Ολική Διοίκηση Υδροπονικού Θερμοκηπίου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τα θερμοκήπια σήμερα... Ολική διοίκηση θερμοκηπίου Ολική Διοίκηση Υδροπονικού Θερμοκηπίου Total Greenhouse Management Χρήστος Δ. Κατσάνος & Ευάγγελος Δρίμτζιας* Το γεγονός ότι οι σημερινοί καταναλωτές απαιτούν κηπευτικά προϊόντα ασφαλή και φρέσκα δεν είναι πλέον κάτι που προκαλεί εντύπωση. Τα προϊόντα ποιότητας δεν αναπτύσσονται από μόνα τους. Απαιτούν μία συγκεκριμένη προσέγγιση που μάχεται συνεχώς να πετύχει τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στο περιβάλλον, τους ανθρώπους και την τιμή (αειφορία). Οι υδροπονικές θερμοκηπιακές εκμεταλλεύσεις μπορούν να απαντήσουν θετικά στις παραπάνω προϋποθέσεις. ΑΓΟΡΑ: Από εδώ ξεκινούν όλα! Οι καταναλωτικές συμπεριφορές δεν είναι απλές στη δομή τους, ούτε είναι εύκολο να κατανοηθούν. Με άλλα κριτήρια αγοράζει ένας κάτοικος μιας μεγαλούπολης από κάποιον που ζει σε μια πόλη ή κωμόπολη και με διαφορετικά κάποιος που κατοικεί σε κάποιο χωριό. Αν θέλουμε όμως να προσεγγίσουμε το μεγαλύτερο μέρος του καταναλωτικού δυναμικού τότε θα πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο στη συμπεριφορά των καταναλωτών που ζουν τόσο στην Αθήνα όσο και στις μεγάλες πόλεις. Οι καταναλωτές αυτοί αγοράζουν κυρίως από τα καταστήματα αλυσίδων λιανεμπορίου τα οποία είναι διάσπαρτα σε όλη την επικράτεια. Τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν τόσο οι αγοραστές των super markets όσο και οι καταναλωτές τους είναι σύνθετα και μπορεί να αφορούν τόσο το ίδιο το προϊόν όπως π.χ. για την τομάτα Μέγεθος 150-180 γρ Κόκκινο έντονο χρώμα Ομοιομορφία Καλή γεύση Άρωμα Διατηρησιμότητα στο ράφι και στο σπίτι Όσο και την εμφάνισή του και τα logistics όπως: Ελκυστική συσκευασία Παραγωγή όλο το χρόνο Παράδοση σε συγκεκριμένο χρόνο Όπως και θέματα που έχουν σχέση με την ασφάλεια όπως: Μηδενικά ή κάτω των επιτρεπτών ορίων φυτοπροστατευτικών προιόντων (MRLs) Απαλλαγμένα από μικροβιολογικό φορτίο Καθώς και θέματα πολιτικής όπως: Πιστοποίηση του παραγωγού ως φιλοπεριβαλλοντικού πολίτη (ορθή χρήση νερού και εισροών) Σωστή συμπεριφορά και διαχείριση των εργαζομένων. Και φυσικά όλα τα παραπάνω σε συνάρτηση με την τιμή του προϊόντος (value for money). Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι: Πώς μπορεί κανείς να ανταποκριθεί στις παραπάνω απαιτήσεις? Το Υδροπονικό Θερμοκήπιο το οποίο λειτουργεί σύμ- φωνα με τις αρχές της Ολικής Διοίκησης Θερμοκηπίου μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα αυτό. Ερώτηση 1: Αλήθεια, τι είναι το υδροπονικό θερμοκήπιο? Απάντηση: Γεωπονική προσέγγιση = Χώρος όπου επικρατούν συνθήκες της 5 ης εποχής δηλαδή μια ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΝΟΙΞΗ!!! Οικονομική Προσέγγιση = Επιχείρηση Εντάσεως Κεφαλαίου & Εντάσεως Εργασίας (πολλά χρήματα επένδυση/ τ.μ = πολλά χρήματα τζίρος /τ.μ.) Κατεύθυνση = Όχι στη Γεωργία και στον παραγωγό αλλά στο ΤΡΟΦΙΜΟ και τον ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ!!! Ερώτηση 2: Πως επιτυγχάνονται οι σκοποί και στόχοι ενός υδροπονικού θερμοκηπίου? Απάντηση: Μέσω της Ολικής Διοίκησης Θερμοκηπίου (Total Greenhouse Management-TGM ). Δηλαδή? TGM είναι το σύστημα διαχείρισης της ποιότητας στον πρωτογενή τομέα που στοχεύει στην παραγωγή ασφαλών και υγιεινών αγροτικών προϊόντων, χωρίς υπολείμματα φυτοφαρμάκων, με ορθολογική χρήση νερού και λιπασμάτων, με πλήρως ελεγχόμενες και καταγεγραμμένες διαδικασίες, χωρίς να διαταραχθεί το περιβάλλον, με τήρηση των νομικών απαιτήσεων και των προδιαγραφών. Ο σκοπός λοιπόν είναι η άσκηση της γεωργίας με όρους που σέβονται την υγεία και ασφάλεια του παραγωγού και του καταναλωτή, την ποιότητα των προϊόντων και ταυτόχρονα προάγουν το περιβάλλον και την κερδοφορία. Με μία λέξη την επίτευ- * Ο κ. Χρήστος Δ. Κατσάνος (katsanos@dkggroup.com) είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων και ασχολείται με τον κλάδο των θερμοκηπίων πάνω από 15 χρόνια. Είναι Executive Director του DKG GROUP με δραστηριοποίηση στις Βαλκανικές και τις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης σε όλη την αλυσίδα αξίας των θερμοκηπιακών προϊόντων. * Ο κ. Ευάγγελος Δρίμτζιας (drimtzias@dkggroup.com) ασχολείται με την Υδροπονία και τις Θερμοκηπιακές καλλιέργειες πάνω από 18 χρόνια. Είναι Πρόεδρος του DKG GROUP και τα τελευταία έτη επικεντρώνεται σε λύσεις παραγωγής τροφίμων στις πόλεις (urban farming). 118 Γεωργία - Κτηνοτροφία, τεύχος 10/2011

ξη της ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ. Ερώτηση 3: Ποιες είναι οι Αειφόρες Πρακτικές του Υδροπονικού Θερμοκηπίου? Απάντηση: Κατ αρχάς η Υδροπονία. Μια μέθοδος που οι ρίζες της βρίσκονται στους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας και στους Αζτέκους του Περού. Η μέθοδος με την οποία ο χώρος του θερμοκηπίου είναι απομονωμένος από τις ασθένειες του εδάφους, με άμεσο έλεγχο του τι συμβαίνει στο χώρο της ριζόσφαιρας, και καθοδήγησης των φυτών από τη βλαστική στην αναπαραγωγική φάση και αντίστροφα. Μέσω της υδροπονικής μεθόδου επιτυγχάνονται: Προϊόντα με έντονο χρωματισμό και ομοιομορφία Καλύτερη γεύση των προϊόντων Μεγάλη διάρκεια συγκομιδής (έως και 10 μήνες για τομάτα, 8 μήνες για φράουλα, 8 κύκλους/έτος για μαρούλι κλπ) Μεγάλες παραγωγές/στρέμμα Άμεσος έλεγχος της ρίζας Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη χρήση νερού μιας και χρησιμοποιείται η άρδευση με σταγόνα. Μάλιστα στην περίπτωση των υδροπονικών καλλιεργειών ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τα θερμοκήπια σήμερα... μπορεί να επιτευχθεί μείωση στην κατανάλωση νερού και λιπασμάτων της τάξης του 60-70% σε σχέση με τις υπαίθριες καλλιέργειες. Λιγότερα λιπάσματα. Η χρήση μελισσών (Bombus terrestris) για φυσική γονιμοποίηση των ανθέων. Αυτό οδηγεί σε: Λιγότερα εργατικά Ομοιομορφία καρπών Μεγαλύτερο βάρος καρπών Περισσότερο άρωμα και καλύτερη γεύση. Η Ολοκληρωμένη Καταπολέμηση Εχθρών (IPM) με τη χρήση ωφελίμων εντόμων για τον έλεγχο των εχθρών με άμεσα αποτελέσματα: Την ελαχιστοποίηση των εφαρμογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων Μείωση του κόστους παραγωγής Λιγότερα εργατικά Μεγαλύτερη παραγωγή μιας και σε κάθε εφαρμογή τα φυτά μένουν στάσιμα για 2-3 ημέρες (2* 10 εφαρμογές = 20 ημέρες λιγότερες συγκομιδή) Βελτίωση περιβάλλοντος μιας και δεν εκτοξεύονται στο περιβάλλον χημικές ουσίες. Η πολιτική καθαριότητας μέσα στο θερμοκήπιο εξασφαλίζει τη minimum επαφή των προϊόντων με τον ανθρώπινο παράγοντα άρα και μειώνει τις πιθανότητες διασταυρούμενης μόλυνσης των προϊόντων. Ο έλεγχος του κλίματος που επιτρέπει: Τις καλύτερες συνθήκες εργασίας Χαμηλότερο κόστος ενέργειας/ψύξης Ολική διοίκηση θερμοκηπίου Γεωργία - Κτηνοτροφία, τεύχος 10/2011 119

Ολική διοίκηση θερμοκηπίου ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τα θερμοκήπια σήμερα... Ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης των φυτών Ιδανικές συνθήκες συγκομιδής και διατήρησης των καρπών Σε περίπτωση που εφαρμόζεται διοξειδίο του άνθρακα (CO 2 ) αυτό συνεισφέρει στη μείωση των αποτυπωμάτων διοξειδίου του άνθρακα (carbon footprints) στο περιβάλλον και ταυτόχρονα βοηθά σε μεγαλύτερες παραγωγές. Ερώτηση 4. Όλα τα παραπάνω που συμβαίνουν σε ένα υδροπονικό θερμοκήπιο, πως γίνονται αντιληπτά από τους αγοραστές/καταναλωτές? Απάντηση: Με την Πιστοποίηση Κάτω από το πρίσμα ότι ο παραγωγός είναι ένας ΕΠΙ- ΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ και η θερμοκηπιακή εκμετάλλευση είναι μια ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ η οποία υπόκειται στους ίδιους κανόνες με τις επιχειρήσεις άλλων κλάδων, είναι κατανοητό ότι η οποιαδήποτε επέμβαση στους συντελεστές παραγωγής μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στην επιχείρηση. Πριν την Πιστοποίηση, ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η εκτέλεση ενός Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης (Σ.Ο.Δ.) από τον παραγωγό, σημαίνει: 1. Την παρουσία ενός επιστήμονα Γεωπόνου ο οποίος και έχει αποκλειστικά την επίβλεψη της διαχείριση της εκμετάλλευσης και ο οποίος είναι επιφορτισμένος να επιλύσει όλες τις απαιτήσεις των καλλιεργειών (θρέψη, άρδευση, φυτοπροστασία, εργατικό δυναμικό κλπ), και ο οποίος μαζί με τον επιχειρηματία παραγωγό καταστρώνει ένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΔΡΑΣΗΣ. 2. Η επιχείρηση αρχίζει να έχει ιστορικό (καταγραφή στοιχείων της εκμετάλλευσης) το οποίο είναι πολύτιμο κατά το σχεδιασμό της επόμενης χρονιάς. 3. Τα προϊόντα διασφαλίζονται ότι δεν θα έχουν υπολείμματα ΦΠΠ (αφού δίνονται σωστές οδηγίες, γίνονται οι σωστές πρακτικές και διενεργούνται εσωτερικοί έλεγχοι) 4. Από την πρώτη χρονιά τα έξοδα του συστήματος αποσβένονται με τη μείωση των λιπασμάτων, φυτοπροστα- τευτικών προϊόντων, εργατικών (σωστές επεμβάσεις) κλπ. Όταν πλέον ο Παραγωγός προχωρήσει στην ΠΙΣΤΟΠΟΙ- ΗΣΗ (διενέργεια επιθεώρησης ελέγχου από εξειδικευμένο φορέα για την απονομή Πιστοποιητικού) τότε μπορεί να έχει πρόσθετα οφέλη όπως: 1. Την εμπειρία του φορέα που μπορεί να αξιολογήσει σωστά αν η προσπάθεια είναι στη σωστή κατεύθυνση 2. Την περαιτέρω αναγνώριση τόσο από την υπόλοιπη αλυσίδα εμπορίας του προϊόντος (λαχαναγορά, βιομηχανία μεταποίησης, super markets κλπ) όσο και από τους τελικούς καταναλωτές. 3. Να χρησιμοποιήσει την Πιστοποίηση ως διαβατήριο προσέγγισης νέων αγορών (Ελλάδα ή εξωτερικό) 4. Να αντεπεξέλθει επιτυχώς στον ανταγωνισμό από τα εισαγόμενα προϊόντα. 5. Να έχει τη δυνατότητα να σχηματίσει ομάδα(ες) με άλλους παραγωγούς με την ίδια νοοτροπία, ώστε να προσεγγίσει νέες αγορές αλλά και να αναπτύξει πιο ευέλικτους τρόπους προμήθειας πρώτων υλών σε πολύ ανταγωνιστικές τιμές. Η Πιστοποίηση είναι συνώνυμη του Επώνυμου Προϊόντος. Η πιστοποίηση έχει στόχο την Ενδυνάμωση της Εμπιστοσύνης της εφοδιαστικής αλυσίδας και των καταναλωτών. Μέσω του Πιστοποιητικού ο καταναλωτής αποδέχεται ότι τα Πιστοποιημένα Προϊόντα έχουν σχέση με: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΕΒΑΣΜΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η πιστοποίηση από μόνη της ΔΕΝ μπορεί να επιφέρει Πωλήσεις ή υψηλότερες τιμές. Τα γεωργικά προϊόντα ακολουθούν κι αυτά τους κανόνες marketing όλων των άλλων προϊόντων. Επιπροσθέτως χρειάζονται: Ελκυστική Συσκευασία Σταθερή παραγωγή στη μονάδα του χρόνου Logistics Προβολή Στρατηγική Επιμονή Η Πιστοποίηση όμως είναι ένας δρόμος που μπορεί να οδηγήσει σε νέες αγορές και να εξασφαλίσει καθεστώς προτίμησης από τους καταναλωτές. Ερώτηση 5. Ποιο είναι το μέλλον των υδροπονικών θερμοκηπίων και των προιόντων τους? Απάντηση: Ο δρόμος για την επιβίωση στο μέλλον των γεωργικών επιχειρήσεων στην πρωτογενή παραγωγή περνάει από την ικανοποίηση των πελατών τους είτε αυτοί είναι οι τελικοί καταναλωτές, είτε αυτοί βρίσκονται στα διάφορα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η ικανοποίηση του πελάτη ξεκινά πρώτα από την κατανόηση των αναγκών τους. Ο τελικός καταναλωτής απαιτεί τα γεωργικά προϊόντα που φτάνουν στο πιάτο του να διακρίνονται για την ασφάλεια (καθόλου υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊό- 120 Γεωργία - Κτηνοτροφία, τεύχος 10/2011

ντων ή έστω μικρότερα από τα MRLs, απουσία επιβλαβών μικροοργανισμών) και την ποιότητα ανάλογα με την αξία τους (value for money) και αυτό να συνοδεύεται με κάποιο πιστοποιητικό που να εξασφαλίζει σε περίπτωση προβλήματος την ιχνηλασιμότητα μέχρι το θερμοκήπιο που παράχθηκε το προϊόν. Οι ενδιάμεσοι φορείς της εφοδιαστικής αλυσίδας (λαχαναγορά, λαϊκές αγορές, catering, mini markets γειτονιάς, supermarkets κλπ) εκτός των προαναφερθέντων για να είναι ικανοποιημένοι απαιτούν και: την ανάληψη της ευθύνης (product liability) από τον παραγωγό σε περίπτωση προβλήματος παραδόσεις προϊόντων στην ώρα τους, βολικές συσκευασίες ανάλογα με τις ανάγκες τους, ικανοποίηση της ιχνηλασιμότητας σε κάθε στάδιο. Η θερμοκηπιακή επιχείρηση για να επιβιώσει και να αποφέρει κέρδη θα πρέπει να μειώσει το κόστος των εισροών της (φυτοπροστατευτικά προιόντα, λιπάσματα, νερό, κατανάλωση ενέργειας, εργατικά κλπ) καθώς και να προχωρήσει προς την ολοκλήρωσή της σε σχήματα που έχουν σχέση με την εμπορία των προϊόντων της. Το τρίπτυχο Παραγωγός με Κερδοφορία, Ευχαριστημένος Πελάτης (εσωτερικός, ενδιάμεσος και τελικός καταναλωτής), Σεβασμός στο Περιβάλλον, είναι πλέον απαίτηση της επιχειρηματικής πραγματικότητας. Το διαβατήριο επικοινωνίας του παραγωγού με την υπόλοιπη εφοδιαστική αλυσίδα (αναγνωρισιμότητα σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο) είναι η Πιστοποίηση αυτών των Συστημάτων με βάση διεθνή πρότυπα και πρωτόκολλα (π.χ. AGRO 2-1 & 2-2, GLOBALG.A.P. (EUREPGAP), ISO, HACCP, BRC, IFS κλπ) από Ανεξάρτητους Αξιόπιστους Φορείς που να είναι σε θέση να εγγυηθούν την πραγματική υλοποίηση της παραπάνω δράσης (έχοντας φυσικά αποδεδειγμένη εμπειρία και ανάλογο προσωπικό σε θέματα Πιστοποίησης). Ερώτηση 6. Ωραία ακούγονται όλα αυτά. Ποιά είναι τα απαιτούμενα βήματα για μια θερμοκηπιακή εκμετάλλευση με θετικό οικονομικό αποτέλεσμα; Απάντηση: 1. Έρευνα αγοράς, ώστε να διαπιστωθεί ποια προϊόντα είναι ελκυστικά για τον καταναλωτή. 2. Εκπόνηση ενός λεπτομερούς Business Plan. 3. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν τα νέα επενδυτικά προγράμματα. 4. Πιστή τήρηση του χρονοδιαγράμματος της υλοποίησης της επένδυσης και πιστή εφαρμογή των πληροφοριών που έχουν σχέση με την παραγωγικότητα. 5. Εφαρμογή υδροπονικής μεθόδου. 6. Αξιοποίηση της ήδη υπάρχουσας τεχνογνωσίας, από ελληνικές εταιρείες συμβούλων. 7. Συνεχή ενημέρωση του παραγωγού σε παραγωγικά θέματα που έχουν σχέση με την καλλιέργειά του. 8. Τυποποίηση των προϊόντων του σε ελκυστικές συσκευασίες. 9. Πιστοποίηση των καλλιεργητικών πρακτικών του. Γεωργία - Κτηνοτροφία, τεύχος 10/2011 121