BIOMASSTRADECENTRE II ΠΑΚΕΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5: ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΕΟΦΟΡΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (QA/QC) Συντονιστής πακέτου εργασίας: Δασικό Ινστιτούτο της Σλοβενίας (SFI) Τόπος και ημερομηνία: Πικέρμι, Αύγουστος 2013 www.biomasstradecentre2.eu 1
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 3 2. Αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής του συστήματος διασφάλισης ποιότητας για τα στερεά βιοκαύσιμα... 4 2.1 Αλυσίδα παραγωγής στερεών βιοκαυσίμων... 7 3. Μετρήσεις διασφάλισης και πιστοποίησης... 9 3.1 Ανιχνευσιμότητα... 10 3.2 Απαιτήσεις παραγωγής... 10 3.2.1 Καθορισμός προδιαγραφών για τα στερεά βιοκαύσιμα... 11 3.2.2 Τεκμηρίωση των βημάτων στην αλυσίδα παραγωγής... 11 3.2.3 Ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα του καυσίμου και την απόδοση της εταιρείας... 11 3.2.4 Προσδιορισμός και τεκμηρίωση των κρίσιμων σημείων ελέγχου... 12 3.2.5 Επιλογή των κατάλληλων μέτρων που παρέχουν εμπιστοσύνη στους πελάτες... 12 3.2.6 Εγκαθίδρυση και τεκμηρίωση για ξεχωριστό χειρισμό μη συμμορφούμενων υλικών και στερεών βιοκαυσίμων... 12 3.3 Μεταφορά, διαχείριση και αποθήκευση... 12 3.4 Ανάλυση καυσίμου και προδιαγραφές... 13 3.5 Δήλωση προϊόντος για την ποιότητα καυσίμου και τη σήμανση... 14 3.6 Σχήματα πιστοποίησης και ετικέτες ποιότητας προϊόντος... 15 4. Βιβλιογραφία - Αναφορές... 16 2
1. Εισαγωγή Αυτό το εγχειρίδιο (προσχέδιο) πρόκειται να καλύψει την όλη την αλυσίδα εφοδιασμού των ξυλωδών καυσίμων βιομάζας μέχρι την παράδοση του προϊόντος στον τελικό χρήστη. Το σύστημα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας είναι σχεδιασμένο για τους μικρούς παραγωγούς και προμηθευτές βιομάζας, με βάση τα σχετικά τμήματα του πρότυπα CEN (EN) και τεχνικές εκθέσεις (CEN / TR). Ίσως να μην είναι δυνατό, πρακτικό και ρεαλιστικό για τους μικρούς παραγωγούς να εφαρμόσουν ένα σύστημα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας σε πλήρη κλίμακα. Αυτό οφείλεται στο πρόβλημα του υψηλού κόστους των εργαστηριακών δοκιμών και ελέγχων. Μπορεί να προταθεί όμως μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση για τους παραγωγούς που πωλούν λιγότερο από 1.000 τόνους/ έτος. Είναι δυνατόν να διασφαλιστεί ότι οι πιο σημαντικές παράμετροι θα ελεγχθούν και θα δηλωθούν με το σωστό τρόπο, ενώ και το σύστημα μπορεί να επεκταθεί και να βελτιωθεί για την εκπλήρωση περαιτέρω απαιτήσεων. Το σύστημα χρησιμοποιείται για να αυξήσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, αφού οι παραγωγοί θα μπορούν να αποδείξουν στους τελικούς χρήστες ότι εξασφαλίζεται μια συγκεκριμένη ποιότητα μέσω του ελέγχου των διεργασιών στην αλυσίδα εφοδιασμού. Μετά από σχόλια των άλλων εταίρων και μέσα από τα θέματα αναπτύσσονται σε περιπτώσεις δοκιμών σε αυτό το εγχειρίδιο, θα μελετηθεί η έκδοση της τελικής μορφής. Έχοντας υπόψη αυτό το σημαντικό γεγονός, η δομή, το επίπεδο λεπτομέρειας και οι προτεινόμενες λύσεις θα μπορούσαν να αλλάξουν σημαντικά. Η δομή του εγχειριδίου επηρεάζεται επίσης από την πρόσφατη νομοθεσία σχετικά με το ζήτημα της νομιμότητας των προϊόντων ξύλου. Ο κανονισμός (ΕΕ) με αριθμό 995/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Οκτωβρίου 2010, που καθορίζει τις υποχρεώσεις των φορέων εκμετάλλευσης που διαθέτουν ξυλεία και προϊόντα ξύλου στην αγορά (κανονισμός της ΕΕ για την ξυλεία) καταγράφει το εμπόριο της παράνομα υλοτομημένης ξυλείας και προϊόντων ξύλου. Απαγορεύει τη διάθεση στην αγορά της ΕΕ, για πρώτη φορά, παράνομα υλοτομημένης ξυλείας και προϊόντων που προέρχονται από ξύλου τέτοιου είδους. Ως μέρος του συστήματος, υπάρχει μια γενική υποχρέωση για ανιχνευσιμότητα της προέλευσης των προϊόντων ξύλου, όταν διακινούνται για πρώτη φορά στην αγορά της ΕΕ των 27. Οι πτυχές αυτές θα ενσωματωθούν στο εγχειρίδιο, όπως ο κανονισμός θα τεθεί σε ισχύ τον Μάρτιο του 2013. Το εγχειρίδιο αυτό επικεντρώνεται στα στερεά βιοκαύσιμα που προέρχονται από ξυλώδη βιομάζα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους τους φορείς/ πελάτες που 3
εμπλέκονται στην αλυσίδα εφοδιασμού, εντός του πεδίου εφαρμογής του προτύπου EN 15234. Σε αυτό το εγχειρίδιο εξετάζονται ένας κατάλογος σχετικών βασικών προτύπων CEN και τεχνικές εκθέσεις: Ορολογία και ορισμοί: EN 14588:2010, Στερεά βιοκαύσιμα - Ορολογία, ορισμοί και περιγραφές Προδιαγραφές και κλάσεις των καυσίμων από ξύλο: EN 14961-1:2010, Στερεά βιοκαύσιμα - προδιαγραφές καυσίμων και των κλάσεων - Μέρος 1: Γενικές απαιτήσεις Διασφάλιση ποιότητας καυσίμου: EN 15234-1:2011, Στερεά βιοκαύσιμα - Διασφάλισης ποιότητας καυσίμου - Μέρος 1: Γενικές απαιτήσεις CEN/TR 15569:2009 - Στερεά βιοκαύσιμα - Ένας οδηγός για ένα σύστημα διασφάλισης ποιότητας Σημείωση: Μια νέα τροποποιημένη δέσμη προτύπων αναπτύσσεται υπό την επιτροπή ISO και, όταν εγκριθεί από τη CEN, το έγγραφο με τις οδηγίες, κατά συνέπεια, θα αναθεωρηθεί και να ενημερωθεί. Βλ. παράρτημα 4 για τον κατάλογο των προτύπων που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης. Επιπλέον, απλουστευμένα εθνικά πρότυπα βρίσκονται υπό ανάπτυξη στην Αυστρία (π.χ. Nemestothy, N. (2012)). 2. Αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής του συστήματος διασφάλισης ποιότητας για τα στερεά βιοκαύσιμα The scope of the implementation of QA/QC is defined in EN 15234. The relation between supply chain and quality assurance systems coverage is schematised in Figure 1. Η εφαρμογή και κοινή χρήση των προτύπων απαιτείται για τη δημιουργία μιας πιο δυναμικής και βιώσιμης αγοράς στερεών βιοκαύσιμων στην ΕΕ και για τη βελτιστοποίηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των παραγωγών καυσίμων, των προμηθευτών και των τελικών χρηστών ( LANGHEINRICH, Kaltschmitt 2006). Οι 4
απαιτήσεις των τελικών χρηστών, σχετικά με την ποιότητα, μπορεί να διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με την κλίμακα. Δύο τύποι των τελικών χρηστών στερεών βιοκαυσίμων μπορούν να διακριθούν: - Μικρής κλίμακας τελικοί χρηστές, όπου απαιτούνται υψηλής ποιότητας καύσιμα με πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές. - Μεγάλης κλίμακας τελικοί χρηστές, με κατάλληλα σχεδιασμένες μονάδες καύσης, ευέλικτου καυσίμου, όπου απαιτείται μόνο πρώτες ύλες χαμηλού κόστους ευρύτερες προδιαγραφές καυσίμου. Σύμφωνα με την ορολογία του ISO 9001, ένα Σύστημα Διαχείρισης Ποιότητας ( QM), γενικά αποτελείται από το Σχεδιασμό Ποιότητας ( QP), τον Έλεγχο Ποιότητας ( QC), τη Διασφάλιση Ποιότητας (QA) και τη Βελτίωση Ποιότητας (QI.). Σε αυτό το εγχειρίδιο θα δοθεί έμφαση στη διασφάλιση και τον έλεγχο της ποιότητας των καυσίμων. Η διασφάλιση ποιότητας του καυσίμου επικεντρώνεται στην παροχή εμπιστοσύνης σχετικά με τις απαιτήσεις ποιότητας θα πρέπει να πληρούνται όταν ένα από τα σημαντικά μέρη καλύπτεται από τον έλεγχο ποιότητας, το οποίο επικεντρώνεται στην εκπλήρωση των απαιτήσεων ποιότητας για τα στερεά βιοκαύσιμα. Το σύστημα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας που εφαρμόζεται σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού έχει ως στόχο να αυξηθεί η εμπιστοσύνη στην αγορά όσον αφορά την ποιότητα των στερεών βιοκαυσίμων και τη ροή πληροφοριών στην αλυσίδα εφοδιασμού. Το πεδίο εφαρμογής του συστήματος διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας καθορίζεται στο πρότυπο EN 15234. Η σχέση μεταξύ της αλυσίδας εφοδιασμού και της κάλυψη του συστήματος διασφάλισης ποιότητας φαίνεται σχηματικά στο Σχήμα 1. Σχήμα 1. Αλυσίδα προμήθειας στερεών βιοκαυσίμων (από το πρότυπο EN 15234) Ο στόχος της εφαρμογής των συστημάτων διασφάλισης ποιότητας είναι να ενεργοποιήσει την ορθή και αποδοτική εμπορία των στερεών βιοκαυσίμων στην Ευρωπαϊκή αγορά. Με τον τρόπο αυτό ο τελικός καταναλωτής μπορεί να βασίζεται στην ποιότητα των στερεών βιοκαυσίμων που χρησιμοποιούνται, καθώς και οι 5
παραγωγοί είναι σε θέση να βελτιστοποιήσουν τον έλεγχο και την παραγωγή ενός προϊόντος ανάλογα με τη ζήτηση της αγοράς Οι φορείς που δραστηριοποιούνται σε όλα τα στάδια της παραγωγής και της αλυσίδας εφοδιασμού του ξύλου για την παραγωγή ενέργειας, παράγουν θρυμματισμένο ξύλο και άλλα καύσιμα ξύλου ως τελικό προϊόν. Ειδικότερα, η ομάδα αυτή περιλαμβάνει: Πριστήρια Δασικές επιχειρήσεις Οργανισμοί που εξειδικεύονται στο θρυμματισμό του ξύλου (συμπεριλαμβανομένων και των αναδόχων). Έμποροι δασικών προϊόντων Ξυλέμποροι Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε όλα τα στάδια της αλυσίδας διανομής και εφοδιασμού του ξύλο για παραγωγή ενέργειας, παρέχει τις ακόλουθες υπηρεσίες: Προμήθεια καύσιμου ξύλου ή θρυμματισμένου ξύλου σε μικρές και μεσαίες μονάδες Διανομή κατ' οίκον καυσίμου ξύλου Λιανική πώληση καύσιμου ξύλου και θρυμματισμένου ξύλου Ενεργειακές συμβάσεις με βάση το ξύλο Διαχείριση Κέντρων Εφοδιασμού και Εμπορίου Βιομάζας 6
Αλυσίδα προμήθειας ξύλου για ενέργεια που αξιολογείται στο πρότυπο ΚΥΡΙΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑΣ ΞΥΛΟΥ ΓΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Διαχείριση δασών Υλοτομία δασών και συλλογή παραπροϊόντων Μεταφορά σε φορέα που ειδικεύεται στην επεξεργασία της πρώτης ύλης Επεξεργασία της πρώτης ύλης για ενεργειακούς σκοπούς (κοπή, τεμαχισμός, θρυμματισμός) Μεταφορά από το χώρο παραγωγής στη μονάδα (κατανομή) ΦΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ Πώληση ενέργειας Κατανομή ενέργειας και τελική χρήση ΦΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ 2.1 Αλυσίδα παραγωγής στερεών βιοκαυσίμων Οι αλυσίδες εφοδιασμού στερεών βιοκαυσίμων αποτελούνται από μία ή περισσότερες διαδικασίες. Κάθε διαδικασία μπορεί να είναι είτε μια μεμονωμένη εργασία είτε πολλαπλές εργασίες. Οι διαδικασίες μπορεί να υλοποιούνται μεταξύ διαφόρων εταιρειών ή εντός της ίδιας εταιρείας. Η εφοδιαστική αλυσίδα χωρίζεται σε 3 διαφορετικές διαδικασίες: την προμήθεια (επεξεργασία πρώτων υλών), τη μεταποίηση (διαδικασία παραγωγής) και τη διανομή. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τη σχέση μεταξύ της παροχής και της επεξεργασίας καθώς και μεταξύ της επεξεργασίας και της διαδικασίας διανομής. Κάθε στάδιο της διαδικασίας στο πλαίσιο της αλυσίδας εφοδιασμού μπορούν να συμμετέχει στον καθορισμό συγκεκριμένης ποιότητας. 7
Σχήμα 2. Κατευθύνσεις της διαδικασίας (οδηγός για ένα σύστημα διασφάλισης ποιότητας CEN/TR 15569:2009) Το σύνολο της αλυσίδας εφοδιασμού πρέπει να αντιμετωπίζεται ως θέμα της διαχείρισης πόρων. Ο "κύκλος Denning ή κύκλος PDCA (σχεδιάζω, εκτελώ, ελέγχω, ενεργώ) που εφαρμόζεται, αναμένεται να οδηγήσει σε συνεχή βελτίωση. Σημαντικά βήματα είναι τα εξής: a. αναγνώριση, συλλογή, συντονισμός των απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης συγκρούσεων b. υλοποίηση των εργασιών με όργανα c. παρακολούθηση της εξέλιξης d. αξιολόγηση, προτάσεις βελτίωσης, πρόβλεψη των επιπτώσεων Κάθε διαδικασία πρέπει να αναλύεται σύμφωνα με τον κύκλο Denning. Τα θέματα της ποιότητας των καυσίμων πρέπει να είναι μέρος ενός σχεδίου δράσης. Κάποιος θα πρέπει να ξεκινήσει με συνεντεύξεις σε γενικά θέματα που αφορούν: τη δημιουργία ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου με σαφείς στόχους - τρέχουσες εξελίξεις στο σχεδιασμό τα μέτρα και τις πολιτικές για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου δράσης (επενδύσεις, έρευνα και ανάπτυξη, εκπαίδευση, κίνητρα στήριξης κ.λπ.) τα κίνητρα σε περιφερειακό, εθνικό, διμερές επίπεδο ή σε επίπεδο ΕΕ και τη χρηματοδότηση επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 8
τις μελλοντικές ενέργειες για την ενεργοποίηση των πόρων της βιομάζας, σε περιφερειακό επίπεδο, με βάση το διαθέσιμο δυναμικό τις αλυσίδες εφοδιασμού και τα μοντέλα εκμετάλλευσης για το δάσος, τη συγκομιδή του ξύλου, τη μεταφορά του και την αποθήκευση τη διασφάλιση και τον έλεγχο ποιότητας της βιομάζας και των καυσίμων βιομάζας τις συνθήκες που επικρατούν στην παραγωγή ενέργειας και να συνεχίσει με συγκεκριμένα μέτρα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας 3. Μετρήσεις διασφάλισης και πιστοποίησης Η διασφάλιση της ποιότητας καυσίμου στην αλυσίδα εφοδιασμού και τοτ έλεγχο της ποιότητας των στερεών βιοκαυσίμων διασφαλίζει την ανιχνευσιμότητα και δίνει εμπιστοσύνη στον πελάτη, ότι όλες οι διαδικασίες στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι υπό έλεγχο. Οι βασικές διαδικασίες που πρέπει να καθιερωθούν καλύπτουν τους βασικούς τομείς της ανιχνευσιμότητας, τις απαιτήσεις της παραγωγής και τη δήλωση του προϊόντος. Με τη χρήση της προτεινόμενης δομής και της μεθοδολογίας του συστήματος διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας εξασφαλίζεται η ύπαρξη της ανιχνευσιμότητας, ο κατάλληλος έλεγχος σε παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του καυσίμου και παρέχεται στους τελικούς χρήστες εμπιστοσύνη για την ποιότητα του καυσίμου. Το σύστημα διασφάλισης ποιότητας πρέπει να είναι απλό, προκαλώντας ελάχιστη πρόσθετη γραφειοκρατία και παρέχοντας στήριξη για συστηματική μείωση του κόστους. Ορισμοί για τη διασφάλιση ποιότητας ( QA) και τον έλεγχο ποιότητας (QC) (σύμφωνα με το πρότυπο EN 15234-1:2011, σελ. 10): Ο Ποιοτικός Έλεγχος αφορά ουσιαστικά τον έλεγχο της ποιότητας ενός προϊόντος ή τη διαδικασία να καταστεί δυνατή η παράδοση του προϊόντος ή της υπηρεσίας μέσα σε συνφωνημένες παραμέτρους με τον πιο αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο. Η Διασφάλιση Ποιότητας από την άλλη πλευρά, αφορά την επιθεώρηση των προϊόντων και των διαδικασιών, κυρίως, μέσω των δεδομένων που παρέχονται από τα έγγραφα του ποιοτικού ελέγχου, έτσι ώστε χρησιμοποιώντας αυτά τα δεδομένα: a). να παρέχεται εμπιστοσύνη ότι τα προϊόντα παράγονται με τις απαιτούμενες προδιαγραφές και οι διαδικασίες λειτουργούν όπως θα έπρεπε, και 9
b). να διασφαλίζεται ότι μακροπρόθεσμα είτε διατηρείται η συνέπεια (σταθερότητα στα αποτελέσματα της διαδικασίας), είτε ότι η βελτίωση της ποιότητας έχει τις επιδιωκόμενες επιπτώσεις. Ένα σημαντικό μέρος του της διασφάλισης και του ελέγχου ποιότητας είναι η υποχρεωτική τεκμηρίωση που καλύπτει, σύμφωνα με το πρότυπο EN 15234 τις παρακάτω ευρύτερες περιοχές: a). Ανιχνευσιμότητα των πρώτων υλών b). Απαιτήσεις παραγωγής c). Μεταφορά, διαχείριση και αποθήκευση μετά την παραγωγή d). Τελικές προδιαγραφές καυσίμων 3.1 Ανιχνευσιμότητα Σε γενικές γραμμές όλοι οι φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού είναι υπεύθυνοι για τη διασφάλιση της ανιχνευσιμότητας της προέλευσης και της πηγής του υλικού που τους παραδίδεται. Για να διασφαλιστεί η καλή ανιχνευσιμότητα, η προέλευση και η πηγή θα πρέπει να προσδιορίζονται με σαφήνεια. Ο πίνακας 1 του προτύπου EN 14961-1 παρέχει μια δομημένη ταξινόμηση σχετικά με την προέλευση και την πηγή ( για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. παράρτημα 1). Λεπτομερείς πληροφορίες στις δηλώσεις προϊόντων/προδιαγραφές σχετικά με τις πηγές, την προέλευση και τον τόπο (εθνικό/περιφερειακό επίπεδο) είναι πολύτιμη για τη δήλωση των ιδιοτήτων του ξύλου, μέσω τυπικών τιμών ανάλογα με το είδος της πρώτης ύλης. Οι τυπικές τιμές αποτελούν μέρος του προτύπου EN 14961-1. Όπως σημειώνεται στην εισαγωγή, η ανιχνευσιμότητα μπορεί να παρέχει πληροφορίες που θα βοηθήσουν τους υπευθύνους να τηρούν τις απαιτήσεις της ΕΕ. Για την ανιχνευσιμότητα, θα πρέπει να υπάρχουν πρόσθετες απαιτήσεις για πληροφορίες, κυρίως πιο συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση και τη σύνθεση του είδους του ξύλου στα υλικά/προϊόντα που εξετάζονται. 3.2 Απαιτήσεις παραγωγής Οι απαιτήσεις ενός συστήματος διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας εξαρτώνται σημαντικά από την πολυπλοκότητα της διαδικασίας παραγωγής και τις απαιτήσεις για τα στερεά βιοκαύσιμα. Οι παράγοντες αυτοί οδηγούν σε διαφορετικές κλίμακες απαραίτητων μέτρων που εφαρμόζονται σε διαφορετικά επίπεδα λεπτομέρειας της τεκμηρίωσης. Η εισαγωγή υποχρεωτικών απαιτήσεων στη διαδικασία παραγωγής θα πρέπει να υλοποιηθεί κατά τρόπο οικονομικά αποδοτικό, με στόχο να μην θέτουν περιττά βάρη για τους παραγωγούς. 10
Η μεθοδολογία για την εφαρμογή ενός συστήματος διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας στην παραγωγική διαδικασία αποτελείται από έξι βήματα: 1. Προδιαγραφές για τα βιοκαύσιμα 2. Τεκμηρίωση των βημάτων στην αλυσίδα παραγωγής 3. Ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα των καυσίμων και την απόδοση της εταιρείας 4. Προσδιορισμός και τεκμηρίωση των Κρίσιμων Σημείων Ελέγχου 5. Επιλογή των κατάλληλων μέτρων που θα παρέχουν εμπιστοσύνη στους πελάτες 6. Εγκατάσταση και τεκμηρίωση μιας ξεχωριστής διαχείρισης των μη συμμορφούμενων υλικών και στερεών βιοκαυσίμων 3.2.1 Καθορισμός προδιαγραφών για τα στερεά βιοκαύσιμα Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα, το οποίο έχει επίδραση στις περαιτέρω αποφάσεις σχετικά με τον εξοπλισμό, την επιλογή των πρώτων υλών και των χώρων παραγωγής. Οι προδιαγραφές μπορεί να επηρεαστούν από τη ζήτηση της αγοράς, τις απαιτήσεις του πελάτη και τους περιορισμούς λειτουργίας του εξοπλισμού. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές καθορίζονται οι βασικές ιδιότητες των στερεών βιοκαυσίμων. Οι επιλεγμένες βασικές ιδιότητες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το πρότυπο EN 14961, τις νομοθετικές ρυθμίσεις και τις πιθανές επιπτώσεις της ανάμειξης και των συνθέσεων κατά την παραγωγή των στερεών βιοκαυσίμων. 3.2.2 Τεκμηρίωση των βημάτων στην αλυσίδα παραγωγής Η αλυσίδα της διαδικασίας θα πρέπει να παρουσιάζεται με τη βοήθεια διαγράμματος ροής. Επιπλέον, θα πρέπει να αξιολογηθεί η κατανομή των ευθυνών. Θετική επίδραση στο εμπόριο παρέχεται επίσης από την τεκμηρίωση των ζητημάτων διαχείρισης που σχετίζονται με την παραγωγή και το εμπόριο των στερεών βιοκαυσίμων. 3.2.3 Ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα του καυσίμου και την απόδοση της εταιρείας Οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα των βιοκαυσίμων και την απόδοση του φορέα θα μπορούσαν να χωριστούν σε: a). Προκαταρκτική διερεύνηση των πηγών των καυσίμων και έλεγχος του εισερχόμενου υλικού, προκειμένου να αποδειχθεί η καταλληλότητά της πρώτης ύλης b). Παράγοντες που σχετίζονται με την αποθήκευση και την επεξεργασία των πρώτων υλών που επηρεάζουν την επίτευξη και τη διατήρηση των ιδιοτήτων των καυσίμων c). Ανθρώπινο δυναμικό (γνώσεις, ικανότητες και προσόντα των εργαζομένων) 11
3.2.4 Προσδιορισμός και τεκμηρίωση των κρίσιμων σημείων ελέγχου Τα σχετικά Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου των αλυσίδων εφοδιασμού πρέπει να προσδιορίζονται. Τα Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου θα πρέπει να επιλέγονται με βάση την ευκολία της αξιολόγησης και τη σημασία τους για την εξασφάλιση του ελέγχου ποιότητας και τη βελτίωση. Στα επιλεγμένα Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου εγκαθίσταται ο κατάλληλος έλεγχος είτε με οπτική επιθεώρηση, δειγματοληψία και δοκιμή είτε έλεγχο με όργανα. Τα Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου θα πρέπει να παρακολουθούνται σύμφωνα με μια προκαθορισμένη συχνότητα και προκαθορισμένες τιμές. Η παρακολούθηση θα πρέπει να μεγιστοποιεί τη σχέση μεταξύ κόστους και οφέλους και να ενσωματωθεί πλήρως στο σύστημα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας. Η διαχείριση με Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου έχει μεγάλη σημασία για τη διασφάλιση της ποιότητας και επιπλέον χρησιμεύει ως μέτρο για την αποφυγή της απόρριψης των βιοκαυσίμων από τους πελάτες. Οι μεγάλοι πελάτες δοκιμάζουν συχνά τα προϊόντα για τις ιδιότητες που είναι σημαντικές για αυτούς. Αν οι παραγωγοί θέλουν να αποφύγουν απορρίψεις, θα πρέπει να καθιερώσουν ελέγχους σε κατάλληλες περιοχές/σημεία σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού - Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου. 3.2.5 Επιλογή των κατάλληλων μέτρων που παρέχουν εμπιστοσύνη στους πελάτες Η εμπιστοσύνη των πελατών μπορεί να επιτευχθεί μέσω επιλεγμένων εφαρμοζόμενων μέτρων. Τα μέτρα αυτά είναι: Η κατανομή αρμοδιοτήτων Η κατάρτιση του προσωπικού Οι οδηγίες εργασίας Η εγκατάσταση μέτρων ελέγχου της ποιότητας (δοκιμές, παρακολούθηση, καταγραφή) Η σωστή τεκμηρίωση των διαδικασιών και των αποτελεσμάτων των δοκιμών Το σύστημα της διαδικασίας για τις καταγγελίες 3.2.6 Εγκαθίδρυση και τεκμηρίωση για ξεχωριστό χειρισμό μη συμμορφούμενων υλικών και στερεών βιοκαυσίμων Τα μη συμμορφούμενα υλικά πρέπει να διαχωρίζονται σε οποιοδήποτε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας. Σε περίπτωση μη συμμορφούμενων στερεών βιοκαύσιμων θα μπορούσαν να εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα, όπως κοσκίνισμα στην περίπτωση μεγάλων κομματιών θρυμματισμένου ξύλου. Τα μη συμμορφούμενα βιοκαύσιμα μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθούν σε άλλες εφαρμογές όπου είναι αποδεκτές ιδιότητες χαμηλότερης ποιότητας. 3.3 Μεταφορά, διαχείριση και αποθήκευση Η σωστή αποθήκευση, η διαχείριση και η μεταφορά είναι παράγοντες που επηρεάζουν την τελική ποιότητα των καυσίμων από ξύλο. Οι διαδικασίες για τις εργασίες αυτές θα 12
πρέπει να τεκμηριώνονται και να είναι ένα μέρος του τεκμηριωμένου συστήματος διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας. Η κατάλληλη επιμέλεια κατά τη μεταφορά, την αποθήκευση και τη διαχείριση των στερεών βιοκαυσίμων μειώνει την πιθανότητα για απώλειες στην ποιότητα. Ταυτόχρονα, τα μέτρα αυτά δίνουν την εμπιστοσύνη στον πελάτη ότι τα βιοκαύσιμα θα διατηρήσουν το συμφωνημένο επίπεδο της ποιότητας τους. Παράγοντες που απαιτούν προσοχή είναι (με βάση το πρότυπο ΕΝ 15234-1): Οι καιρικές και κλιματικές συνθήκες (π.χ. υγρασία) Το μέγεθος του χώρου αποθήκευσης, η κατασκευή και οι συνθήκες Πιθανή μόλυνση Η καταλληλότητα και η καθαριότητα του εξοπλισμού Οι επιπτώσεις της μεταφοράς στα στερεά βιοκαύσιμα (ποσότητα σκόνης, μηχανική αντοχή...) Οι επαγγελματικές δεξιότες του προσωπικού 3.4 Ανάλυση καυσίμου και προδιαγραφές Οι ιδιότητες των στερεά βιοκαύσιμα θα πρέπει να διευκρινίζονται στη δήλωση του προϊόντος σύμφωνα με τις απαιτήσεις στα αντίστοιχα τμήματα του προτύπου EN 14961. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι όλη η ευθύνη για τη σωστή και ακριβή πληροφόρηση ανήκει στην πλευρά των παραγωγών/προμηθευτών, ανεξάρτητα από τη μέθοδο που χρησιμοποιείται. Μέτρα για τον καθορισμό των τιμών για τα στερεά βιοκαύσιμα είναι: Χρήση τυπικών τιμών (π.χ. παραρτήματα στο πρότυπο EN 14961-1 ή άλλες πηγές αξιόπιστων τυπικών τιμών ή τιμές που αποκτήθηκαν από το σύστημα διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας) Υπολογισμός των ιδιοτήτων χρησιμοποιώντας τυπικές τιμές και άλλες πληροφορίες (π.χ. δομή των πηγών, μείγμα των ειδών των δέντρων...) Διεξαγωγή ανάλυσης είτε με απλουστευμένες μεθόδους ή με μεθόδους αναφοράς, όπως αναφέρεται στις σχετικές προδιαγραφές. Στην περίπτωση των εργαστηριακών δοκιμών, οι μεθόδοι δειγματοληψίας, η διαχείριση των δειγμάτων και ο προσδιορισμός των ιδιοτήτων πρέπει να εκτελούνται σύμφωνα με τα σχετικά πρότυπα EN. Είναι πρακτικά ορθό να καθοριστεί το περιθώριο λάθους που σχετίζεται με την κάθε μέθοδο δοκιμής. 13
3.5 Δήλωση προϊόντος για την ποιότητα καυσίμου και τη σήμανση Στόχος της δήλωσης προϊόντος, που επικεντρώνεται στην ποιότητα του καυσίμου, είναι να επιβεβαιώσει ότι οι ιδιότητες του τελικού προϊόντος (π.χ. θρυμματισμένο ξύλο, pellets...) ακολουθούν τις απαιτήσεις που αναφέρονται στο σχετικό τμήμα του προτύπου EN 14961: EN 14961-1:2010 Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις Τμήμα 1: Γενικές απαιτήσεις EN 14961-2:2011 Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις Τμήμα 2: Συσσωματώματα (pellets) ξύλου για μη βιομηχανική χρήση EN 14961-3:2011 Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις Τμήμα 3: Μπριγκέτες ξύλου για μη βιομηχανική χρήση EN 14961-4:2011 Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις Τμήμα 4: Θρυμματισμένο ξύλο για μη βιομηχανική χρήση EN 14961-5:2011 Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις Τμήμα 5: Καυσόξυλα για μη βιομηχανική χρήση EN 14961-6:2012 Στερεά βιοκαύσιμα - Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις - Τμήμα 6: Μη ξυλώδη συσσωματώματα (pellets) για μη βιομηχανική χρήση Οι δηλώσεις προϊόντων θα πρέπει να εκδίδονται ανεξάρτητα από την κατάσταση του τελικού προϊόντος (χύμα ή σε συσκευασία). Όταν το τελικό προϊόν συσκευάζεται η δήλωση θα πρέπει να αναγράφεται πάνω στο προϊόν (οπότε ονομάζεται σήμανση επί του προϊόντος ). Τα χύδην φορτία θα πρέπει να συνοδεύονται από πινακίδες/δελτία που περιγράφουν λεπτομερώς τις παραμέτρους ποιότητας. Οι δηλώσεις προϊόντων θα πρέπει να εκδίδονται για κάθε παρτίδα που παραδίδεται, ανεξάρτητα από την εμπορική μορφή. Οι ελάχιστες πληροφορίες για την ποιότητα του καύσιμου που απαιτούνται σε μια δήλωση προϊόντος περιλαμβάνει (με βάση το EN 15234-1): Ο προμηθευτής Η εμπορική μορφή Η προέλευση και η πηγή Η χώρα/χώρες προέλευσης Προδιαγραφές των ιδιοτήτων (σύμφωνα με το σχετικό τμήμα του προτύπου EN 14961) Χημικά επεξεργασμένα υλικά (ΝΑΙ/ΟΧΙ) Υπογραφή, ημερομηνία 14
Ένα παράδειγμα δήλωσης προϊόντος υπάρχει στο παράρτημα 2. Για τους παραγωγούς που πωλούν λιγότερο από 1000 τόνους ετησίως οι πιο σημαντικοί παράμετροι θα πρέπει να δηλωθούν σύμφωνα με τα μέτρα που αναφέρονται στο κεφάλαιο 3.4 (Ανάλυση του καυσίμου και τις προδιαγραφές). 3.6 Σχήματα πιστοποίησης και ετικέτες ποιότητας προϊόντος Η πιστοποίηση, από τρίτο μέρος, της ποιότητας των προϊόντων μπορεί να είναι ευεργετική για το εμπόριο στην ΕΕ και τις διεθνείς αγορές. Τα προγράμματα πιστοποίησης ποιότητα της βιομάζας που έχουν δημιουργηθεί είναι: EN Plus DIN Plus DBOSQ (δημιουργήθηκε από το CTFC) Biomasud Quality Certification Wood Fuel Quality Assurance (WFQA) Biomassehof Steiermark (Η ανάπτυξη της σήμανσης ποιότητας Biomassehof Steiermark βρίσκεται σε εξέλιξη) 15
4. Βιβλιογραφία - Αναφορές CEN/TR 15569:2009 - Solid biofuels - A guide for a quality assurance system EN 14961-1:2010 Solid biofuels - Fuel specifications and classes - Part 1: General requirements EN 15234-1:2011 Solid Biofuels Fuel quality assurance Part 1: General requirements BioNorm II, Pre-normative research on solid biofuels for improved European standards, DIII.8 GUIDELINE: Procedure for Quality Planning ( http://www.bionorm2.eu/mofiles/downloads/diii.8%20procedure%20for%20quality%20planning_homepage.pdf http://ec.europa.eu/environment/forests/timber_regulation.htm Langheinrich, C., Kaltschmitt, M. 2006. Implementation and application of Quality Assurance systems. Biomass and Bioenergy, 30: 915-922 Nemestothy, N. (2012): Grundlagen für die Normung sowie Optimierung von Herstellung und Nutzung von Hackgut. BFW-Praxisinformation 28: 21-23 16
Παράρτημα 1: Ταξινόμηση της προέλευσης και των πηγών των στερεών βιοκαυσίμων (βασισμένη στον πίνακα 1 του πρότυπου EN 14961-1:2010) Προέλευση Πηγή 1.1.1.1 Πλατύφυλλα 1.1.1.2 Κωνοφόρα 1.1.1 Ολόκληρο δέντρο 1.1.1.3 Πρεμνοφυείς φυτείες μικρού περίτροπου χρόνου 1.1.1.4 Θάμνοι 1.1.1.5 Συνθέσεις και μείγματα 1.1.2.1 Πλατύφυλλα 1.1.2.2 Κωνοφόρα 1.1.2 Ολόκληρο δέντρο με ρίζες 1.1.2.3 Πρεμνοφυείς φυτείες μικρού περίτροπου χρόνου 1.1.2.4 Θάμνοι 1.1.2.5 Συνθέσεις και μείγματα 1.1.3.1 Πλατύφυλλα 1. Ξυλώδης βιομάζα 1.1 Δάσος, φυτεία και άλλη πρωτογενής ξυλεία 1.1.3 Κορμόξυλο 1.1.3.2 Κωνοφόρα 1.1.3.3 Συνθέσεις και μείγματα 1.1.4.1 Χλωρά, Πλατυφύλλων (συμπεριλαμβανομένων των φύλλων) 1.1.4 Υπολείμματα υλοτομίας 1.1.4.2 Χλωρά, Κωνοφόρων (συμπεριλαμβανομένων των βελονών) 1.1.4.3 Αποθηκευμένα, Πλατυφύλλων 1.1.4.4 Αποθηκευμένα, Κωνοφόρων 1.1.4.5 Συνθέσεις και μείγματα 1.1.5.1 Πλατύφυλλα 1.1.5.2 Κωνοφόρα 1.1.5 Πρέμνα/ρίζες 1.1.5.3 Πρεμνοφυείς φυτείες μικρού περίτροπου χρόνου 1.1.5.4 Θάμνοι 17
1.1.6 Φλοιός (από δασοκομικές εργασίες) 1.1.5.5 Συνθέσεις και μείγματα 1.1.7 Διαχωρισμένο ξύλο από κήπους, πάρκα, συντήρηση οδών, αμπελώνες και οπωρώνες 1.1.8 Συνθέσεις και μείγματα 1.2.1.1 Χωρίς φλοιό, Πλατύφυλλα 1.2.1.2 Χωρίς φλοιό, Κωνοφόρα 1.2 Υποπροϊόντα και υπολείμματα των βιομηχανιών επεξεργασίας του ξύλου 1.3 Χρησιμοποιημένο ξύλο 1.2.1 Υπολείμματα μη χημικά επεξεργασμένου ξύλου 1.2.2 Χημικά επεξεργασμένες ίνες υπολειμμάτων ξύλου και συστατικά του ξύλου 1.2.3 Συνθέσεις και μείγματα 1.3.1 Μη χημικά επεξεργασμένο ξύλο 1.3.2 Χημικά επεξεργασμένο ξύλο 1.3.3 Συνθέσεις και μείγματα 1.2.1.3 Με φλοιό Πλατύφυλλα 1.2.1.4 Με φλοιό, Κωνοφόρα 1.2.1.5 Φλοιός (από βιομηχανικές διεργασίες) 1.2.2.1 Χωρίς φλοιό 1.2.2.2 Με φλοιό * 1.2.2.3 Φλοιός (από βιομηχανικές διεργασίες) * 1.2.2.4 Ίνες και συστατικά του ξύλου 1.3.1.1 Χωρίς φλοιό 1.3.1.2 Με φλοιό 1.3.1.3 Φλοιός * 1.3.2.1 Χωρίς φλοιό 1.3.2.2 Με φλοιό 1.3.2.3 Φλοιός* 1.4 Συνθέσεις και μείγματα 18
Παράρτημα 2: Παράδειγμα δήλωσης προϊόντος για θρυμματισμένο ξύλο. Τελικός χρήστης: μεγάλη μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού ΔΗΛΩΣΗ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ EN 14961-1:2010 Γενικά δεδομένα Προμηθευτής Όνομα Διεύθυνση Τηλέφωνο Πρόσωπο επικοινωνίας E-mail Αριθμός επαφής Εμπορική μορφή Παραδοτέα ποσότητα (τόνοι/μήνα) Προέλευση Είδος του ξύλου* Χώρα προέλευσης Περιφέρεια προέλευσης Χημικά επεξεργασμένο υλικό Ναι/Όχι Ιδιότητες Διαστάσεις (mm) Κανονιστικές / Υποχρεωτικέ ς Υγρασία (% κατά βάρος) Περιεχόμενη τέφρα (% κατά βάρος) Καθαρή θερμιδική αξία κατά την παράδοση (MJ/kg) Υπογραφή εκπροσώπου Τόπος και ημερομηνία * το είδος του ξύλου wood με σκοπό τη συμμόρφωση με το EU TR 19
Παράρτημα 3: Πρότυπα υπό ανάπτυξη στο πλαίσιο της εντολής ISO (πληροφοριακά/προεραιτικά) ISO/DIS 17225-1 "Στερεά βιοκαύσιμα Προδιαγραφές καυσίμου και κλάσεις - Τμήμα 1: Γενικές απαιτήσεις" ISO/DIS 17225-2 Διαβαθμισμένα συσσωματώματα/pellets ξύλου ISO/DIS 17225-3 Διαβαθμισμένες μπριγκέτες ξύλου ISO/DIS 17225-4 Διαβαθμισμένο θρυμματισμένο ξύλο ISO/DIS 17225-5 Διαβαθμισμένα καυσόξυλα ISO/DIS 17225-6 Διαβαθμισμένα μη ξυλώδη συσσωματώματα/pellets ISO/DIS 17225-7 Διαβαθμισμένες μη ξυλώδεις μπριγκέτες ξύλου 20
Η ευθύνη για το περιεχόμενο αυτού του φυλλαδίου εναπόκειται στους συντάκτες. Δεν απεικονίζει απαραίτητα την άποψη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι αρμόδια για οποιαδήποτε πιθανή χρήση των πληροφοριών που περιλαμβάνονται σε αυτό www.biomasstradecentre2.eu 21