ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ ΜΟΡΙΑ CD4 ΚΑΙ CD8 Τα Τ-ιεκθνθύηηαξα πνπ είλαη αβ + εθθξάδνπλ, εθηόο από ην CD3 ζύκπιεγκα, θαη έλα άιιν δηακεκβξαληθό πξωηεϊληθό κόξην, ην νπνίν βξίζθεηαη θνληά ζηνλ TCR ππνδνρέα, ρωξίο όκωο λα απνηειεί ηκήκα απηνύ. Τν δηακεκβξαληθό απηό κόξην νλνκάδεηαη επηθνπξηθό κόξην (accessory molecule) CD4 ή CD8. Ο δηαρωξηζκόο ηωλ T-ιεκθνθπηηάξωλ ζε δύν κεγάινπο ππνπιεζπζκνύο γίλεηαη κε βάζε ην είδνο ηνπ δηακεκβξαληθνύ πξωηεϊθνύ κνξίνπ πνπ εθθξάδνπλ. Κάζε ώξηκν αβ + T-ιεκθνθύηηαξν εθθξάδεη έλα κόλν από ηα δύν κόξηα, είηε CD4 + CD8 - (βοηθηηικά, Τ H ) ή CD4 - CD8 + (κςηηαποηοξικά, CTLs). Μόλν ηα αλώξηκα αβ + T-ιεκθνθύηηαξα, ζε ζπγθεθξηκέλν ζηάδην ωξίκαλζεο ηνπο ζηνλ ζύκν, είλαη CD4 + CD8 +. Μεξηθά γδ + T-ιεκθνθύηηαξα εθθξάδνπλ ην CD8 κόξην, ελώ αθόκα ιηγόηεξα εθθξάδνπλ ην CD4 κόξην. Η ηάμε ηνπ MHC-κνξίνπ πνπ αλαγλωξίδεηαη από ηα T-ιεκθνθύηηαξα θαζνξίδεηαη από ηα επηθνπξηθά κόξηα CD4 θαη CD8. Έηζη, ην ζύκπιεγκα πεπηίδην/ηάμεο Ι MHC-κόξην αλαγλωξίδεηαη από ηα CD8 θπηηαξνηνμηθά Τ-ιεκθνθύηηαξα, ελώ, ην ζύκπιεγκα πεπηίδην/ηάμεο ΙΙ MHC-κόξην αλαγλωξίδεηαη από ηα CD4 βνεζεηηθά Τ-ιεκθνθύηηαξα (εηθόλα Χ.Χ). Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 1
«Επαγγεικαηίαο» APC θύηηαξν APC θύηηαξν Εηθόλα Φ.Φ Τα επηθνπξηθά κόξηα CD4 θαη CD8 θαζνξίδνπλ ηελ ηάμε ηνπ MHC-κνξίνπ πνπ αλαγλωξίδεηαη από ηα Τα-ιεκθνθύηηαξα. 6-2 Επικοςπικό μόπιο CD4 Τν CD4 κόξην είλαη κηα πξωηεϊληθή αιπζίδα πνπ απνηειείηαη από ηέζζεξα ηκήκαηα D1, D2, D3, D4. Τα ηκήκαηα D1 θαη D2 είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα θαη ζπλδένληαη κε ηα ηκήκαηα D3 θαη D4 κε κηα εύθακπηε άξζξωζε. Επίζεο, ηα ηκήκαηα D3 θαη D4 είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα. Τν ελδνπιαζκαηηθό ηκήκα ηνπ CD4 κνξίνπ ζπλδέεηαη κε ηελ ηπξνζίλε θηλάζε (έλδπκν πνπ θωζθωξηιηώλεη ηελ ηπξνζίλε) πνπ αλήθεη ζηελ νηθνγέλεηα LcK. Η παξνπζία ηνπ CD4 κνξίνπ κεηώλεη θαηά εθαηό θνξέο ηελ πνζόηεηα ηνπ πεπηηδίνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ T-ιεκθνθπηηάξνπ, κε απνηέιεζκα λα απμάλεη ηελ επαηζζεζία ηνπ T-ιεκθνθπηηάξνπ ζην πεπηίδην πνπ παξνπζηάδεηαη από ην ηάμεο ΙΙ MHC-κόξην. Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 2
Εηθόλα Φ.Φ Σρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηωλ ηεζζάξωλ ηκεκάηωλ ηνπ CD4 κνξίνπ. 6-3 Επικοςπικό μόπιο CD8 Τν CD8 κόξην είλαη κηα εηεξνδηκεξήο πξωηεΐλε πνπ απνηειείηαη από δύν αιπζίδεο α θαη β πνπ ζπλδένληαη κε έλαλ δηζνπιθηδηθό δεζκό θαη έρνπλ παξόκνηα δνκή (CD8αβ). Οη CD8α αιπζίδεο κπνξνύλ λα ζρεκαηίδνπλ νκνδηκεξή, αλ θαη απηό δελ θαίλεηαη λα ζπκβαίλεη παξνπζία ηεο β αιπζίδαο. Η παξνπζία ηνπ CD8 κνξίνπ απμάλεη θαηά εθαηό θνξέο ηελ επαηζζεζία ηνπ T-ιεκθνθπηηάξνπ ζην πεπηίδην πνπ παξνπζηάδεηαη από ην ηάμεο Ι MHC-κόξην. Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 3
Εηθόλα Φ.Φ Σρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ CD8 κνξίνπ πνπ απνηειείηαη από δύν αιπζίδεο α θαη β. 6-4 Οι πλεςπέρ ζύνδεζηρ ηων μοπίων CD4 και CD8 με ηα ηάξηρ Ι και ΙΙ MHC-μόπια Οη πιεπξέο ζύλδεζεο ηωλ κνξίωλ CD4 θαη CD8 κε ηα ηάμεο ΙΙ θαη Ι MHC-κόξηα αληίζηνηρα, βξίζθνληαη θνληά ζηελ επηθάλεηα ηεο θπηηαξηθήο κεκβξάλεο θαη καθξηά από ηελ πεξηνρή ζύλδεζεο κε ην πεπηίδην. 1. CD4 μόπιο Τα δύν πξώηα ηκήκαηα (D1 θαη D2) ηνπ CD4 κνξίνπ ζπλδένληαη αζζελώο κε έλα ηκήκα ηεο βάζεο ηεο β2 αιπζίδαο ηνπ ηάμεο ΙΙ MHC-κνξίνπ. Δύν κόξηα CD4 κπνξνύλ λα ελώλνληαη κέζω ηωλ D4 ηκεκάηωλ ηνπο θαη λα ζρεκαηίδνπλ δηκεξή, ηα νπνία δηαηεξνύλ ηηο πιεπξέο ζύλδεζεο ηνπο κε ηα ηάμεο ΙΙ MHC-κόξηα. Δελ είλαη αθόκα γλωζηό εάλ ν ζρεκαηηζκόο δηκεξώλ CD4 κνξίωλ είλαη ζεκαληηθόο γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηωλ Τ- ιεκθνθπηηάξωλ. H ηαπηόρξνλε όκωο ζύλδεζε CD4 κνξίνπ θαη TCR ππνδνρέα, κε ην ίδην ζύκπιεγκα πεπηίδην/mhc-κόξην, ζα έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ αύμεζε ηεο επαηζζεζίαο ηνπ T- ιεκθνθπηηάξνπ ζην πεπηίδην πνπ παξνπζηάδεηαη από ην MHC-κόξην, αθνύ ειαηηώλεηαη, θαηά 100 θνξέο, ε δόζε ηνπ αληηγόλνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ. 2. CD8 μόπιο Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 4
Τν CD8 κόξην ζπλδέεηαη αζζελώο κε έλα ηκήκα ηεο βάζεο ηεο α3 αιπζίδαο ηνπ ηάμεο Ι MHCκνξίνπ. Από ηε ιεπηνκεξή κειέηε ηνπ ηξόπνπ ζύλδεζεο ηνπ νκνδηκεξνύο CD8α κνξίνπ κε ην ηάμεο Ι MHC-κόξην, ζπκπεξαίλεηαη όηη ε πιεπξά ζύλδεζεο ηνπ εηεξνδηκεξνύο CD8αβ κνξίνπ κε ην ηάμεο Ι MHC-κόξην πξέπεη λα ζρεκαηίδεηαη θαη από ηηο δύν αιπζίδεο CD8α θαη β. Επηπιένλ, ε CD8α αιπζίδα ζπλδέεηαη κε πεξηνρέο ηεο βάζεο ηνπ α2 ηκήκαηνο ηνπ ηάμεο Ι MHC-κνξίνπ, αθήλνληαο έηζη ειεύζεξν ην πάλω ηκήκα (ζρηζκνεηδή ζήθε) ηνπ λα ζπλδεζεί κε ηνλ TCR ππνδνρέα. 6-5 Λειηοςπγίερ ηων επικοςπικών μοπίων CD4 και CD8 Τα δύν επηθνπξηθά κόξηα CD4 θαη CD8 έρνπλ παξόκνηεο ιεηηνπξγίεο θαη ζπλδένληαη πεξίπνπ ζην ίδην ζεκείν ζηα ηάμεο Ι θαη ΙΙ MHC-κόξηα, παξά ην γεγνλόο, όηη ε δνκέο ηωλ CD4 θαη CD8 κνξίωλ έρνπλ ειάρηζηεο νκνηόηεηεο. Έηζη: 1. Τα εμωθπηηάξηα ηκήκαηα ηωλ επηθνπξηθώλ κνξίωλ CD4 θαη CD8 ζπλδένληαη κε ην ζύκπιεγκα πεπηίδην/mhc-κόξην πνπ εθθξάδεηαη ζηελ επηθάλεηα ηεο θπηηαξηθήο κεκβξάλεο θαη ηζρπξνπνηνύλ ηελ ζύλδεζε ηωλ T-ιεκθνθπηηάξωλ κε απηό. 2. Τα CD4 θαη CD8 επηθνπξηθά κόξηα ζπκβάιινπλ ζηελ κεηαβίβαζε ηνπ κελύκαηνο ζην Τ- ιεκθνθύηηαξν, αθνύ ηα ελδνθπηηάξηα ηκήκαηα ηωλ κνξίωλ απηώλ ζπλδένληαη κε εηδηθέο θηλάζεο. Μνλαδηθό ραξαθηεξηζηηθό γλώξηζκα ηνπ CD4 επηθνπξηθνύ κνξίνπ: Σπλδέεηαη κε ην ηό πνπ πξνθαιεί επίκηηηη ανοζοανεπάπκεια ζηον άνθπωπο (human immunodeficiency virus, HIV), επηηξέπνληαο ηελ είζνδν ηνπ ηνύ ζηα Τ-ιεκθνθύηηαξα. Τν γεγνλόο απηό έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ εθδήιωζε ηεο αζζέλεηαο ηνπ AIDS. Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 5
Υποδοσέαρ Τ-λεμθοκςηηάπος 6