ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΥΝΟΨΗ Περίληψη Στην παρούσα μελέτη περιγράφεται η κατάσταση όσον αφορά την επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως στο πεδίο του δικαίου της ΕΕ. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα εκτεταμένης έρευνας με θέμα τις εμπειρίες δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικού προσωπικού σε σχέση με την επιμόρφωσή τους. Περιλαμβάνονται επίσης τα χαρακτηριστικά των φορέων επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ και στο σύνολο των 27 κρατών μελών. Διατυπώνονται λεπτομερείς συστάσεις σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης των εμποδίων στη συμμετοχή σε προγράμματα κατάρτισης και προαγωγής των βέλτιστων πρακτικών στο σύνολο της ΕΕ. Η μελέτη εκπονήθηκε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από την Ακαδημία Ευρωπαϊκού Δικαίου (ΑΕΔ) στο πλαίσιο κοινοπραξίας με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών (ΕΔΚΔ). PE 453.198 EL

Το παρόν έγγραφο εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ John COUGHLAN Jaroslav OPRAVIL Wolfgang HEUSEL ΑΡΜΟΔΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ Δανάη ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο B-1047 Βρυξέλλες Ηλεκτρονική διεύθυνση: poldep-citizens@europarl.europa.eu ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Πρωτότυπο: EN Σύνοψη: BG, CS, DA, DE, EL, ES, ET, FI, FR, HU, IT, LT, LV, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, SV ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ Για να επικοινωνήσετε με το Τμήμα Πολιτικής Γ ή για να εγγραφείτε συνδρομητής στο ενημερωτικό δελτίο του, απευθυνθείτε στη διεύθυνση: poldep-citizens@europarl.europa.eu Το χειρόγραφο ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2011 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Βρυξέλλες, 2011 Το παρόν έγγραφο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://www.europarl.europa.eu/activities/committees/studies.do?language=en http://www.ipolnet.ep.parl.union.eu/ipolnet/cms ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ Οι απόψεις που διατυπώνονται στο παρόν έγγραφο αποτελούν αποκλειστική ευθύνη του συντάκτη και δεν εκφράζουν κατ ανάγκη την επίσημη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και η μετάφραση για μη εμπορικούς σκοπούς, με την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή, να έχει ενημερωθεί εκ των προτέρων ο εκδότης και να του έχει αποσταλεί αντίτυπο.

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΣΥΝΟΨΗ Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται να παρουσιαστεί μια εμπεριστατωμένη, αντικειμενική ανάλυση της επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της ΕΕ όσον αφορά το δίκαιο της ΕΕ, το δίκαιο άλλων κρατών μελών και το συγκριτικό δίκαιο, με σκοπό: τη χαρτογράφηση της τρέχουσας κατάστασης στο πεδίο της επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών στην ΕΕ όσον αφορά τις σχολές και τους φορείς που παρέχουν τέτοιου είδους επιμόρφωση την κατάρτιση καταλόγου βέλτιστων πρακτικών στο πεδίο της επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών, ιδίως όσον αφορά το δίκαιο της ΕΕ, οι οποίες μπορούν να ανταλλάσσονται μεταξύ των επιμέρους χωρών τη διατύπωση συστάσεων σχετικά με πιθανές λύσεις για την αντιμετώπιση αδυναμιών που έχουν εντοπιστεί στο τρέχον σύστημα επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ. Η μελέτη περιλαμβάνει: περιγραφές των φορέων επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ, περιλαμβανομένων των φορέων που έχουν συσταθεί ειδικά για την επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών, των οργανισμών οι οποίοι, παράλληλα με την κεντρική τους δραστηριότητα, παρέχουν επιμόρφωση σε δικαστές και εισαγγελείς, καθώς και των ενώσεων δικαστών οι οποίες παρέχουν επιμόρφωση στα μέλη τους περιγραφές των φορέων επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών σε εθνικό επίπεδο στο σύνολο των 27 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης της επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών σε κάθε κράτος μέλος, τους ανθρώπινους και δημοσιονομικούς πόρους που είναι διαθέσιμοι για τον συγκεκριμένο σκοπό, τον αριθμό των δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων που επιμορφώνονται κάθε έτος και άλλες βασικές πληροφορίες τα αποτελέσματα της έρευνας που παραγγέλθηκε στο πλαίσιο της μελέτης, στην οποία δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικοί υπάλληλοι από το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ερωτήθηκαν σχετικά με τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους σε σχέση με την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ, τις επαφές τους με ξένες δικαστικές αρχές, το πώς αξιολογούν τα προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών, καθώς και άλλους παράγοντες καίριας σημασίας για τη διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής δικαστικής παιδείας. Παρέχεται περίληψη των δεδομένων για το σύνολο της ΕΕ όσον αφορά τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών, καθώς και περιλήψεις των αποτελεσμάτων της έρευνας, σε επίπεδο ΕΕ, μεταξύ δικαστών και εισαγγελέων, αφενός, και δικαστικών υπαλλήλων, αφετέρου. Στη μελέτη περιλαμβάνεται συγκριτική αξιολόγηση των πληροφοριών και δεδομένων που συνελέγησαν και διατυπώνονται συστάσεις όσον αφορά τις βέλτιστες πρακτικές και πιθανές λύσεις για την αντιμετώπιση υφιστάμενων αδυναμιών στο πεδίο της επιμόρφωσης των δικαστικών λειτουργών. 3

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις Γνώσεις και εμπειρίες από την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Η μάχη για να πεισθούν οι δικαστές και εισαγγελείς σχετικά με τη σημασία του δικαίου της ΕΕ στην άσκηση των καθηκόντων τους φαίνεται να έχει εν πολλοίς κερδηθεί: επικρατεί αυξημένος βαθμός ευαισθητοποίησης για τη σημασία του δικαίου της ΕΕ σε όλα τα κράτη μέλη, ενώ υπάρχει η γενική εντύπωση ότι αυξάνεται ο αριθμός των υποθέσεων που άπτονται του δικαίου της ΕΕ. Οι γνώσεις σχετικά με το πώς και πότε πρέπει να εφαρμόζεται το δίκαιο της ΕΕ, ιδίως ως προς τη χρήση της διαδικασίας έκδοσης προδικαστικής απόφασης, παραμένουν ελλιπείς: τα τρία πέμπτα των δικαστών σε ολόκληρη την ΕΕ δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν καθόλου πώς μπορούν να υποβάλουν αίτημα έκδοσης προδικαστικής απόφασης στο Δικαστήριο της ΕΕ ή ότι διαθέτουν περιορισμένες μόνον γνώσεις επί της σχετικής διαδικασίας. Σημαντικός αριθμός δικαστών και εισαγγελέων χρησιμοποιούν βάσεις δεδομένων της ΕΕ που διατίθενται στο διαδίκτυο (π.χ. Eur-Lex, Curia) προκειμένου να εντοπίσουν ή να κατανοήσουν το εφαρμοστέο δίκαιο σε υποθέσεις οι οποίες άπτονται του δικαίου της ΕΕ. Λιγότεροι απευθύνονται στα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα για ποινικές, αστικές ή εμπορικές υποθέσεις, τα οποία είναι σχετικά άγνωστα ακόμη και μεταξύ δικαστών οι οποίοι ειδικεύονται σε αυτά τα αντικείμενα. 4

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη και τις δικαστικές αρχές τους Να επιτρέψουν στους δικαστές και εισαγγελείς να μετέχουν ως ασκούμενοι στα δικαστήρια της ΕΕ και σε άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ ή στα δικαστήρια άλλων κρατών μελών Να προσφέρουν επαρκείς θέσεις μαθητείας για δικαστές και εισαγγελείς από άλλα κράτη μέλη Να παρέχουν στους δικαστές και εισαγγελείς τακτική ενημέρωση σχετικά με τις εξελίξεις στη νομοθεσία και τη νομολογία της ΕΕ Να προάγουν τη χρήση των διαδικτυακών βάσεων δεδομένων της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να προσφέρουν θέσεις μαθητείας στα δικαστήρια και τα λοιπά θεσμικά όργανα της ΕΕ Να δημιουργήσουν (ή να χρηματοδοτήσουν) ένα δελτίο ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή ενημερωτικό δελτίο το οποίο να παρέχει τακτική ενημέρωση σχετικά με τις εξελίξεις στη νομοθεσία και τη νομολογία της ΕΕ Να μεριμνούν ώστε οι διαδικτυακές βάσεις δεδομένων της ΕΕ (π.χ. Curia, Eur- Lex, Ευρωπαϊκός Δικαστικός Άτλας) να είναι διαθέσιμες σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ Να προάγουν τη χρήση των διαδικτυακών βάσεων δεδομένων της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο Να προάγουν τις γνώσεις σχετικά με τα ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα 5

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις Γλωσσικές γνώσεις ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Σε ποσοστό 88%, οι δικαστές και εισαγγελείς που συμμετείχαν στην έρευνα γνώριζαν μία επιπλέον γλώσσα της ΕΕ εκτός από την κύρια γλώσσα εργασίας τους, εκ των οποίων το 81% ανέφερε τα αγγλικά, το 40% τα γαλλικά, το 17% τα γερμανικά και το 10% τα ισπανικά. Ενώ οι περισσότεροι δικαστές και εισαγγελείς διαθέτουν τουλάχιστον περιορισμένη γνώση μιας άλλης γλώσσας της ΕΕ, μικρός μόνο σχετικά αριθμός γνωρίζει τη γλώσσα αυτή αρκετά καλά ώστε να μπορεί να συμμετάσχει ενεργά σε προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών ή να την χρησιμοποιήσει επαγγελματικά. Οι γλωσσικοί φραγμοί συνιστούν μείζον εμπόδιο για τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών. Τα αγγλικά είναι συγχρόνως η ευρύτερα γνωστή ξένη γλώσσα καθώς και η ξένη γλώσσα την οποία κατέχουν καλύτερα οι δικαστές και εισαγγελείς. ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη και τις δικαστικές αρχές τους Να άρουν τους περιορισμούς για τη συμμετοχή σε επιμορφωτικά προγράμματα βάσει απόδειξης γλωσσικών ικανοτήτων Προς τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να προσφέρουν σε όλους τους δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικούς υπαλλήλους τη δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα γλωσσικής κατάρτισης Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να χρηματοδοτήσουν προγράμματα γλωσσικής κατάρτισης Να χρηματοδοτήσουν προγράμματα πολύγλωσσης επιμόρφωσης Προς τους φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ Να προσφέρουν σε όλους τους δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικούς υπαλλήλους τη δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα γλωσσικής κατάρτισης Να προσφέρουν περισσότερα πολύγλωσσα προγράμματα επιμόρφωσης 6

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πρόσβαση στην επιμόρφωση δικαστικών λειτουργών ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Οι δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικοί υπάλληλοι αντιμετωπίζουν σειρά εμποδίων ως προς τη συμμετοχή τους σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης. Τα εμπόδια αυτά πρέπει να υπερκεραστούν, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αύξηση του αριθμού των δικαστικών λειτουργών που επιμορφώνονται στον τομέα του δικαίου της ΕΕ. Το σημαντικότερο εμπόδιο για τη συμμετοχή σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών είναι ο τρόπος οργάνωσης του ιδίου του δικαστικού συστήματος, ο οποίος εμποδίζει τη συμμετοχή σε προγράμματα επιμόρφωσης καθώς δεν μειώνεται ο φόρτος εργασίας των μαθητευομένων και αυτοί δεν αναπληρώνονται κατά την απουσία τους. Σημαντικά εμπόδια για τη συμμετοχή σε προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών είναι επίσης, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: Έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με τα διαθέσιμα επιμορφωτικά προγράμματα Περιορισμένα χρονικά περιθώρια ειδοποίησης σχετικά με τον χρόνο πραγματοποίησης των επιμορφωτικών προγραμμάτων Απουσία θέσεων, ιδίως όσον αφορά τις ανταλλαγές δικαστικών λειτουργών Έλλειψη χρηματοδότησης από τους εργοδότες Αντίθεση θεσμικών οργάνων στη συμμετοχή σε επιμορφωτικά προγράμματα Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής Γλωσσικοί φραγμοί. 7

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη και τις δικαστικές αρχές τους Να αναγνωρίσουν τη διά βίου επιμόρφωση τόσο ως δικαίωμα όσο και ως υποχρέωση των δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων, με σημασία ισοδύναμη με τις λοιπές επαγγελματικές τους υποχρεώσεις Να προβλέπουν έναν ελάχιστο αριθμό ωρών/ημερών ανά έτος για συμμετοχή σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης και να διαθέτουν επαρκή χρηματοδότηση για τέτοια προγράμματα Να αναπληρώνουν τους δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικούς υπαλλήλους οι οποίοι μετέχουν σε επιμορφωτικά προγράμματα Να ορίζουν και να υποστηρίζουν πολλαπλασιαστές οι οποίοι θα είναι σε θέση να επιμορφώσουν συναδέλφους τους δικαστές και εισαγγελείς στις οικείες τους δικαιοδοσίες Να μεριμνούν ώστε όλοι οι επαγγελματίες του δικαστικού κλάδου, και οπωσδήποτε οι δικαστές και εισαγγελείς, να διαθέτουν επαρκή ενημέρωση και πρόσβαση στα προγράμματα επιμόρφωσης Προς τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να προσφέρουν περισσότερα προγράμματα επιμόρφωσης σε αποκεντρωμένες περιοχές, εφαρμόζοντας ωράρια τα οποία δεν συμπίπτουν με τις ώρες συνεδριάσεων των δικαστηρίων, και να τα επαναλαμβάνουν τακτικά Να αναπτύξουν επιμορφωτικά προγράμματα τα οποία συνδυάζουν επιμόρφωση σε τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, σε συνεργασία με φορείς επιμόρφωσης που δραστηριοποιούνται σε επίπεδο ΕΕ Να προσφέρουν προγράμματα επιμόρφωσης σε όλους τους επαγγελματίες του δικαστικού συστήματος 8

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να προσκαλούν τους εργοδότες δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων σε τακτικά φόρα, με σκοπό την ανάδειξη των βέλτιστων πρακτικών στο πεδίο της επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να υιοθετήσουν μια σύσταση σχετικά με τη διάθεση ελάχιστου αριθμού ωρών/ημερών ανά έτος για συμμετοχή σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης Να λάβουν υπόψη το πλήρες κόστος που αναλαμβάνει ο εργοδότης κατά τη χρηματοδότηση επιμορφωτικών προγραμμάτων: ως ελάχιστο μέτρο, να αποδεχτούν τις αμοιβές που καταβάλλονται σε προσωπικό που συμμετέχει σε προγράμματα επιμόρφωσης ως συμμετοχή του εργοδότη στο κόστος της επιμόρφωσης θα ήταν επίσης ιδεώδες αν μπορούσαν να καλύψουν το κόστος του αναπληρωματικού προσωπικού Να προσφέρουν χρηματοδότηση για: προγράμματα τα οποία προάγουν την αποκεντρωμένη επιμόρφωση προγράμματα τα οποία συνδυάζουν βασική επιμόρφωση σε τοπικό επίπεδο και πιο εξειδικευμένη επιμόρφωση σε επίπεδο ΕΕ επιμορφωτικά προγράμματα για παραμελημένες μέχρι σήμερα επαγγελματικές ομάδες, όπως οι υπάλληλοι των δικαστηρίων ένα ταμείο υποτροφιών για δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικούς υπαλλήλους, το οποίο θα τους επιτρέπει να συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα επιμόρφωσης σε περιπτώσεις έλλειψης εθνικών πόρων μια μελέτη σχετικά με την επιμόρφωση ιδιωτών δικηγόρων στον τομέα του δικαίου της ΕΕ 9

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις Προς τους φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ Να αναπτύξουν περισσότερα αποκεντρωμένα προγράμματα επιμόρφωσης, και να τα επαναλαμβάνουν Να αναπτύξουν επιμορφωτικά προγράμματα τα οποία συνδυάζουν επιμόρφωση σε τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, σε συνεργασία με εθνικούς φορείς επιμόρφωσης Να προσφέρουν πιο έγκαιρη ενημέρωση σχετικά με τα προγράμματα επιμόρφωσης στις εθνικές δικαστικές αρχές Να επενδύσουν σε προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτών / πολλαπλασιαστών σε εθνικό επίπεδο Να προσφέρουν προγράμματα επιμόρφωσης σε όλους τους επαγγελματίες του δικαστικού συστήματος 10

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μορφές και μέθοδοι επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Σχεδόν όλοι οι νεοεισερχόμενοι σήμερα στον δικαστικό κλάδο έχουν διδαχθεί το δίκαιο της ΕΕ στο πλαίσιο της απόκτησης του πανεπιστημιακού τους τίτλου. Αυτό δεν ισχύει για δικαστικούς λειτουργούς προηγούμενων γενεών, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έχουν καλύψει στο πλαίσιο των πανεπιστημιακών τους σπουδών το δίκαιο της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή το δίκαιο κάποιου άλλου κράτους μέλους. Η αρχική κατάρτιση προκειμένου να γίνει κάποιος δικαστής, εισαγγελέας ή δικαστικός υπάλληλος διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών ως προς τη μορφή, τη διάρκεια και το περιεχόμενο. Σχεδόν το ήμισυ των νεοεισερχόμενων σήμερα στον δικαστικό κλάδο έχουν διδαχθεί το δίκαιο της ΕΕ στο πλαίσιο της αρχικής τους κατάρτισης. Οι δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικοί υπάλληλοι είναι πιθανότερο να συμμετάσχουν σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης για την απόκτηση γνώσεων σε άλλα αντικείμενα παρά στο δίκαιο της ΕΕ. Λίγο περισσότεροι από τους μισούς δικαστές και εισαγγελείς που απάντησαν στα ερωτήματα της έρευνας (53%) είχαν συμμετάσχει σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης με αντικείμενο το δίκαιο της ΕΕ ή άλλου κράτους μέλους, αλλά μόνον το ένα τρίτο είχε συμμετάσχει σε τέτοια προγράμματα την τελευταία τριετία (ήτοι, την περίοδο κατά την οποία τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας). Πρακτικά, τα ενεργά προγράμματα επιμόρφωσης, όπως οι περιπτωσιολογικές μελέτες, είναι τα πλέον δημοφιλή μεταξύ δικαστών και εισαγγελέων, όμως οι παραδοσιακές μορφές επιμόρφωσης (π.χ. σεμινάρια, μαθήματα, συνέδρια) συνεχίζουν να αποτελούν τη συνηθέστερα χρησιμοποιούμενη μορφή κατάρτισης που εφαρμόζουν οι εθνικοί φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών (χρησιμοποιούνται από το 88%, 83% και 76% των θεσμικών οργάνων αντιστοίχως). Οι περιπτωσιολογικές μελέτες χρησιμοποιούνται μόνον από το 61% των εθνικών φορέων. Η ηλεκτρονική επιμόρφωση αντιμετωπίζεται από πολλούς δικαστές και εισαγγελείς ως αποτελεσματική λύση για τον συνδυασμό των απαιτήσεων της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, αλλά προσφέρεται από λιγότερα από τα δύο πέμπτα των εθνικών φορέων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών. 11

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη και τις δικαστικές αρχές τους Να επενδύσουν στην ηλεκτρονική επιμόρφωση και στην τεχνολογία βιντεοδιασκέψεων Προς τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να ενσωματώσουν την εξ αποστάσεως επιμόρφωση στη συνολική τους στρατηγική για την επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών Να επαναχρησιμοποιούν επιμορφωτικό υλικό που έχει αναπτυχθεί σε επίπεδο ΕΕ Να χρησιμοποιούν περιπτωσιολογικές μελέτες και πιο ενεργές μορφές επιμόρφωσης Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να προσφέρουν χρηματοδότηση για: προγράμματα εξ αποστάσεως επιμόρφωσης προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτών / πολλαπλασιαστών σε εθνικό επίπεδο επιμορφωτικό υλικό το οποίο να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο προγράμματα τα οποία προάγουν πιο ενεργές και πρακτικές μορφές επιμόρφωσης Προς τους φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ Να αναπτύξουν περισσότερα προγράμματα επιμόρφωσης εξ αποστάσεως Να αναπτύξουν επιμορφωτικό υλικό το οποίο να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί σε εθνικό επίπεδο Να χρησιμοποιούν περιπτωσιολογικές μελέτες και πιο ενεργές μορφές επιμόρφωσης 12

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Μόνον το 14% των δικαστών και εισαγγελέων που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι έχουν συμμετάσχει σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών: εξ αυτών, η συντριπτική πλειονότητα είχε συμμετάσχει σε προγράμματα της Ακαδημίας Ευρωπαϊκού Δικαίου (7%) ή του Ευρωπαϊκού Δικτύου Κατάρτισης Δικαστικών (6%). Η συμμετοχή σε δραστηριότητες που έχουν διοργανωθεί από τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών άλλων κρατών μελών αποτελούν το δεύτερο συχνότερα αναφερόμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών. Καθένας από τους υπόλοιπους διοργανωτές προγραμμάτων επιμόρφωσης σε επίπεδο ΕΕ αναφέρθηκε από λιγότερο από το 0,5% των ερωτηθέντων. Το 22% των δικαστών και εισαγγελέων που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο έχουν συμμετάσχει σε ανταλλαγές δικαστικών λειτουργών. Εξ αυτών, το 56% χαρακτήρισε την εμπειρία πολύ χρήσιμη ενώ ένα άλλο 35% την χαρακτήρισε χρήσιμη μέχρις ενός σημείου. Σε ποσοστό 90%, οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι θα εκτιμούσαν τη λήψη μέτρων για την προώθηση περαιτέρω επαφών με δικαστές και/ή εισαγγελείς άλλων κρατών μελών, ενώ σε ποσοστό 57% τάχθηκαν υπέρ περισσότερων κοινών επιμορφωτικών προγραμμάτων, σε ποσοστό 55% υπέρ περισσότερων ανταλλαγών και σε ποσοστό 48% εξέφρασαν ενδιαφέρον για μια επιγραμμική βάση δεδομένων ή ευρετήριο. ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη, τις δικαστικές αρχές τους και τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να μεριμνήσουν για την αποτελεσματική και άμεση ενημέρωση όλων των δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων σχετικά με τα προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή σε άλλες χώρες 13

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ (συνέχεια) Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να παρέχουν πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών στη διαδικτυακή πύλη e-justice, περιλαμβανομένης της δυνατότητας ηλεκτρονικής αποστολής ενημερώσεων Να συμπεριλάβουν τους κύριους φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ (ΑΕΔ και ΕΔΚΔ, περιλαμβανομένων των εθνικών φορέων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών) στη νομική βάση μελλοντικών προγραμμάτων χρηματοδότησης της ΕΕ στο πλαίσιο των νέων δημοσιονομικών προοπτικών (2014-2020), έτσι ώστε να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη, σταθερή ενίσχυση των προγραμμάτων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ Φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε εθνικό επίπεδο ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Οι εθνικοί φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών διαδραματίζουν τον σπουδαιότερο ρόλο όσον αφορά τόσο την επιμόρφωση εν γένει όσο και την επιμόρφωση στον τομέα του δικαίου της ΕΕ Ωστόσο, οι κύριοι φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών σε καθένα από τα κράτη μέλη διαθέτουν συνδυασμένο ετήσιο προϋπολογισμό άνω των 179 εκατ. ευρώ και δαπανούν περί τα 52 εκατ. ευρώ για τη διοργάνωση προγραμμάτων διά βίου επιμόρφωσης για περισσότερους από 130.000 δικαστές, εισαγγελείς και δικαστικούς υπαλλήλους και περισσότερες από 5.600 χωριστές επιμορφωτικές δραστηριότητες ετησίως. Το μεγαλύτερο μέρος της επιμόρφωσης στον τομέα του δικαίου της ΕΕ παρέχεται σε εθνικό επίπεδο. Λίγο περισσότεροι από τους μισούς δικαστές και εισαγγελείς που απάντησαν στα ερωτήματα της έρευνας (53%) δήλωσαν ότι συμμετείχαν σε προγράμματα διά βίου επιμόρφωσης με αντικείμενο το δίκαιο της ΕΕ ή άλλου κράτους μέλους: 21% συμμετείχαν σε προγράμματα που διοργάνωσαν οι εθνικοί τους φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών, 12% συμμετείχαν σε προγράμματα που διοργάνωσαν υπηρεσίες των δικαστηρίων και εισαγγελιών, και 11% συμμετείχαν σε προγράμματα που διοργάνωσαν δικαστικά συμβούλια. ΒΑΣΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να συμπεριλάβουν τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών μέσω του ΕΔΚΔ στη νομική βάση μελλοντικών προγραμμάτων χρηματοδότησης της ΕΕ, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη, σταθερή ενίσχυση των προγραμμάτων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών 14

Επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ενίσχυση της επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών από την ΕΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Το ένα τρίτο των εθνικών φορέων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών από τους οποίους ζητήθηκαν πληροφορίες είχε λάβει χρηματοδότηση από την ΕΕ. Εξ αυτών, πάνω από τα δύο τρίτα αξιολόγησαν την ομάδα στόχο των επιμορφωτικών προγραμμάτων ως «καλή» ή «πολύ καλή». Ωστόσο, μόνον το ένα τρίτο χαρακτήρισε τη διαδικασία υποβολής αίτησης χρηματοδότησης «καλή» ή «πολύ καλή». Η παροχή αυξημένης χρηματοδότησης από την ΕΕ αναφέρθηκε από τον μεγαλύτερο αριθμό εθνικών φορέων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών ως ο καλύτερος τρόπος βελτίωσης και αύξησης της συμμετοχής σε προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών στον τομέα του δικαίου της ΕΕ (αναφέρθηκε από τους 25 εκ των 45 φορέων που εξέφεραν γνώμη). Η απλούστευση της διαδικασίας χορήγησης χρηματοδοτήσεων από την ΕΕ ήταν η δεύτερη συχνότερα αναφερόμενη σύσταση για ανάληψη δράσης από την ΕΕ (αναφέρθηκε από 13 φορείς). Ως συχνότερος λόγος για τον οποίο εθνικοί φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών δεν έχουν χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ αναφέρθηκε το γεγονός ότι οι διαδικασίες της ΕΕ είναι υπερβολικά περίπλοκες (αναφέρθηκε από πάνω από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων φορέων). Άλλοι σημαντικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν ήταν το γεγονός ότι το κατώτατο όριο για τη χορήγηση χρηματοδότησης είναι υπερβολικά υψηλό, το γεγονός ότι δεν μπορούν να αναλάβουν υποχρεώσεις πέραν του τρέχοντος οικονομικού έτους, ή ότι απλώς δεν γνώριζαν τις διαθέσιμες ευκαιρίες. Όλοι οι εθνικοί φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών οι οποίοι εξέφεραν γνώμη επί του θέματος δήλωσαν ότι οι υφιστάμενοι φορείς / μηχανισμοί για την επιμόρφωση δικαστικών λειτουργών σε επίπεδο ΕΕ είναι επαρκείς. Αρκετοί πρότειναν να ενισχυθεί το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών και, ενώ οι περισσότεροι δήλωσαν ότι η ΕΕ δεν πρέπει να συντονίζει τις δραστηριότητες των επιμέρους φορέων επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών, ορισμένοι δήλωσαν ότι η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει υποστηρικτικό ρόλο ως προς τη διοργάνωση συνεδρίων, την κατάρτιση κοινών κατευθυντηρίων γραμμών στον τομέα της επιμόρφωσης και άλλα παρόμοια. 15

Τμήμα Πολιτικής Γ: Δικαιώματα των Πολιτών και Συνταγματικές Υποθέσεις ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ Προς τα κράτη μέλη και τις δικαστικές αρχές τους Να διορίσουν έναν υπεύθυνο επικοινωνίας ο οποίος θα συνδράμει όσους υποβάλλουν αιτήσεις χρηματοδότησης από την ΕΕ κατά τη διάρκεια των συναφών διαδικασιών Προς τους εθνικούς φορείς επιμόρφωσης δικαστικών λειτουργών Να στραφούν στη χρηματοδότηση από την ΕΕ προκειμένου να καλύψουν τις εθνικές ελλείψεις δημοσιονομικών πόρων Προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα Να αυξήσουν το ποσό της χρηματοδότησης που παρέχεται για επιμόρφωση και ανταλλαγές δικαστικών λειτουργών Να απλουστεύσουν και να τυποποιήσουν τις διαδικασίες υποβολής αιτήσεων χρηματοδότησης από την ΕΕ Να μεριμνούν ώστε οι όροι χρηματοδότησης της ΕΕ (π.χ. χρονοδιάγραμμα, ποσοστό χρηματοδότησης) να λαμβάνουν υπόψη τους περιορισμούς και τα εμπόδια που περιγράφονται στην παρούσα μελέτη Να διορίσουν έναν υπεύθυνο επικοινωνίας ο οποίος θα βοηθά και θα ενημερώνει τους υποψηφίους πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων χρηματοδότησης Να μειώσουν το κατώτατο όριο για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων ή να αναπτύξουν έναν διαφορετικό μηχανισμό ο οποίος θα επιτρέπει τη χρηματοδότηση προγραμμάτων μικρότερης κλίμακας Να προσαρμόσουν τα προγράμματα και τις διαδικασίες χρηματοδότησης έτσι ώστε να ξεπεραστούν οι ανεπάρκειες και να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις Να ενημερώνει τακτικά την παρούσα μελέτη 16