήζσο πέθηεη ε ΑΠ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο άλνηαο (1)

ΤΠΔΡΣΑΗ Hypertension - Categorical Αλνηα + ΝΑ www.alzrisk.org 2011

ΤΠΕΡΣΑΗ The Association Between Blood Pressure and Incident Alzheimer Disease: A Systematic Review and Metaanalysis. Power, Melinda; Weuve, Jennifer; Gagne, Joshua; McQueen, Matthew; Viswanathan, Anand; Blacker, Deborah Epidemiology. 22(5):646-659, September 2011. DOI: 10.1097/EDE.0b013e31822708b5 FIGURE 2. Individual and pooled estimates of the association between measures of hypertension and Alzheimer disease. The size of the box representing the point estimate for each study in the forest plot is proportional to the contributing weight of that study estimate to the summary estimate. Reference category is no hypertension. 2

Φάξκαθα

Υνιεζηεξίλε

Υνιεζηεξίλε Σα απμεκέλα επίπεδα ρνιεζηεξίλεο: Πηζαλόλ λα εληζρύνπλ ηελ παξαγσγή Αβ κέζσ αύμεζεο ηεο παξαγσγήο ΑΡΡ πλδένληαη κε ρακειή επεηζνδηαθή κλήκε ζηελ ηξίηε ειηθία θαη ρακειή επθξάδεηα ιόγνπ ζε θαζνξηζκέλε θαηεγνξία

Φάξκαθα

Σρέζε κεηαμύ ηεο ειηθίαο θαη ηεο εμέιημεο ζε κειέηεο επίδξαζεο ρνιεζηεξίλεο ζηνλ θίλδπλν γηα άλνηα πιάηος ανηιπροζωπεύει ηο τρόνο παρακολούθηζης ύυος δείτνει ηον αριθμό ηων ζσμμεηετόνηων Copyright restrictions may apply. An additional study by Whitmer and colleagues 7 is excluded because the large size of its cohort and long follow-up period would have distorted the Shepardson, N. figure. E. et al. Arch Neurol 2011;68:1239-1244.

Γηαβήηεο

Γηαβήηεο ηύπνπ 2 θαη λόζνο Alzheimer 30-90% κεγαιύηεξνο θίλδπλνο γηα ΝΑ ζηνπο αζζελείο κε δηαβήηε 1-5 πζηεκαηηθή αλαζθόπεζε: Αύμεζε ηεο επίπησζεο θάζε είδνπο άλνηαο (ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ΝΑ & ηεο αγγεηαθήο άλνηαο) ζε δηαβεηηθνύο ζε 7/10 κειέηεο 6

ΓΙΑΒΗΤΗΣ Αλοηα + ΝΑ Page 39 www.alzrisk.org 2011

ΓΙΑΒΗΤΗΣ

Παρπζαξθία

Παρπζαξθία ζηε κέζε θαη 3ε ειηθία θαη θίλδπλνο άλνηαο Ν= 2798, ΗΠΑ, 5.4 ρξόληα follow-up 480 λέα πεξηζηαηηθά άλνηαο (245 ΝΑ) 39% αύμεζε ηνπ θηλδύλνπ γηα άλνηα αλ ΒΜΙ > 30 ζηε κέζε ειηθία 62% αύμεζε ηνπ θηλδύλνπ γηα άλνηα αλ ΒΜΙ <20 ζηελ ηξίηε ειηθία ΒΜΙ 25-30 ζηελ ηξίηε ειηθία: δε βξέζεθε ζπζρέηηζε BMI >30 ζηελ ηξίηε ειηθία: κεησκέλνο θίλδπλνο

Μεηαβνιηθό ζύλδξνκν θαη θίλδπλνο άλνηαο 1 Ν= 4895 ειηθησκέλεο γπλαίθεο Οη 497 είραλ κεηαβνιηθό ζύλδξνκν 23% πην απμεκέλνο θίλδπλνο άλνηαο εληόο 4 εηώλ

The Deadly Quintet Η ζαλάζηκε πεληάδα- Σν κεηαβνιηθό ζύλδξνκν the Dysmetabolic Syndrome Ανηίζηαζη ζηην Ινζοσλίνη Υπέρηαζη 50% Διαβήηης Δσζλιπιδαιμία 50% Πατσζαρκία 80-90%

Η επίδξαζε ηνπ πεξηνξηζκνύ ηνπ θαγεηνύ Ο πεξηνξηζκόο ηνπ θαγεηνύ κεγαιώλεη ηνλ κέζν όξν δσήο ζηα πνληίθηα, ηα hamster θαη ηα ζθπιηά, όηαλ μεθηλά ζε κηθξή ειηθία ή λσξίο ζηελ ελήιηθε δσή Ηolehan ea 1986

Δπίδξαζε ηνπ πεξηνξηζκνύ ηνπ θαγεηνύ Αξνπξαίνη- ειεύζεξε πξόζιεςε ηξνθήο. Γηάξθεηα δσήο: 90-104 εκέξεο Αξνπξαίνη- 50% ηεο ειεύζεξεο πξόζιεςεο. Γηάξθεηα δσήο: 187-210 εκέξεο Ηolehan ea 1986

ΟΜΟΚΤΣΔΙΝΗ

Υπεροκοθσζηεχλαηκία Σσλδέεηαη κε αζεροζθιήρφζε. Σσλδέεηαη κε λόζο Alzheimer. (Leblhuber et al 2000; Seshadri et al 2002; Vermeer et al 2002). 51

Οκνθπζηετλε, Β12, Φπιιηθό νμύ θαη λόζνο Alzheimer Οκνθπζηετλε = «ε λέα ρνιεζηεξόιε» Απμεκέλε νκνθπζηετλε ζηνλ νξό αίκαηνο= θαξδηαγγεηαθόο παξάγνληαο θηλδύλνπ πλδέεηαη κε απμεκέλν θίλδπλν γηα ΝΑ (θαη αγγεηαθή Άλνηα) 3-5 Μπνξεί λα κεησζεί κε ρνξήγεζε βηηακίλεο Β12, Β6 θαη θπιιηθνύ νμένο1-2 Γελ ππάξρνπλ ελδείμεηο όηη ε κείσζή ηεο ειαηηώλεη ηνλ θίλδπλν γηα λόζν Alzheimer

Σν θάπληζκα

Κάπληζκα

Κάπληζκα Αλνηα (A) ΝΑ (B) Αγγεηαθή Αλνηα (C) Page 58 Rusanen, M. et al. Arch Intern Med 2011;171:333-339.

Παζεηηθό θάπληζκα θαη λνεηηθή εμαζζέλεζε (Ν.Δ.) 4809 κε-θαπληζηέο ελήιηθεο Η Ν.Δ. νξίζηεθε σο <10% επίδνζεο ζηελ λεπξνςπρνινγηθή εμέηαζε πγθέληξσζε θνηηλίλεο ζην ζάιην = βηνινγηθόο δείθηεο έθζεζεο ζε παζεηηθό θάπληζκα 4 νκάδεο ηδίνπ κεγέζνπο κε βάζε ηε ζπγθέληξσζε θνηηλίλεο

Αθόκε θαη ην παζεηηθό θάπληζκα απμαλεη ηνλ θίλδπλν λνεηηθήο εμαζζέλεζεο 1 Δπίπεδα θνηηλίλεο ζηέινπ Τςειόηεξα (0.8-13.5 ng/ml) Σξίηα (0.4-0.7 ng/ml) Γεύηεξα (0.2-0.3 ng/ml) Υακειόηεξα (0-0.1 ng/ml) % αύμεζεο θηλδύλνπ γηα Ν.Δ. Μνληέιν πξνζαξκνζκέλν ζηελ ειηθία, θύιν, εθπαίδεπζε θαη ηα δηαζηήκαηα εμέηαζεο

Έθζεζε ζε παζεηηθό θάπληζκα ζε άηνκα πνπ δελ έρνπλ θαπλίζεη πνηέ 1 Δπίπεδα θνηηλίλεο ζηέινπ Τςειόηεξα (0.8-13.5 ng/ml) Σξίηα (0.4-0.7 ng/ml) Γεύηεξα (0.2-0.3 ng/ml) Υακειόηεξα ( 0-0.1 ng/ml) % αύμεζεο θηλδύλνπ γηα ΓΔ Μνληέιν πξνζαξκνζκέλν ζηελ ειηθία, θύιν, εθπαίδεπζε θαη δηαζηήκαηα εμέηαζεο

Φαξκαθεπηηθή αγσγή 1. Πξόιεςε; 2. Παξάγνληεο θηλδύλνπ

Φάξκαθα Θεξαπεία νξκνληθήο ππνθαηάζηαζεο Με ζηεξνεηδή αληηθιεγκνλώδε Ginkgo biloba Βηηακίλεο

Οηζηξνγόλα WHI: indicates Women's Health Initiative; WHIMS: WHI Memory Study. Shumaker, S. A. et al. JAMA 2004;291:2947-2958

Οηζηξνγόλα Figure 2. Times to Probable Dementia for Women Taking Estrogen Alone vs Placebo or Estrogen and Estrogen + Progestin Combined vs Placebo Only participants followed up until 8 years are depicted, since very few women were followed up beyond that point. Shumaker, S. A. et al. JAMA 2004;291:2947-2958

Ann N Y Acad Sci. 2010 Sep;1205:245-53. Estrogen therapy and Alzheimer's dementia. Craig MC, Murphy DG. Aπηέο νη κειέηεο ππνζηεξίδνπλ όηη ηα νηζηξνγόλα βνεζνύλ ηηο λέεο γπλαίθεο ζηελ θξηηηθή πεξίνδν θαη ηηο κεγαιύηεξεο γπλαίθεο πνπ άξρηζαλ νηζηξνγόλα ζηελ πεξίνδν ηεο εκκελόπαπζεο.

ΜΑΦ θαη λόζνο Alzheimer ύκθσλα κε επηδεκηνινγηθέο έξεπλεο ε καθξόρξνλε θαη ζε πςειέο δόζεηο ιήςε ΜΑΦ ( π.ρ. Naproxen, Voltaren, Indocid) ζπλδέεηαη κε κηθξόηεξν θίλδπλν γηα ΝΑ (1-4) RCTs δελ επηβεβαηώλνπλ πξνιεπηηθέο ή ζεξαπεπηηθέο δξάζεηο Σα ΜΑΦ κπνξνύλ λα πξνθαιέζνπλ ζνβαξέο παξελέξγεηεο.

Φάξκαθα Flowchart of the Alzheimer's Disease Anti-inflammatory Prevention Trial ADAPT Research Group, Arch Neurol 2008;65:896-905. Page 68

Φάξκαθα Odds ratios (ORs) comparing treatment groups with placebo for magnitudes of decline from baseline in global summary (A) and Modified Mini-Mental State Examination (3MS-E) (B) scores ADAPT Research Group, Arch Neurol 2008;65:896-905. Page 69

H ρνξήγεζε Ginkgo Biloba κπνξεί λα πξνιάβεη ηελ άλνηα; (1) RCT δηπιή ηπθιή, 7 ρξόληα follow- up 1545 ππνθείκελα ζε Gingko, 1524 ζε placebo

Κέληξα DESCRIPA

Στο πρόγραμμα DESCRIPA 8% των αςθενών με ΗΝΔ λαμβάνουν φάρμακα που εξαςθενοφν την μνήμη! Όλα τα φάρμακα δοκιμάζονται ςε νζουσ ενήλικεσ με μζςο όρο 50 ετών Ενώ χρηςιμοποιούνται ςε πολφ ηλικιωμζνουσ: μζςο όρο 80 ετών (Υπάρχει ζτοιμη λίςτα με 91 αντιχολινεργικζσ φαρμακευτικζσ ουςίεσ (248 φάρμακα) για κάθε ενδιαφερόμενο).

ΚΡΑΝΙΟΔΓΚΔΦΑΛΙΚΔ ΚΑΚΧΔΙ

Κξαληνεγθεθαιηθέο Καθώζεηο

Κξαληνεγθεθαιηθέο Καθώζεηο Moderate: LOC or amnesia > 30 min Severe: LOC or amnesia > 24 hours Page 75

Κξαληνεγθεθαιηθέο Καθώζεηο

Figure. (A) The cumulative risk of AD in relation to head injury among parents and siblings of patients with AD. Vertical lines represent the 95% confidence limits for the point estimates. (B) The cumulative risk of AD in relation to head injury among spouses of patients with AD. Vertical lines represent the 95% confidence limits for the point estimates. Page 77 2000 by Lippincott Williams & Wilkins Guo Z et al. Neurology 2000;54:1316-1323

ATTENTION Γηαηξνθή TO YOUR DIET

Γηαηξνθή / πκπιεξώκαηα Αιθνόι Φάξηα/ ζαιαζζηλά Καθείλε Βηηακίλε Δ Βηηακίλε C Λίπε

Αιθνόι θαη άλνηα Πνιιέο αξλεηηθέο κειέηεο Μαθξνρξόληεο κειέηεο o Η θαηαλάισζε αιθνόι ειαηηώλεη ηνλ θίλδπλν άλνηαο (1) o Η κηθξή έσο κέηξηα θαηαλάισζε αιθνόι (1-3 πνηήξηα ηελ εκέξα) κεηώλεη ηνλ θίλδπλν άλνηαο ( HR= O.58) (2) o Η κεληαία & εβδνκαδηαία θαηαλάισζε αιθνόι κεηώλεη ηνλ θίλδπλν άλνηαο ( OR = 0.43, 0.33) (3) o H ππεξθαηαλάισζε αιθνόι ζηε κέζε ειηθία 3-πιαζηάδεη ηνλ θίλδπλν άλνηαο (4)

Φάξηα/ Θαιαζζηλά & ΝΑ: PAQUID 1 N= 1674 ειηθίαο 68+, 7 ρξόληα παξαθνινύζεζε 170 εκθάληζαλ άλνηα (135 ΝΑ) Σα πην κνξθσκέλα άηνκα θαηαλάισλαλ πεξηζζόηεξα ςάξηα/ζαιαζζηλά Έιεγρνο κε βάζε εθπαίδεπζε, ειηθία, θύιν: Καηαλάισζε ςαξηώλ/ ζαιαζζηλώλ >= 1/ ηε βδνκάδα OR ( άλνηα)= 0.73, 95% CL 0.52-1.03 OR ( ΝΑ)= 0.69, 95% CL 0.47-1.01

Η κεζνγεηαθή δηαηξνθή ζηελ πξόιεςε ηεο ΗΝΓ & ΝΑ Μειέηε 1: Η > πξνζαξκνγή ζηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή, κεηώλεη ηνλ θίλδπλν άλνηαο «Γνζνεμαξηώκελε» επίδξαζε Μειέηε 2: N= 2364 άηνκα, FU 4.5 ρξόληα 275 πεξηζηαηηθά κε ΗΝΓ Δπηδξάζεηο ηεο ζηελ εκθάληζε ΗΝΓ θαη ζηελ εμέιημε ηεο ΗΝΓ ζε ΝΑ

Ο ξόινο ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο ζηελ πξόιεςε ηεο ΗΝΓ: Οζν πην κεγάιε πξνζαξκνγή ηόζν κεγαιύηεξε ειάηησζε ηνπ θηλδύλνπ

Πξόγξακκα Kame: Υπκνί θξνύησλ / ιαραληθώλ (Πνιπθαηλόιεο) 1836 κε-αλντθά άηνκα, παξαθνινύζεζε 7-9 ρξόληα Πξνζηαηεπηηθή επίδξαζε ηεο θαηαλάισζεο ρπκώλ >= 3 θνξέο ηε βδνκάδα ( OR= 0.24; [.09-0.61]) 1-2 θνξέο ηε βδνκάδα ( OR 0.84; [.31-2.29]) H ζπζρέηηζε ήηαλ ηζρπξόηεξε ζε όζνπο δηέζεηαλ αιιήιηα ApoE4 ή δελ έθαλαλ θπζηθή δξαζηεξηόηεηα Γελ ππήξρε ζπζρέηηζε κε ηε δηαηξνθηθή πξόζιεςε βηηακίλεο Δ, C, β- θαξνηελίνπ, ηζαγηνύ Γελ εθηηκήζεθε ε θαηαλάισζε θξέζθσλ θξνύησλ/ ιαραληθώλ

Κξαζί πινύζην ζε θιαβνλνεηδή, ηζάη θαη ζνθνιάηα (1) Πιεζπζκηαθή κειέηε ζηε Ννξβεγία 2031 άηνκα ( 70-74 εηώλ) Όζνη θαηαλάισλαλ θξαζί, ηζάη θαη ζνθνιάηα είραλ 64% κε 74% ρακειόηεξν θίλδπλν ρακειήο επίδνζεο ζε λνεηηθέο δνθηκαζίεο Όζνη από απηνύο θαηαλάισλαλ θαη ηα 3 είραλ ηηο θαιύηεξεο επηδόζεηο

Καηαλάισζε θαθέ θαη ΝΑ (1) : 1409 άηνκα παξαθνινπζήζεθαλ γηα 21 ρξόληα Η θαηαλάισζε θαθέ ζηε κέζε ειηθία ειαηησκέλν θίλδπλν εκθάληζεο ΝΑ ζηελ ηξίηε ειηθία Ιδαληθό: 3 5 θιπηδάληα θαθέ ηε κέξα!

Βηηακίλε Δ ύκθσλα κε πξώηκεο επηδεκηνινγηθέο κειέηεο, ε πςειή δηαηξνθηθή πξόζιεςε βηηακίλεο Δ ήηαλ επεξγεηηθή. Σα απνηειέζκαηα από ηελ πξόζιεςή ηεο κέζσ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ήηαλ αληηθαηηθά. Πξόζθαηεο έξεπλεο δελ έδεημαλ όθεινο. Μηα κέηα-αλάιπζε έδεημε ειαθξά αιιά ζεκαληηθά πςειόηεξα πνζνζηά ζλεζηκόηεηαο ζε θαξδηνπαζείο πνπ ιακβάλνπλ βηηακίλε Δ.

Λεηηνύξγεζέ ην ή μέραζέ ην; Γξαζηεξηόηεηεο & ΝΑ Αλαςπρήο σκαηηθέο Ννεηηθέο

HOBBIES- ΥΟΜΠΤ- ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΔ ΑΝΑΦΤΥΗ LEISURE ACTIVITIES

Παξάγνληεο ζπλεηζθέξνληεο ζην λνεηηθό απόζεκα Πξνλνζεξέο λνεηηθέο ηθαλόηεηεο (πειίθν λνεκνζύλεο) Δθπαίδεπζε Δπάγγεικα Σξόπνο δσήο Κνηλσληθά δίθηπα Κνηλσληθέο δξαζηεξηόηεηεο Πλεπκαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο σκαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο

Κοηλφληθές Πλεσκαηηθές δραζηερηόηεηες Scarmeas et al. Neurology 2001

Κοηλφληθές Πλεσκαηηθές δραζηερηόηεηες Σνλ ηειεπηαίν κήλα...? (Ναη=1/Όρη=0) Δπηζθέθηεθεο θίινπο/ζπγγελείο ε επηζθέθηεθαλ θίινη /ζπγγελείο Δπηζθέθηεθεο νκάδεο/ θέληξα Πήγεο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν/ εζηηαηόξην / γήπεδν Πήγεο ζηελ εθθιεζία/ ζπλαγσγή / ηδακί Έθαλεο θνηλσληθό έξγν/ εζεινληηθή δνπιεηά Do knitting / άθνπζεο κνπζηθή/ άιια hobby Παξαθνινύζεζεο ηειεόξαζε TV / άθνπζεο ξαδηόθσλν Γηάβαζεο βηβιία/ πεξηνδηθά / εθεκεξίδεο Έπαημεο ραξηηά/ παηγλίδηα / bingo πκκεηείρεο ζε εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα/ καζήκαηα Πεξπάηεζεο γηα επραξίζηεζε ή ζε εθδξνκή Πήγεο ζε Γπκλαζηήξην Scarmeas et al. Neurology 2001

Αλαςπρή θαη ΝΑ ζην Μanhattan 1 N= 1772 κε- αλνηθνί, > 65 εηώλ Μέζν όξν παξαθνινύζεζεο= 2.9 ρξόληα ( εύξνο 0-7.2) Βάζε δεδνκέλσλ αλαθνξάο γηα 13 δξαζηεξηόηεηεο αλαςπρήο ηνλ ηειεπηαίν κήλα (1 πόληνο έθαζηε) π.ρ. πεξπάηεκα, δηάβαζκα, ρόκππ, επηζθέςεηο, θαγεηό ζε εζηηαηόξηα, θηλεκαηνγξάθνο ή αζιεηηζκόο Υακειή δξαζηεξηόηεηα i.e. <= 6, κεγάιε δξαζηεξηόηεηα > 6 Απμεκέλε αλαςπρή RR 0.62, 95% CL 0.46 έσο 0.83

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ

ΑΚΗΔ ΣΟ ΩΜΑ ΟΤ

Σσκαηηθέο Γξαζηεξηόηεηεο θαη άλνηα Page 98 Barnes et al. 2006

Σσκαηηθέο Γξαζηεξηόηεηεο θαη άλνηα

Ννεηηθή δξαζηεξηόηεηα θαη άλνηα: Σν ράλνπκε αλ δελ ην ρξεζηκνπνηνύκε;

Παξάγνληεο ζπλεηζθέξνληεο ζην λνεηηθό απόζεκα Δπιδημιολογικά δεδομένα / Απεικονιζηικά δεδομένα Προνοζηρές νοηηικές ικανόηηηες (πηλίκο νοημοζύνης) Δκπαίδεσζη Δπάγγελμα Page 102

Δθπαίδεπζε Η πςειόηεξε εθπαίδεπζ ζπλδέεηαη κε ρακειόηεξν επηπνιαζκό ηεο λόζνπ Alzheimer Δπθπΐα vs εθπαίδεπζε; Οπζηαζηηθόο ρξόλνο γηα εθπαίδεπζε; Page 103 ύκθσλα κε έξεπλα < Ν εγθέθαιν εθόζνλ ζηα 20 > ππθλόηε

Παξάγνληεο ζπλεηζθέξνληεο ζην λνεηηθό απόζεκα

Πώο ιεηηνπξγεί απηό; Ννεηηθή δξαζηεξηόηεηα ζε πνληίθηα o Οη επηδξάζεηο ηεο λνεηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζηνλ εγθέθαιν κειεηήζεθαλ κε ηε ρξήζε «πεξηβαιινληηθνύ εκπινπηηζκνύ» o Σα πνληίθηα πνπ δηαβηνύζαλ ζε εκπινπηηζκέλα πεξηβάιινληα είραλ θαιύηεξε επίδνζε ζε αζθήζεηο κλήκεο, επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ρξόλνπ αληίδξαζεο θιπ. o Ο εκπινπηηζκόο επίζεο επηδξά κε δηάθνξνπο ηξόπνπο ζηνλ εγθέθαιν ησλ πνληηθηώλ

Πώο ιεηηνπξγεί απηό; Παζνινγναλαηνκία ηεο ΝΑ Έξεπλα: 5 κήλεο πεξηβαιινληηθόο εκπινπηηζκόο & αλάπηπμε ησλ πιαθώλ ηεο ΝΑ ζε γελεηηθώο ηξνπνπνηεκέλα πνληίθηα 50% ειάηησζε ηνπ αξηζκνύ θαη ηνπ κεγέζνπο ησλ πιαθώλ

ΝΟΗΣΙΚΗ ΚΑΙ ΦΤΙΚΗ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ ζηελ πνξεία ηνπ ρξόλνπ Γηαηνκεαθέο θαη πξννπηηθέο κειέηεο ζηαζεξά απνδεηθλύνπλ ηα εμήο δύν: κεησκέλνο θίλδπλνο άλνηαο κεησκέλν πνζνζηό λνεηηθήο έθπησζεο.ζε άηνκα πνπ εκπιέθνληαη ζε ελεξγό λνεηηθή θαη θπζηθή δξαζηεξηόηεηα θαζ`όιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο αθόκα θαη ζηελ ηξίηε ειηθία

Int J Evid Based Healthc. 2010 Mar;8(1):2-17. Cognitive leisure activities and their role in preventing dementia: a systematic review. Stern C, Munn Z. Όιεο απηέο νη δξαζηεξηόηεηεο ίζσο είλαη ρξήζηκεο, όηαλ γίλνληαη ζηε κέζε, αιιά θαη ζηελ ηξίηε ειηθία. Γελ ππάξρνπλ πνιιέο ελδείμεηο γηα ην πηα είλαη ε θαιύηεξε. ην Παγθόζκην πλέδξην ζηε Θεζζαινλίθε ην Μάξηην από 7 δξαζηεξηόηεηεο πνπ ρξεζηκνπνηνύκε ηα θαιύηεξα απνηειέζκαηα ηα έδσζε ε άζθεζε ζηνλ ειεθηξνληθό ππνινγηζηή.

N200 (ms) Οη αζζελείο κε ήπηα λνεηηθή δηαηαξαρή παξακέλνπλ ζηαζεξνί γηα 2 ρξόληα 300 N2L_1 N2L_2 N2L_3 250 200 150 100 Υσξίο Without παξέκβαζε intervention Με With παξέκβαζε intervention

ΝΟΟ ALZHEIMER Μάγδα Σζνιάθε, MD, PhD Νεπξνιόγνο-Φπρίαηξνο, Θενιόγνο, Αλαπιεξώηξηα Καζεγήηξηα, Α.Π.Θ. Πξόεδξνο ηεο Διιεληθήο Οκνζπνλδίαο Νόζνπ Alzheimer

Καηάζιηςε, Αγρνο

Η εμέιημε ηεο λόζνπ Alzheimer Δπηδείλσζε Clinical Phase Κιηληθό ζηάδην Ννεηηθή εμαζζέλεζε Γπζθνιία ζηελ εθηέιεζε δξαζηεξηνηήησλ θαζεκεξηλήο δσήο θηλεηηθά πξνβιήκαηα Γηαηαξαρέο δηάζεζεο Γηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο? From S GAUTHIER 1996 Υξόλνο Time in ζε years έηε

Καηάζιηςε θαη ΝΑ Έξεπλα κε νκάδα ειέγρνπ ζε 65 αζζελείο κε ΝΑ θαη 65 πγηείο Οηθνγελεηαθό ηζηνξηθό θαη θαηάζιηςε ζπλδέζεθαλ κε ηε ΝΑ (Tsolaki et al., International Psychogeriatrics, 1997)

ΚΑΣΑΘΛΙΦΗ ΚΑΙ ΝΑ: ΜΔΣΑ- ΑΝΑΛΤΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΟΠΗΗ (1) 7 κειέηεο κε νκάδα ειέγρνπ: RR 2.01, 95% CL= 1.16-3.50 6 πξννπηηθέο κειέηεο: RR= 1.87, 95% CL= 1.09 3.29 Πηζαλέο ππνζέζεηο: Η θαηάζιηςε είλαη πξόδξνκνο ηεο πξώηκεο άλνηαο Η θαηάζιηςε θέξλεη ζηελ επηθάλεηα ην θιηληθό ζύλδξνκν Η θαηάζιηςε θαηαζηξέθεη ηνλ ηππόθακπν

Καηάζιηςε θαη άλνηα

Καηάζιηςε

ΚΑΣΑΘΛΙΦΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ 80% ησλ αζζελώλ καο είραλ ηζηνξηθό ζηξεζζνγόλνπ ςπρνινγηθνύ ζπκβάληνο ιίγν πξηλ ηελ έλαξμε ησλ πξώησλ ζπκπησκάησλ ηεο άλνηαο Tsolaki M., et al. Psychiatry Research, 2011

ΔΛΙΚΟΒΑΚΣΗΡΙΓΙΟ ΣΟΤ ΠΤΛΩΡΟΤ

Δθξίδσζε ηνπ ειηθνβαθηεξηδίνπ ηνπ ππισξνύ Kountouras, et al, Neurology, 2006 Kountouras, et al. Int J Neurosci. 2009 Kountouras, et al. J Neurol. 2009

ΔΛΠΙΓΑ ΚΑΙ ΠΙΣΗ Η ειπίδα θαη ε αηζηνδνμία ζπλδένληαη κε ζεηηθή επίδξαζε ζηελ πγεία David Clarke, Australiasian Psychiatry, 2003 Η παγθόζκηα QoL θάλεθε λα ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε ηελ SB1-15R ππνθιίκαθα ζξεζθεπηηθώλ πεπνηζήζεσλ Assimacopoulos et al. Psycho-Oncology, 2009

ΔΛΠΙΓΑ ΚΑΙ ΠΙΣΗ ε κηα έξεπλα κε 149 νξζνδόμνπο κνλαρνύο θαη κνλαρέο άλσ ησλ 60 εηώλ από όιε ηελ Διιάδα θαη Κύπξν. Ο επηπνιαζκόο ηεο άλνηαο ήηαλ 9% άλσ ησλ 80 εηώλ: Γέθα ρξόληα θαζπζηέξεζε ζηελ έλαξμε ησλ ζπκπησκάησλ ηεο άλνηαο Tsolaki et al. Brain Ageing 2003; 3:13-17

Παξάγνληεο θηλδύλνπ Γελεηηθνί παξάγνληεο θηλδύλνπ πλήζεηεο δσήο (π.ρ. θάπληζκα) Τπέξηαζε θαη άιινη αγγεηαθνί παξάγνληεο θηλδύλνπ Δπαγγεικαηηθή έθζεζε πλήζεηεο δσήο (π.ρ. θάπληζκα), Αγγεηαθνί παξάγνληεο θηλδύλνπ, Αγγεηαθέο λόζνη, Καηάζιηςε, ΚΔΚ, νξκνλ. ππνθαηάζηαζε (?) Τςειή κόξθσζε Αληηππεξηαζηθά θάξκαθα Πινύζην θνηλσληθό δίθηπν Ννεηηθέο δξαζηεξηόηεηεο Φπζηθέο δξαζηεξηόηεηεο Πξνζηαηεπηηθνί παξάγνληεο Γηαηξνθή: Φάξηα, ιαραληθά

Δπραξηζηώ πνιύ γηα ηελ πξνζνρή ζαο