ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ: ΗΛΙΑ ΤΣΟΥΤΣΟΠΛΙΔΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Στην εισήγηση για τους «Εναλλακτικούς Τρόπους Χρηματοδότησης των Κοινωνικών Επιχειρήσεων» θα αναφερθούμε στα «Χρηματοδοτικά Εργαλεία» που θα πρέπει να είναι στη διάθεση των κοινωνικών επιχειρηματιών, εκτός των κρατικών επιδοτήσεων, των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων, του Ταμείου Κοινωνικής Οικονομίας και των μορφών δανεισμού συμπεριλαμβανομένων των μικροπιστώσεων. Επειδή τα τελευταία, είναι πιο ώριμα στην εφαρμογή τους, τα χρηματοδοτικά εργαλεία στα οποία θα αναφερθούμε, τα ονομάζουμε «Εναλλακτικά», καθώς έρχονται να πλαισιώσουν τα πιο «παραδοσιακά», αλλά και να εξελιχθούν ως προς την εφαρμογή τους και να τυποποιηθούν. Η εξέλιξή τους είναι πιο αργή, διότι δεν ελέγχονται κεντρικά, αλλά είναι προϊόν μιας «κοινωνικής συμφωνίας», κάτι που τα κάνει πιο σύνθετα και εξωτικά, ειδικά για τη χώρα μας. Επικεντρωνόμαστε στην Ευρώπη για τους παρακάτω λόγους: Είναι ο φυσικός χώρος δράσης των κοινωνικών επιχειρήσεων που μας αφορά. Εχει το οικονομικό μοντέλο που είναι παρεμφερές με το ελληνικό. Εχουμε κοντινή κουλτούρα συνεργατισμού και κοινωνικών δεσμών. Εχουμε κοινή αντίληψη για το αποδεκτό επίπεδο ζωής και προσδοκιών (κάτι που επηρεάζει τις δυναμικές εντός των κοινωνικών επιχειρήσεων). Μας ευνοεί η τάση νομικής εναρμόνισης μεταξύ των κρατών μελών, για την ανάπτυξη των εργαλείων χρηματοδότησης. Εχουμε κοινό πλαίσιο εμπορικής λειτουργίας. Εχουμε ευθεία γραμμή επιρροής σε ζητήματα τυποποίησης προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και πιστοποιήσεων. ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, ειδικά με ένα κλειστό τραπεζικό σύστημα και παραδοσιακές μορφές χρηματοδότησης που ελέγχονται κεντρικά, κάτι που στην Ελληνική πραγματικότητα, αυτό μπορεί να σημαίνει από αμφισβητήσιμο τρόπο επιλογής των ωφελούμενων, μέχρι έλλειψη φαντασίας στην επιλογή των επενδύσεων, αλλά και υπερπροστατευτισμό της επένδυσης (φόβος διαχείρισης ρίσκου), τα Εναλλακτικά Χρηματοδοτικά Εργαλεία, φαντάζουν ως η πιο δυναμική μορφή άντλησης
κεφαλαίων, για τους φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας που έχουν ή αισθάνονται την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν να έχουν, διείσδυση στην κοινωνία με το έργο τους. Τα οφέλη τους είναι: Αμεση ρευστότητα. Διευκόλυνση παραγωγικού προγραμματισμού προϊόντων ή υπηρεσιών. Δημιουργία πιστών καταναλωτών σε μακροχρόνια βάση. Γρήγορη ανάπτυξη, εντός ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος επενδυτών, κοινωνίας, μεντόρων και καταναλωτών. Ευελιξία στη διαμόρφωση προϊόντων και υπηρεσιών στην πορεία του χρόνου, έχοντας μαζί τους ένα ευέλικτο σύστημα υποστηρικτών (σε αντίθεση με πιο παραδοσιακές μορφές χρηματοδότησης). ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΩΝ Ο «κοινωνικός» χαρακτήρας της κοινωνικής επιχείρησης δεν θα πρέπει να αποπροσανατολίζει ως προς τη συνέπεια στην επιστρεφόμενη αξία. Ειδικά οι κοινωνικές επιχειρήσεις, που θα χρησιμοποιήσουν τα Εναλλακτικά Χρηματοδοτικά Εργαλεία, τα οποία συχνά δεν απαιτούν εμπράγματες εγγυήσεις, αλλά η έννοια της εμπιστοσύνης βασίζεται σε μια κοινή κατανόηση περί ηθικής και συλλογικής ευθύνης, οφείλουν να είναι τυπικές ως προς την ανταμοιβή όσων τις εμπιστεύτηκαν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα Εναλλακτικά Χρηματοδοτικά Εργαλεία, πραγματώνουν μια «κοινωνική συμφωνία» μιας ανταποδοτικής σχέσης της τοπικής ή υπερτοπικής κοινωνίας με την επιχείρηση και όλοι μαζί, πραγματώνουν μια πιο ανθρώπινη οικονομία, σε πείσμα της σκληρότητας που επικρατεί στις κεφαλαιακές αγορές. Η ρομαντική αυτή προσέγγιση, είναι τόσο δομική σε αυτή τη συναλλαγή, που απαιτεί πολύ συγκεκριμένες κατηγορίες ανταπόδοσης της εμπιστοσύνης, ώστε να παράγει ευφορία και να μην απογοητεύει. Κατηγορίες επιστροφών προς τους χρηματοδότες: Επιστροφή ποσοστού επί των κερδών (σε εγχρήματη ή αχρήματη μορφή). Επιστροφή αξίας με βάσει το προϊόν ή την υπηρεσία που παράγει η κοινωνική επιχείρηση, όταν ο επενδυτής το/την χρειαστεί ή όποτε αυτό έχει συμφωνηθεί. Απολαβή του κοινωνικού αποτυπώματος της συνεργασίας προς όλο το Οικοσύστημα που περιβάλει την κοινωνική επιχείρηση (πχ: ΚΟΙΝΣΕΠ πολίτες / χρηματοδότες ΟΤΑ). Αυτή θα είναι η ηθική ανταμοιβή των ανθρώπων και φορέων που στηρίζουν την επιχείρηση. Επιστροφή αξίας βάσει των αποτελεσμάτων παρά βάσει μιας αυστηρής δέσμευσης με επιπτώσεις.
ΤΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Εχουμε κάνει μια καταγραφή των κυριότερων Εναλλακτικών Χρηματοδοτικών Εργαλείων που κυρίως δείχνουν τις βασικές σχέσεις που μπορεί να αναπτύξει μια κοινωνική επιχείρηση με τους χρηματοδότες της. Υπάρχουν αρκετά ακόμα εργαλεία τα οποία όμως είναι αρκετά σύνθετα ή είναι παραλλαγές αυτών που θα αναφέρουμε. Πολυμετοχικό σχήμα Μια κοινωνική επιχείρηση της οποίας το μετοχικό σχήμα αποτελείται από πολλαπλών μορφών μετόχους χρηματοδότες. Τέτοιοι μέτοχοι μπορούν να είναι ιδιώτες, δημόσιοι φορείς, σύλλογοι, ή κεφαλαιακές εταιρίες. Απαιτείται ευελιξία στη διαμόρφωση του μετοχικού σχήματος. Η δημοκρατική διοίκηση μιας κοινωνικής επιχείρησης δεν είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνει όλους τους μετόχους της, καθώς κάποιοι από αυτούς ίσως προτιμούν την παθητική συμμετοχή όσον αφορά τη διοίκηση και την καθημερινή εργασία. Κοινωνικό Ομόλογο (Social Impact Bond) Ομόλογο σημαίνει οφειλή. Βασίζεται στην αρχή των πολλών δανειστών / ενδιαφερόμενων (stakeholders) ώστε να προσδώσει μέγεθος στην προσπάθεια. Το Κοινωνικό Ομόλογο είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης, προφανώς από ευαισθητοποιημένους επενδυτές της Κοινωνικής Οικονομίας, στους οποίους θα επιστραφεί η επένδυση με όποια μορφή αυτό συμφωνηθεί. Μπορεί να είναι εγχρήματη, με τόκο, χωρίς τόκο ή σε είδος ή με την προσπάθεια και την επίτευξη του κοινωνικού σκοπού. Κοινωνικό Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών (Social Venture Capital) Το Κοινωνικό Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών είναι μια μορφή επένδυσης από ευαισθητοποιημένους κοινωνικά επενδυτές. Στόχος είναι να χρηματοδοτήσουν δυναμικές κοινωνικές επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος από κοινωνικά επωφελείς επιχειρηματικές δράσεις. Ακόμα πιο εστιασμένα στην κοινωνική απόδοση είναι τα Φιλανθρωπικά Επιχειρηματικά Κεφάλαια (Venture Philanthropy), τα οποία προσφέρουν σφαιρικές επιχειρηματικές υπηρεσίες, ώστε να επιτύχουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις στις οποίες έχουν επενδύσει. Επιχειρηματικοί Αγγελοι Ιδιώτες επενδυτές κοινωνικών επιχειρήσεων. Συχνά βρίσκονται στις παρυφές των Κοινωνικών Επιχειρηματικών Συμμετοχών, αλλά είτε δρουν αυτόνομα, είτε ως ομάδα επενδυτών.
Χορηγοί Οι χορηγίες είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος χρηματοδότησης της κοινωνικής οικονομίας. Όμως, σε μια εποχή όπου και οι πιο εύρωστοι χορηγοί προσέχουν που τοποθετούν τα χρήματά τους, είναι σημαντικό για τις κοινωνικές επιχειρήσεις να είναι δημιουργικές ως προς τη σύνδεσή τους με τους χορηγούς. Οι χορηγοί στα πλαίσια της δικής τους στρατηγικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, μπορούν να προσφέρουν χρήματα, είδη, δικτύωση, προβολή ή συμβολαιακή παραγωγική σχέση. Υβριδική χρηματοδότηση Ένα μπουκέτο συνδυασμών χρηματοδοτικών εργαλείων και μεθόδων. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται μια χρηματοδοτική ενότητα η οποία μπορεί να αποτελείται από μορφές επενδύσεων, δανεισμού, επιχορηγήσεων και δωρεών. Είναι μια σύνθετη μορφή άντλησης χρημάτων η οποία προϋποθέτει διαφορετικές συμφωνίες ανάλογα με τη μορφή χρηματοδότησης. Όμως, αυτή η πολυεπίπεδη χρηματοδότηση προσφέρει στην κοινωνική επιχείρηση πολλά περιθώρια δράσης και συνεργειών. Crowdfunding Το Crowdfunding «χρηματοδότηση από το πλήθος», είναι η χρηματοδότηση με μικρά ποσά από πολλούς, κάνοντας χρήση των κοινωνικών δικτύων (Facebook, Twitter, LinkedIn κτλ), προβάλλοντας τον σκοπό της χρηματοδότησης και του οφέλους που θα έχουν οι χρηματοδότες. Βασίζεται αποκλειστικά στο διαδίκτυο και σε εξειδικευμένες ηλεκτρονικές πλατφόρμες (πχ Kickstarter, Indiegogo, RocketHub, 1.000 Angels) και μπορεί να ξεπεράσει την τοπική διάσταση μιας επιχείρησης. Υπάρχουν περιορισμοί στα χρήματα που μπορεί να αντλήσει κάποια επιχείρηση από κάθε ενδιαφερόμενο, προκειμένου να προστατευτούν οι επενδυτές - χρηματοδότες. ΤΡΟΠΟΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ Η έννοια της εμπιστοσύνης είναι η βάση του εμπορίου. Στην περίπτωση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, η έννοια της εμπιστοσύνης υπερβαίνει τα όρια της ομαλής εμπορικής συναλλαγής και προσεγγίζει την έννοια της ταύτισης αξιών. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις πρέπει να έχουν την κατάλληλη οργάνωση και όπου μπορούν να πιστοποιούν το έργο τους. Αυτό θα τις βοηθήσει: Στην καθημερινότητα της δουλειάς. Στην ανεύρεση επενδυτών. Στη διείσδυση της κοινότητας και των πελατών τους.
Η Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Απασχόληση και την Κοινωνική Καινοτομία (EaSI), θέτει ως πρωταρχικό σκοπό για τις κοινωνικές επιχειρήσεις τον Μετρήσιμο Κοινωνικό Αντίκτυπο του έργου τους. Η μέτρηση της κοινωνικής προόδου στην οποία συνεισφέρει μια κοινωνική επιχείρηση είναι το ισχυρότερο κίνητρο για τους επενδυτές, καθώς συνεκτιμάται το κοινωνικό, ηθικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα του έργου της. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Η δημιουργική άντληση κεφαλαίων, έξω από τραπεζικά συστήματα, προϋποθέτει νομικές ελευθερίες στις επενδύσεις, τη διακίνηση χρήματος και στις ευέλικτες μορφές εταιρικής ιδιοκτησίας (μετοχικά σχήματα), από όλες και προς όλες τις μεριές. Ευνοϊκή φορολογική αντιμετώπιση των κοινωνικών επιχειρήσεων και των κοινωνικών επενδυτών. Νομικές ελευθερίες, προστασία και παρότρυνση στους Δημόσιους φορείς να συνάψουν συμφωνίες με κοινωνικές επιχειρήσεις. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Υπάρχει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, αρκεί να υπάρξουν οι νομικές ελευθερίες που θα επιτρέψουν τη ζεύξη των κοινωνικών επιχειρήσεων με τους κοινωνικούς επενδυτές μικρούς ή μεγάλους, ιδιώτες ή φορείς. Από τη μεριά των κοινωνικών επιχειρήσεων, απαιτείται επαγγελματισμός, δημιουργικότητα και στη χρηματοδότηση, μεγάλη αίσθηση της ευθύνης τους έναντι της κοινότητας που απευθύνονται και μετρήσιμα αποτελέσματα του έργου τους με αναγνωρισμένες μεθόδους. Ηλίας Τσουτσοπλίδης Σύμβουλος Κοινωνικού Μάρκετινγκ Ιούνιος, 2016