Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR1310002 Βάλια Κάλντα και τεχνητή λίμνη Αώου Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009
Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura 2000. Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία
ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR068 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Καλλιόπη Στάρα και Ρήγας Τσιακίρης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Στάρα Κ. & Τσιακίρης Ρ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR068 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Stara K. & Tsiakiris R. (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR068 Valia Kalda (Pindos National Park)». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης... 3 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής... 5 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς... 7 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ...7 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...10 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση... 10 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης... 11 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης... 13 3.4 Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης... 19 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ...20 5. SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION...21 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ... 26 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM)... 37 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR 68 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR68 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) είναι 8.000 εκτάρια. Η Βάλια Κάλντα τοποθετείται στο ορεινό σύμπλεγμα του Λύγκου και χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο, με κορφές πάνω από 2.000 μ. Το υψόμετρο της κυμαίνεται μεταξύ 1000 μ. και 2.177 μ., ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης βρίσκεται σε υψόμετρα μεταξύ 1500-2000 μ. Το γεωλογικό της υπόβαθρο αποτελούν μάζες οφειολιθικών συμπλεγμάτων. Η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
περιοχή της Βάλια Κάλντα περιλαμβάνει την ομώνυμη κοιλάδα και ορίζεται στα βόρεια από τις κορυφές Αβγό (2.177 μ.), Ράχη Κλεφτών (2.180 μ.) και το διάσελο Σταυρός και νότια από τις κορυφές Αυτιά (2.081 μ.), Φλέγκα (2157 μ.), Καπετάν Κλειδής (2.086 μ.), Μαυροβούνι (2.017 μ.) και Τρία Σύνορα (2.049 μ.), καθώς και από το διάσελο Σαλατούρα Μηλιάς. Δυτικό όριο αποτελεί η νοητή γραμμή που ενώνει τις κορυφές Αυγό και Αυτιά, περνώντας από το Αρκουδόρεμα, ενώ ανατολικά βρίσκονται οι κορυφές Αγκαθότοπος (1.924 μ.), Πυροστιά (1.966 μ.) και Κακοπλεύρι (2.150 μ.) (Παπαϊωάννου 2001, Κατή & Παπαϊωάννου 2004). Το τοπίο χαρακτηρίζουν δάση κωνοφόρων και οξυάς, λιβάδια στο εσωτερικό της κοιλάδας, ποτάμια και μικρές λίμνες κοντά στις κορυφές (Φλέγκα και Αυγό). Στα χαμηλότερα μέρη (ως τα 1.700 μ.) κυριαρχούν δάση Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra), κατά τόπους υπάρχουν δάση οξυάς (Fagus silvatica), τα ξέφωτα διατηρούν λιβάδια και θαμνώνες, ενώ στις ψηλότερες κορφές κυριαρχούν τα ρόμπολα (Pinus heldreichii). Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης ανήκει στην υδρολογική λεκάνη του Αώου, οι κύριες πηγές του οποίου βρίσκονται στο οροπέδιο Πολιτσές - Πέντε Αλώνια. Το βασικό ρέμα που διασχίζει την κοιλάδα και εμπλουτίζει τον Αώο όταν τον συναντά στην περιοχή "Σμιξώματα" σε υψόμετρο 1.050 μ. είναι το Αρκουδόρεμα. Εμπλουτίζεται από πολλά μικρότερα ρέματα, με σημαντικότερα το ρέμα Σαλατούρα στα νότια και το ρέμα Βάλια Κάλντα στα βόρεια. Χαρακτηριστικό της περιοχής μελέτης αποτελούν επίσης μικρές ορεινές λίμνες και υδατοσυλλογές, όπως οι λίμνες της Φλέγκας (Κατή & Παπαϊωάννου 2004). Προκειμένου να προστατευτούν τα αιωνόβια ρόμπολα και μαυρόπευκα της περιοχής, η ηλικία πολλών εκ των οποίων υπολογιζόταν τότε να ξεπερνά τα 300 έτη, ιδρύθηκε το 1966 μετά από σχετική εισήγηση της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) (Σφήκας 2002). Σήμερα η περιοχή συμπεριλαμβάνεται πλέον μαζί με τον Εθνικό Δρυμό Βίκου -Αώου στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο ορεινό Εθνικό Πάρκο της χώρας, έκτασης 2.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων (Παπαϊωάννου 2001). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική Ελληνική ονομασία ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Aquila heliaca Βασιλαετός Μη αναπαραγόμενο C6 Χάρτης 1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Οι κυριότερες εργασίες που αφορούν την περιοχή είναι οι ακόλουθες: Kati V, Dimopoulos P, Papaioannou H, Poirazidis K, 2009. Ecological management of a Mediterranean mountainous reserve (Pindos National Park, Greece) using the bird community as an indicator. Journal for Nature Conservation, 17: 47 59. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
Kominos Th, 2004. The relationship between forest structure and woodpeckers in a managed Black Pine (Pinus nigra) forest in N. Pindos Mt Range, NW Greece. MSc thesis, Faculty of Science and Engineering, Department of Biological Sciences, Manchester Metropolitan University. Tsounis G, Pantera A, 1995. Fauna and biotopes of Northern Greece, recend data and general review. The Avifauna of Pindos Mountain (N.W. Greece). Biologia Gallo-hellenica, Vol.21 (2): 155-176. Επιστημονική Ομάδα Ερευνών, 1982. Έκθεση για την αξιολόγηση και τη διαχείριση της χαράδρας του ποταμού Αώου. Γραμματεία Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος. Κατή Β, Παπαϊωάννου Χ, 2004. Ανάλυση της βιοκοινότητας των στρουθιόμορφων πουλιών (Passeriformes) στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού Πίνδου και διαχειριστικές εφαρμογές. Πίνδος Περιβαλλοντική, Πρόγραμμα Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ, «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.. Κατσαδωράκης Γ, 1985. Προκαταρκτική μελέτη του Ε.Δ. Βίκου-Αώου. Ιωάννινα. Παπαϊωάννου ΙΚ, 1968. Οι Τετραονίδαι εν Ελλάδι. Το Δάσος, 40-41:23-25. Παυλίδης Π, Τσιακίρης Ρ, 1994. Στο φαράγγι του Αώου. Καταγραφή των πουλιών, μεγάλων θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων του φαραγγιού του ποταμού Αώου στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού. Προβλήματα και προοπτικές για την άγρια πανίδα. Πτυχιακή διατριβή, Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. Τσιακίρης Ρ, 1998. Η ορνιθοπανίδα του Ζαγορίου. Στο: Μερτζάνης, Γ. (υπευθ. Εκδ.) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη της Πίνδου-Ζαγορίου. Life96 NAT/GR/3222. Τεύχος 1. Πρόγραμμα ΑΡΚΤΟΣ ΙΙ: «Διατήρηση της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) και των βιοτόπων της στην Ελλάδα». Θεσσαλονίκη. Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, 2008. Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα, Σελ.152. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
Τσούνης Γ, 1992. Ορνιθοπανίδα της Πίνδου. Στο: Γιαννίτσης κ.α. Μελέτη Οικολογική-Χωροταξική Χαρακτηριστικών Οικοσυστημάτων Ορεινών Ογκων Πίνδου. Τεύχος Α, ΜΓΦΙ, Αθήνα: 171-197. Tσούνης Γ, Μαλακού Μ, Ravasini Μ, 1985. Μελέτη της πανίδας του Εθνικού Δρυμού Πίνδου. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Αθήνα. 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στη περιοχής μελέτης περιλαμβάνονται δύο περιοχές που έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δικτύου NATURA 2000 και είναι ονομαστικά οι περιοχές «Εθνικός Δρυμός Πίνδου» (psci/spa: GR1310002) με έκταση 3.294 εκτάρια που αποτελεί τον πυρήνα του ομώνυμου Εθνικού Δρυμού στο σύνολό της και μέρος της περιοχής «Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) Ευρύτερη Περιοχή» (psci: GR 2130003) με έκταση 6.836,25 εκτάρια. Ακόμη περιλαμβάνει ένα Καταφύγιο Άγριας Ζωής με ονομασία «Μετσόβου και Δ.Δ. Χρυσοβίτσας Γρεβενιτίου» με έκταση 17.000 στρ. μερικώς δασοσκεπής έκταση και 6.000 στρέμματα υδάτινη επιφάνεια που αφορούν στην τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου. Η περιοχή της Βάλια Κάλντα θεσμοθετείται πλέον με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ 23069/ 14 Ιουνίου 2005) ως Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Το σύνολο της περιοχής μελέτης περιλαμβάνεται εντός του Ε.Π.Β. Πίνδου Αναλυτικότερα η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει ολόκληρη τη Ζώνη Ιγ (Πυρήνας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου Τμήμα Βάλια Κάλντα), καθώς και το ανατολικό τμήμα της Ζώνης ΙΙα (Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών ευρύτερης περιοχής Βίκου - Αώου Κουκουρούτζου Βάλια Κάλντας). 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004). Η μεθοδολογία ήταν σχεδιασμένη κυρίως για τον εντοπισμό των επικρατειών των αρπακτικών και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
μεγαλόσωμων υδροβίων όπως ο Μαυροπελαργός, οι οποίες χαρτογραφήθηκαν απευθείας στο πεδίο. Η μέθοδος βασίζεται στη μεταφορά σε χάρτη των σημείων παρατήρησης και των διαδρομών πτήσης των διαφόρων ειδών, με σκοπό την καταγραφή των περιοχών που χρησιμοποιούν, καθώς και τον εντοπισμό των ορίων των επικρατειών τους. Οι παρατηρήσεις έγιναν από σημεία με εποπτική θέα (vantage points), τα οποία απείχαν μεταξύ τους περίπου 4-6 χιλιόμετρα και κατανεμήθηκαν ομοιόμορφα κατά μήκος του οδικού δικτύου. Από τα σημεία θέας, σαρώνοντας τον ορίζοντα σε ακτίνα 2-4 χιλιόμετρα, εντοπίζονταν τα αρπακτικά των οποίων οι διαδρομές πτήσης και η συμπεριφορά αποτυπώνονταν απευθείας σε διαφάνεια χάρτη και εισήχθησαν αργότερα στο γραφείο σε Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών. Οι θέσεις θέας καθώς και κάποια αρπακτικά εντοπίστηκαν επίσης σε διαδρομές με αυτοκίνητο (road survey) το οποίο κινήθηκε σε όλη την περιοχή μελέτης με χαμηλή ταχύτητα (30-40 km/h) (Fuller & Mosher 1987). Όλες οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές με κατάλληλο βιότοπο φωλιάσματος για όλα τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης το 2008 και 2009. Αποτέλεσμα της εργασίας πεδίου ήταν η χαρτογράφηση των επικρατειών των σημαντικότερων ειδών και η έμμεση εκτίμηση των πληθυσμών τους (Bibby et al. 1992). Στην έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 10Χ50 και τηλεσκόπιο 20Χ60, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS) και χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1:50.000. Επίσης σχετικά με τους πληθυσμούς των στρουθιόμορφων (Passeriformes) χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα της μελέτης: Κατή Β, Παπαϊωάννου Χ, 2004. Ανάλυση της βιοκοινότητας των στρουθιόμορφων πουλιών (Passeriformes) στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού Πίνδου και διαχειριστικές εφαρμογές. Πίνδος Περιβαλλοντική, Πρόγραμμα Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ, «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.. Ομοίως για τους πληθυσμούς των δρυοκολαπτών (Piciformes) χρησιμοποιήθηκαν επίσης και τα στοιχεία από την εργασία Κομηνός Θ, 2008. Σχέδιο παρακολούθησης των δρυοκολαπτών στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Στο: Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, 2008. Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα: 79-102. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Τα στρουθιόμορφα είδη καταγράφηκαν στην πρώτη εργασία με την μέθοδο των σημείων ακοής απεριόριστης ακτίνας, όπου ο παρατηρητής στέκεται σε ένα σημείο ακοής και καταγράφει όλα τα είδη των πουλιών που ακούει ή παρατηρεί για ακριβώς 10 λεπτά, αφού έχουν προηγηθεί 5 λεπτά αναμονής για την απόσβεση της όχλησης. Η καταγραφή των πουλιών έγινε πάνω σε ένα φύλλο πεδίου, όπου τα πουλιά τοποθετήθηκαν στο χώρο, σε ζώνες δύο ομόκεντρων κύκλων ακτίνας 50 και 100 μ. ώστε να αποφευχθεί η διπλομέτρηση τους. Η δειγματοληψία επαναλήφθηκε δύο φορές - μία νωρίς την Άνοιξη (Απρίλιος -Μάιος) και μία στο τέλος της Άνοιξης (Ιούνιος - αρχές Ιουλίου) με στόχο να καταγραφούν τόσο τα μόνιμα είδη, όσο και οι καλοκαιρινοί επισκέπτες. Καταγραφές πραγματοποιήθηκαν μόνο κατά τις πρώτες πρωινές ώρες από 30' προ της ανατολής του ηλίου έως και 3 ώρες μετά την ανατολή, όταν δηλαδή παρουσιάζεται το μέγιστο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας ηχητικών καλεσμάτων των πουλιών και η ορθή αναγνώριση τους ταυτοποιήθηκε με καλέσματα από CDs ηχητικής αναγνώρισης των πουλιών της Ευρώπης και την οπτική καταγραφή των ειδών που έγινε με τη βοήθεια κυαλιών Nikon (8 Χ 40) (Κατή & Παπαϊωάννου 2004). Σχετικά με τους δρυοκολάπτες χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία της επαναλαμβανόμενης αναπαραγωγής φωνών, σύμφωνα με την οποία για να ανιχνευθεί η παρουσία ή να καθοριστεί η σχετική αφθονία των δρυοκολαπτών στις διαφορετικές περιοχές, χρησιμοποιούνται μηχανήματα αναπαραγωγής ήχου. Οι ήχοι αναπαράχθηκαν κατά μήκος μιας καθορισμένης διαδρομής που διανύθηκε με οδήγηση και σε καθορισμένες στάσεις που γίνονταν σε διάφορες περιοχές, σε αποστάσεις μεταξύ τους που ξεπερνούσαν τα 2-3 χιλιόμετρα, όπου στην συνέχεια και για απόσταση ενός χιλιομέτρου, γίνονταν 3 στάσεις ανά 300μ., όπου έπαιζε ένα CD με φωνές ή τυμπανισμούς (drumming) από 4-5 είδη δρυοκολαπτών, 3-4 φορές σε κάθε στάση. Οι καταγραφές πραγματοποιήθηκαν στο πεδίο 30 λεπτά μετά από την ανατολή έως το μεσημέρι και μόνο τις ημέρες με τις θερμοκρασίες άνω των 7C (και με ταχύτητα ανέμου λιγότερο από 12 χλμ (2 Beaufort) ανά ώρα, δεδομένου ότι η απάντηση των δρυοκολαπτών ποικίλει αναλόγως την ώρα της ημέρας, αφού τα πουλιά δραστηριοποιούνται 30 λεπτά μετά από την ανατολή του ήλιου και η δραστηριότητά τους κορυφώνεται 1-2 ώρες μετά, όπως συμβαίνει και τις απογευματινές ώρες (Κομηνός 2008). Με τα παραπάνω δεδομένα δημιουργήθηκαν οι ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
χάρτες κατανομής και τα κρίσιμα ενδιαιτήματα με τις επικράτειες για τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η παρούσα έρευνα δεν διεύρυνε την λίστα των ειδών που έχουν καταγραφεί στην περιοχή μελέτης. Το είδος που εντοπίστηκε και πληροί το κριτήριο C6 είναι ο Μαύρος Δρυοκολάπτης που θεωρείται ο πιο κοινός δρυοκολάπτης της περιοχής. Επίσης ο Μαύρος Πελαργός, ο Χρυσαετός, ο Σταχτής Δρυοκολάπτης, ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης και η Δεντροσταρήθρα αποτέλεσαν τα σημαντικότερα είδη οριοθέτησης, αφού οι πληθυσμοί τους στην περιοχή είναι σημαντικοί (>1%) σε εθνικό επίπεδο. Για το Λευκονώτη υπάρχουν παλαιότερες παρατηρήσεις και μαρτυρίες. Το είδος δεν καταγράφηκε κατά την έρευνα πεδίου, αλλά πιστεύουμε ότι φωλιάζει στην περιοχή. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά ότι στα δυτικά της περιοχής μελέτης, στα δάση της Βωβούσας φωλιάζει ο Νανομυγοχάφτης (Ficedula parva) (Kominos 2004), στο νοτιότερο σημείο της κατανομής του στην Ευρώπη (Handrinos & Akriotis 1997). Αν και το συγκεκριμένο είδος αποτελεί είδος κριτήριο για οριοθέτηση, έστω και εάν βρεθεί ένα μόνο ζευγάρι, δεδομένου ότι δεν μας ήταν δυστυχώς γνωστό σε ποιό σημείο έχει βρεθεί να φωλιάζει, δεν ήταν δυνατό να εντάξουμε τη θέση αυτή εντός της νέας πρότασης οριοθέτησης της ΖΕΠ και επιφυλασσόμαστε σχετικά, δεδομένου ότι η επισταμένη και στοχευμένη αναζήτηση του Νανομυγοχάφτη στο μέλλον θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, τόσο στα διαχειριζόμενα ή εκτός διαχείρισης δάση της Βωβούσας,όσο και εντός της ΖΕΠ. Τέλος, σχετικά με το Βασιλαετό (Aquila heliaca), που αποτελούσε παλαιότερα το είδος κριτήριο για τη ΖΕΠ, υπάρχουν αμφιβολίες για την παρουσία του είδους εδώ έστω και στο παρελθόν (Τσιακίρης 1998), αφού το είδος δεν έχει παρατηρηθεί στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού παρά μόνο μία φορά (Τσούνης 1992). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR068 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Κριτήριο ονομασία 1 2 3 4 5 6 Μαύρος 246 Dryocopus martius Δρυοκολάπτης Ισχύει* * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR068 Βάλια Κάλντα (Εθνικός Δρυμός Πίνδου)» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 28 Ciconia nigra Μαύρος Πελαργός > 1% πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός > 1% πληθυσμού Ελλάδας 244 Picus canus Σταχτής Δρυοκολάπτης > 1% πληθυσμού Ελλάδας 259 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης > 1% πληθυσμού Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα λά > 1% πληθυσμού Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είδος με ευρεία κατανομή στη Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αριθμεί τα 740.000 ζευγάρια και παρουσίαζε σταθερότητα την εικοσαετία 1970-1990, αν και έχει μια τάση μείωσης σε κάποιες χώρες μετά το 1990. Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του στην Ευρώπη θεωρείται σταθερή (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή στις ορεινές περιοχές της χώρας ως τον Παρνασσό στα νότια και έχει καταγραφεί και στην Κεφαλονιά, το μόνο νησί της Μεσογείου όπου το είδος φωλιάζει (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου ο Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) και ο Πευκοδρυοκολάπτης (Dendrocopοs major) αποτελούν τους πιο κοινούς δρυοκολάπτες του Πάρκου (Κομηνός 2008). Στη περιοχή μελέτης ο Μαύρος Δρυοκολάπτης απαντά κυρίως στα ώριμα δάση πεύκης. Σύμφωνα με τη μελέτη του Κομηνού (2004) στα γειτονικά δάση της Βωβούσας έχει μεγαλύτερη αφθονία σε θέσεις με απότομες πλαγιές που έχουν πολλά ξερά, σάπια, νεκρά, ιστάμενα ή κατακείμενα δέντρα όπου φωλιάζει σε απονεκρωμένα δέντρα μέσης στηθιαίας διαμέτρου 50 εκ. και μέσου ύψους 28 μέτρων (Κομηνός 2004). Υπολογίζεται ότι το είδος ίσως να έχει πάνω από 35 ζευγάρια στην περιοχή της ΖΕΠ, αν και δεν πρέπει να θεωρείται πολύ κοινός, αφού στα διαχειριζόμενα δάση ο πληθυσμός του πρέπει να έχει πρόσφατα μειωθεί (Κομηνός 2004). Οικολογία: Το είδος φωλιάζει σε πρωτογενή ή δευτερογενή δασικά οικοσυστήματα που διατηρούν ώριμα δέντρα, συνήθως σε ώριμα δάση κωνοφόρων. Τρέφεται με μυρμήγκια που συνιστούν το 97% της δίαιτάς του σε κάποιες περιοχές και έχει υπολογιστεί ότι περίπου 1.000 μυρμήγκια μπορεί να καταναλώσει σε ένα μόνο γεύμα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
Σκάβει τη φωλιά του σε κορμούς και χρησιμοποιεί την ίδια φωλιά για σειρά ετών. Προτιμά τα ανοιχτά δάση για φωλεοποίηση και η πυκνότητα των πληθυσμών του εξαρτάται από την ποιότητα του βιοτόπου (Gorman 2004). Απειλές: Αν και το είδος θεωρείται ως σταθερό και μάλιστα είναι το μόνο είδος δρυοκολάπτη που αυξάνει τον πληθυσμό του και επεκτείνει τις χωροκράτειές του εποικίζοντας περιοχές στην Ευρώπη (Gorman 2004), θεωρείται ότι έχει μειωθεί στην περιοχή μελέτης λόγω των υλοτομιών ώριμων δασών που έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια του βιοτόπου του (Τσιακίρης 1998). Αναφέρεται ότι τόσο στην περιοχή μελέτης, όσο και σε άλλες κοντινές στη νότια Πίνδο το είδος πέφτει θύμα λαθροθηρίας, γεγονός που δεν έχει όμως επιβεβαιωθεί εδώ, τουλάχιστον πρόσφατα. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Είναι κοινό επιδημητικό είδος στη χώρα μας με ευρεία εξάπλωση και υψομετρική κατανομή (200-1.200 μ., Handrinos & Akriotis 1997). O ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 1.300.000 ζευγάρια, ενώ έχει υποστεί σοβαρότατη μείωση (περίπου 75%) κυρίως τα έτη 1970-1990 και θεωρείται «εξαντλημένο» πληθυσμιακά (depleted) (BirdLife International 2004). Θεωρείται αρκετά κοινό και ευρέως διαδεδομένο σε όλη τη χώρα όπου απαντά σε ποικιλία υψομέτρων από τα παράλια ως τα αλπικά λιβάδια. Ο πληθυσμός του στην Ελλάδα εκτιμάται σε 5.000-20.000 ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης απαντά στα αλπικά λιβάδια στα δασοόρια, κατά τόπους ίσως σε μεγάλες πυκνότητες. Οικολογία: Η Δεντροσταρήθρα είναι ένα μικρό στρουθιόμορφο εδαφόβιο πουλί που ανήκει στην οικογένεια των κορυδαλλών. Τρέφεται το χειμώνα με σπόρους, ενώ κατά την αναπαραγωγική περίοδο με σκαθάρια, αράχνες και άλλα ασπόνδυλα. Συνήθως προτιμά τα βοσκημένα και φτωχά εδάφη με γυμνό έδαφος και κοντό χόρτο ως περιοχές τροφοληψίας περιοχές με ψηλότερη βλάστηση για φώλιασμα και κούρνιασμα και θάμνους και δέντρα ως πόστα τραγουδιού (Tucker & Heath 1994). Απειλές: Απειλείται από την εξαφάνιση των ξεροφυτικών λειμώνων, την εγκατάλειψη της βόσκησης στα δασοόρια και τη μείωση της εκτατικής κτηνοτροφίας γενικότερα, αλλά και τη μαζική τουριστική ανάπτυξη των ορεινών περιοχών. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
Άγνωστο εάν ήταν κοινότερη στο παρελθόν, πιθανώς να επηρεάστηκε αρνητικά, όπως και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, από τη μείωση της εκτατικής κτηνοτροφίας γύρω από τα χωριά, από τη δάσωση των θαμνοποολίβαδων, καθώς και από τις αλλαγές στην σύνθεση του ζωικού κεφαλαίου. Μαύρος Πελαργός (Ciconia ciconia) Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Περίπου ο μισός αναπαραγόμενος πληθυσμός του Μαύρου Πελαργού συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι συγκεντρώνονται τουλάχιστον 7.800 ζευγάρια με σπάνια και σποραδική κατανομή (Tucker & Heath 1994, BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του εκτιμάται στα 30-50 ζεύγη (BirdLife International 2004) και ήταν από τον 19 ο αι. είδος σπάνιο, αν και με ευρύτερη κατανομή από ότι σήμερα (Handrinos & Akriotis 1997). Στην ευρύτερη περιοχή του ΕΠΒ Πίνδου ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε τουλάχιστον 5-7 ζεύγη, ενώ πιστεύεται ότι πιθανά υπάρχουν πάνω από 10 ζεύγη, πιθανότητα που χρειάζεται περισσότερη και πιο επισταμένη έρευνα (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης συγκεντρώσεις ατόμων και οικογενειακών ομάδων από 2-4 ζευγάρια παρατηρούνται εύκολα στην τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου. Μέγιστη παρατήρηση αφορά 22 άτομα το Σεπτέμβρη του 2006 (Νίκος Κανελόπουλος, προσωπική επικοινωνία). Οικολογία: Φωλιάζει σε χαμηλά και υγρά δάση και σε δάση κωνοφόρων και απαντά και στα ορεινά ως το υψόμετρο των 1.300 μέτρων (Tucker & Evans 1994). Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα ή βράχια και τρέφεται σε ποτάμια, λίμνες και νερόλακκους με ψάρια, αμφίβια και έντομα, τα ενήλικα αναπαραγόμενα άτομα έως και σε 4-15 χιλιόμετρα μακριά από τη φωλιά τους. Απειλές: Πιθανότερες αρνητικές επιδράσεις μπορεί να έχουν έργα που μεταβάλλουν την υδρολογία της περιοχής και κυρίως αυτά που έχουν τις βαρύτερες συνέπειες για τα ρέοντα ύδατα μόνιμης ροής. Επίσης η ενόχληση στους χώρους φωλεοποίησης και ξεκούρασης υποβαθμίζει το ενδιαίτημά του. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του Χρυσαετού εκτιμάται σε 8.500-10.000 ζευγάρια και αποτελεί το 5-24% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου). Η κατανομή του περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και τη Στερεά και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντά στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του την δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε 150-200 ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης, αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε 140-180 ή 100-150 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife International 2004). Στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π.Β. Πίνδου συνολικά εκτιμάται ότι υπάρχουν 8-10 επικράτειες, πιθανώς να είναι και περισσότερες καθώς υπάρχουν ανεξήγητα «κενά» στην κατανομή του σε κατάλληλο βιότοπο (Μιτσικέλι, Νότιο Μαυροβούνι, Όρλιακας) (Τσιακίρης κ.α. 2008). Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκε να γυροπετά στα αλπικά λιβάδια του όρους Αυγό που αποτελεί έναν από τους κυνηγότοπούς του, ενώ εκεί κοντά πιστεύεται ότι φωλιάζει το ένα από τα δύο ζευγάρια που πιθανά φιλοξενεί η ΖΕΠ. Ακόμη ζευγάρια έχουν καταγραφεί στα ανατολικά, τα βόρεια και τα δυτικά και έτσι ο πληθυσμός αυτός εκτιμάται ότι αποτελεί τμήμα αυτού της ραχοκοκαλιάς της Βόρειας Πίνδου. Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση, αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια (800-2.000 μ., Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής. Η δίαιτά του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους, καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
Απειλές: Κυριότερη απειλή είναι τα δηλητηριασμένα δολώματα και η λαθροθηρία, ενώ στο άμεσο μέλλον είναι πιθανό να υπάρξουν και προβλήματα ενόχλησης λόγω ανεξέλεγκτων τουριστικών δραστηριοτήτων. Επίσης η ενόχληση από τις υλοτομικές εργασίες, καθώς και η υλοτομία υπερώριμων δέντρων φωλεοποίησης απαιτεί ειδική προσοχή, όπως δείχνει και το πιθανό περιστατικό στη Λάιστα. Ακόμη ένα βαλσαμωμένο άτομο έχει καταγγελθεί ότι βρίσκεται σε καφενείο του Ηλιοχωρίου. Επιπλέον το υπέρμετρο κυνήγι των βασικών ειδών λείας του (λαγός πέρδικα) και η φθίνουσα πορεία της εκτατικής κτηνοτροφίας που έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των νεκρών ζώων στα ορεινά λιβάδια θα επηρεάσουν αρνητικά τη διαθεσιμότητα τροφής, ιδιαίτερα στην ημιορεινή ζώνη που χρησιμοποιεί το χειμώνα. Κρίσιμος είναι επίσης ο αριθμός των αγριόγιδων που αποτελούν μέρος της λείας τους και είναι συνεχώς υπό την πίεση της λαθροθηρίας στην ευρύτερη περιοχή. Για το Χρυσαετό, η μείωση της βόσκησης και άλλων χρήσεων γης που προάγουν ανοιχτούς τύπους βλάστησης έχει επιπλέον συνέπειες, λόγω και του μεγάλου ζωτικού χώρου των ζευγαριών και αναμένεται ότι η φυσική αναγέννηση και ανάπτυξη ορεινών δασών αναμένεται μακροπρόθεσμα να επηρεάσει αρνητικά το βιότοπό του περιορίζοντας το χώρο αναζήτησης τροφής του (Pedrini & Sergio 2001). Δραστηριότητες αναψυχής θα πρέπει να χωροθετούνται μακριά από τις επικράτειες του είδους. Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus) Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός: Επιδημητικό είδος με ευρεία κατανομή στην ηπειρωτική Ευρώπη όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αποτελεί σχεδόν το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού του και αριθμεί περίπου 180.000 ζευγάρια. Παρουσίασε μια σοβαρή μείωση την εικοσαετία 1970-1990, μα έκτοτε οι πληθυσμοί του παρέμειναν σταθεροί ή με τάση αύξησης. Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του δεν έχει επανέλθει και το είδος θεωρείται πληθυσμιακά «εξαντλημένο» (Depleted) (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα παρουσιάζει πολύ σποραδική κατανομή και απαντά σε απομονωμένους υπο-πληθυσμούς κυρίως στην κεντρική και βόρεια ηπειρωτική χώρα, που εκτιμάται ότι αφορούν περίπου σε 50-200 ζεύγη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή της Βάλια Κάλντα το είδος έχει φωτογραφηθεί στο Αρκουδόρεμα, σε συστάδα πλατύφυλλων (Τσιακίρης κ.α. 2008) ενώ υπάρχει ακόμη μία ανεπιβεβαίωτη αναφορά (Κατή & Παπαϊωάννου 2004). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17