Η Επιτροπή των Υπουργών, σύµφωνα µε τους όρους του Άρθρου 15 β του Καταστατικού του Συµβουλίου της Ευρώπης,

Σύσταση CM/Rec(2010)5 της Επιτροπής των Υπουργών των Κρατών µελών περί µέτρων για την καταπολέµηση των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου (Θεσπίστηκε από την Επιτροπή Υπουργών στις 31 Μαρτίου 2010 στην 1081η συνάντηση των Αναπληρωτών Υπουργών) Η Επιτροπή των Υπουργών, σύµφωνα µε τους όρους του Άρθρου 15 β του Καταστατικού του Συµβουλίου της Ευρώπης, Λαµβάνοντας υπόψη ότι ο σκοπός του Συµβουλίου της Ευρώπης είναι να επιτευχθεί µεγαλύτερη ενότητα στα µέλη του και ότι αυτός ο σκοπός µπορεί να επιτευχθεί, ιδιαίτερα µε κοινή δράση στον τοµέα των ανθρώπινων δικαιωµάτων, Υπενθυµίζοντας ότι τα ανθρώπινα δικαιώµατα είναι οικουµενικά και εφαρµόζονται για όλα τα άτοµα και υπογραµµίζοντας τη δέσµευσή του να εγγυάται την ίση αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων κατά την απόλαυση των δικαιωµάτων και ελευθεριών όλων των ατόµων χωρίς διακρίσεις για λόγους όπως το φύλο, η φυλή, το χρώµα, η γλώσσα, οι πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, η εθνική ή κοινωνική καταγωγή, η σχέση µε εθνική µειονότητα, η ιδιοκτησία, η γέννηση ή άλλη κατάσταση, σύµφωνα µε την Σύµβαση για την Προστασία των Ανθρώπινων ικαιωµάτων και των Θεµελιωδών Ελευθεριών (Σύµβαση αρ. 5) (εφεξής: "η Σύµβαση") και τα πρωτόκολλά της. Αναγνωρίζοντας ότι η µεταχείριση χωρίς διακρίσεις από κρατικούς παράγοντες, όπως επίσης και η λήψη θετικών κρατικών µέτρων για την προστασία από κάθε διακριτική µεταχείριση, συµπεριλαµβανοµένων των µη κρατικών παραγόντων, είναι θεµελιώδη συστατικά του διεθνούς συστήµατος προστασίας των ανθρώπινων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών, Αναγνωρίζοντας ότι οι λεσβίες, οι γκέι, οι µπαισέξουαλ και τα διαφυλικά άτοµα εδώ και αιώνες µέχρι και τώρα είναι θύµατα οµοφοβίας, τρανσφοβίας και άλλων ειδών έλλειψης ανοχής και διακρίσεων ακόµη και µέσα στις οικογένειές τους - µε την ποινικοποίηση, την περιθωριοποίηση, τον κοινωνικό αποκλεισµό και τη βία - λόγω του σεξουαλικού προσανατολισµού και της ταυτότητας φύλου και ότι πρέπει να ληφθεί ειδική δράση προκειµένου να διασφαλιστεί η πλήρης απόλαυση των ανθρώπινων δικαιωµάτων αυτών των προσώπων, Λαµβάνοντας υπόψη τη νοµολογια του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (εφεξής: "το ικαστήριο") και άλλων διεθνών δικαιοδοσιών, στα οποία ο σεξουαλικός προσανατολισµός θεωρείται λόγος απαγορευµένης διάκρισης

και έχουν συµβάλλει στην επαύξηση της προστασίας των δικαιωµάτων των διαφυλικών προσώπων, Υπενθυµίζοντας ότι σύµφωνα µε τη νοµολογία του ικαστηρίου, κάθε διαφορετική µεταχείριση θα πρέπει να ειναι αντικειµενική και να έχει εύλογη δικαιολόγηση, για να µην είναι διακριτική, δηλαδή να επιδιώκει ένα νόµιµο στόχο και να µετέρχεται µέσων που είναι ευλόγως αναλογικά ως προς τον επιδιωκόµενο στόχο, Έχοντας κατά νου την αρχή κατά την οποία πολιτισµιές, παραδοσιακές ή θρησκευτικές αξίες ή κανόνες της "επικρατούσας κουλτούρας" δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν τον µισαλλόδοξο λόγο ή άλλους τύπους διακρίσεων, συµπεριλαµβανοµένων αυών για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας φύλου, Έχοντας υπόψη το µήνυµα της Επιτροπής Υπουργών προς τις µόνιµες επιτροπές και τις άλλες επιτροπές που εργάστηκαν στη διακυβερνητική συνεργασία του Συµβουλίου της Ευρώπης για τα ίσα δικαιώµατα και την αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων, συµπεριλαµβανοµένων των λεσβιών, γκέι, µπαισέξουαλ και διαφυλικών προσώπων που θεσπίστηκε στις 2 Ιουλιου 2008 και τις σχετικές συστάσεις, Έχοντας κατα νου τις συστάσεις που θεσπίστηκαν από το 1981 από την Κοινοβουλευτική ιάσκεψη του Συµβουλίου της Ευρώπης όσον αφορά τις διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας, όπως και την Σύσταση 211 (2007) του Κογκρέσσου των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συµβουλίου της Ευρώπης περί "Ελευθερίας του συνέρχεσθαι και της έκφρασης των λεσβιών, γκέι, µπαισέξουαλ και τρανσέξουαλ ατόµων". Εκτιµώντας το ρόλο του Επιτρόπου των Ανθρώπινων ικαιωµάτων ως προς την εποπτεία της κατάστασης των λεσβιών, γκέι, µπαισέξουαλ και διαφυλικών ατόµων στα κράτη µέλη όσον αφορά τις διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου, Λαµβάνοντας υπόψη την κοινή δήλωση, που έγινε στις 18 εκεµβρίου 2008 από 66 κράτη στη Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών, στην οποία καταδικάστηκαν οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωµάτων λόγω σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου, όπως οι φόνοι, τα βασανιστήρια, οι παράνοµες επιθέσεις και ο "αποκλεισµός των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτισµικών δικαιωµάτων, συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος στην υγεία", Υπογραµµίζοντας ότι οι διακρίσεις και ο κοινωνικός αποκλεισµός για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου µπορούν να καταπολεµηθούν

µε στοχευµένα µέτρα υπέρ εκείνων που υφίστανται αυτές τις δικρίσεις ή τον αποκλεισµό αλλά και απευθυνόµενα στο γενικό πληθυσµό. Συνιστά στα κράτη µέλη: 1. Να εξετάσουν την ισχύουσα νοµοθεσία και τα άλλα µέτρα, να τα αναθεωρούν και να συλλέγουν και να αναλύουν σχετικά δεδοµένα προκειµένου να παρακολουθούν και να περιορίζουν κάθε άµεση ή έµµεση διάκριση για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου, 2. Να διασφαλίζουν ότι τα νοµοθετικά και άλλα µέτρα θεσπίζονται και εφαρµόζονται αποτελεσµατικά για την καταπολέµηση των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας του φύλου, να διασφαλίζουν το σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων για τις λεσβίες, τους γκέι, τους αµφισεξουαλικούς και τα διαφυλικά πρόσωπα και να προωθούν την ανεκτικότητα έναντί τους. 3. Να διασφαλίζουν ότι τα θύµατα των διακρίσεων έχουν γνώση και έχουν πρόσβαση σε αποτελεσµατικά νοµικά µέτρα ενώπιον µιας εθνικής αρχής και ότι τα µέτρα για την καταπολέµηση των διακρίσεων, συµπεριλαµβανοµένων, όταν επιβάλλεται, των κυρώσεων για παραβιάσεις και των διατάξεων για επαρκή αποζηµίωση των θυµάτων των διακρίσεων. 4. Να χρησιµοποιούν ως κατευθυντήριες γραµµές στη νοµοθεσία, τις πολιτικές και τις πρακτικές τους τις αρχές και τα µέτρα που περιλαµβάνονται στο παράρτηµα αυτής της σύστασης. 5. Να διασφαλίσουν ότι θα ληφθούν απαραίτητα µέτρα και δράσεις ώστε αυτή η σύσταση, συµπεριλαµβανοµένου του Παραρτήµατός της, θα µεταφραστεί και θα διαδοθεί όσο το δυνατόν ευρύτερα.

Παράρτηµα στη Σύσταση CM/Rec(2010)5 I. ικαίωµα στη ζωή, την ασφάλεια και την προστασία από τη βία A. Εγκλήµατα µίσους και άλλα αδικήµατα µε κίνητρο το µίσος 1. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν αποτελεσµατικές, άµεσες και ανεξάρτητες έρευνες για τις φερόµενες υποθέσεις εγκληµάτων και άλλων αδικηµάτων στις οποίες ο σεξουαλικός προσανατολισµός ή η ταυτότητα του φύλου του θύµατος υπάρχει εύλογη υποψία ότι αποτέλεσε κίνητρο για τον δράστη. Θα πρέπει περαιτέρω να διασφαλίζουν ότι δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην διερεύνηση αυτών των εγκληµάτων και αδικηµάτων όταν φέρονται ότι τελέστηκαν από όργανα καταστολής ή από άλλα πρόσωπα που δρουν µε επίσηµη ιδιότητα και ότι οι υπεύθυνοι αυτών των πράξεων οδηγούνται όντως στη δικαιοσύνη και, όταν πρέπει, τιµωρούνται προκειµένου να αποφευχθεί η ατιµωρησία. 2. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι κατά την επιµέτρηση της ποινής, η προκατάληψη έναντι του σεξουαλικού προσανατολισµού ή της ταυτότητας φύλου, ως κίνητρο, θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη ως επιβαρυντική περίσταση. 3. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν απαραίτητα µέτρα για να διασφαλίζουν ότι τα θύµατα και οι µάρτυρες των "εγκληµάτων µίσους" και άλλων αδικηµάτων µε κίνητρο το µίσος λόγω σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου θα πρέπει να ενθαρρύνονται να καταγγέλλουν αυτά τα εγκλήµατα και αδικήµατα. Γι' αυτό το λόγο, τα κράτη µέλη θα πρέπει να λαµβάνουν όλα τα απαραίτητα µέτρα για να διασφαλίζεται ότι οι κατασταλτικές δοµές, όπως και η δικαιοσύνη, έχουν την απαραίτητη γνώση και ικανότητες να αναγνωρίζουν τέτοια εγκλήµατα και αδικήµατα και να παρέχουν επαρκή βοήθεια και υποστήριξη στα θύµατα και τους µάρτυρες. 4. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λαµβάνουν κατάλληλα µέτρα για να διασφαλίζουν την ασφάλεια και την αξιοπρέπεια όλων των προσώπων που βρίσκονται σε φυλακές ή έχει περιοριστεί η ελευθερία τους µε άλλους τρόπους, συµπεριλαµβανοµένων των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων και ιδιαιτέρως να λαµβάνουν προστατευτικά µέτρα εναντίον των σωµατικών επιθέσεων, του βιασµού και άλλων τύπων σεξουαλικών καταχρήσεων, είτε τελούνται από συγκρατούµενους είτε από το προσωπικό. Τα µέτρα θα πρέπει να λαµβάνονται έτσι ώστε να προστατεύουν και να σέβονται επαρκώς την ταυτότητα του φύλου των διαφυλικών προσώπων. 5. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα σχετικά δεδοµένα συλλέγονται και αναλύονται ως προς την πρόληψη και τη φύση της διάκρισης και της έλλειψης ανεκτικότητας για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας του φύλου

και ιδιαιτέρως όσον αφορά τα "εγκλήµατα µίσους" και τα αδικήµατα µε κίνητρο το µίσος που σχετίζονται µε τον σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα του φύλου. B. Μισαλλόδοξος λόγος 6. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν απαραίτητα µέτρα για να καταπολεµήσουν όλους τους τύπους έκφρασης, συµπεριλαµβανοµένων των µέσων ενηµέρωσης και στο ιαδίκτυο, τα οποία µπορεί ευλόγως να οδηγήσουν σε αποτελέσµατα όπως παρακίνηση, διάδοση ή προώθηση µίσους ή άλλων τύπων διάκρισης εναντίον των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων. Τέτοιος "µισαλλόδοξος λόγος" θα πρέπει να απαγορεύεται και να καταγγέλλεται δηµόσια οπουδήποτε κι αν εµφανίζεται. Όλα τα µέτρα θα πρέπει να σέβονται το θεµελιώδες δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης σύµφωνα µε το Άρθρο 10 της Σύµβασης και της νοµολογία του ικαστηρίου. 7. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να εγείρουν την επίγνωση των δηµόσιων αρχών και δηµόσιων θεσµών σε όλα τα επίπεδα των αρµοδιοτήτων τους να απέχουν από δηλώσεις, ιδιαιτέρως σε µέσα ενηµέρωσης, οι οποίες µπορεί εύλογα να κατανοηθούν ως νοµιµοποίηση αυτού του µίσους ή των διακρίσεων. 8. Οι δηµόσιοι υπάλληλοι και οι άλλοι εκπρόσωποι του κράτους θα πρέπει να ενθαρρύνονται στην προώθηση της ανεκτικότητας και το σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων όταν εισέρχονται σε διάλογο µε σηµαντικούς εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, συµπεριλαµβανοµένων των οργανισµών µέσων ενηµέρωσης και αθλητισµού, των πολιτικών οργανώσεων και των θρησκευτικών κοινοτήτων. II. Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι 9. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για να διασφαλίσουν, σύµφωνα µε το Άρθρο 11 της Σύµβασης, ότι το δικαίωµα για ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι µπορεί να ασκηθεί αποτελεσµατικά χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας φύλου. Ιδιαίτερα, οι διοικητικές διαδικασίες που εισάγουν διακρίσεις, όπως η υπερβολική τυπολατρία για την καταχώρηση και την πρακτική λειτουργία σωµατείων θα πρέπει να αποτρέπονται και να καταργούνται. Θα πρέπει επίσης να λαµβάνονται µέτρα για την αποτροπή της κατάχρησης των νοµικών και διοικητικών διατάξεων, όπως αυτές που σχετίζονται µε απαγορεύσεις που βασίζονται στη δηµόσια υγεία, τη δηµόσια ηθική και την δηµόσια τάξη.

10. Η πρόσβαση στη δηµόσια χρηµατοδότηση των µη κυβερνητικών οργανώσεων πρέπει να διασφαλίζεται χωρίς διάκριση για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. 11. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν απαραίτητα µέτρα για την αποτελεσµατική προστασία των υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωµάτων των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων εναντίον του µίσους και της εχθρότητας την οποία µπορεί να υφίστανται, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που φέρονται ότι τελούνται από δηµόσιους λειτουργούς, προκειµένου να τους επιτρέπεται να διεξάγουν ελεύθερα τις δραστηριότητές τους συµφώνα µε την ιακήρυξη της Επιτροπής Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης περί βελτίωσης της προστασίας των υπερασπιστών των ανθρώπινων δικαιωµάτων και προώθησης των δράσεών τους. 12. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να εγγυώνται ότι ζητείται η γνώµη των µη κυβερνητικών οργανώσεων που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώµατα των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων κατά τη θέσπιση και εφαρµογή µέτρων που µπορεί να έχουν επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώµατα αυτών των προσώπων. III. Ελευθερία έκφρασης και ειρηνικής συνάθροισης 13. Τα Κράτη µέλη θα λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για να διασφαλίζουν ότι, σύµφωνα µε το άρθρο 10 της Σύµβασης, το δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης ασκείται αποτελεσµατικά χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου, συµπεριλαµβανοµένου του σεβασµού της ελευθερίας της λήψης και µετάδοσης πληροφοριών για θέµατα που σχετίζονται µε τον σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα φύλου. 14. Τα Κράτη µέλη θα λάβουν τα απαραίτητα µέτρα σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για να διασφαλίζουν ότι το δικαίωµα στην ελευθερία ειρηνικής συνάθροισης που προβλέπεται από το Άρθρο 11 της Σύµβασης θα ασκείται αποτελεσµατικά, χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας φύλου. 15.Τα Κράτη µέλη θα διασφαλίζουν ότι οι κατασταλτικές αρχές λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα για να προστατεύσουν τους συµµετέχοντες σε ειρηνικές διαδηλώσεις υπέρ των ανθρώπινων δικαιωµάτων των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων από κάθε επίθεση που παρακωλύει παράνοµα ή εµποδίζει την αποτελεσµατική απόλαυση του δικαιώµατος στη ελευθερία της έκφρασης και την ειρηνική συνάθροιση.

16. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για να αποτρέψουν περιορισµούς στην αποτελεσµατική ενάσκηση των δικαιωµάτων της ελευθερίας της έκφρασης και της ειρηνικής συνάθροισης που απορρέουν από την κατάχρηση νοµικών ή διοικητικών διατάξεων, για παράδειγµα για λόγους δηµόσιας υγείας, δηµόσιας ηθικής και δηµόσιας τάξης. 17. Οι δηµόσιες αρχές σε όλα τα επίπεδα θα πρέπει να ενθαρρύνονται να καταδικάζουν δηµόσια και κυρίως στα µέσα ενηµέρωσης, κάθε παράνοµη παρέµβαση στο δικαίωµα των ατόµων και οµάδων ατόµων κατά την έκφραση της ελευθερίας της έκφρασης και της ειρηνικής συνάθροισης, ιδίως όταν αφορά τα ανθρώπινα δικαιώµατα των λεσβιών, γκέι, αµφισεξουαλικών και διαφυλικών προσώπων. IV. ικαίωµα σεβασµού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής 18. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι θα καταργηθεί κάθε νοµοθεσία που εισάγει διακρίσεις ποινικοποιώντας τις σεξουαλικές πράξεις µεταξύ συναινούντων οµοφύλων ενηλίκων, όπως και κάθε διαφορά όσον αφορά την ηλικία συγκατάθεσης για οµοφυλοφιλικές σεξουαλικές και ετεροφυλοφιλικές σεξουαλικές δραστηριότητες. Θα πρέπει επίσης να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για να διασφαλιστεί ότι η ποινική νοµοθεσία που, λόγω της διατύπωσής της, µπορεί να οδηγεί σε διακριτική εφαρµογή, είτε θα καταργηθεί είτε θα αναθεωρηθεί είτε θα εφαρµόζεται κατά τρόπον ώστε να είναι συµβατή µε την αρχή της µη-διάκρισης. 19. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα προσωπικά δεδοµένα που αναφέρονται στο σεξουαλικό προσανατολισµό ενός προσώπου δεν θα συλλέγονται, αποθηκεύονται ή άλλως χρησιµοποιούνται από δηµόσιους θεσµούς, συµπεριλαµβανοµένων ιδίως των κατασταλτικών δοµών, εκτός από όταν είναι αναγκαίο για την επιδίωξη συγκεκριµένου νόµιµου και δίκαιου σκοπού. Τα υπάρχοντα αρχεία που δε συµβαδίζουν µε αυτές τις αρχές θα πρέπει να καταστραφούν. 20. Προϋποθέσεις, όπως οι αλλαγές στη σωµατική φύση, για τη νοµική αναγνώριση του επαναπροσδιορισµού φύλου, θα πρέπει να εξετάζονται σε τακτά διαστήµατα, προκειµένου να καταργηθούν οι καταχρηστικές προϋποθέσεις. 21. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για να εγγυηθούν την πλήρη νοµική αναγνώριση του επαναπροσδιορισµού του φύλου ενός προσώπου σε όλες τις πτυχές της ζωής του, ιδιαιτέρως καθιστώντας εφικτή την αλλαγή του ονόµατος και του φύλου στα δηµόσια έγγραφα µε έναν σύντοµο, διαφανή και προσβάσιµο τρόπο. Τα Κράτη µέλη θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν, όταν είναι απαραίτητο, την αντίστοιχη αναγνώριση των αλλαγών από µη κρατικούς παράγοντες,

όσον αφορά τα σηµαντικά έγγραφα, όπως τα εκπαιδευτικά ή εργασιακά πιστοποιητικά. 22.Τα Κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν όλα τα αναγκαία µέτρα για να διασφαλίζουν ότι, όταν έχει ολοκληρωθεί ο επαναπροσδιορισµός του φύλου κι έχει αναγνωριστεί νοµικά σύµφωνα µε τις παραγράφους 20 και 21, διασφαλίζεται το δικαίωµα των διαφυλικών προσώπων να παντρεύονται µε άτοµο του αντίθετου φύλου. 23. Όπου η εθνική νοµοθεσία αναγνωρίζει δικαιώµατα και υποχρεώσεις σε ανύπαντρα ζευγάρια, τα Κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι αυτά εφαρµόζονται χωρίς διακρίσεις τόσο σε οµόφυλα όσο και σε ετερόφυλα ζευγάρια, συµπεριλαµβανοµένων των συνταξιοδοτικών δικαιωµάτων των επιζησάντων και εγκατάστασης επιζησάντων ενοικιαστών. 24. Όπου η εθνική νοµοθεσία αναγνωρίζει το σύµφωνο συµβίωσης, τα Κράτη µέλη θα πρέπει να επιδιώκουν ότι η νοµική θέση και τα δικαιώµατα και οι υποχρεώσεις είναι αντίστοιχα µε αυτά των ετερόφυλων ζευγαριών σε µια συγκρίσιµη κατάσταση. 25.Όπου η εθνική νοµοθεσία δεν αναγνωρίζει δικαιώµατα ή υποχρεώσεις για κατοχυρωµένες συγκατοικήσεις οµόφυλων ζευγαριών και µη παντρεµένων ζευγαριών, τα κράτη µέλη καλούνται να εξετάσουν τη δυνατότητα να παράσχουν, χωρίς διακρίσεις, συµπεριλαµβανοµένων και των ετερόφυλων ζευγαριών, νοµικά και άλλα µέσα για να διευθετήσουν τα πρακτικά προβλήµατα που σχετίζονται µε την κοινωνική πραγµατικότητα στην οποία ζουν. 26. Λαµβάνοντας υπόψη ότι τα βέλτιστα συµφέροντα των παιδιών αποτελούν το πρωταρχικό κριτήριο για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν την γονική υπευθυνότητα ή την επιµέλεια ενός παιδιού, τα κράτη µέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι αυτές οι αποφάσεις δε θα λαµβάνονται µε διακρίσεις ως προς το σεξουαλικό προσανατολισµό ή την ταυτότητα του φύλου. 27. Λαµβάνοντας υπόψη ότι τα βέλτιστα συµφέροντα των παιδιών αποτελούν το πρωταρχικό κριτήριο για τη λήψη αποφάσεων ως προς την τεκνοθεσία ενός παιδιού, τα κράτη µέλη των οποίων η εθνική νοµοθεσία επιτρέπει την ατοµική τεκνοθεσία θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι ο νόµος εφαρµόζεται χωρίς διακρίσεις που βασίζονται στο σεξουαλικό προσανατολισµό ή την ταυτότητα φύλου. 28. Όπου η εθνική νοµοθεσία επιτρέπει την υποβοηθούµενη αναπαραγωγή ανύπαντρων γυναικών, τα κράτη µέλη θα πρέπει να επιδιώκουν τη διασφάλιση πρόσβασης σε αυτή τη µεταχείριση χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισµού.

V. Εργασία 29. Τα κράτη µέλη πρέπει να διασφαλίσουν την κατοχύρωση και εφαρµογή κατάλληλων µέτρων που επιτρέπουν την αποτελεσµατική προστασία εναντίον των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου στο χώρο της εργασίας και απασχόλησης στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα. Αυτά τα µέτρα θα πρέπει να καλύπτουν και τους όρους πρόσβασης στην εργασία και τις προαγωγές, απολύσεις, αµοιβές και άλλες εργασιακές συνθήκες, συµπεριλαµβανοµένης της αποτροπής, καταπολέµησης και τιµώρησης της παρενόχλησης και άλλων τρόπων θυµατοποίησης. 30. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην παροχή αποτελεσµατικής προστασίας στο δικαίωµα της ιδιωτικότητας των διαφυλικών ατόµων στο πλαίσιο της εργασίας, ιδιαίτερα σχετικά µε τις αιτήσεις εργασίας, ώστε να αποτρέπεται η άσχετη διάδοση του ιστορικού του φύλου τους ή το πρώην όνοµά τους στον εργοδότη και τους άλλους εργαζοµένους. VI. Εκπαίδευση 31. Λαµβάνοντας ιδιαιτέρως υπόψη τα υπερέχοντα συµφέροντα των παιδιών, τα κράτη πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα νοµοθετικά και άλλα µέτρα προς το εκπαιδευτικό προσωπικό και τους µαθητές, ώστε να διασφαλίζεται ότι το δικαίωµα στην εκπαίδευση θα ασκείται αποτελεσµατικά και χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας του φύλου. Αυτό περιλαµβάνει ιδιαίτερα την εγγύηση ότι το δικαίωµα των παιδιών και νέων στην εκπαίδευση σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς βία, παρενοχλήσεις, κοινωνικό αποκλεισµό ή άλλες µορφές διακριτικής και εξευτελιστικής µεταχείρισης που συνδέονται µε το σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα φύλου. 32. Λαµβάνοντας ιδιαιτέρως υπόψη τα υπερέχοντα δικαιώµατα των παιδιών, πρέπει να ληφθούν αποτελεσµατικά µέτρα σε όλα τα επίπεδα για να προωθηθεί η αποτελεσµατική ανεκτικότητα και ο σεβασµός στα σχολεία, ανεξάρτητα από το σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα του φύλου. Αυτό θα πρέπει να περιλαµβάνει την αµοιβαία ανοχή και το σεβασµό στα σχολεία όσον αφορά το σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα φύλου. Αυτό θα πρέπει να περιλαµβάνει την παροχή αντικειµενικών πληροφοριών όσον αφορά το σεξουαλικό προσανατολισµό και την ταυτότητα φύλου, για παράδειγµα στα σχολικά προγράµµατα και το εκπαιδευτικό υλικό και να παρέχει σε µαθητές και φοιτητές τις αναγκαίες πληροφορίες, την προστασία και την υποστήριξη για να τους βοηθήσει να ζήσουν σύµφωνα µε το σεξουαλικό τους προσανατολισµό και την ταυτότητα του φύλου τους. Περαιτέρω, τα κράτη µέλη πρέπει να σχεδιάσουν και να εφαρµόσουν πολιτικές ισότητας κι ασφάλειας στο σχολείο καθώς και σχέδια δράσης και πρέπει να

διασφαλίζουν την πρόσβαση σε επαρκή εκπαίδευση κατά των διακρίσεων ή προγράµµατα βοήθειας για υποστήριξη και διδασκαλία. Τέτοια µέτρα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τα δικαιώµατα των γονέων για την εκπαίδευση των παιδιών τους. VII. Υγεία 33. Τα Κράτη µέλη πρέπει να λαµβάνουν κατάλληλα νοµοθετικά και άλλα µέτρα για να διασφαλίζουν ότι τα υψηλότερα πρότυπα υγείας ισχύουν για όλους χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου. Ιδιαίτερα θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τις ειδικές ανάγκες των λεσβιών, των γκέι, των αµφισεξουαλικών και των διαφυλικών προσώπων στην ανάπτυξη εθνικών σχεδίων υγείας συµπεριλαµβανοµένων των µέτρων καταπολέµησης της αυτοκτονίας, καταλύµατα υγείας, ιατρικά προγράµµατα, τµήµατα εκπαίδευσης και παρακολούθηση και αξιολόγηση των υπηρεσιών παροχής υγείας. 34. Κατάλληλα µέτρα θα πρέπει να λαµβάνονται προκειµένου να αποφεύγεται η κατηγοριοποίηση της οµοφυλοφιλίας ως αρρώστιας, σύµφωνα µε τα πρότυπα της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας. 35. Τα κράτη µέλη πρέπει να λαµβάνουν τα κατάλληλα µέτρα για να διασφαλίσουν ότι τα διαφυλικά άτοµα έχουν επαρκή πρόσβαση στις κατάλληλες υπηρεσίες επαναπροσδιορισµού του φύλου, συµπεριλαµβανοµένων των ψυχολογικών, ενδοκρινολογικών και χειρουργικών ειδικών στον τοµέα της υγείας των διαφυλικών, χωρίς να πρέπει να υποβάλλονται σε παράλογες προϋποθέσεις. Κανένα πρόσωπο δεν πρέπει να υποβάλλεται σε διαδικασίες επαναπροσδιορισµού του φύλου χωρίς την συγκατάθεσή του/της. 36. Τα κράτη µέλη θα πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα νοµοθετικά και άλλα µέτρα για να διασφαλίσουν ότι όλες οι αποφάσεις που περιορίζουν τα κόστη που καλύπτονται από την ασφάλιση υγείας για διαδικασίες επαναπροσδιορισµού του φύλου θα πρέπει να είναι νόµιµες, αντικειµενικές και αναλογικές. VIII. Στέγαση 37. Πρέπει να λαµβάνονται µέτρα που να διασφαλίζουν ότι η πρόσβαση σε επαρκή στέγαση θα είναι αποτελεσµατικά και θα αφορούν εξίσου όλα τα πρόσωπα, χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. Τέτοια µέτρα πρέπει να αποσκοπούν ιδιαίτερα στην προστασία έναντι εξώσεων για λόγους διάκρισης και να εγγυώνται ίσα δικαιώµατα για να την απόκτηση και διατήρηση κυριότητας ακινήτων και άλλης ιδιοκτησίας.

38. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους κινδύνους να µείνουν άστεγοι που αντιµετωπίζουν οι λεσβίες, οι γκέι, οι αµφισεξουαλικοί και οι διαφυλικοί, συµπεριλαµβανοµένων των νέων ατόµων και των παιδιών που µπορεί να είναι ιδιαίτερα ευπαθή στον κοινωνικό αποκλεισµό, ακόµη κι από τις ίδιες τις οικογένειές τους. Σε σχέση µε αυτό, οι αντίστοιχες κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να παρέχονται στη βάση αντικειµενικής αξιολόγησης των αναγκών κάθε ατόµου, χωρίς διακρίσεις. IX. Αθλητισµός 39. Η οµοφοβία, η τρανσφοβία και οι διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας του φύλου στα αθλήµατα, είναι απαράδεκτες και πρέπει να καταπολεµούνται, όπως ο ρατσισµός και οι άλλες µορφές διακρίσεων. 40. Οι αθλητικές δραστηριότητες και εγκαταστάσεις πρέπει να είναι ανοικτές σε όλους χωρίς διακρίσεις για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. Ιδιαίτερα πρέπει να λαµβάνονται επαρκή µέτρα για την αντιµετώπιση και την τιµώρηση των προσβολών λόγω διάκρισης για το σεξουαλικό προσανατολισµό ή την ταυτότητα του φύλου και σε σύνδεση µε αθλητικές εκδηλώσεις. 41. Τα κράτη µέλη πρέπει να ενθαρρύνουν το διάλογο και να υποστηρίζουν τις αθλητικές ενώσεις και τα σωµατεία οπαδών στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων για τη συνειδητοποίηση όσον αφορά τις διακρίσεις κατά των λεσβιών, των γκέι των αµφισεξουαλικών και των διαφυλικών προσώπων στα αθλήµατα και να καταδικάζουν τις εκδηλώσεις έλλειψης ανεκτικότητας εναντίον τους. X. ικαίωµα αίτησης ασύλου 42. Σε υποθέσεις που τα κράτη µέλη έχουν διεθνείς υποχρεώσεις σχετικά µε αυτό, θα πρέπει να αναγνωρίζουν ότι ένας εύλογα θεµελιωµένος φόβος δίωξης λόγω σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου µπορεί να αποτελεί έγκυρο λόγο για την αναγνώριση ιδιότητας πρόσφυγα και προστατευόµενου από άσυλο κατά το εθνικό δίκαιο. 43. Τα κράτη µέλη πρέπει να διασφαλίζουν ιδίως ότι οι αιτούντες άσυλο δεν στέλνονται σε χώρα όπου απειλείται η ζωή ή η ελευθερία τους ή αντιµετωπίζουν κίνδυνο βασανιστηρίων, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής µεταχείρισης ή τιµωρίας για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. 44. Οι αιτούντες άσυλο πρέπει να προστατεύονται από κάθε πολιτική ή πρακτική διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. Ιδίως θα πρέπει να ληφθούν κατάλληλα µέτρα για να αποτραπεί ο κίνδυνος σωµατικής βίας, συµπεριλαµβανοµένων των σεξουαλικών επιθέσεων, της λεκτικής

βίας ή άλλων τύπων παρενόχλησης εις βάρος των αιτούντων άσυλο που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους και να διασφαλίζεται η πρόσβασή τους σε πληροφορίες σχετικές µε την ιδιαίτερη κατάστασή τους. XI. Εθνικές δοµές ανθρώπινων δικαιωµάτων 45. Τα κράτη µέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι εθνικές δοµές για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων έχουν αναλάβει ξεκάθαρα να χειρίζονται υποθέσεις διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. Ιδίως πρέπει να είναι σε θέση να κάνουν συστάσεις για νοµοθεσία και πολιτικές, να συµβάλλουν στην επίγνωση του γενικότερου κοινού καθώς επίσης - στο µέτρο που προβλέπεται από το εθνικό δίκαιο- να εξετάζουν ατοµικά παράπονα σχετικά µε τον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα και να πηγαίνουν υποθέσεις στο ικαστήριο ή να παρεµβαίνουν σε δίκες. XII. ιακρίσεις για πολλαπλούς λόγους 46. Τα κράτη µέλη ενθαρρύνονται να λάβουν µέτρα για να διασφαλιστεί ότι οι νοµικές διατάξεις του εθνικού δικαίου που απαγορεύουν ή αποτρέπουν τις διακρίσεις προστατεύουν επίσης εναντίον των διακρίσεων για πολλαπλούς λόγους, συµπεριλαµβανοµένων των λόγων σεξουαλικού προσανατολισµού ή ταυτότητας του φύλου. Οι εθνικές δοµές για τα ανθρώπινα δικαιώµατα θα πρέπει να έχουν ευρεία αποστολή για να µπορούν να χειρίζονται τέτοιες υποθέσεις. Μετάφραση στα ελληνικά: Βασίλης Σωτηρόπουλος, ικηγόρος.