ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΑΙΓΙΑΛΟΥ ΜΕ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΙΓΜΕ Κωνσταντίνος Γ. Νικολακόπουλος, ρ. Γεωλόγος.Γ.Γ.Γ.Χ. Κωνσταντίνος Περισοράτης, ρ. Γεωλόγος Τοµεάρχης ΤΟ.Β.Ε.Γ. Παναγιώτης Ι. Τσόµπος, ρ. Γεωλόγος /ντής.γ.γ.γ.χ. ηµήτρης Μητρόπουλος, Γεωλόγος.Γ.Γ.Γ.Χ. Χαράλαµπος Γεωργίου, Γεωλόγος.Γ.Γ.Γ.Χ. ιεύθυνση Γενικής Γεωλογίας και Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων ( ΓΓΓΧ), Τοµέας Βασικής και Εφαρµοσµένης Γεωλογίας (ΤΟΒΕΓ), Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών Μεσογείων 70, 11527, Αθήνα. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία (2971/2001) ως «Παλαιός αιγιαλός» ορίζεται η ζώνη της ξηράς, που προέκυψε από τη µετακίνηση της ακτογραµµής προς τη θάλασσα, οφείλεται σε φυσικές προσχώσεις ή τεχνικά έργα και προσδιορίζεται από τη σηµερινή γραµµή αιγιαλού και το όριο του παλαιότερα υφιστάµενου αιγιαλού. Για τον επανακαθορισµό το ΙΓΜΕ προχωρεί στον ταυτόχρονο έλεγχο κυρίως των εξής τεσσάρων γεωλογικών παραγόντων οι οποίοι σαφώς επιδρούν στη διαµόρφωση της παράκτιας ζώνης και του αιγιαλού: Α) τις µεταβολές της στάθµης της θάλασσας λόγω κλιµατικών αλλαγών Β) τις γεωτεκτονικές ανοδικές και καθοδικές κινήσεις της ξηράς λόγω των κινήσεων του φλοιού της γης ή της δράσης των ρηγµάτων Γ) την αλληλεπίδραση ξηράς-θάλασσας ) τις ανθρωπογενείς παρεµβάσεις Οι σχετικές µελέτες περιλαµβάνουν µια σειρά από εργασίες όπως: Τη µελέτη της βιβλιογραφίας για την γεωλογία της περιοχής µε έµφαση στις τεκτονικές κινήσεις της ξηράς όσο και στις συνεπακόλουθες µεταβολές της στάθµης της θάλασσας. Τη χαρτογράφηση της περιοχής µελέτης µε έµφαση στην παραλιακή ζώνη, την οριοθέτηση τυχόν χειµάρρων ή ρεµάτων, την καταγραφή των αποτελεσµάτων της δράσης των κυµάτων και των ανέµων καθώς επίσης και των ανθρωπογενών κατασκευών. Την εκσκαφή ορυγµάτων, τη δειγµατοληψία ιζηµάτων προς κοκκοµετρική και µικροσκοπική ανάλυση και τη λήψη δειγµάτων νερού για χηµική ανάλυση. Τη µελέτη παλαιοτέρων αεροφωτογραφιών συνήθως από το 1945 µέχρι το σήµερα. Όλα τα παραπάνω συνεκτιµώνται και έτσι οριοθετείται η γραµµή αιγιαλού ως ένα ενιαίο και συνεχές γεωλογικό όριο. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται µερικά µόνο παραδείγµατα από τις µελέτες επανακαθορισµού του αιγιαλού που έχει πραγµατοποιήσει το ΙΓΜΕ σε διάφορες περιοχές της χώρας. 13
MAPPING OUT THE OLD SEASHORE LINE WITH GEOLOGICAL CRITERIA Κ. G. Nikolakopoulos, Dr. Geologist, DGGGM. C. Perissoratis, Dr. Geologist Head SBAG P. I. Tsombos, Dr. Geologist, Director DGGGM. D. Mitropoulos, Geologist, DGGGM. Ch. Georgiou, Geologist, DGGGM. Division of General Geology and Geological Mapping DGGGM Section of Basic and Applied Geology SBAG Institute of Geology and Mineral Exploration 70 Messoghion Avenue, 11527, Athens, Greece, tel.: +30 210 7777481 *:knikolakopoulos@igme.gr ABSTRACT According to the existing legislation (2971/2001) as Old seashore is defined the land zone resulted from the coastline movement toward the sea caused by natural illuviations or technical work. It is determined by the current line of seashore and the limit of old seashore. The Institute of Geological and Mineral Exploration of Greece (IGME) in order to map out the line of the Old Seashore is checking mainly the following four geological factors affecting the formation of coastal area and seashore: A) changes of sea level due to climatic periodicity B) geotectonic land movements resulted from fault activity G) land and sea interaction D) effects from human activity. For the determination of old seashore the following actions take place: Study of the Greek and international bibliography concerning the geology of the wider area, focusing on the tectonic movements and the relevant changes of sea level. Mapping of the coastal region focusing on the spatial determination of streams and recording of the results caused by waves and winds as well as by any anthropogenic activity influencing the alternation of deposition-erosion (Figures 1 & 2). Excavations take place in selected sites (Figures 3 & 4), where sediment and, if present, water sampling are carried out. Grain and microscopic sediment analysis as well as water chemical analysis is performed in order to determine the physical chemical characteristics of the sediments. Study of the existing airphotos (Figures 5 & 6) usually covering the period 1945 up to today. The method and results of the definition of old seashore carried out in a few cases studies are presented in this paper. 14
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορισµός του Παλαιού αιγιαλού γίνεται µε βάση τον νόµο υπ αριθ. 2971 του 2001 και την αριθ. 1089532π.ε./8205 π.ε./β0010 (2005) απόφαση των Υπουργών Οικονοµίας και Οικονοµικών και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας, και ηµοσίων Έργων που καθορίζει τα στοιχεία που λαµβάνει υπόψη της η επιτροπή προκειµένου να προβεί στη χάραξη των οριογραµµών αιγιαλού και παραλίας. Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά η ισχύουσα νοµοθεσία καθώς και οι εµπλεκόµενοι φορείς. Σύµφωνα µε τον παραπάνω νόµο και την ισχύουσα υπουργική απόφαση: «Παλαιός αιγιαλός» ορίζεται η ζώνη της ξηράς, που προέκυψε από τη µετακίνηση της ακτογραµµής προς τη θάλασσα, οφείλεται σε φυσικές προσχώσεις ή τεχνικά έργα και προσδιορίζεται από τη νέα γραµµή αιγιαλού και το όριο του παλαιότερα υφιστάµενου αιγιαλού. Ο καθορισµός των ορίων του αιγιαλού, της παραλίας και του παλαιού αιγιαλού γίνεται από Επιτροπή, η οποία συγκροτείται σε επίπεδο νοµού µε απόφαση του Υπουργού Οικονοµικών και αποτελείται από: α) Τον προϊστάµενο της Κτηµατικής Υπηρεσίας ως πρόεδρο, β) Έναν µηχανικό της Κτηµατικής Υπηρεσίας µε ειδικότητα τοπογράφου ή πολιτικού µηχανικού και αν δεν υπάρχει, έναν τεχνολόγο τοπογράφο µηχανικό, ενώ σε περίπτωση που η Κτηµατική Υπηρεσία δεν διαθέτει µηχανικό των ανωτέρω ειδικοτήτων, συµµετέχει στην Επιτροπή µηχανικός της Τεχνικής Υπηρεσίας ήµων και Κοινοτήτων (Τ.Υ..Κ) ή άλλης υπηρεσίας του δηµοσίου, γ) Τον αρµόδιο Λιµενάρχη, δ) Τον διευθυντή της ιεύθυνσης Πολεοδοµίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, ε) Τον διευθυντή Χωροταξίας και Περιβάλλοντος της Γενικής Γραµµατείας της περιφέρειας. Η Επιτροπή καθορίζει την παλαιά θέση του αιγιαλού, που υπήρχε µέχρι το 1884 αν υφίστανται κατοχές ιδιωτών, αλλά και προγενέστερα εάν δεν υφίσταντο τέτοιες κατοχές Με βάση τις παραπάνω διατάξεις η επιτροπή συντάσσει υποχρεωτικά έκθεση, που συνοδεύεται από σχετικό διάγραµµα. Στη συνέχεια και αφού δοθεί η σύµφωνη γνώµη του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού εκδίδεται απόφαση του Υπουργού Οικονοµικών και δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Είναι αυτονόητο ότι τα µέλη της επιτροπής λόγω της ειδικότητας τους δεν είναι δυνατόν να λάβουν υπόψη τους γεωλογικούς παράγοντες. Κατά συνέπεια και το όριο του Παλαιού Αιγιαλού σε πολλές περιπτώσεις οριοθετείται λανθασµένα µε τεθλασµένη γραµµή και όχι σαν µία συνεχής καµπύλου σχήµατος γραµµή. Έτσι µετά τον καθορισµό από την επιτροπή των ορίων του αιγιαλού, της παραλίας και κυρίως του Παλαιού Αιγιαλού δηµιουργούνται συνήθως διάφορα προβλήµατα µε αποτέλεσµα φορείς του ηµοσίου όπως οι κατά τόπους Κτηµατικές Υπηρεσίες ή οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και ιδιώτες θεωρούν απαραίτητο τον επανακαθορισµό της χάραξης του Παλαιού Αιγιαλού. Στις περιπτώσεις αυτές οι ερευνητές του ΙΓΜΕ προβαίνουν στον επανακαθορισµό του Παλαιού Αιγιαλού βασιζόµενοι στον ταυτόχρονο έλεγχο τεσσάρων κυρίως γεωλογικών παραγόντων που επιδρούν στη διαµόρφωση της παράκτιας ζώνης και του αιγιαλού: Α) µεταβολές της στάθµης της θάλασσας λόγω κλιµατικών αλλαγών, B) γεωτεκτονικές ανοδικές και καθοδικές κινήσεις της ξηράς λόγω των κινήσεων του φλοιού της γης ή της δράσης των ρηγµάτων, Γ) αλληλεπίδραση ξηράς θάλασσας, ) ανθρωπογενείς παρεµβάσεις. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται χαρακτηριστικά παραδείγµατα από τις πολλές µελέτες επανακαθορισµού του αιγιαλού που έχει πραγµατοποιήσει τα τελευταία χρόνια το ΙΓΜΕ σε διάφορες περιοχές της χώρας. 15
2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΙΓΙΑΛΟΥ Οι γεωλογικοί παράγοντες που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για την διαµόρφωση της µορφολογίας της παράκτιας ζώνης και του αιγιαλού είναι οι εξής: 2.1 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΛΟΓΩ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ Οι µεγάλου εύρους διαδοχικές µεταβολές της στάθµης της θάλασσας (επικλήσεις και αποσύρσεις) είχαν διάρκεια περίπου 100.000 έτη η κάθε µία και οφείλονται στην εναλλαγή παγετωδών και µεσοπαγετωδών εποχών. Στα ενδιάµεσα στάδια κάθε εποχής συνέβησαν επιµέρους µικρότερες µεταβολές της στάθµης της θάλασσας οι οποίες συντελούσαν και αυτές στη διαµόρφωση της µορφολογίας των ακτών. Κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο η οποία έληξε 18.000 έτη πριν από σήµερα, η στάθµη της θάλασσας ήταν περίπου 120µ. χαµηλότερα από τη σηµερινή της θέση, όµως λόγω της τήξης των παγετώνων η θάλασσα άρχισε να ανυψώνεται σταδιακά για να φθάσει στο σηµερινό της επίπεδο. Ειδικότερα για τον ελληνικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, η τελευταία αυτή µεγάλη ανύψωση της θάλασσας τελείωσε πριν από 6.000 έτη περίπου οπότε η στάθµη της θάλασσας κάλυψε πολλές παλαιές δελταϊκές περιοχές. Στη συνέχεια η συνεχής δράση των ποταµών επικάλυψε τις χαµηλού υψοµέτρου εκτάσεις και η στάθµη της θάλασσας µε µικρές αποκλίσεις έλαβε τη σηµερινή της θέση. Έτσι ως αποτέλεσµα στις περιοχές αυτές παλαιότερα θαλάσσια ιζήµατα καλύπτονται από σηµερινές χερσαίες προσχώσεις πάχους συνήθως µερικών µέτρων ή λιγότερο. 2.2 ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΑΝΟ ΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟ ΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣ ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ Η ΤΗΣ ΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΡΗΓΜΑΤΩΝ Τα γεωτεκτονικά χαρακτηριστικά, δηλαδή η δράση των ρηγµάτων και οι ευστατικές κινήσεις του φλοιού της γης, προξενούν επίσης ανοδικές ή καθοδικές κινήσεις της ξηράς, µε συνέπεια την αντίστοιχη µεταβολή της θέσης και της διαµόρφωσης της ακτογραµµής. Οι κινήσεις που οφείλονται στον ευστατισµό είναι συνήθως συνεχείς και µε µικρές ταχύτητες ανύψωσης ή καταβύθισης και µόνο σε µερικές περιοχές είναι σηµαντικά ταχείς και έντονες. Η περιοχή του Κεντρικού Αιγαίου ανέρχεται (Lambeck, 1995) κατά τα τελευταία 6000 έτη, λόγω της τήξης των παγετώνων, µε ταχύτητα περίπου 0,7mm ανά έτος. Οι κινήσεις που οφείλονται σε τεκτονικά αίτια λόγω της ενεργοποίησης ρηγµάτων από τη σεισµική δραστηριότητα της περιοχής προκαλούν απότοµες ανυψώσεις ή καταβυθίσεις της ξηράς µε τις συνεπακόλουθες µεταβολές του αιγιαλού. 2.3 ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΗ ΞΗΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Η αλληλεπίδραση ξηράς θάλασσας παίζει επίσης σπουδαίο ρόλο στην διαµόρφωση της παράκτιας ζώνης, µε σηµαντικούς συντελεστές κυρίως την προσφορά ιζηµάτων από την ξηρά προς την θάλασσα, µε τις προσχώσεις των ποταµών, και αντίστροφα την µετακίνηση (διάβρωση) των ιζηµάτων της παράκτιας ζώνης προς τη θάλασσα ή και κατά µήκος της ακτογραµµής, µε τη δράση του κυµατισµού και των ανέµων. Στην περίπτωση 16
που η προσφορά των ιζηµάτων από την ξηρά είναι µεγαλύτερη από την µεταφορά των ιζηµάτων λόγω της διάβρωσης τότε έχουµε δηµιουργία ξηράς, στην αντίθετη περίπτωση η θάλασσα προελαύνει εις βάρος της ξηράς (διάβρωση) και τέλος όταν υπάρχει ισορροπία µεταξύ προσφοράς και µεταφοράς των ιζηµάτων τότε η µορφολογία της παράκτιας ζώνης παραµένει σταθερή. 2.4 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Σηµαντικός παράγων στη βραχυχρόνια µεταβολή του αιγιαλού είναι και η ανθρώπινη παρέµβαση η οποία είτε εµποδίζει την τροφοδοσία του αιγιαλού µε ιζήµατα ή σε αντίθετη περίπτωση προστατεύει τον αιγιαλό από την διάβρωση. Η ανθρώπινη παρέµβαση µπορεί να είναι άµεση, όπως η προέκταση της ξηράς σε βάρος της θάλασσας µε διάφορα τεχνικάλιµενικά έργα, ο τεχνικός εµπλουτισµός του αιγιαλού µε ιζήµατα και η δόµηση στην παράκτια ζώνη ή και έµµεση εξ αιτίας της κατασκευής έργων στην ενδοχώρα, όπως εκτροπές ή αλλαγές της φυσικής ροής των ποταµών, κατασκευές φραγµάτων, οικοδοµών ή τεχνητών λιµνών, που έχουν άµεση επίπτωση στην παράκτια µορφολογία, αφού συνήθως µειώνουν δραστικά την παροχή υδάτων και κατά συνέπεια ιζηµάτων προς τον αιγιαλό. Το ίδιο συµβαίνει και στις περιπτώσεις αµµοληψίας στις κοίτες και στις εκβολές των ποταµών. Είναι ευνόητο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ανθρωπογενούς επέµβασης η θάλασσα προελαύνει σε βάρος της ξηράς και κατά συνέπεια ο παλαιός αιγιαλός βρισκόταν στο κατάντι του σηµερινού (προς τη µεριά της θάλασσας). 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΙ 3.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Αξιοποιείται η ελληνική και διεθνής βιβλιογραφία που αφορά στην γεωλογία της ευρύτερης περιοχής στην µελετηθείσα θέση. Γίνεται γεωλογική αναγνώριση της περιοχής κυρίως όσον αφορά την παρουσία ποταµο-χερσαίων ή θαλάσσιων αποθέσεων του Ανωτέρου Πλειστοκαίνου και του Ολοκαίνου. Ιδιαίτερη έµφαση δίδεται στην παρουσία ανοδικών ή καθοδικών κινήσεων που οφείλονται σε τεκτονικά αίτια. Για το σκοπό αυτό γίνεται προσεκτική µελέτη των ακτών στην ευρύτερη περιοχή ώστε να προσδιοριστούν τα ίχνη παλαιών γραµµών ακτής που έχουν αναδυθεί ή που βρίσκονται βυθισµένες, τυχόν βιοδηλωτικά ίχνη από θαλάσσιους οργανισµούς που να µας προσδιορίζουν το ύψος της παλαιάς στάθµης της θάλασσας ή υπολείµµατα θαλάσσιων αναβαθµίδων εάν υπάρχουν. Επίσης ερευνούµε το χερσαίο τµήµα της περιοχής για την παρουσία ποτάµιων αναβαθµίδων, πέραν της εποχιακής, η παρουσία των οποίων υποδηλώνει την ύπαρξη τεκτονικών ανοδικών κινήσεων. Επίσης εξετάζεται εάν έχουν παρατηρηθεί στους ιστορικούς χρόνους κινήσεις που οφείλονται σε µεγάλα σεισµικά γεγονότα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα στις περιοχές Βρωµολίµνη και Σχίνος του ανατολικού Κορινθιακού κόλπου όπου κατά τη διάρκεια της σεισµικής δραστηριότητας των Αλκυονίδων το 1981 τµήµατα της παραλίας παρουσίασαν καθοδική κίνηση 60-80cm. Το ίδιο µεγάλη σηµασία δίδεται στην παρουσία αρχαίων λιµενικών έργων στην περιοχή και τη θέση που αυτά έχουν σε σχέση µε τη σηµερινή στάθµη της θάλασσας. 17
Παραδείγµατα τέτοιες εγκαταστάσεις είναι τα αναδυµένα λιµάνια στα Φαλάσσαρνα του νοµού Χανίων και στο Λέχαιο της Κορινθίας και τα βυθισµένα Βυζαντινά κτίσµατα στις Κεχριές της Κορινθίας. 3.2 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Χαρτογραφείται η παραλιακή περιοχή µε έµφαση στην οριοθέτηση τυχόν χειµάρρων ή ρεµάτων και καταγράφονται τα αποτελέσµατα της δράσης των κυµάτων και των ανέµων καθώς επίσης και τυχόν ανθρωπογενείς κατασκευές οι οποίες επηρεάζουν τις φυσικές διεργασίες απόθεσης-διάβρωσης. Οι διεργασίες αυτές είναι ιδιαιτέρως δυναµικές και πολλές φορές διαφοροποιούνται σε κοντινές αποστάσεις µε αποτέλεσµα να είναι αναγκαία ο επιτόπιος έλεγχος και χαρτογράφηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι δύο κοντινές περιοχές του ίδιου νοµού (Ν. Φθιώτιδος) όπου κλήθηκε το ΙΓΜΕ να επανακαθορίσει τον Παλαιό Αιγιαλό είχαµε φαινόµενα έντονης διάβρωσης και απόθεσης αντίστοιχα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα έντονης διάβρωσης παρουσιάζεται στην περιοχή της Τραγάνας (Περισοράτης et al. 2006). Η αλληλεπίδραση ξηράς-θάλασσας, στην υπό µελέτη περιοχή, περιορίζεται αποκλειστικά στη διάβρωση και µεταφορά των ιζηµάτων από την ξηρά προς τη θάλασσα. Η δράση του κυµατισµού και των ρευµάτων στην περιοχή αυτή, αν και περιορισµένη εξ αιτίας της παρουσίας του νησιού «Γάιδαρος», φαίνεται ότι είναι ο κύριος παράγων που καθορίζει την µορφολογία της ακτής. Είναι χαρακτηριστική η δηµιουργία ενός ριπιδίου διάβρωσης σε όλο το µήκος της ακτής που προκαλεί η δράση του κυµατισµού της θάλασσας. Η απόσταση του ριπιδίου αυτού από την ακτογραµµή είναι πολύ µικρή και φθάνει µέχρι τα 3µ. Εξάλλου είναι συνήθης η εικόνα στη µελετηθείσα περιοχή όπου ριζώµατα µεγάλων δένδρων, που θα πρέπει να είχαν φυτευτεί πριν από πολλά χρόνια (30-40) και σε αρκετή απόσταση από την ακτή, να παρουσιάζονται σήµερα σχεδόν αποκαλυµµένα (Σχ. 1) από τη διάβρωση και προφανώς θα εκριζωθούν στο άµεσο µέλλον. Το ίδιο παρατηρείται και σε πλήθος άλλων πρόσφατων δενδροφυτεύσεων ή κατασκευών (οµπρέλες, υπόστεγα, παγκάκια, κρηπιδώµατα του δρόµου κλπ.). Ενώ λοιπόν στην περιοχή της Τραγάνας έχουµε έντονη διάβρωση και προέλαση της θάλασσας σε βάρος της ξηράς, µε µία κοντινή περιοχή του ιδίου νοµού, και συγκεκριµένα στην περιοχή της Φτυλίτσας (Σχ. 2), παρουσιάζεται το ακριβώς αντίθετο φαινόµενο, έχουµε δηλαδή τεράστιες αποθέσεις χερσαίων ιζηµάτων µε προέκταση της ξηράς σε βάρος της θάλασσας. Βασικός παράγων που έχει διαµορφώσει την µορφολογία του αιγιαλού στην περιοχή της Φτυλίτσας είναι η προσφορά ιζηµάτων από τον χείµαρρο Βοάγριο (Περισοράτης et al., 2005). Άλλωστε η γεωµορφολογία της περιοχής, µε το απότοµο ανάγλυφο το οποίο είναι σε µικρή απόσταση από τον Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, η παρουσία κυρίως ιζηµατογενών σχηµατισµών και τέλος η ύπαρξη χειµάρρων µεγάλης απορροής έχει επιφέρει κατά τις πρόσφατες εκατονταετίες πολύ µεγάλες αλλαγές στη διαµόρφωση της παράκτιας ζώνης. Χαρακτηριστικό παράδειγµα βέβαια της ευρύτερης περιοχής είναι το γεγονός ότι στις Θερµοπύλες η σχετική µάχη το 480 π.χ. έγινε σε µια στενωπό όπου έφθανε τότε η θάλασσα, η οποία σήµερα λόγω των συνεχών προσχώσεων από τον Σπερχειό ποταµό, αλλά και των χειµάρρων που προαναφέρθηκαν είναι σε απόσταση περίπου 6χλµ. από την τότε θέση της. 18
3.3 ΕΚΣΚΑΦΗ ΟΡΥΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ Εκσκάπτονται ορύγµατα σε επιλεγµένες θέσεις που καθορίζονται µετά την χαρτογράφηση της περιοχής και λαµβάνονται δείγµατα ιζηµάτων και δείγµατα νερού. Στα εργαστήρια του ΙΓΜΕ γίνονται οι κοκκοµετρικές και µικροσκοπικές αναλύσεις των ιζηµάτων καθώς και η χηµική ανάλυση των δειγµάτων νερού. Στόχος είναι να διαπιστωθεί η µορφή της πρόσφατης ιζηµατογένεσης, αν δηλαδή υπάρχουν στους υποκείµενους ορίζοντες παλαιότερα χερσαία ιζήµατα ή πιο σηµαντικά αν υπάρχουν υποκείµενα θαλάσσια ιζήµατα. Σχήµα 1: Γενική η εικόνα διάβρωσης κατά µήκος όλης της ακτογραµµής. Figure 1. Erosion along the coastline Σχήµα 2: Αποθέσεις του χειµάρρου Βοάγριου. Οψη προς τα Ανατολικά. Figure 2. Deposits of the Voagrios stream. View to the East. 3.3.1 Κοκκοµετρικές αναλύσεις Με τις κοκκοµετρικές αναλύσεις των δειγµάτων που λαµβάνονται από τις εκσκαφές υπολογίζονται τα ιστογράµµατα οι αθροιστικές καµπύλες, καθώς και οι τιµές των στατιστικών µεγεθών µέσου µεγέθους, ταξινόµησης, ασυµµετρίας και κύρτωσης. Από τις τιµές που λαµβάνουν τα στατιστικά αυτά µεγέθη µπορούµε να εξάγουµε χρήσιµα συµπεράσµατα σε ότι αφορά τις συνθήκες του περιβάλλοντος ιζηµατογένεσης και στη δυναµική του µέσου µεταφοράς των ιζηµάτων. Ειδικότερα µπορούµε να πούµε τα εξής: 19
Το µέσο µέγεθος Mr (Graphic Mean) εκφράζει την γενική κοκκοµετρική εικόνα του ιζήµατος, αν δηλαδή ένα ίζηµα είναι αδροµερέστερο ή λεπτοµερέστερο από ένα άλλο και µετράται σε Φ. Η ταξινόµηση σι (Graphic Standard Deviation) δίνει τον βαθµό διαβάθµισης του ιζήµατος, δείχνει δηλαδή το πόσο κοκκοµετρικά οµοιογενές είναι το ίζηµα. Η ταξινόµηση εκφράζει την επιλεκτική ικανότητα του µέσου µεταφοράς (άνεµος, κύµα, ποταµός) στο να αφαιρεί ή να αποθέτει κόκκους µε διαστάσεις παραπλήσιες και η τιµή της µετράται σε Φ. Εξαιρετικά έως αρκετά ταξινοµηµένα ιζήµατα χαρακτηρίζουν περιβάλλοντα έντονης ιζηµατογένεσης και υψηλής ενέργειας (Σχ. 3). Ιζήµατα µε τέτοια χαρακτηριστικά είναι οι παράκτιες αποθέσεις άµµων και χαλίκων καθώς και οι άµµοι των θινών. Κακώς ταξινοµηµένα είναι τα ιζήµατα των ποταµοχερσαίων αλλουβιακών αποθέσεων (Σχ. 4). Σχήµα 3: Χαρακτηριστική εικόνα από εκσκαφή. Πολύ καλά ταξινοµηµένοι άµµοι που αποτελούν ένδειξη θαλάσσιου περιβάλλοντος απόθεσης. Figure 3. Photo of an excavation. Very well graded sands indicate a sea environment of deposition Η ασυµµετρία SKI (Graphic Skewness) εκφράζει τον βαθµό ασυµµετρίας της αθροιστικής καµπύλης του ιζήµατος και ειδικότερα δείχνει πιο κλάσµα του δείγµατος έχει την καλύτερη διαβάθµιση. Αρνητικές τιµές ασυµµετρίας δείχνουν ότι η αθροιστική καµπύλη προεκτείνεται προς την πλευρά των χονδρόκοκκων κλασµάτων, ενώ οι θετικές τιµές χαρακτηρίζουν καµπύλες που προεκτείνονται προς τα λεπτόκοκκα κλάσµατα. Θετικές τιµές ασυµµετρίας παρουσιάζουν συνήθως τα παράκτια ιζήµατα. Η κύρτωση KG (Kurtosis) αυτή µετρά το πόσο οξεία η ευρεία είναι η αιχµή της καµπύλης των συχνοτήτων, µετρά δηλαδή τον βαθµό διαβάθµισης των άκρων της αθροιστικής καµπύλης σε σχέση µε τον βαθµό διαβάθµισης του κέντρου της και η τιµή της εκφράζεται σε Φ. 3.3.2 Χηµικές αναλύσεις Χηµικές αναλύσεις δειγµάτων νερού γίνονται κυρίως για την ανίχνευση της παρουσίας ιόντων χλωρίου. Από το ποσοστό αυτό εξάγουµε χρήσιµα συµπεράσµατα για τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής καθώς και για την ισορροπία µεταξύ γλυκού και αλµυρού νερού. 20
Σχήµα 4: Χαρακτηριστική εικόνα από εκσκαφή. Κακώς ταξινοµηµένα ιζήµατα διαφόρων µεγεθών που υποδηλώνουν χερσαίο περιβάλλον απόθεσης. Figure 4. Photo of an excavation. Bad graded sands indicate a terrestrial environment of deposition 3.4 ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 1945 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Η µελέτη των Α/Φ συνήθως µας δίδει µια σαφή εικόνα για την γεωµορφολογική κατάσταση µιας περιοχής και την ενδεχόµενη πρόσφατη εξέλιξη της. Για το σκοπό αυτό µελετώνται τις Α/Φ που προµηθεύεται το ΙΓΜΕ από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (Γ.Υ.Σ.) διαφόρων χρονολογικών περιόδων, αρχής γενοµένης από το 1945, που είναι και οι παλαιότερες διαθέσιµες από τη Γ.Υ.Σ. µέχρι και τις πλέον πρόσφατες. Γίνεται γεωµετρική διόρθωση των εικόνων στο προβολικό σύστηµα ΕΓΣΑ 87 µε λήψη φωτοσταθερών σηµείων από τους ορθοφωτοχάρτες του Υπουργείου Γεωργίας ή από τους τοπογραφικούς χάρτες κλίµακας 1/5.000 της Γ.Υ.Σ. Στη συνέχεια οι γεωµετρικά διορθωµένες αεροφωτογραφίες εισάγονται σε περιβάλλον GIS όπου και γίνεται η περαιτέρω επεξεργασία τους καθώς και η καταγραφή της οποιασδήποτε µεταβολής της ακτογραµµής. Όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στα Σχ. 5 και Σχ. 6 πολλές φορές είναι εµφανής η προέλαση ή οπισθοχώρηση της θάλασσας. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το γενικό συµπέρασµα που έχει προκύψει από την εκπόνηση πολλών µελετών επανακαθορισµού του Παλαιού αιγιαλού από το ΙΓΜΕ είναι ότι κατά τον καθορισµό από την αρµόδια επιτροπή που ορίζει ο νόµος δεν λαµβάνονται καθόλου υπόψη τα γεωλογικά κριτήρια µε αποτέλεσµα πολλές φορές να οριοθετείται λανθασµένα το όριο του Παλαιού Αιγιαλού. Με βάση τα παραπάνω εκτεθέντα γεωλογικά στοιχεία συµπεραίνεται ότι στον καθορισµό του παλαιού και σηµερινού αιγιαλού θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη και οι εκτάσεις όπου τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά της ξηράς επηρεάζονται κυρίως από την δράση της θάλασσας, δηλαδή όπου η περιοχή έχει επικλυστεί ή αποκαλυφθεί από την θάλασσα κατά την τελευταία επίκλησή της στο Ολόκαινο, που ολοκληρώθηκε πριν από 6.000 έτη και περιλαµβάνει µια σειρά παράκτιων συστηµάτων (έλη, λιµνοθάλασσες, κ.λ.π.) για την δηµιουργία των οποίων το σύστηµα ξηράς-θαλάσσης-ανέµου έχει τον κύριο ρόλο. 21
Τέλος η δηµιουργία αιγιαλού είναι ένα φυσικό (γεωλογικό) φαινόµενο και το όριό του µπορεί και πρέπει να καθορίζεται µε χρήση γεωλογικών στοιχείων που είναι γνωστά από τις σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές σε συνδυασµό µε την επιτόπια εξέταση και µε την µελέτη των Α/Φ. Σχήµα 5: Η ακτογραµµή στην παραλία της Τραγάνας κατά το έτος 1945. Είναι εµφανής η σύνδεση µεταξύ της παραλίας και της νησίδας µέσω ενός µονοπατιού. Figure 5. Tragana shoreline at 1945. The small island is connected to the mainland Σχήµα 6: Η ακτογραµµή στην παραλία της Τραγάνας κατά το έτος 1986. Λόγω διάβρωσης η σύνδεση µεταξύ της παραλίας και της νησίδας έχει αποκοπεί. Figure 6. Tragana shoreline at 1986. The small island is cutted from the mainland due to the erosion. 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Περισοράτης Κ., Βιδάκης Μ., Μητρόπουλος. & Φωτιάδης Α. (2005). Έκθεση καθορισµού Παλαιού Αιγιαλού στην περιοχή «Φτυλίτσα» του.. Αγίου Σεραφείµ ήµου Μώλου Ν. Φθιώτιδος. Βιβλιοθήκη ΙΓΜΕ. Περισοράτης Κ., Μητρόπουλος., Ζαχαράκη Π. & Νικολακόπυλος Κ. (2006). Έκθεση επαναχάραξης οριογραµµής Παλαιού Αιγιαλού στην «παραλία Τραγάνας» του ήµου Αταλάντης Ν. Φθιώτιδος. Βιβλιοθήκη ΙΓΜΕ. Lambeck K. (1995): Late Pleistocene and Holocene sea level change in Greece and South Western Turkey: A separation of Eustatic, Isostatic and Tectonic evolution. Geophysical Journal International v. 122, p. 1022-44. 22