Διατροφή & Τραύμα Αθανάσιος Σταματελόπουλος, ΜD,MSc,PhD,DSc,FCCP Αγάπη Κυρίτση, Επισκέπτρια Υγείας, Msc
Διατροφή Η διατροφική υποστήριξη κρίνεται απαραίτητη κατά την φλεγμονώδη και μεταβολική φάση διότι βελτιώνει σημαντικά την έκβαση του ασθενούς. Η κακή θρέψη μειώνει και καθυστερεί την ίαση των τραυμάτων.
Ορισμός Τραύματος Ως τραύμα ορίζεται η βίαιη λύση της συνέχειας ενός ιστού, που οφείλεται σε μηχανικά,θερμικά, χημικά ή ακτινικά αίτια. Ο υγιής οργανισμός αντιδρά σε κάθε Τραυματισμό με στόχο την αποκατάσταση.
Κατηγορίες τραυμάτων Με τέμνοντα-νύσσοντα όργανα Δήγματα Εκδορές Απογαντισμός Τραύματα από πυροβόλα όπλα Διαβρωτικά
Το τραύμα επουλώνεται σε τρία στάδια: 1) Substrate Phase (Φάση φλεγμονής). Διαρκεί περίπου 6 ημέρες και αρχίζει να δραστηριοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα με τα λευκοκύτταρα να εισέρχονται στην πληγή ώστε να προσβάλλουν τα βακτήρια. 2) Proliferative Phase (Φάση υπερπλασίας). Το στάδιο του πολλαπλασιασμού. Παράγεται κολλαγόνο από τους ινοβλάστες. Διαρκεί περίπου 6 εβδομάδες. 3) Remodeling Phase (Φάση του remodeling). Το στάδιο της ανακατασκευής. Είναι το τελευταίο στάδιο και στάδιο της ωρίμανσης. Αρχίζει να οικοδομείται και να ενδυναμώνει ο τραυματισμένος ιστός.
Διαταραχές επούλωσης Διάσπαση τραύματος Επιμόλυνση τραύματος Κοκκίωμα από ξένο σώμα Υπερβολική δημιουργία ουλώδους ιστού. (υπερτροφική ουλή και χηλοειδές).
Τοπικοί παράγοντες Γενικοί παράγοντες ακτινοβολία παχυσαρκία παροχή αίματος αναιμία χρόνιος ερεθισμός κακοήθεις παθήσεις ξένα σώματα χρόνιες παθήσεις αιμάτωμα ορμόνες μόλυνση ηλικία καρκίνωμα διατροφικές ανεπάρκειες τάση ή πίεση φάρμακα φάρμακα μεταβολικές παθήσεις είδος ραμμάτων και τεχνική κολλαγονώσεις οίδημα αγγειϊτιδες επίδεση συστηματικές λοιμώξεις
Μέθοδοι Χορήγησης Θρεπτικής Υποστήριξης Α. Από του στόματος σίτιση ( po) με τροφή του νοσοκομείου: Ασθενείς που έχουν πλήρη συνείδηση και έχουν άρτια ικανότητα του ΓΕΣ. Παρακολούθηση: Βάρους, ημερήσιας κατανάλωσης τροφής (% φαγητού που δεν καταναλώνεται), λειτουργίας του ΓΕΣ, άλλες εξετάσεις που ορίζονται από το πρωτόκολλο του νοσοκομείου και του τραύματος. Β. Από του στόματος σίτιση (po) με πόσιμα συμπληρώματα διατροφής: Ασθενείς που έχουν πλήρη ή μερική συνείδηση, έχουν επαρκή λειτουργία του ΓΕΣ αλλά μειωμένη ικανότητα πρόσληψης τροφής. Παρακολούθηση: Βάρους, ημερήσιας κατανάλωσης τροφής (% φαγητού που δεν καταναλώνεται), λειτουργίας του ΓΕΣ, ισοζυγίου αζώτου και ηλεκτρολυτών, άλλες εξετάσεις που ορίζονται από το πρωτόκολλο του νοσοκομείου και του τραύματος.
Γ. Πλήρης εντερική σίτιση μέσω καθετήρα: Σε περίπτωση μειωμένης πρόσληψης τροφής (< 70% αναγκών), απώλειας βάρους ή μη ανάκτησης επιθυμητού βάρους, ασθενείς διασωληνωμένοι, σε καταστολή που έχουν επαρκή λειτουργία του ΓΕΣ ή και με μειωμένη ικανότητα κατάποσης. Παρακολούθηση: Βάρους, ημερήσιας κατανάλωσης τροφής, λειτουργίας του ΓΕΣ ( διάρροια, έμετος, γαστρικό υπόλειμμα), ικανότητα κατάποσης, ισοζυγίου αζώτου και ηλεκτρολυτών, άλλες εξετάσεις που ορίζονται από το πρωτόκολλο του νοσοκομείου και του τραύματος. Δ. Παρεντερική σίτιση: Αν ο ασθενής δεν δύναται να σιτισθεί εντερικά, περιφερική Παρεντερική Διατροφή μπορεί να χορηγηθεί σε συνδυασμό με εντερική διατροφή μέσω καθετήρα όταν οι ανάγκες δεν καλύπτονται μόνο με την χορήγηση εντερικών διαλυμάτων. Ασθενής με επίπεδα τριγλυκεριδίων < 200 mg/dl Καλή περιφερική πρόσβαση Δυνατότητα χορήγησης μεγάλων όγκων υγρών Κεντρική παρεντερική διατροφή μη εφικτή ή αντενδείκνυται Αν ο ασθενής πληρεί τα παραπάνω κριτήρια χορηγείται περιφερική παρεντερική σίτιση που καλύπτει περίπου το 75% των αναγκών σε θερμίδες.
Διατροφικές ανάγκες τραυματία Αυξημένες ανάγκες σε : βιταμίνες Α, Β, Ε και C, ψευδαργύρου, ω-3 λιπαρών οξέων. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνες: Α : Συκώτι, ωμά καρότα, βρόμη, λάχανο, αποξηραμένα βερίκοκα, παντζάρια, μπρόκολο, κίτρινα και πορτοκαλί φρούτα και λαχανικά, τυρί, εμπλουτισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα. Β : Νιφάδες βρόμης, δημητριακά ολικής άλεσης και σικάλεως, συκώτι, σουσάμι, τόνος, γάλα αγελαδινό, αμύγδαλα, μπριζόλ χοιρινή, μοσχαράκι γάλακτος (μπούτι, παϊδάκια), κιμάς μοσχαρίσιος, ηλιόσποροι, σπανάκι, φακές. C : (Βοηθάει στη σύνθεση του κολλαγόνου, στην επούλωση του τραύματος και στην προστασία από μολύνσεις.) λεμόνι, γκρέιπ φρουτ, ακτινίδιο, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, μπρόκολο,πιπεριά, ακτινίδια, πορτοκάλια, κουνουπίδι, ντομάτα, σκόρδο, σπανάκι, παντζάρια, πορτοκάλι, πατάτες, σπανάκι, εσπεριδοειδή, φράουλες, μπρόκολο, λάχανο, κουνουπίδι, και λαχανάκια Βρυξελλών και σε πολλές άλλες συναφείς τροφές. Ε : (επιταχύνει την επούλωση των τραυμάτων) :Ελαιόλαδο, ηλιόσποροι, αμύγδαλα, φιστίκια, σαρδέλες σε ελαιόλαδο, καρύδια, σουσάμι και ταχίνι. Κ : (Συμβάλλει στην πήξη του αίματος που αποτελεί την πρώτη φάση της επούλωσης των πληγών. Μαζί με το ασβέστιο παράγει θρομβίνη, έναν πρωτογενή παράγοντα για την πήξη του αίματος στο σώμα.) πράσινα φυλλώδη λαχανικά, κουνουπίδι, λάχανο, μπρόκολο, λαχανάκια Βρυξελλών, σταφύλια, αβοκάντο, ακτινίδια. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες δηλ. το φολικό οξύ, η βιταμίνη Β6, Β12 και το παντοθενικό οξύ, έχουν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία αντισωμάτων, βοηθώντας στην επούλωση του τραυματισμένου ιστού πιο γρήγορα και στην μείωση της Πιθανότητας μόλυνσης.
Ψευδάργυρος: (βοηθάει στην επούλωση των πληγών) Σουσάμι, συκώτι, παϊδάκια, ηλιόσποροι, ξηροί καρποί, θαλασσινά, γαρίδες, κόκκινο κρέας, αρνί, εμπλουτισμένα δημητριακά, σπαράγγια, χόρτα και πράσινα λαχανικά, μπιζέλια, μπρόκολο, σουσάμι,σπόρους κολοκύθας. Τροφές πλούσιες σε ω-3 λιπαρά οξέα : Καρύδια, ελαιόλαδο, μαργαρίνη, σαρδέλες, ταχίνι, σουσάμι, γαρίδες, σολομός, φιστίκια Αιγίνης, κάστανα, κάσιους, φασόλια άσπρα και μαυρομάτικα. Ασβέστιο : πρέπει να διατηρείται σε επαρκής ποσότητες, είναι από τα πιο βασικά μέταλλα στα κόκαλα, όπως επίσης και η βιταμίνη D η οποία σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα οστεοπόρωσης και κινδύνου για κατάγματα. ω3 λιπαρά οξέα : (βοηθάνε τους συνδέσμους να είναι εύκαμπτοι και ευλύγιστοι. Επίσης μειώνουν την πιθανότητα φλεγμονής και προστατεύον τους χόνδρους.) Τα ω3 λιπαρά βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια π.χ. σολομό, ρέγκα, σκουμπρί, σαρδέλες, στο λιναρόσπορο και τα καρύδια.
Σίδηρος: κυρίως σε όσπρια (φακές), κουρκουμά, στα γογγύλια χόρτα, φασολάκια, λαχανάκια Βρυξελλών, σπαράγγια, τόφου, μανιτάρια shiitake, σπανάκι, θυμάρι, μελάσα blackstrap, φασόλια, μπρόκολο, στα πράσα, φιλέτο βοδινού κρέατος. Χαλκός: (Βοηθά στην παραγωγή του κολλαγόνου και της ελαστίνης. Συμβάλλουν στην γρήγορη επούλωση της πληγής). Ντομάτα, πατάτα, φασολάκια, τζίντζερ, κολοκύθα, μελιτζάνα, σπαράγγια, ηλιόσπορους, μέντα, πράσινα γογγύλια, μελάσα, σέσκουλα, κάποια μανιτάρια.
Πρωτεΐνη Η απώλεια πρωτεΐνης μπορεί να οφείλετε όχι μόνο στο τραύμα αλλά και στην κακή διατροφή. Στόχος της αυξημένης ποσότητας πρωτεΐνης είναι: Η δημιουργία νέου μυϊκού ιστού. Για την σύνθεση νέου μυϊκού ιστού είναι απαραίτητη η σωστή ποσότητα αμινοξέων, τα οποία μεταφέρονται με το κυκλοφοριακό σύστημα στις τραυματισμένες περιοχές. Έλεγχος οιδήματος. Η μειωμένη πρόσληψη πρωτεΐνης στη διατροφή, προκαλεί μείωση της πρωτεΐνης που κυκλοφορεί στο αίμα και την δημιουργία οιδήματος. π.χ. στην χειρουργημένη περιοχή, επιδρώντας αρνητικά στην διαδικασία επούλωσης με αποτέλεσμα τη μείωση του ρυθμού αποκατάστασης του τραύματος. Προστασία εναντίον της μόλυνσης του οργανισμού. Τα αμινοξέα που προέρχονται από τις πρωτεΐνες των τροφών προστατεύουν τον οργανισμό από τις μολύνσεις. Υδατάνθρακες Η αύξηση των υδατανθράκων (60-70% των θερμίδων) θα εξασφαλίσει ότι οι πρωτεΐνες θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την δημιουργία πρωτεϊνούχων ουσιών και όχι για την κάλυψη τυχόν ελλείψεων σε υδατάνθρακες. Λίπος Η κατανάλωση πρέπει να περιοριστεί και να καλύπτει μόνο τις απαραίτητες ανάγκες. Η εναπόθεση λίπους σε τραυματισμένες περιοχές εμποδίζει στην επούλωση και προδιαθέτει τον οργανισμό σε μολύνσεις και αιματώματα. Ενέργεια Οι περισσότεροι τραυματισμένοι αθλητές μειώνουν την κατανάλωση των ημερήσιων θερμίδων για να αποφύγουν να πάρουν βάρος. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ένας τραυματισμός αυξάνει τις ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες ιδιαίτερα αν το περπάτημα γίνετε με τη χρήση πατερίτσας όπου η ενεργειακή δαπάνη αυξάνετε δυο με τρεις φορές περισσότερο από το κανονικό περπάτημα.
Διατροφή, τρόφιμα και θρεπτικές ουσίες Διατροφή: ΡΟ λήψη τροφίμων με σκοπό την πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών που καταναλώνονται ή χάνονται από τον οργανισμό Τρόφιμα: Συνδυασμός θρεπτικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την διατροφή π.χ.κρέας, ψάρι, ρύζι κλπ Θρεπτικές ουσίες: Χημικά καθορισμένες ομάδες ουσιών και των δομικών τους μονάδων. Υπάρχουν δύο κύριες ομάδες: Θρεπτικές ουσίες με θερμίδες Θρεπτικές ουσίες χωρίς θερμίδες Απαραίτητες θρεπτικές ουσίες :Μια θρεπτική ουσία είναι απαραίτητη αν ο οργανισμός δεν μπορεί να την συνθέσει καθόλου ή αν η συνθετική του ικανότητα είναι ανεπαρκής για την κάλυψη των αναγκών
Θρεπτικές ουσίες χωρίς θερμίδες Βιταμίνες Παράγοντες κατάλυσης ή συμπαράγοντες καταλυτικών παραγόντων, είναι όλες απαραίτητες: Ταξινόμηση ανάλογα με την διαλυτότητα στο νερό ή τα λίπη: Υδατοδιαλυτές βιταμίνες: B 1 (thiamine) B 2 (riboflavin) B 6 (pyridoxine) B 12 (cyanocobalamin) C (ascorbic acid) Biotine Folic acid Nicotinic acid (niacin) Pantothenic acid Λιποδιαλυτές βιταμίνες : A (retinol) D (calciferol) E (tocopherol) K (phylloquinone)
Θρεπτικές ουσίες χωρίς θερμίδες Ιχνοστοιχεία Καταλυτικοί παράγοντες, συχνά κεντρικά άτομα ενζύμων Προς το παρόν υπάρχουν 9 ιχνοστοιχεία που θεωρούνται απαραίτητα για την διατροφή του ανθρώπου: Fe (iron) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως Fe 3+ ) Zn (zinc) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως Zn 2+ ) Cu (copper) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως Cu 2+ ) Cr (chromium) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως Cr 3+ ) Mn (manganese) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως Mn 2+ ) Mo (molybdenum) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως molybdate) Se (selenium) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως selenite) I (iodine) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως iodide) F (fluorine) (χορηγείται στην παρεντερική διατροφή ως fluoride)
Η φλεγμονώδης αντίδραση
Κακή διατροφή Max Kwashiorkor & marasmus Συνήθης σε νοσοκομειακούς αρρώστους (30-50%) Οι ασθενείς της ΜΕΘ δεν τρώνε Απώλεια βάρους Μείωση λιπαποθηκών Απώλεια μυϊκής μάζας μυϊκή αδυναμία, κόπωση αναπνευστικών μυών Παθολογική μεταβολική λειτουργία Κακή επούλωση τραυμάτων Γενική ανοσοανεπάρκεια Αύξηση λοιμώξεων αύξηση θνητότητας Αύξηση διάρκειας παραμονής στο νοσοκομείο
Συνέπειες της εξάντλησης των πρωτεϊνών Υγεία Μειωμένη συγκέντρωση των πρωτεϊνών του πλάσματος: λευκωματινών, τρανσφερίνης, πρωτεϊνων μεταφοράς Μείωση μυικής μάζας Διαταραχή της ανοσολογικής λειτουργίας Διαταραχή της επούλωσης των τραυμάτων Διαταραχή της λειτουργίας οργάνων : πνευμόνων, εντέρου, ήπατος, καρδιάς Θάνατος από απώλεια πρωτεϊνών
Φυσιολογική έναντι κλινικής διατροφής Φυσιολογική διατροφή Οδός πρόσληψης Τρόφιμο Ρύθμιση της πρόσληψης τροφών Στόχος της πρόσληψης τροφών Από το στόμα Φαγητά και πιόματα Πείνα - δίψα Κλινική Διατροφή Εντερική και/ή παρεντερική Συνταγογραφούμενες Δίαιτες, Σκευάσματα ΕνΦ διατροφής Οδηγίες για τη δόση και την παρακολούθηση της πρόσληψης Επαρκής διατροφή για την ανάπτυξη (παιδία) και για την αντικατάσταση των απωλειών, με σκοπό την διατήρηση της λειτουργικότητας του σώματος
Γενικά σχόλια για το ποια οδός κλινικής διατροφής θα επιλεγεί Κλινική Διατροφή Εντερική διατροφή Λειτουργικός πεπτικός σωλήνας Καλή ανοχή της εντερικής διατροφής Ικανοποιητική εντερική απορρόφηση Εντερική & παρεντερική διατροφή Λειτουργικός πεπτικός σωλήνας Ήπια ανοχή της εντερικής διατροφής Ανεπαρκής εντερική απορρόφηση Παρεντερική διατροφή Μη λειτουργικός πεπτικός σωλήνας Φτωχή ανοχή της εντερικής διατροφής
πρόσληψη Βαθμιαία μετάβαση από παρεντερική σε εντερική και σε φυσιολογική διατροφή Εντερική Παρεντερική Από του στόματος Χρόνος
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!