ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΗ ΣΤΟ ΡΗΤΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟ «ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ» ΤΟΥ ΛΥΣΙΑ ΟΜΑΔΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΛΑΖΟΠΟΥΛΟΥ ΠΕ 02 ΣΧΟΛΕΙΟ 3ο ΓΕΛ ΒΕΡΟΙΑΣ ΒΕΡΟΙΑ 20/08/2015
1. Συνοπτική περιγραφή της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με ένα απόσπασμα στα αρχαία ελληνικά από το πρωτότυπο από το δικανικό λόγο του Λυσία που αποτελεί νέο γραμματειακό είδος γι αυτούς. Η γνωριμία με αυτόν, θα τους βοηθήσει να γνωρίσουν πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου της αρχαίας Αθήνας και να κάνουν αναγωγή και συγκρίσεις στη σύγχρονη εποχή. Σελίδα 2 από 14
2. Σχεδιασμός της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 2.1 Στοιχεία σχεδιασμού Με τη συγκεκριμένη πρόταση επιχειρείται η διδασκαλία μίας ενότητας να γίνει πρωτότυπη και ελκυστική για τους μαθητές συνδυάζοντας αξιοποίηση ΤΠΕ και συνεργατική μέθοδο. Οι μαθητές ξεφεύγουν από παραδοσιακή, δασκαλοκεντρική, κατά μέτωπο διδασκαλία και κινητοποιείται η ερευνητική περιέργειά τους σε ένα αντικείμενο που δεν παρέχει ευκαιρίες αυτενέργειας. Η διδάσκουσα προσπάθησε η διδακτική πρόταση να είναι σύντομη ώστε να μπορεί να ολοκληρωθεί σε δύο διδακτικές ώρες, λόγω της αυξημένης πίεσης που υπάρχει στο Λύκειο για ολοκλήρωση της ύλης. Ταυτόχρονα, έγινε προσπάθεια να προταθούν δραστηριότητες εφικτές από το σύνολο των μαθητών. 2.2 Διδακτικοί στόχοι Επιδιώκεται οι μαθητές : Να έρθουν σε επαφή με τα μέσα που χρησιμοποιεί η τέχνη της ρητορικής, προκειμένου ο λόγος να είναι πειστικός. Σελίδα 3 από 14
Να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα και την αξία της ρητορικής μέσα στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα διαχρονικά. Να γνωρίσουν πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου της αρχαίας Αθήνας, ώστε να μπορούν με αναγωγή στη σύγχρονη εποχή να προχωρούν σε χρήσιμες συγκρίσεις σχετικά με αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των δικαστηρίων και της Βουλής. Να διαπιστώσουν την εξέλιξη και τη διαφορά σημασίας σε λέξεις που χρησιμοποιούνταν στα αρχαία και στα νέα ελληνικά. Να γνωρίσουν και άλλο ρητορικό λόγο του Λυσία και να προβούν σε σύγκριση των προοιμίων τους με τη βοήθεια των Σωμάτων Κειμένων. Να ασκηθούν στην ομαδική εργασία και τη συνεργατική μάθηση μέσα από ανταλλαγή απόψεων και ιδεών για τη ρητορική τέχνη και την αναπαράσταση ενός ρητορικού λόγου στην τάξη. Να κατανοήσουν τη σημασία που έχει η ικανότητα της πειθούς και στη σημερινή εποχή. Να ασκηθούν στη χρήση του διαδικτύου ως πηγή πληροφόρησης Σελίδα 4 από 14
3. Εφαρμογή της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 3.1 Περιβάλλον πλαίσιο Στο πλαίσιο του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών κατεύθυνσης σε συνδυασμό με αξιοποίηση των γνώσεων αρχαίας ιστορίας και έκφρασης- έκθεσης. Προϋποθέσεις υλοποίησης :διαθέσιμο εργαστήριο πληροφορικής εξοικείωση με ΠΕΚ,ΠΠ και πλοήγηση στο διαδίκτυο. Απαιτείται εξοικείωση με ομαδοσυνεργατικό τρόπο διδασκαλίας. Υλοποιήθηκε με τμήμα 24 μαθητών σε δύο συνεχόμενες διδακτικές ώρες 3.2 Τάξη Επιλέξτε από την παρακάτω λίστα την τάξη στην οποία εφαρμόστηκε η ανοιχτή εκπαιδευτική πρακτική. Αν η δραστηριότητα είναι συνεργατική μπορείτε να επιλέξετε παραπάνω από μία τάξεις. Νηπιαγωγείο A γυμνασίου Α δημοτικού Β γυμνασίου Β δημοτικού Γ γυμνασίου Γ δημοτικού Α λυκείου Δ δημοτικού Χ Β λυκείου Ε δημοτικού Γ λυκείου ΣΤ δημοτικού Σελίδα 5 από 14
3.3 Διάρκεια δραστηριότητας Προσδιορίστε παρακάτω τη διάρκεια πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής. 2 περίπου διδακτικές Ώρες για τη δοκιμή (είχε προηγηθεί η γνωριμία με το αρχαίο κείμενο στις προβλεπόμενες ώρες διδασκαλίας) 3.4 Αναλυτική περιγραφή της πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής ΠΡΩΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ Την 1 η ώρα ως αφόρμηση μπορούν οι μαθητές να παρακολουθήσουν εικόνες από το διαδίκτυο που απεικονίζουν σύγχρονα δικαστήρια. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί απόσπασμα από διαφημιστικό ή από ταινία δικαστικού περιεχομένου. Ο διδάσκων χωρίζει τους μαθητές σε ομάδες 2-3 ατόμων η καθεμιά. Για εξοικονόμηση χρόνου η συγκρότηση των ομάδων έγινε από τη διδάσκουσα, η οποία έλαβε υπόψη και την ισορροπία στην κατανομή ατόμων και από τα δύο φύλα. Στο χωρισμό τους λαμβάνονται υπόψη οι δεξιότητες τους στις ΤΠΕ. Η ίδια η ομάδα αναθέτει μετά από εσωτερική συνεννόηση τους εξής ρόλους: α)συντονιστής (=θα δίνει οδηγίες και θα συντονίζει τη διαδικασία), β) γραμματέας (=θα υπογραμμίζει και θα γράφει ό,τι απαιτεί το φύλλο εργασίας), γ)παρουσιαστής (=θα παρουσιάζει στην ολομέλεια της τάξης τα συμπεράσματα), δ) διαμεσολαβητής (= θα συγκεντρώνει τυχόν απορίες και θα επικοινωνεί με τη διδάσκουσα γι αυτές).ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών στις ομάδες, αυτοί μπορούν να επωμιστούν διπλό ρόλο. Οι δραστηριότητες κατανέμονται σε πέντε ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας και για κάθε φύλλο εργασίας θα εργαστούν δύο ομάδες που θα πρέπει να διεκπεραιώσουν τις δραστηριότητές τους σε μία διδακτική ώρα. Στο Α φύλλο εργασίας η πρώτη ομάδα θα ασχοληθεί με την έρευνα σε λεξικά, για να εξοικειωθεί επαγωγικά με την αλλαγή σημασίας συγκεκριμένων λέξεων από την αρχαία ελληνική στη νέα ελληνική ενώ η δεύτερη θα συγκρίνει το προοίμιο του λόγου «Υπέρ Μαντιθέου» με το προοίμιο του λόγου «Υπέρ Αδυνάτου» (στο πρωτότυπο) ώστε να Σελίδα 6 από 14
εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές. Οι δύο ομάδες θα καταγράψουν τις απαντήσεις τους σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου. Στο Β φύλλο εργασίας η τρίτη ομάδα θα αναζητήσει πληροφορίες για τους ενόρκους, δηλαδή ποιες προϋποθέσεις έπρεπε να πληρούν και τα καθήκοντά τους ενώ η τέταρτη ομάδα θα ερευνήσει το επαγγελματικό καθεστώς στην απονομή δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα και τους παράγοντες που επηρέαζαν τους ενόρκους. Μετά, οι δύο αυτές ομάδες θα προβούν σε συγκρίσεις σχετικά με το ρόλο των ενόρκων στην αρχαία Αθήνα και στη σύγχρονη εποχή, εκθέτοντας τα αποτελέσματα της εργασίας τους σε Πρόγραμμα Παρουσίασης Στο Γ φύλλο εργασίας οι δύο ομάδες προσπαθούν, αφού διαβάσουν παραδείγματα «κατηγοριών» από Σώματα Κειμένων να στοιχειοθετήσουν σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου την κατηγορία εναντίον του Μαντιθέου, όπως τη διατύπωσε ο κατήγορός του. Ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα θα παρουσιάσει την εργασία τους, υποδυόμενος τον κατήγορο, σε δραματοποίηση και οι υπόλοιποι μαθητές θα αποφανθούν για την πιο πειστική. Στο Δ φύλλο εργασίας οι δύο ομάδες θα ερευνήσουν για τους τρόπους πειθούς που χρησιμοποιούνται τόσο στον αρχαίο δικανικό λόγο όσο και στο σύγχρονο δικανικό λόγο. Η μία ομάδα θα εντοπίσει και θα καταγράψει σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου τα σημεία του προοιμίου όπου γίνεται επίκληση στο συναίσθημα και η άλλη ομάδα τα σημεία όπου γίνεται επίκληση στο ήθος του πομπού. Στο Ε φύλλο εργασίας η μία ομάδα θα αναζητήσει από το διαδίκτυο πίνακες ζωγραφικής που να απεικονίζουν σκηνές από δικαστήρια και θα τις εκθέσει με Πρόγραμμα Παρουσίασης, ενώ η άλλη ομάδα σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου θα καταγράψει διαφορές στον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας την κλασική εποχή και σήμερα, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά σε δύο θεσμούς της κλασικής Αθήνας, τη «δοκιμασία» και την «εύθυνα». Τα αποτελέσματα των εργασιών τους θα παρουσιάσει κάθε ομάδα σε πεντάλεπτη παρουσίαση τη δεύτερη ώρα ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α 1. Να αναζητήσετε τη σημασία των ακόλουθων λέξεων : επιδημώ, δοκιμάζω, πολιτεία, δόξα στο http://www.greek-language.gr //τόσο στο ΛΚΝ όσο και στο λεξικό της Αρχαίας ελληνικής(επιτομή Liddell-Scott) για να εντοπίσετε διαφορές στη σημασία των λέξεων. Σελίδα 7 από 14
2. Να συγκρίνετε το προοίμιο του λόγου «Υπέρ Μαντιθέου» με το προοίμιο του λόγου «Υπέρ αδυνάτου» του Λυσία στο http://www.greeklanguage.gr/greeklang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=348 (μπορείτε να συμβουλευτείτε τη μετάφραση) και να επισημάνετε ομοιότητες στον τρόπο που αρχίζει το λόγο του και στο πως παρουσιάζει τους αντιπάλους του. Μετά να καταγράψετε τις διαφορές που εντοπίσατε στα δύο προοίμια. Οι απαντήσεις σας να δοθούν σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου που θα παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας. Η παρουσίαση να μην ξεπερνά τα πέντε λεπτά. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Β 1. Στην ιστοσελίδα http://www.ime.gr/projects/courts/index.php?main=yes&state=3&doc=010300 να αναζητήσετε πληροφορίες για τους ενόρκους στην αρχαία Αθήνα : ποιες προϋποθέσεις έπρεπε να πληρούν και τα καθήκοντά τους. 2. Στην ίδια ιστοσελίδα http://www.ime.gr/projects/courts/legislation.php να αναζητήσετε πληροφορίες για τους νομικούς επαγγελματίες και τους παράγοντες που επηρέαζαν τους ενόρκους. Προσπαθήστε να επισημάνετε διαφορές στο ρόλο των ενόρκων στην αρχαία Αθήνα και σήμερα. Τα στοιχεία που θα επιλέξετε, να τα καταγράψετε σε Πρόγραμμα Παρουσίασης. Η παρουσίασή σας να μη ξεπερνά τα πέντε λεπτά. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Γ 1. Ας υποθέσουμε ότι είσαι ο αντίπαλος του Μαντιθέου. Σε ένα κείμενο περίπου 100 λέξεων που θα γράψεις σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να προσπαθήσεις να διατυπώσεις την κατηγορία εναντίον του Μαντιθέου και να τη στηρίξεις με επιχειρήματα. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα στοιχεία που δίνει η εισαγωγή του λόγου στο http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgl-b124/636/4091,18669/ Σελίδα 8 από 14
και η πρόθεση, 3 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgl-b124/636/4091,18670/ ) Παραδείγματα δικανικών λόγων που θα σε βοηθήσουν στον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο είναι τα προοίμια των λόγων «Κατά Ερατοσθένους» και «Κατά Φίλωνος δοκιμασίας» που θα βρεις στις ακόλουθες ηλεκτρονικές διευθύνσεις. http://www.greeklanguage.gr/greeklang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=332 http://www.greeklanguage.gr/greeklang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=340 2. Να παρουσιάσεις σε δραματοποίηση τις κατηγορίες που διατύπωσε ο αντίπαλος του Μαντιθέου στους συμμαθητές σου. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δ Να αναζητήσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgl-c130/652/4163,19416 / τους τρόπους πειθούς στο σύγχρονο δικανικό λόγο και μετά να εντοπίσετε τη χρήση των δύο τελευταίων (επίκληση στο συναίσθημα και επίκληση στο ήθος του πομπού) στο προοίμιο του λόγου «Υπέρ Μαντιθέου». Η μία ομάδα μαθητών θα αναζητήσει τα σημεία του κειμένου, όπου γίνεται επίκληση στο συναίσθημα και η άλλη ομάδα τα σημεία, όπου γίνεται επίκληση στο ήθος του πομπού. Καταγράψτε τα συμπεράσματά σας σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου και παρουσιάστε τα στους συμμαθητές σας. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ε 1. Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο πίνακες ζωγραφικής που απεικονίζουν σκηνές από αρχαία δικαστήρια. Να τις αποθηκεύσετε σε Πρόγραμμα Παρουσίασης και να τις παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας. 2. Σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να καταγράψετε σε κείμενο περίπου 200 λέξεων διαφορές του τρόπου λειτουργίας της δημοκρατίας την κλασική εποχή και Σελίδα 9 από 14
σήμερα. Μπορείτε να αναφερθείτε στο θεσμό της δοκιμασίας και στην «εύθυνα», θεσμό της αρχαίας Αθήνας. Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από την ιστοσελίδα http://www.ime.gr/chronos/05/gr/politics/index_300.html (Κλασική εποχή, πολιτική Αθήνα, Αθηναϊκό πολίτευμα, Δημοκρατικές αρχές) Σε πεντάλεπτη παρουσίαση να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τα αποτελέσματα της εργασίας σας. ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ Τη δεύτερη δ. ώρα οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους με τη βοήθεια βιντεοπροβολέα στην ολομέλεια. Συζήτηση και συμπεράσματα για τα οφέλη που αποκόμισαν οι μαθητές από την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης πρότασης. Εικόνα 1 - Λεζάντα εικόνας Σελίδα 10 από 14
3.5 Ρόλος του διδάσκοντα Ο ρόλος του εκπαιδευτικού περιορίζεται στο να συντονίζει διακριτικά τη μαθησιακή διαδικασία, να επεξηγεί και να συμβουλεύει, όταν του ζητηθεί, να επιλύει ενδεχόμενα προβλήματα και να είναι έτοιμος να προβεί σε αναδιοργάνωση του διδακτικού υλικού, αν χρειαστεί, προκειμένου να έχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. 4. Πηγές Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Περιεχόμενου που αξιοποιήθηκαν http://ebooks.edu.gr/ http://www.greek-language.gr/greeklang/ancient_greek/tools/corpo http://www.greek-language.gr Σελίδα 11 από 14
5. Στοιχεία τεκμηρίωσης και επέκτασης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 5.1 Αποτελέσματα - Αντίκτυπος Η υλοποίηση του διδακτικής δοκιμής αντιμετώπισε προβλήματα πρακτικής φύσεως, όπως δυσκολία να παραχωρηθεί ο απαιτούμενος χρόνος στο εργαστήριο πληροφορικής, ώστε να εργαστούν οι μαθητές εκεί. Επίσης, το γεγονός ότι το συγκεκριμένο μάθημα ανήκει στα μαθήματα προσανατολισμού δημιούργησε άγχος σχετικά με τις ώρες που θα απαιτούνταν υπό το πρίσμα της έγκαιρης ολοκλήρωσης της ύλης. Η ανταπόκριση των μαθητών ήταν θετική και αυτό αντιστάθμισε τις προαναφερθείσες δυσκολίες. Μάλιστα, οι περισσότεροι μαθητές πρότειναν να επαναλάβουμε και σε άλλα μέρη του ρητορικού λόγου το συγκεκριμένο τρόπο διδασκαλίας. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι η υλοποίηση έγινε στις απαιτούμενες ώρες χωρίς να χρειαστεί επέκταση χρόνου. 5.2 Σχέση με άλλες ανοιχτές εκπαιδευτικές πρακτικές Παιδαγωγικά θα εφαρμοστεί η διερευνητική, μαθητοκεντρική και ομαδοσυνεργατική μάθηση. Σελίδα 12 από 14
Οι μαθητές θα ερευνήσουν το ζητούμενο υλικό, θα το αξιολογήσουν και θα οδηγηθούν σε συμπεράσματα δουλεύοντας σε ομάδες στις οποίες θα αναλάβουν συγκεκριμένους ρόλους ενώ η συνδρομή του διδάσκοντα θα είναι κυρίως καθοδηγητική (διευκολυντής της προσπάθειας των μαθητών). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού περιορίζεται στο να συντονίζει διακριτικά τη μαθησιακή διαδικασία, να επεξηγεί και να συμβουλεύει, όταν του ζητηθεί, να επιλύει ενδεχόμενα προβλήματα και να είναι έτοιμος να προβεί σε αναδιοργάνωση του διδακτικού υλικού, αν χρειαστεί, προκειμένου να έχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Από την άλλη, ο μαθητής προσδοκάται να αυτενεργήσει και να σταματήσει να είναι παθητικός ακροατής και δέκτης γνώσεων. Η προσέγγιση είναι ιστορικο-φιλολογική και ταυτόχρονα κειμενοκεντρική και ερμηνευτική. Στηρίζεται στη διαθεματικότητα με άλλα μαθήματα. 5.3 Αξιοποίηση, Γενίκευση, Επεκτασιμότητα Η συγκεκριμένη πρόταση θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στα άλλα μέρη του ρητορικού λόγου με ανάλογες δραστηριότητες. Κάποιες από αυτές, η γράφουσα ευελπιστεί να μπορέσει να τις εφαρμόσει στο μέλλον Σελίδα 13 από 14
6. Πρόσθετο υλικό που αξιοποιήθηκε Διδακτικό υλικό και εργαλεία : Σχολικό εγχειρίδιο Φύλλα εργασίας σε ηλεκτρονική μορφή Πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου (Microsoft Word) Διαδίκτυο, φυλλομετρητής Πρόγραμμα παρουσιάσεων (Power Point) Βιντεοπροβολέας Συσκευή φορητής μνήμης (USB device) Σύνδεσμοι εξωτερικών πόρων http://ebooks.edu.gr/ http://www.greek-language.gr/greeklang/ancient_greek/tools/corpo http://www.greek-language.gr http://www.ime.gr/chronos Σελίδα 14 από 14