ΠΟΤΕ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΟΤΕ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Τ ο τελευταίο διάστημα δύο ειδήσεις που πέρασαν στα «ψιλά» των εφημερίδων ήταν το έναυσμα για μια ακόμη συζήτηση για τις νέες μεθόδους γονιμοποίησης και θεραπείας, και κυρίως την θεραπεία με την μέθοδο των βλαστοκυττάρων. Η πρώτη ήταν η απόφαση της Επιτροπής Γονιμότητας και Εμβρυολογίας της Μεγάλης Βρετανίας να επιτρέψει την δημιουργία υβριδικών εμβρύων από τα οποία θα συλλέγονται βλαστοκύτταρα για ερευνητικούς σκοπούς. Η δεύτερη ήταν η επισήμανση του καθηγητή Παθολογίας κ. Ράπτη στο 13 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας, ότι τα βλαστοκύτταρα ίσως στο μέλλον θα αποτελέσουν μια μέθοδο θεραπείας σοβαρών ασθενειών, προς το παρόν όμως έχει γίνει κατάχρηση στην διαχείρισή τους και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όλα τα διαφημιζόμενα για τις ιδιότητές τους. Η συζήτηση που ξανάρχισε είχε σαν θέμα το κύριο σημείο διαφωνίας μεταξύ των επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Την χρονική στιγμή της έναρξης της ζωής στο Άνθρωπο. Συμβάλλοντας και εμείς, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, στην συζήτηση αυτή, με το άρθρο αυτό, θα αναφερθούμε στις διάφορες απόψεις που έχουν εκφραστεί καταθέτοντας την δική μας την συνέχεια. Η πρώτη αναφορά που έχουμε σαν απάντηση του ερωτήματος αυτού είναι από τον Αριστοτέλη. Ο φιλόσοφος στο έργο του «μικρά φυσικά», θεωρεί ότι η ζωή ξεκινά 40 μέρες μετά την σύλληψη. Την χρονική αυτή στιγμή κατά τον φιλόσοφο το έμβρυο εμψυχώνεται. Βλέπουμε λοιπόν ότι το ερώτημα αυτό είναι παλαιό. Η θέση αυτή του Αριστοτέλη ήταν γενικά αποδεκτή όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα έως και τις μέρες μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος και κυρίως ο δυτικός, βρέθηκε αντιμέτωπος με το ερώτημα αυτό όταν κύρια κοινωνική συζήτηση έγινε το θέμα των αμβλώσεων την δεκαετία του 60. Σήμερα στην έναρξη του νέου αιώνα το ερώτημα αυτό ξαναεμφανίζεται με αφορμή τον προβληματισμό για τις μεθόδους γενετικής και τον κλονισμό, καθώς ηθικά, φιλοσοφικά και νομικά προβλήματα προκύπτουν. Στην σύγχρονη αντιμετώπιση του θέματος η Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση, η οποία πρώτη τοποθέτησε τον προβληματισμό σε κοσμολογικό και φιλοσοφικό επίπεδο, πρότεινε την θέση ότι η ζωή του ανθρώπου αρχίζει με την σύλληψη. Με βάση την άποψη αυτή αντιδρά στις αμβλώσεις καθώς και στην χρήση των γονιμοποιημένων ωαρίων τα οποία περισσεύουν από την ε- φαρμογή της μεθόδου της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Για την Χριστιανική κοσμοθεωρία το ζυγωτό, δηλαδή το αποτέλεσμα της ένωσης του σπερματοζωαρίου με το ωάριο, περιέχει εν δυνάμει όλη την οντότητα που καλείτε άνθρωπος. Για αυτή το έμβρυο είναι εν δυνάμει πρόσωπο με την φιλοσοφική έννοια και για τον λόγο αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί από την επιστήμη και την κοινωνία σαν τέτοιο. Ο άνθρωπος για αυτήν αποτελείτε και από σώμα και από

ψυχή σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Κατά συνέπεια το γονιμοποιημένο ωάριο είναι πρόσωπο το οποίο έχει και απαιτεί να έχει τον σεβασμό όλων μας σαν ισότιμο μέλος της κοινωνίας. Με αυτή συμφωνεί και η Καθολική Εκκλησία ενώ τόσο ο Αρχιεπίσκοπος του Westminster όσο και αυτός του Canterbury συμφωνούν με την απόφαση του Βρετανικού Κοινοβουλίου, που επιτρέπει την έρευνα σε εμβρυακά βλαστοκύτταρα καθώς και την εμφύτευση πυρήνα ανθρώπινου σωματικού κυττάρου σε ωοκύτταρο. Ο Λουθηριανός βιοηθικός Hans Martin Sass θεωρεί ότι το έμβρυο αποκτά νομικά δικαιώματα 70 μέρες μετά την γονιμοποίηση. Νωρίτερα δεν θεωρεί ότι υπάρχει βιολογική ή θρησκευτική απόδειξη ότι το έμβρυο έχει ψυχή. Στο Ισλάμ δεν υπάρχει αυθεντική άποψη. Υποστηρίζεται όμως ότι το έμβρυο αποκτά ψυχή τον 4 ο μήνα της κύησης όταν αρχίζει να κάνει τις πρώτες κινήσεις του. Κατά τον Ιουδαϊκό Νόμο το γενετικό υλικό δεν έχει νομικά δικαιώματα και δεν θεωρείτε ανθρώπινη ύπαρξη μέχρι να εμφυτευτεί σε ανθρώπινη μήτρα. Η σύγχρονη επιστήμη με πρώτη αυτή της βιολογίας προτείνει την θέση ότι για να αναφερόμαστε στην έννοια του προσώπου ατόμου πρέπει να έχει συντελεστεί τουλάχιστον ένα μικρό στάδιο ανάπτυξης του εμβρύου. Το στάδιο αυτό το ορίζει με την εμφάνιση σε αυτό μιας πρώτης μορφής νευρωνικού πλέγματος ή με την δυνατότητα του εμβρύου να διαχωριστεί και να μετατραπεί σε δίδυμα. Το πρώτο χρονικό όριο συμβαίνει την 11 η ημέρα μετά την σύλληψη, ενώ το δεύτερο την 14 η. Για τον λόγο αυτόν δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε έμβιο ον πριν από τα προαναφερθέντα χρονικά όρια και κατά συνέπεια δεν θέτονται ηθικά, φιλοσοφικά ή νομικά θέματα στο θέμα των αμβλώσεων ή της χρήσης του ζυγωτού για πειράματα γενετικής ή κλονισμού. Η ιατρική και η νομική επιστήμη παρεμβαίνοντας προτείνουν μεγαλύτερα χρονικά όρια για τον σχηματισμό της οντότητας άνθρωπος. Για αυτές τις επιστήμες αξία έχει η αυτονομία του εμβρύου από την μητέρα. Με την ύπαρξη αυτονομίας μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια ξεχωριστή οντότητα και κατά συνέπεια να θέτονται νομικά ή ιατρικά ζητήματα. Υποστηρίζοντας αυτήν την άποψη ο διδάκτωρ του Συνταγματικού δικαίου και επιστημονικός συνεργάτης της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής κ. Τάκης Βιδάλης εξηγεί ότι το έμβρυο από νομική άποψη είναι πράγμα το οποίο χρήζει ειδικής νομικής προστασίας αλλά δεν έχει την έννοια του προσώπου υποκειμένου του δικαίου. Η αυτονομία αυτή επιτυγχάνεται μετά τον 6 ο μήνα της κύησης μιας και μετά από αυτό το χρονικό σημείο είναι δυνατόν το έμβρυο να επιζήσει με μηχανική υποστήριξη. Αυτή την άποψη έχει και ο Βίλχελμ Ράιχ στην θεωρία του. Για τον Ράιχ το έμβρυο αισθάνεται το τι συμβαίνει στην μητέρα του και στο περιβάλλον της καθώς και τα αισθήματα που έχει αυτή. Αυτά επιδρούν και σε αυτό διαμορφώνοντας εμπειρίες. Οι εμπειρίες όμως αυτές καθώς και τα συναισθήματα που του δημιουργούνται δεν είναι δυνατόν να είναι διαφορετικά από αυτά της μητέρας του και κατά συνέπεια δεν είναι απόλυτα δικά του. Η εσωτερική παράδοση προτείνει ότι η γέννηση σηματοδοτεί την έναρξη της ζωής και μάλιστα η στιγμή της πρώτης αναπνοής. Κατ αυτή το έμβρυο δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητη ύπαρξη πριν από την γέννηση. Θεωρείται ότι είναι ένας αδένας στο σώμα της μητέρας ο οποίος βιώνει ότι και το υπόλοιπο 2

σώμα και συμπεριφέρεται σαν ένα τμήμα του. Ο διαχωρισμός συντελείτε με την πρώτη αναπνοή και ολοκληρώνεται με την κοπή του ομφάλιο λώρου. Κατά τη άποψη αυτή η έννοια της εισόδου της ψυχής στο ανθρώπινο σώμα είναι καθοριστική γιατί μόνο τότε ολοκληρώνεται η ύπαρξη που ονομάζεται άνθρωπος. Με την ενσάρκωση της ψυχής, συντελείται η έναρξη του γήινου βίου όπως με τον διαχωρισμό των δύο αυτών μερών οριοθετείται το τέλος δηλαδή ο θάνατος. Ο ψυχολόγος Τζάνωφ συμφωνώντας με αυτή την άποψη προτείνει στην επιστημονική κοινότητα τον όρο «πρωταρχική κραυγή» θεωρώντας την μάλιστα σαν την πρώτη τραυματική εμπειρία του ανθρώπου. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των σύγχρονων θέσεων θα μιλήσουμε για αυτή που προτείνει ο ψυχολόγος Πιαζέ. Αυτός θεωρεί ότι σαν έναρξη της ζωής στον άνθρωπο πρέπει ορίζεται το χρονικό σημείο των έξι μηνών μετά τον τοκετό. Αυτό το χρονικό σημείο προτείνεται επειδή τότε το παιδί συνειδητοποιεί την ύπαρξή του σαν ανεξάρτητη οντότητα από την μητέρα του. Τότε έχει την δυνατότητα να αποκτά αίσθηση των πραγμάτων που υπάρχουν γύρω του ως αυθύπαρκτα. Η άποψη αυτή μάλιστα τεκμηριώθηκε τόσο από τον ίδιο όσο και από τους συνεχιστές του έργου του, με σειρά πειραμάτων και παρατηρήσεων σε βρέφη. Μετά από αυτό το χρονικό σημείο το βρέφος αναζητά αντικείμενα που είναι κρυμμένα αναγνωρίζοντας ότι συνεχίζουν να υπάρχουν παρ όλο που δεν τα βλέπει. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πολύ συγχυσμένος με την επίλυση αυτού του ζητήματος. Ο προβληματισμός και η σύγχυση αυξάνονται όταν συνειδητοποιεί τις επιπτώσεις της όποιας άποψης στην ζωή του. Οι σύγχρονες ανάγκες για υγιέστερη ζωή και οι πιέσεις τόσο από την ιατρική σαν επιστήμη όσο και από τα σύγχρονα ερευνητικά κέντρα σαν οικονομικές μονάδες, του προβάλλουν το καθήκον πλέον να ασχοληθεί και να απαντήσει άμεσα σε αυτό το ερώτημα. Για να ορίσουμε την έναρξη πρέπει πρώτα να ορίσουμε την ίδια την έννοια της ζωής. Ο ορισμός της είναι δυνατόν να γίνει μόνο έμμεσα και όχι άμεσα. Για να ορίσουμε τον όρο ζωή πρέπει πρώτα να ορίσουμε το κύριο χαρακτηριστικό της γιατί άλλη μορφή έχει η ζωή σε έναν μονοκύτταρο οργανισμό, άλλη σε ένα μέλος του φυτικού βασιλείου, άλλη σε ένα ζώο, άλλη στον άνθρωπο και ενδεχομένως άλλη σε ένα ον που ζει σε κάποιο άλλο σημείο του σύμπαντος. Πολλές προτάσεις έχουν γίνει στην προσπάθεια να οριστεί το βασικό χαρακτηριστικό της ζωής του ανθρώπου. Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη είναι η ψυχή. Για άλλους η ικανότητα της ομιλίας. Για τον Κάντ και τον Ντεκάρτ η ικανότητα σκέψης, για κάποιους άλλους η όρθια στάση. Για πολλούς άλλους, αλλά και για τον συγγραφέα το κύριο χαρακτηριστικό της ζωής του ανθρώπου το οποίο ορίζει και την έναρξή της είναι η συνειδητότητα. Με τον όρο συνειδητότητα εννοούμε την δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να συνειδητοποιεί την ύπαρξή του, να αισθάνεται το βίωμα του, να διακρίνει την διαφορετικότητά του από κάποιον άλλο, να αντιλαμβάνεται την α- τομικότητά του και τα συναισθήματα που του δημιουργούνται από διάφορα γεγονότα του βίου του. Θέτοντας την συνειδητότητα ως κύριο χαρακτηριστικό της οντότητας άνθρωπος ορίζουμε και την έναρξή της σαν την στιγμή που αυτή εντοπίζεται σε αυτόν. Πότε λοιπόν συμβαίνει αυτό; 3

Η στιγμή της γέννησης είναι ένα τέτοιο σημείο. Τότε διαχωρίζεται φυσικά ο νέος άνθρωπος από τον μέχρι τότε φορέα του, την μητέρα του. Τότε μπαίνουν σε λειτουργία αυτόνομη όλες οι λειτουργίες του σώματός του και αρχίζει να αντιλαμβάνεται την θέση του στον χρόνο και στον χώρο. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει από την πρώτη στιγμή. Είναι όμως το σημείο έναρξης αυτής της διαδικασίας. Ταυτιζόμενος με την άποψη της εσωτερικής παράδοσης, μπορούμε να πούμε ότι η έναρξη της ζωής του ανθρώπου λαμβάνει χώρα σε αυτόν εδώ τον κόσμο με την πρώτη αναπνοή. Τότε το σώμα αποκτά ζωή και ολοκληρώνεται η δημιουργία του ανθρώπινου όντος, αποκτώντας την δυνατότητα να επιβιώσει σε αυτόν τον κόσμο συνειδητά. Η καταγραφή στην μνήμη του έστω και αμυδρά των βιωμάτων του αποτελεί το αποδεικτικό στοιχείο ότι ο νέος άνθρωπος συνειδητοποιεί το νέο του περιβάλλον. Ζητά να εκπληρωθούν οι βασικές του ανάγκες για ύπνο, φαγητό, ηρεμία και δράση. Αποκτά σχέσεις με άλλα άτομα και ανταποκρίνεται σε αυτές με διαφορετικά αισθήματα. Ο νέος άνθρωπος πλέον ΖΕΙ. Σήμερα η επιστήμη αρχίζει να εξετάζει και να ερευνά την δυνατότητα εφαρμογής της θεωρίας των παράλληλων συμπάντων ή των παράλληλων κόσμων. Η πρώτη νύξη για την ύπαρξη των παράλληλων κόσμων διατυπώθηκε από τον Επίκουρο ο οποίος υποστήριζε την ύπαρξη απείρων τέτοιων σε αριθμό. Στις αρχές της δεκαετίας του 50 ο Χιού Έβερετ άρχισε να χρησιμοποιεί μερικές περίεργες εφαρμογές της κβαντομηχανικής. Στην θεωρία της κβαντομηχανικής η κίνηση των ατόμων και των υποατομικών σωματιδίων δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί με ακρίβεια. Κάποιος μπορεί να υπολογίσει την θέση ενός ηλεκτρονίου κάποια χρονική στιγμή το οποίο κάλλιστα μπορεί να βρίσκεται ταυτόχρονα και κάπου αλλού. Ο Έβερετ διατύπωσε την άποψη ότι όταν εντοπίζεται ένα ηλεκτρόνιο ο κόσμος διασπάται σε πολλαπλά σύμπαντα. Σε κάθε ένα από αυτά το ηλεκτρόνιο έχει διαφορετική θέση. Όλοι αυτοί οι διάφοροι και πραγματικοί κόσμοι έχουν το δικό τους μέλλον και κατά συνέπεια τον δικό τους χωροχρόνο. Πολλοί φυσικοί αποδέχονται αυτήν την θεωρία η οποία αν αληθεύει τα παράλληλα σύμπαντα είναι άπειρα στον αριθμό. Η άλλη θεωρία που αναφέρεται στα παράλληλα σύμπαντα είναι περισσότερο σαφής και προέρχεται από την θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Σύμφωνα με αυτήν κάθε αντικείμενο το οποίο έχει ιδιαίτερα μεγάλη μάζα ή υψηλή πυκνότητα εκτείνει την δομή του χωροχρόνου του. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η μαύρες τρύπες του διαστήματος. Αυτή η έκταση της δομής του χωροχρόνου ή κοσμική σήραγγα όπως είναι γνωστή, μπορεί θεωρητικά να μας οδηγήσει σε απομακρυσμένες περιοχές του σύμπαντος. Ο Στίβεν Χόκινγκ στις αρχές της δεκαετίας του 80 διατύπωσε την άποψη ότι μπορεί να μας οδηγήσει εκτός του δικού μας κόσμου δημιουργώντας ένα «σύμπαν-βρέφος» το ο- ποίο θα εξαπλωθεί και θα μεγαλώσει παράγοντας το δικό του παρακλάδι στον χωροχρόνο. Ένα από τα χαρακτηριστικά των παράλληλων κόσμων είναι η διαφορά της συχνότητας δόνησης των σωματιδίων σε αυτά. Με βάση την γνώση που έχουμε για τις μαύρες τρύπες και την ενεργειακή τους κατάσταση πολλοί συμφωνούν ότι θα πρέπει οι συχνότητες δόνησης να είναι πολύ μεγαλύτερες από τις ήδη γνωστές μας συχνότητες στο ορατό σύμπαν. 4

Από την άλλη η εσωτερική παράδοση αρέσκεται να χρησιμοποιεί τον δεύτερο αφορισμό του «Σμαράγδινου Πίνακα του Ερμού του Τρισμέγιστου» που αναφέρεται στις αναλογίες των κόσμων και ο οποίος λεει «Το προς τα κάτω, αναλογεί τω προς τα άνω, και το προς τα άνω είναι ανάλογο τω προς τα κάτω, προς επιτέλεσιν των θαυμαστών του Ενός μόνου πράγματος.» Με βάση τα παραπάνω θεωρούμε ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε δεν είναι ο μόνος που έχει δημιουργηθεί. Κατά συνέπεια η έναρξη της διαδικασίας της νέας ζωής σε αυτόν τον κόσμο είναι δυνατόν να αποτελεί αν όχι το τέλος, ίσως κάποιο τμήμα μιας αντίστοιχης διαδικασίας σε κάποιο παράλληλο επίπεδο ή σύμπαν. Η εμφάνιση δηλαδή μιας νέας ύπαρξης σε αυτόν τον κόσμο ίσως να είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που έχει ήδη ξεκινήσει σε κάποιο ανώτερο δονητικά σύμπαν. Με βάση αυτόν τον συλλογισμό μπορεί η έναρξη της ζωής σε αυτόν τον κόσμο να σημειώνεται με την πρώτη αναπνοή κατά την άποψη που εκφράσαμε, αλλά η έναρξη της ζωής στο σύνολο της Δημιουργίας ίσως να έχει ήδη επιτελεστεί. Με τις σκέψεις αυτές θεωρώ ότι η άμβλωση ή η χρήση των γονιμοποιημένων ωαρίων που περισσεύουν από μια εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει να αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό μιας και ενδεχομένως να επηρεάζει καταστάσεις που δεν γνωρίζουμε, ούτε και έχουμε την δυνατότητα να γνωρίσουμε με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Το γονιμοποιημένο ωάριο στην μήτρα μιας μητέρας ή σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα δεν είναι βέβαια άνθρωπος αλλά έχει εν δυνάμει την ικανότητα να γίνει. Άρα πρέπει να αντιμετωπίσουμε με περισσότερη σοβαρότητα τις συνέπειες της όποιας συμπεριφοράς μας σε αυτό. Πριν όμως μπούμε σε μεθόδους και νόμους που θα διέπουν την συμπεριφορά μας σε αυτόν τον εν δυνάμει άνθρωπο, θα πρέπει να καταλήξουμε ότι κάθε όν, ότι και να είναι αυτό, πρέπει να ζήσει με αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία. Πρέπει να θέσουμε τις ό- ποιες οικονομικές ή επιστημονικές απαιτήσεις σε δεύτερη μοίρα και να προβάλλουμε περισσότερο ουμανιστικές και οντολογικές θέσεις. Ο νομπελίστας της Ιατρικής Σερ Τζόν Σάλστον όταν ρωτήθηκε για το πότε αρχίζει η ζωή απήντησε «Θεωρώ ότι δεν υπάρχει απόλυτη αρχή για ένα ανθρώπινο όν. Μόνο μια διαδικασία ανάπτυξης μέσω της οποίας συνειδητοποιούμε τον εαυτό μας όλο και περισσότερο». Ποιος άνθρωπος μπορεί με βεβαιότητα να μας πει ποια είναι η αρχή της διαδικασίας αυτής, που αρχίζει η έννοια της δολοφονίας ή της εκμετάλλευσης ενός ανθρώπινου όντος; Μετά από όλα αυτά, πραγματικά πόσο μεσοβέζικη φαντάζει ανάμεσα στην ηθική και το κέρδος η θέση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Βιοηθική που κάνει διάκριση ανάμεσα σε «ανθρώπινο όν» και «ανθρώπινη οντότητα» ορίζοντας ότι η ζωή ξεκινά την 14 η μέρα της σύλληψης, ενώ η ιδιότητα αποκτάτε με την γέννηση; Γιώργος Μπουσούτας - Θανάσουλας 5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιδάλης Τ. «Η ζωή χωρίς πρόσωπο», εκδ. Α. Ν. Σάκουλα Γραμματικάκης Γ. «Η αυτοβιογραφία του Φωτός» εκδ. Π. Ε. Κρήτης Παπύς «Μετενσάρκωση», εκδ. Τετρακτύς Ρίφκιν Τ. «Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας», εκδ. Λιβάνη Σάλστον Τ. «Η ζωή είναι εξέλιξη», εφ. «ΤΑ ΝΕΑ» Σρέντιγκερ Ε. «Τι είναι η Ζωή», εκδ. Τραυλός Ματσανιώτης Ν. «Πότε αρχίζει η Ζωή» Εφ. «Το Βήμα της Κυριακής». 6