To Εργασιακό Άγχος Κοστίζει Το εργασιακό άγχος αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως η μεγαλύτερη πρόκληση τόσο στην υγεία των εργαζόμενων όσο και σε εκείνη των επιχειρήσεων Η υγεία και η ευεξία μπορούν να επηρεαστούν από την εργασία τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Σε βέλτιστες εργασιακές συνθήκες, η εργασία μπορεί να αποτελέσει στόχο, να δώσει νόημα για την ζωή και να προσδώσει στο άτομο ταυτότητα, αυτό-σεβασμό, κοινωνική στήριξη και υλικές αμοιβές. Όμως οι σύγχρονες συνθήκες εργασίας δεν είναι ιδανικές. Έρευνες δείχνουν ότι μεγάλα ποσοστά των εργαζόμενων στην Ευρώπη είτε έχουν εργασίες με αυστηρές προθεσμίες, είτε εκτελούν μονότονες εργασίες, είτε δεν έχουν καμία επιρροή στην οργάνωση της εργασίας τους, είτε όλα αυτά μαζί. Οι παραπάνω παράγοντες, αλλά και πολλοί άλλοι, προκαλούν το γνωστό «εργασιακό άγχος», το οποίο έχει άμεσες επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, όσο και στην εργασιακή του απόδοσή. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ Ως άγχος ορίζεται ο τρόπος µε τον οποίο ο οργανισμός προετοιμάζεται να αντιδράσει απέναντι σε απειλές και κινδύνους. Αφορά ακριβώς εκείνο το αίσθημα που βιώνουν τα άτομα όταν δέχονται πιέσεις είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ. οικογένεια, σχέσεις, σπουδές, εργασία) είτε από τον εαυτό τους (π.χ. προσδοκίες, απαιτήσεις, επιθυμίες, αρνητικός τρόπος σκέψης, ορισμένες αρνητικές συνήθειες (όπως τελειομανία), στοιχεία προσωπικότητας κτλ.) και στον τρόπο με τον οποίο αυτά αντιδρούν όταν δέχονται αυτές τις πιέσεις. Στους σύγχρονους χώρους εργασίας η πίεση είναι αναπόφευκτη λόγω των αυξημένων απαιτήσεων. Ανάλογα με τη φύση της εργασίας και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, η πίεση μπορεί να το κινητοποιεί ή να του παρέχει κίνητρο. Ωστόσο αν η πίεση γίνει υπερβολική ή μη διαχειρίσιμη τότε καταλήγει σε εργασιακό στρες. 1 / 6
Το εργασιακό άγχος προκαλείται από ένα πλήθος παραγόντων πίεσης. Μερικοί από τους συχνότερους είναι: - Υπερφόρτωση ή λιγοστή εργασία - Ανεπαρκής χρόνος ή μέσα για την ολοκλήρωση εργασιών - Έλλειψη σαφούς περιγραφής, απαιτήσεων ή ελέγχου της εργασίας - Μη αναγνώριση ή αμοιβή για την καλή εργασιακή απόδοση - Πολλές ευθύνες με περιορισμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων - Έλλειψη επικοινωνίας, συνεργασίας ή υποστήριξης από προϊστάμενους, συναδέλφους ή υφιστάμενους - Εργασιακή ανασφάλεια (μη μονιμότητα, επικίνδυνες συνθήκες εργασίας, κ.ά) - Προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα ή την θρησκεία - Έκθεση σε βία, απειλές ή παρενοχλήσεις, κ.ά ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Δεδομένου ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα σημάδια του άγχους πριν αυτά γίνουν έντονα και επηρεάσουν σημαντικά την υγεία του ατόμου. Τα συμπτώματα του έντονου άγχους εκδηλώνονται σε τέσσερα επίπεδα: στο σώμα (Φυσικά), στη σκέψη (Γνωστικά), στο συναίσθημα (Συναισθηματικά) και στη συμπεριφορά (Συμπεριφοριστικά): Φυσικά : - Κεφαλαλγίες - Σφιγμένοι μύες/ πόνοι στην πλάτη, τον αυχένα - Μυϊκή ένταση και ακαμψία - Ναυτία, ζάλη, εφίδρωση - Πόνος στο στήθος, ταχυκαρδία - Ξηροστομία - Δύσπνοια - Αύξηση ή απώλεια βάρους - Δερματικές παθήσεις (έκζεμα) - Διαρκές αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης, κ.ά 2 / 6
Γνωστικά : - Προβλήματα μνήμης - Αναποφασιστικότητα - Αδυναμία συγκέντρωσης - Πρόβλημα καθαρής σκέψης - Αρνητική σκέψη - Αγχωτικές ή φευγαλέες σκέψεις - Σταθερό αίσθημα ανησυχίας - Απώλεια διάθεσης για οτιδήποτε ευχαριστεί το άτομο - Απώλεια αντικειμενικότητας, κ.ά. Συναισθηματικά : - Κατήφεια - Υπερένταση/ διέγερση - Δυσφορία/ Ανησυχία - Οξυθυμία - Ευερεθιστότητα, ανυπομονησία - Απαισιοδοξία - Διαρκής ανησυχία/ Φοβίες - Γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων - Αδυναμία χαλάρωσης - Αίσθηση νευρικότητας και αγωνίας - Αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης - Κατάθλιψη ή αίσθημα δυστυχίας, κ.ά. Συμπεριφοριστικά : - Υπερκατανάλωση τροφής ή ανορεξία - Υπνηλία ή αϋπνία - Κοινωνική απόσυρση/ απομόνωση - Εγκατάλειψη - Παρορμητικότητα - Έλλειψη οργανωτικής ικανότητας - Επιθετικότητα - Χρήση αλκοόλ, τσιγάρων - Νευρικές συνήθειες (π.χ. δάγκωμα των νυχιών, τρίξιμο των δοντιών ή σφίξιμο σαγονιών) 3 / 6
- Υπερβολικές αντιδράσεις, κ.ά Καθένα από τα συμπτώματα αυτά μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό εάν συνεχιστεί για πολύ. Για παράδειγμα από την έκκριση αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης στο αίμα αυξάνεται ο καρδιακός παλμός και η πίεση, καθώς και τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος καρδιαγγειακών διαταραχών, ή βλάβης στο συκώτι. Επίσης η έκκριση των ορμονών του θυρεοειδούς στο αίμα οδηγεί σε εξάντληση, απώλεια βάρους και γενικά σωματική κατάρρευση. Πέραν από τον ανθρώπινο οργανισμό, το εργασιακό άγχος μπορεί να επηρεάσει και τις επιχειρήσεις αυξάνοντας την συστηματική αποχή των εργαζομένων από τα καθήκοντά τους, μειώνοντας την αφοσίωση στην εργασία, κλιμακώνοντας τις επισφαλείς εργασιακές πρακτικές και τον αριθμό των ατυχημάτων, κ.ά. Με λίγα λόγια, το εργασιακό άγχος επηρεάζει συνολικά την αποδοτικότητα, την παραγωγικότητα και την εικόνα των επιχειρήσεων. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους είναι εκείνος που παίρνει σαν βάση την πηγή του άγχους με στόχο την πλήρη αντιμετώπισή του. Σε ατομικό επίπεδο, μερικές χρήσιμες στρατηγικές αντιμετώπισης των πιεστικών καταστάσεων που προκαλούν άγχος μπορεί να είναι: - Βελτίωση της διαχείρισης χρόνου και των οργανωτικών ικανοτήτων: Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την καταγραφή υποχρεώσεων/ δραστηριοτήτων, τον καθορισμό προτεραιοτήτων, την τμηματοποίηση και ανάθεση εργασιών όπου είναι εφικτό, τη δημιουργία ισορροπημένου χρονικού προγράμματος, κ.ά. - Ελεύθερος χρόνος στο καθημερινό πρόγραμμα: Σκοπός είναι η φυσική άσκηση ή η ενασχόληση με ευχάριστη δραστηριότητα - Σταθερό πρόγραμμα ύπνου - Σωστές διατροφικές συνήθειες: Ισορροπημένη διατροφή, στις σωστές 4 / 6
ποσότητες και πλούσια σε βιταμίνες, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και άλλα θρεπτικά στοιχεία. - Καλή επικοινωνία: Αλλαγή και βελτίωση του τρόπου επικοινωνίας με συναδέλφους και φιλικά άτομα, σύντροφο ή οικογένεια. Σε εταιρικό επίπεδο μπορούν να σημειωθούν οργανωτικές αλλαγές για να αποτρέψουν το εργασιακό άγχος. Κάποιες προτάσεις είναι οι ακόλουθες: - Διαχείριση άγχους μέσω εργονομίας (βελτίωση εξοπλισμού που χρησιμοποιείται κατά την εργασία), σχεδιασμού εργασιακού προγράμματος για την αποφυγή συγκρούσεων, χρονοδιαγράμματα με εναλλασσόμενες βάρδιες, κ.ά. - Σαφής Οργανωτική Δομή και Πρακτικές: Σαφείς πληροφορίες για την δομή, το σκοπό και την πρακτική της επιχείρησης στους εργαζόμενους, Καθορισμός εργασιακών ρόλων και σαφής καθορισμός ευθυνών. - Εργασιακή περιγραφή/ περιεχόμενο: Περιλαμβάνει την ξεκάθαρη περιγραφή των καθηκόντων των εργαζομένων και των σχεδιασμό καθηκόντων που παρέχουν κίνητρο, αίσθημα πληρότητας και την δυνατότητα να χρησιμοποιούνται ικανότητες - Συμμετοχή/ έλεγχος: Συμμετοχή των εργαζόμενων στις αποφάσεις ή τις δράσεις που επηρεάζουν την εργασία τους - Φόρτος εργασίας: Διασφάλιση αναθέσεων συμβατών με τις δυνατότητες και τους πόρους των εργαζομένων και εφαρμογή ανάκτησης από ειδικά απαιτητική σωματική ή νοητική εργασία - Εργασιακή ασφάλεια - Σχεδιασμός περιβάλλοντος: Βελτίωση των φυσικών εργασιακών συνθηκών αλλά και του κοινωνικού περιβάλλοντος με την παροχή ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση (συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής και κοινωνικής στήριξης και βοήθειας μεταξύ των συναδέλφων). - Εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων: Οι ικανότητες, οι γνώσεις και η ειδίκευση κάθε εργαζομένου θα πρέπει να ταιριάζει όσο γίνεται περισσότερο με της ανάγκες τις εργασίας του. - Ανάπτυξη ευαίσθητων και ανταποκρινόμενων συστημάτων διαχείρισης και αναβαθμισμένη επαγγελματική παροχή υπηρεσιών υγείας : Βελτίωση συμπεριφοράς για την αντιμετώπιση του εργασιακού άγχους, της γνώσης και της κατανόησής του καθώς και των ικανοτήτων τους να ανταπεξέλθουν σε αυτό όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται. 5 / 6
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Είναι αδύνατο σε ένα άρθρο να αποτυπωθεί το φαινόμενο, οι επιπτώσεις ή η αντιμετώπιση του εργασιακού άγχους. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα πρέπει κανείς εργαζόμενος ή επιχειρηματίας να το υποτιμήσει, πόσο μάλλον δε να το αγνοήσει. Κι αν δεν σας έπεισε τίποτα από τα παραπάνω, παρακαλώ λάβετε υπόψη την εκτίμηση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας: «το εργασιακό άγχος κοστίζει (μόνο) στην αμερικάνικη βιομηχανία 200 δισ. δολάρια σε απώλεια παραγωγικότητας, ασθένειες και πρόωρους θανάτους» Η πύλη Ψυχολογίας " "E-Psychology.gr " δημοσίευσε το άρθρο της Κέλλυ Ψυλλάκη με τίτλο "Το Εργασιακό Άγχος...Κοστίζει". Επίσης το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Επιμελητηρίου Ηρακλείου "Βήματα στην Ανάπτυξη" (δείτε εδώ ). 6 / 6