Αρχαία Ελληνικά Α Γυμνασίου

7.2. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 Επιτροπή αναθεώρησης Αναλυτικού Προγράμματος Αρχαίων Ελληνικών Αρχαία Ελληνικά Α Γυμνασίου Τεύχος Πρώτο Αντώνης Τσακμάκης Αντώνης Πετρίδης ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΑΠΟ ΔΕΛΦΩΝ ΜΕΤΟΙΚΙΑ Eνότητα Ι (Δειγματική διδακτική ενότητα) Κείμενο: Αντώνης Τσακμάκης Σκίτσα: Φωτεινή Ευθυμίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΑΠΟ ΔΕΛΦΩΝ ΜΕΤΟΙΚΙΑ ΜΕΡΟΣ Α : ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: ΑΝΑΓΝΩΣΗ - ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αρχικά ενημερώνουμε τους μαθητές ότι στο κείμενο θα παραξενευτούν από την ύπαρξη τόνων και πνευμάτων. Στην κανονική εφαρμογή του νέου προγράμματος, μια πρώτη περίοδος θα αφιερώνεται στην εισαγωγή στους τόνους και τα πνεύματα. Για τις ανάγκες της παρούσας δειγματικής διδασκαλίας, οι τόνοι και τα πνεύματα θα αγνοηθούν. Α Ο καθηγητής διαβάζει εκφραστικά ολόκληρο το κείμενο. Δεν δίνει λεξιλογικές εξηγήσεις (παρά μόνον στις περιπτώσεις που ρητά επισημαίνονται παρακάτω στο σχέδιο μαθήματος, αλλά αφήνει τους μαθητές να βοηθηθούν στην κατανόηση από τα σκίτσα. Β Ανάγνωση από τον καθηγητή κατά ενότητες, όπως διακρίνονται παρακάτω. Μέσα από συγκεκριμένες ερωτήσεις υποβοηθούνται οι μαθητές να συλλάβουν το νόημα, ευαισθητοποιούμενοι παράλληλα στους μηχανισμούς της γλώσσας. Πρώτη ενότητα (σκίτσα 1-4): Το πρόβλημα του Ηρακλή 1 Ἕτερος πόνος οὗτος... 2... τρίτος και δέκατος. 82

3 Ἐπώλησε γὰρ ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν 4 καὶ ἄγει ἡμᾶς εἰς ὄρος. τὴν ἐν Δελφοῖς Δεν δίδεται μετάφραση, αλλά ο καθηγητής επιμένει να παίζει τα δύσκολα σημεία του διαλόγου, προάγοντας με κινήσεις και εκφράσεις την κατανόηση. Στη συνέχεια με τις ακόλουθες ερωτήσεις ενεργοποιεί περισσότερο τους μαθητές προς την κατάκτηση του νοήματος. Ο καθηγητής θα καθοδηγεί τους μαθητές σε διατυπώσεις κατά το δυνατόν ακριβείς, και κατάλληλες για επανάληψη των εκφράσεων του πρωτοτύπου. 1. Πού εκτυλίσσεται η πρώτη αυτή ενότητα; Ποιοι άλλοι τόποι εμφανίζονται στις εικόνες μας; [Ο ανηφορικός δρόμος που οδηγεί στο βουνό (εἰς ὄρος)/δελφοί (ἐν Δελφοῖς): Με την κατάλληλη κινησιολογική πλαισίωση μπορεί να υποδηλωθεί η διαφορά στην έκφραση της στάσης και της κίνησης χωρίς να γίνει ρητή αναφορά ] 2. Ποιο είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Ηρακλής και ποια είναι η αιτία του; Ποια λέξη μας κάνει να καταλάβουμε πού θα αναζητήσουμε κάποια αιτία; [γάρ] 3. Ποια αρχαία λέξη που χρησιμοποιεί ο Ηρακλής σημαίνει «ταλαιπωρία, (σωματική) δοκιμασία»; 4. Πώς φαντάζεστε ότι έλεγαν οι αρχαίοι τον δέκατο πέμπτο και τον δέκατο όγδοο; Πριν προχωρήσουμε σε επόμενη ενότητα, ζητούμε από έναν μαθητή (ή και δύο) να διαβάσει (εκφραστικά) το κείμενο. 83

Δεύτερη ενότητα (σκίτσα 5-7): Οι τωρινές και οι παλαιότερες ταλαιπωρίες 5 Καὶ κατὰ μὲν τοὺς πόνους ἐκείνους τοὺς παλαιοὺς Ἰόλαον εἶχον ἐπίκουρον ἀγαθόν,... 6 νῦν δὲ αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ οἴκου: 84

7 τράπεζαν, θρανία, χύτραν, κρατῆρα, κύλικας, ἀμφορεῖς, οἰνοχόην, σκευάρια, χιτώνια, μανδύαν, πέπλον γυναικός, ἐμβάδας, στρόφιον, μίτραν, αὐλόν, λύραν, τῶν παίδων τὰ πινάκια,. Μετά την ανάγνωση διευκρινίζουμε ότι το κανονικό βιβλίο θα συνοδεύεται από ψηφιακό δίσκο, όπου θα φαίνεται με πολυμεσικές δραστηριότητες η ταυτότητα και η χρήση κάθε αντικειμένου. Ο καθηγητής μπορεί να αναγνωρίσει στις δύο εικόνες (ή και στο χώρο της τάξης: λ.χ. κορδέλα που φορούν μαθήτριες στα μαλλιά) ορισμένα από τα αντικείμενα που αναφέρονται. Θα επισημάνουμε επίσης ότι στο τέλος του βιβλίου (της ενότητας) υπάρχει λεξικό. Πάντως στους άμεσους στόχους μας ΔΕΝ περιλαμβάνεται η εκμάθηση του λεξιλογίου. 5. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις παλαιές ταλαιπωρίες του Ηρακλή και σε αυτήν που αντιμετωπίζει τώρα; Ποιες λέξεις μας οδηγούν να αντιληφθούμε την αντίθεση; [μέν/δέ, κατά παλαιούς/νῦν] 6. Ποια λέξη του Ηρακλή νομίζετε ότι έχει τη σημασία «βοηθός, συμπαραστάτης»; Ποια λέξη του Ηρακλή νομίζετε ότι σημαίνει «καλός»; Πώς νομίζετε ότι διαφέρει το νόημα της λέξης «φέρω», όπως την χρησιμοποιεί ο Ηρακλής στο κείμενο από τη σημερινή σημασία της λέξης; Πριν προχωρήσουμε σε επόμενη ενότητα, ζητούμε από έναν μαθητή (ή και δύο) να διαβάσει (εκφραστικά) το κείμενο. 85

Τρίτη ενότητα (σκίτσα 8-14): η Μεγάρα εξηγεί την απόφασή της: η πολυκοσμία και η φασαρία των Δελφών 8 Πάνυ καλὴ ἡ ἀγροικία, ὦ Μεγάρα 7. εικ. 8 Το σπίτι αρέσει στη φιλενάδα λίγο ή πολύ; Βρίσκεται στην πόλη ή στην εξοχή; 9 Ἀλλὰ μακρὰ ἡ ὁδὸς ἡ ἀπὸ τῆς κώμης. 10 Ὅτι ὁ βίος ἐν Δελφοῖς οὐ πάνυ ῥᾴδιος ἦν. Τίς ἡ αἰτία τῆς μετοικίσεως;. Πολλοὶ γὰρ ξένοι ἐπιδημοῦσι. 86

8. εικ. 9-10 Βλέπετε να λείπει κάτι από τις δύο προτάσεις της εικ. 9; [ρήμα]. Συμβαίνει το ίδιο και σε άλλες προτάσεις μέχρι τώρα; Ποιο ρήμα λείπει άραγε; [θα το βρούμε αργότερα όμως η επόμενη πρόταση έχει ρήμα (ἦν), γιατί η ομιλήτρια θέλει να διαφοροποιήσει αυτό που λέει: θέλει να μιλήσει για το παρελθόν. Αν δεν χρησιμοποιούσε το ρήμα, πού θα έστρεφε την προσοχή μας; Γενικά στους Δελφούς και στο τι συμβαίνει εκεί (τι συμβαίνει στον οποιονδήποτε, γενικά). Τώρα που χρησιμοποιεί παρελθοντικό χρόνο, που στρέφει την προσοχή μας; σε κάτι πιο εξειδικευμένο, στις δικές της εμπειρίες του παρελθόντος (θα μπορούσε να πει ὁ βίος ἡμῶν]. 9. Η ζωή στους Δελφούς ήταν εύκολη ή δύσκολη; σύνθετα με το ῥᾴδιος (ραδιουργία, αλλά όχι ραδιόφωνο, που προέρχεται από την αγγλική και ετυμολογείται από το λατ. radius=ακτίνα, όπως και τα πολλά παράγωγα του ραδιενεργού στοιχείου ράδιον, που ονομάστηκε έτσι ακριβώς επειδή ακτινοβολεί). 10. Τώρα που οι ξένοι ἐπιδημοῦσι, ο Ηρακλής και η οικογένειά του. [ἀποδημοῦσι]. 11. Ποια εξήγηση παρέχει η Μεγάρα, σύζυγος του Ηρακλή, για τη μετακόμιση της οικογένειάς της από τους Δελφούς; Με ποια λέξη δηλώνεται εδώ η αιτιολόγηση; [ὅτι, αλλά και στη συνέχεια ως επεξήγηση: γάρ, και μάλιστα δύο φορές (στο παρόν στάδιο δεν χρειάζεται να υπεισέλθουμε στη διάκριση αιτιολογικής και επεξηγηματικής λειτουργίας, σημαντικότερο είναι να επισημάνουμε την λογική άρθρωση του λόγου: ὅτι γάρ γάρ)] 11 Ἐξ ὅτου γὰρ ὁ ἀγὼν ἄγεται, καὶ θόρυβος 12...ἐν τῇ παλαίστρᾳ περὶ τῆς νίκης πολὺς θεωρῶν ἐν τῇ ὁδῷ, καὶ ἔρις Συρακουσίων τε καὶ Ῥοδίων 87

13 καὶ περὶ τῆς κρίσεως τῶν Ἀμφικτυόνων, 14 καὶ εἰ ἡ νίκη τῶν ἁρματοδρόμων μείζων ἡ ἐνταῦθα ἢ ὁ κότινος ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ. 12. εικ. 11 Εδώ θα απαιτηθούν ορισμένες γλωσσικές διευκρινήσεις. Το ἐξ ὅτου μπορεί να συνδεθεί με το ΝΕ αφότου, να εξηγηθεί ότι το ρήμα ἄγω (που συναντήσαμε προηγουμένως με την κυριολεκτική σημασία του, εδώ χρησιμοποιείται σε μια στερεότυπη έκφραση για διοργάνωση τελετών, αντίστοιχη χρήση με: πανήγυρις, μυστήρια, ἑορτή κλπ.). Επίσης θεωρός= (από το ρ. που σημαίνει «βλέπω») αυτός που παρακολουθεί θρησκευτικές τελετές (και κατ επέκταση και αθλητικούς ή και μουσικούς αγώνες, που ήταν μέρος θρησκευτικών εορτών πρβλ. και το θεωρικόν=το επιδοτούμενο από τον Περικλή εισιτήριο για τους δραματικούς αγώνες). 13. εικ. 14 να εξηγηθούν: μείζων, ενταῦθα, κότινος. 14. εικ. 10-14 Πώς περιγράφει γενικά τη ζωή τους στους Δελφούς; Τι ήταν αυτό που την ενοχλούσε; Για να απαντήσετε, παρατηρήστε καλά τα σκίτσα και χρησιμοποιήστε το γλωσσάρι στο τέλος του κεφαλαίου. 15. Πέρα από την κατάσταση στους Δελφούς, την ενοχλούσε και η συμπεριφορά του Ηρακλή! Τι ακριβώς έκανε ο σύζυγός της που την εκνεύριζε; Πριν προχωρήσουμε σε επόμενη ενότητα, ζητούμε από έναν μαθητή (ή και δύο) να διαβάσει (εκφραστικά) το κείμενο. 88

Τέταρτη ενότητα: σκίτσα (15-19):Οικογενειακά προβλήματα Δίνουμε τις απαραίτητες λεξιλογικές εξηγήσεις (νυκτός, ὄρθρος, οὖν, φροντίς ἐστι, τάλαινα), και αφήνουμε τους μαθητές να χαλαρώσουν, σχολιάζοντας σύντομα τη συμπεριφορά του Ηρακλή ως άντρα, συζύγου, πατέρα. 15 Καὶ ὁ ἐμὸς Ἡρακλῆς οὐκ ἐν τῇ οἰκίᾳ παρέμενε, 16 ἀλλ ὅπου ταραχή, καὶ μάχη, καὶ φιλονεικία, ἀεὶ ἐκεῖ πρῶτος ἦν. 89

17 Καὶ νυκτὸς εἰς τὰ συμπόσια ἐπορεύετο, 18 καὶ μέχρις ὄρθρου ἐν τῷ κυβείῳ ἦν. 19 Φροντὶς οὖν ἐστὶ περὶ τῆς οὐσίας - Δικαίως, ὦ τάλαινα. 90

16. Εικ. 19 οὖν: Να αναφερθεί η λειτουργία του (εισάγει το συμπέρασμα μιας ενότητας που προηγήθηκε) και όχι η μηχανική του απόδοση (λ.χ. λοιπόν). 17. Εικ. Για το κείμενο της εικόνας μπορεί ο καθηγητής να προχωρήσει στην εξής ελεύθερη απόδοση, χωρίς να την εξαγγείλει χαρακτηρίζοντάς την ούτε ως μετάφραση, ούτε ως παράφραση κ.ο.κ.: «-Ανησυχώ λοιπόν για την περιουσία μας. - Δίκιο έχεις [να ανησυχείς], κακομοίρα μου» Πριν προχωρήσουμε σε επόμενη ενότητα, ζητούμε από έναν μαθητή (ή και δύο) να διαβάσει (εκφραστικά) την τρίτη και τέταρτη ενότητα μαζί. 91

20 Καὶ φιλόσοφοι πολλοὶ ἐξ Ἀθηνῶν, καὶ ἐξ Ἰωνίας καὶ ἐκ Σικελίας 21 φθείρουσι τοὺς νέους. Οὐ πέμπω ἔτι τὰ 22 Ἤκουσας ὅτι νεανίας τις ἐξ Ἰωνίας, τέκνα εἰς ἀγοράν Ἀναξιμάνδρου Μιλησίου ἑταῖρος, ἔλεγεν ὡς ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, 92

23 ὑπὸ μηδενὸς κρατουμένη, τὸ δὲ σχῆμα 24Καὶ ἕτερος ἐκ Σικελίας, Ξενοφάνους αὐτῆς στρογγύλον, κίονι λίθῳ παραπλήσιον; γνώριμος, Ὅμηρον ψέγει, 25 ὅτι θεοὺς κλέπτας καὶ μοιχοὺς ἐποίησεν. 26 Και νεανίσκος ἐξ Ἀθηνῶν αἰσχρός, γάστρων, Σωκράτης καλούμενος, περὶ καινοῦ τινος δαιμονίου ἐδίδασκε. 93

27 Οἱ δὲ ἀπὸ Λέσβου κιθαρῳδοὶ μέλη, 28 Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, σοφισταί βαρβαρικά Φρύγιά τε καὶ Λύδια, ποιοῦσι. τινες ἐν ἀγορᾷ λέγουσι, ὡς Ἕλληνες καὶ βάρβαροι ἕν ἐστί, καὶ οὐ φύσει διακρίνονται. Πέμπτη ενότητα: σκίτσα (20-28): Πνευματική κίνηση Μετά την ανάγνωση της ενότητας από τον καθηγητή, να ζητηθεί ανάγνωση από έναν μαθητή. Λεξιλογικές και εγκυκλοπαιδικές παρατηρήσεις μπορούν να παρεμβληθούν στη διάρκεια μιας νέας επί τροχάδην ανάγνωσης. (ἀγορά, ἑταῖρος, κίων, γνώριμος, σοφισταί, βάρβαροι επιλεκτικές ιστορικές, γεωγραφικές, γραμματολογικές πληροφορίες) Στη συνέχεια να γίνουν ερωτήσεις κατανόησης. 18. Η Μεγάρα συνεχίζει να υποδεικνύει προβλήματα που αντιμετώπιζε στους Δελφούς. Στρέφει τώρα την προσοχή της στους φιλοσόφους. Τι την ενοχλεί σχετικά με αυτούς; Ποιο ρήμα χρησιμοποιεί για να περιγράψει τι κάνουν οι φιλόσοφοι στους νέους; 19. Η Μεγάρα αναφέρεται στον Αναξίμανδρο και τη φιλοσοφία του. Πώς τη συνοψίζει; 20. Αναφέρεται επίσης στον Ξενοφάνη και στις επικρίσεις του κατά του Ομήρου. Τι λέει; 21. Καταφέρεται, τέλος εναντίον του Σωκράτη. Τι του καταλογίζει; Πώς περιγράφει την εξωτερική του εμφάνιση; 22. Η Μεγάρα τα βάζει, γενικώς, με όλους και με όλα! Μετά τους φιλοσόφους στρέφει τα βέλη 94

της στους μουσικούς. Ποιο είναι το παράπονό της; 23. Ποια κριτική της Μεγάρας απηχεί το σκίτσο 28; 24. Τι είδους προσωπικότητα σας φαίνεται η Μεγάρα; Ποιά είναι η σχέση της με τα γράμματα; 25. Νομίζετε ότι ταιριάζει με τον Ηρακλή; 95

ΜΕΡΟΣ Β : ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: Κάποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες μπορούν να αναληφθούν εντός της τάξης. Άλλες προσφέρονται για κατ οίκον εργασία. Οι μαθητές θα πρέπει να βαθμολογούνται γι αυτές επισήμως και ο βαθμός να προσμετράται κατά ένα μικρό έστω ποσοστό στην τελική τους αξιολόγηση. Ένας τρόπος να ελαφρυνθεί το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών χωρίς να θυσιαστεί η ουσία του είναι η ποικιλότητα των μεθόδων αξιολόγησης και η απαγκίστρωση από το σχολαστικό διαγώνισμα ως τη μοναδική μορφή ελέγχου της γνώσης. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Το κείμενό μας αντιμετώπισε κάπως ελεύθερα το μύθο του Ηρακλή και της Μεγάρας! Χωριστείτε σε δύο ομάδες και αναζητήστε στο διαδίκτυο ή σε έντυπες πηγές την πραγματική αλήθεια! 1. Πώς συνδέονται οι γνωστοί δώδεκα άθλοι του Ηρακλή με τη Μεγάρα; 2. Ποια ήταν η σχέση του Ηρακλή με τους Δελφούς σύμφωνα με τη μυθολογία; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2: Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και εντοπίζουν στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές στοιχεία σχετικά με: Την πόλη των Δελφών και τη δραστηριότητα γύρω από το μαντείο. Τη φιλοσοφία του Αναξιμάνδρου Τη φιλοσοφική ποίηση του Ξενοφάνη Το Σωκράτη και τα «καινά» του «δαιμόνια» Παρουσιάζουν τα στοιχεία σε μορφή πόστερ ή σε παρουσίαση PowerPoint. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3: Οι μαθητές καλούνται να ερευνήσουν την έννοια ἀγών στην αρχαία Ελλάδα. Πόσες διαφορετικές σημασίες μπορούμε να εντοπίσουμε για τη λέξη ἀγών; Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ο αρχαίος ελληνικός ήταν ένας «αγωνιστικός» πολιτισμός; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4: Οι μαθητές καλούνται να ασχοληθούν ιδιαίτερα με την έννοια του βαρβάρου στην αρχαία Ελλάδα. Πόσο ξενόφοβοι ήταν οι αρχαίοι Έλληνες; Πόσο δίκαιο είναι να τους κρίνουμε με τα σύγχρονα μέτρα; Τελική ερώτηση: - Γιατί η ιστορία αυτή μάλλον δύσκολα μπορεί να γίνει πιστευτή; - Οι αγώνες διεξάγονταν μόλις κάθε τέσσερα χρόνια! 96

ΜΕΡΟΣ Γ : ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ Κύριος στόχος των ασκήσεων θα είναι η εκμάθηση και κατανόηση της σύνταξης και λειτουργίας ορισμένων μορίων, συνδέσμων, αντωνυμιών, προθέσεων, δηλ. βασικών στοιχείων της δομής του λόγου. Αυτό αποτελεί και το βασικό στόχο (μαθησιακό αποτέλεσμα) της διδασκαλίας της ενότητας. Δευτερεύων στόχος των ασκήσεων (και κατ επέκταση της ενότητας) είναι η εξοικείωση με την κλίση ουσιαστικών πρώτης και δεύτερης κλίσης. ΑΣΚΗΣΗ 1: Συμπληρώστε την κατάλληλη λέξη Τι νομίζετε ότι σημαίνει η καθεμιά από αυτές τις μικρές λεξούλες, που ονομάζονται προθέσεις; - ἄγει ἡμᾶς ὄρος - Καὶ νυκτὸς τὰ συμπόσια ἐπορεύετο καὶ μέχρις ὄρθρου τῷ κυβείῳ ἦν. - ἐπώλησεν ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν τὴν Δελφοῖς - ἐρίζουσι... τῆς νίκης τῇ παλαίστρᾳ - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι μηδενὸς κρατουμένη -. ὅτου γὰρ ὁ ἀγὼν ἄγεται, καὶ θόρυβος πολὺς θεωρῶν τῇ ὀδῷ. - Οἱ δὲ.. Λέσβου κιθαρῳδοὶ μέλη βαρβαρικά ποιοῦσι. Καἰ φιλόσοφοι πολλοὶ Ἀθηνῶν, καὶ Ἰωνίας καὶ Σικελίας φθείρουσι τοὺς νέους. ΑΣΚΗΣΗ 2: Οι αντωνυμίες Συμπληρώστε την κατάλληλη αντωνυμία: - Ἕτερος πόνος, ιγ. - ἐπωλήσαμεν την οἰκίαν - ἡ γυνὴ ἄγει εἰς ὄρος - κατὰ τοὺς πόνους. τοὺς παλαιοὺς ἐπίκουρον εἶχον τὸν Ἰόλαον - ὁ Ἡρακλῆς οὐκ ἐν τῇ οἰκίᾳ παρέμενεν. - Ἡρακλῆς ἄγει εἰς ὄρος - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, τὸ δὲ σχῆμα στρογγύλον - οὐκ ἔχω ἐπίκουρον, ἀλλὰ πάντα φέρω. 97

ΑΣΚΗΣΗ 3: Σύνδεσμοι και μόρια Οι λέξεις που λείπουν από δω ανήκουν στην κατηγορία των συνδέσμων. Συμπληρώστε την κατάλληλη λέξη και σχολιάστε τη λειτουργία τους. - ἐρίζουσι ἡ νίκη τῶν ἁρματοδρόμων μείζων ἡ ἐνταῦθα ἢ ὁ κότινος ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ. - αἰτία τῆς μετοικίσεως ἦν ὁ βίος ἐν Δελφοῖς οὐ πάνυ ῥάδιος ἦν. - ἔρις Συρακουσίων καὶ Ῥοδίων - τότε μὲν Ἰόλαον εἶχον ἐπίκουρον ἀγαθόν, νῦν αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ οἴκου - πάνυ καλὴ ἡ ἀγροικία, ἡ ὁδὸς μακρὰ ἡ ἀπὸ τῆς κώμης. - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, τὸ σχῆμα αὐτῆς στρογγύλον. - Λέσβιοι κιθαρῳδοὶ μέλη βαρβαρικὰ, Φρύγιά τε Λύδια, ποιοῦσι ΑΣΚΗΣΗ 4: Ουσιαστικά Συμπληρώστε την πρόταση με τον ορθό τύπο της λέξης που βρίσκεται σε παρένθεση. - τινες ἐν ἀγορᾷ λέγουσι (σοφιστής) - Ἐπώλησε γὰρ ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν τὴν ἐν. (οἱ Δελφοί). - Καὶ κατὰ μὲν τοὺς (πόνος) ἐκείνους τοὺς παλαιοὺς Ἰόλαον εἶχον. (ἐπίκουρος) ἀγαθόν. - νῦν δὲ αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ. (οἶκος). - θόρυβος πολὺς. (θεωρός) ἐν τῇ ὁδῷ. - ὁ Ἡρακλῆς μέχρις. (ὄρθρος) ἐν τῷ κυβείῳ ἦν. - Καἰ (φιλόσοφος) πολλοὶ ἐπιδημοῦσιν ἐξ Ἀθηνῶν. - Ἀναξίμανδρος ἐλεγεν ὅτι τὸ τῆς.. (γῆ) σχῆμα στρογγύλον ἦν, κίονι. (λίθος) παραπλήσιον. ΑΣΚΗΣΗ 5: Σύνταξη των προθέσεων (α) Η πρόθεση περί συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου Επιλέξτε την ορθή συνέχεια της φράσης: κιθαρωδοί α) ἀπὸ Λέσβον β) ἀπὸ Λέσβου γ) ἀπὸ Λέσβῳ δ) ἀπὸ Λέσβος 98

φιλόσοφοι ἡ ὁδὸς μακρὰ ἡ ἀπὸ α) ἐκ Σικελίας β) ἐκ Σικελία γ) ἐκ Σικελίαν δ) ἐκ Σικελίᾳ α) τῆς κώμης β) τὴν κώμην γ) τῇ κώμῃ δ) ἡ κώμη Συμπληρώστε κατά το: περὶ τῆς νίκ-ηπερὶ τῆς (ἡ κώμη): περὶ τῆς (ἡ οἰνοχόη): περὶ τῆς (ἡ φίλη): Συμπληρώστε κατά το περὶ τῆς οὐσί-ας: Περὶ τῆς (ἡ αγροικία): Περὶ τῆς (ἡ ἁμαρτία): Περὶ τῆς (ἡ χύτρα): Περὶ τῆς (ἡ λύρα): (β) Η πρόθεση ἐκ/ἐξ συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου Συμπληρώστε κατά το: ἐξ Ἀθην-ῶν ἐκ (αἱ Θῆβαι): ἐκ (αἱ Συρακοῦσαι): ἐξ (αἱ Ἀργινοῦσαι): ἐκ (οἱ Δελφοί): ἐκ (οἱ Λοκροί): 99

(γ) Η πρόθεση ἐν συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου Συμπληρώστε κατά το: ἐν τῇ κώμῃ ἐν τῇ (ἡ οἰνοχόη): ἐν τῇ (ἡ θάλασσα): ἐν τῇ (ἡ νίκη): Συμπληρώστε κατά το: ἐν τῇ ἀγροικίᾳ: ἐν τῇ (ἡ χύτρα): ἐν τῇ (ἡ πολιτεία): ἐν τῇ (ἡ χορεία): ἐν τῇ (ἡ ἁμαρτία): 100

ΜΕΡΟΣ Δ : ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Στο υποστηρικτικό υλικό που θα συμπεριλαμβάνεται στο ψηφιακό δίσκο του μαθητή όσον αφορά σε αυτή την πρώτη ενότητα θα περιλαμβάνονται τα εξής: Ηλεκτρονικό λεξιλόγιο, που θα προσφέρει πλήρη σημασιολογική και μορφολογική ανάλυση των λέξεων του κειμένου με την επιλογή τους από τον μαθητή (κατά το πρότυπο του λογισμικού Diogenes, που συνοδεύει το TLG). Τα κλιτικά παραδείγματα των ουσιαστικών πρώτης και δευτέρας κλίσης. Για την παρουσίαση των παραδειγμάτων πρέπει να κατασκευαστεί ειδικό λογισμικό, που να καθιστά την παρουσίαση αυτή όσο το δυνατόν πιο ελκυστική. Το λογισμικό πρέπει να συνδυάζει εικόνα και ήχο. Κατάλογος προθέσεων, συνδέσμων και αντωνυμιών της αρχαίας ελληνικής, ξανά παρουσιασμένος με ένα ενδιαφέροντα ηλεκτρονικό τρόπο. Ηλεκτρονικές διαδραστικές ασκήσεις για εμπέδωση της κλίσης των ουσιαστικών και της χρήσης των συνδέσμων και των προθέσεων. Και οι ασκήσεις αυτές πρέπει να παρουσιαστούν εφευρετικά, ώστε να ξεφύγουν από τα τετριμμένα. Διαδραστικές ασκήσεις για την εμπέδωση της χρήσης των τόνων και των πνευμάτων. Διαδραστικές ασκήσεις παραγωγής και ετυμολογίας. Τρισδιάστατη ηλεκτρονική παρουσίαση ενός τυπικού αρχαίου ελληνικού οἴκου (δομή και υποδομή, οργάνωση, ιδεολογία, πολιτική και οικονομική λειτουργία). Τρισδιάστατη ηλεκτρονική παρουσίαση της αρχαίας ελληνικής ενδυμασίας (ανδρικής και γυναικείας). Εδώ οι μαθητές πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να πειραματιστούν με τα ενδύματα «τοποθετώντας» και «αφαιρώντας» τα σε ηλεκτρονικές κούκλες. 101

ΜΕΡΟΣ Δ : ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Στο έντυπο βιβλίο τo λεξιλόγιο αυτό θα δίδεται ως παράρτημα στο τέλος της ενότητας. Θα ενσωματώνεται όμως και ως υπέρδεσμος στο υπερκείμενο που θα δημοσιεύεται στον ψηφιακό δίσκο του μαθητή. πόνος < ὁ πόνος Η ταλαιπωρία οἰκίαν < ἡ οἰκία Κατοικία ἄγει < ἄγω Οδηγώ ὄρος < τὸ ὄρος Το βουνό ἐπίκουρον < ὁ ἐπίκουρος Βοηθός, συμπαραστάτης θρανία < τὸ θρανίον Πάγκος χύτραν < ἡ χύτρα Κατσαρόλα κρατῆρα < ὁ κρατήρ-ῆρος Μεγάλο αγγείο για ανάμειξη κρασιού με νερό (κρᾶσις) κύλικας < ὁ κύλιξ-ικος Αγγείο για πόση κυρίως κρασιού ἀμφορεῖς < ὁ ἀμφορεύς-έως Μεγάλο αγγείο για μεταφορά και φύλαξη κρασιού οἰνοχόην < ἡ οἰνοχόη Αγγείο σε σερβίρισμα κρασιού σκευάρια < τὸ σκευάριον Μικρά οικιακά σκεύη χιτώνια < τὸ χιτώνιον Είδος ανδρικού ενδύματος πέπλον < τὸ πέπλον Είδος γυναικείου ενδύματος ἐμβάδας < ἡ ἐμβάς-άδος Είδος υποδήματος στρόφιον < τὸ στρόφιον Γυναικεία ζώνη μίτραν < ἡ μίτρα Άλλο είδος γυναικείας ζώνης ή αλλού κορδέλα για τα μαλλιά πινάκια < τὸ πινάκιον Πινακίδες, που χρησίμευαν για γραφή ἀγροικία < ἡ ἀγροικία αγροτόσπιτο ὁδὸς < ἡ ὁδός Δρόμος κώμης < ἡ κώμη Χωριό μετοικίσεως < ἡ μετοίκισις-εως Το αποτέλεσμα του μετοικίζω: μεταφέρω κάποιον από το χώρο όπου κατοικεί σε κάποιον άλλο χώρο. ἐπιδημοῦσι < ἐπιδημέω-ῶ Βρίσκομαι σε ένα μέρος ἀγὼν < ὁ ἀγών-ῶνος Διαγωνισμός, αναμέτρηση ἄγεται < ἄγω ἀγῶνα Διεξάγω αναμέτρηση θεωρῶν < ὁ θεωρός προσκυνητής ἔρις < ἡ ἔρις-ιδος Καυγάς, διαμάχη μείζων < μεγάλη-μείζων-μεγίστη Μεγαλύτερη ἐνταῦθα < Εδώ κότινος < ὁ κότινος Στεφάνι από ελιά, που διδόταν ως βραβείο στους Ολυμπιακούς αγώνες φιλονεικία < ἡ φιλονεικία Καυγάς, διαμάχη, ἔρις ἐπορεύετο < πορεύομαι Πηγαίνω 102

ὄρθρου < ὁ ὄρθρος Το πρώτο ξημέρωμα κυβείῳ < τὸ κυβεῖον Λέσχη όπου παίζονται τυχερά παιγνίδια Φροντὶς < ἡ φροντίς Φροντίδα, επιμέλεια οὐσίας < ἡ οὐσία Περιουσία φθείρουσι < φθείρω Διαφθείρω, καταστρέφω πέμπω < πέμπω Στέλνω τέκνα < Τὸ τέκνον Το παιδί ἑταῖρος < ὁ ἑταῖρος Σύντροφος, ακόλουθος, φίλος μετέωρός < μετέωρος-η-ον Που δεν στηρίζεται πουθενά κίονι < ὁ κίων-ονος Στύλος γνώριμος < γνώριμος-η-ον Γνωστός ἕτερος < ἕτερος-α-ον Άλλος μοιχοὺς < ὁ μοιχός Αυτός που απατά τη γυναίκα του, μη πιστός σύζυγος αἰσχρός < αἰσχρός-ά-όν: Άσχημος σωματικά γάστρων < ὁ γάστρων-ωνος κοιλαράς καινοῦ < καινός-ή-όν Καινούριος, πρωτοφανής δαιμονίου < τὸ δαιμόνιον Θεότητα κιθαρῳδοὶ < ὁ κιθαρῳδός Μουσικός που παίζει κιθάρα και τραγουδά μέλη < τὸ μέλος Μελωδία δεινότατον < δεινός-δεινή-όν φοβερός σοφισταί < ὁ σοφιστής Είδος φιλοσόφου φύσει < ἡ φύσις-εως Φύση Σημείωση Εκ πρώτης όψεως ίσως φανεί ότι περιορίζει την πρωτοβουλία των καθηγητών προσφέροντας μέσω του βιβλίου του καθηγητή δεσμευτικά σενάρια που υπεισέρχονται σε κάθε λεπτομέρεια. Στόχος και απώτερη επιδίωξη της Επιτροπής είναι το ακριβώς αντίθετο. Αυτή η λύση επελέγη στο παρόν στάδιο ως μέσο διευκόλυνσης των καθηγητών να εφαρμόσουν το νέο πνεύμα χωρίς να διολισθήσουν σε πρακτικές που ενδεχομένως αυτομάτως ή ασυναίσθητα θα επαναλαμβάνουν σφάλματα του παρελθόντος (μετάφραση του κειμένου πριν εξαντληθεί η κατανόηση και αναδειχθούν οι μηχανισμοί που την υποστηρίζουν, υπερβολική τεχνολόγηση, διόγκωση του σχολιασμού). Κρίθηκε επομένως σκόπιμο ως μέρος μιας στρατηγικής διαχείρισης της αλλαγής, να δοθεί στους διδάσκοντες ένα βοήθημα που να εμπνέει ασφάλεια και να εγγυάται την απρόσκοπτη υλοποίηση του πνεύματος της μεταρρύθμισης χωρίς παραχωρήσεις και σφάλματα. Η ενδοϋπηρεσιακή και προϋπηρεσιακή κατάρτιση αναμένεται να συμβάλλουν καθοριστικά στην εμπέδωση των επιστημονικών και διδακτικών αρχών του νέου αναλυτικού προγράμματος, έτσι ώστε σταδιακά, οι καθηγητές να είναι σε θέση να αποδεσμευτούν από τις παλιότερες πρακτικές και να αναπτύξουν δικούς τους δημιουργικούς τρόπους διδασκαλίας του νέου υλικού. 103