ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΙΑΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ»

ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΗΣ ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΙΑΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ» ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΗ 2008 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια των σχεδίων δράσης του σχολείου µας για το τρέχον σχολικό έτος 2007-2008 αναπτύχθηκε και η παρούσα διαθεµατική δράση. Τα θέµατα που προτάθηκαν από τους εκπαιδευόµενους αφορούσαν στην Υγιεινή ζωή και τους τρόπους βελτίωσής της, προσέχοντας την διατροφή µας. Επίσης υπήρχε έντονο ενδιαφέρον για τις ακτινοβολίες κυρίως από κινητά. Το ερώτηµα τι µπορούµε να κάνουµε ώστε να προφυλαχτούµε µας καθοδήγησε µέχρι το τέλος και καθόρισε σηµαντικά την εξέλιξη όλου του σχεδίου δράσης. Αφού πραγµατοποιήθηκε ολοµέλεια αποφασίσθηκε να ασχοληθούµε πιο διεξοδικά µε τρεις ενότητες: Α. Μεσογειακή διατροφή Υπεύθυνος καθηγητής Αγιοργιωτάκης Ι. του Αριθµητικού Γραµµατισµού Β. Προστασία από ακτινοβολίες Υπεύθυνος καθηγητής Τσίκαλας Κ. του Επιστηµονικού Γραµµατισµού Γ. Βιολογικά προϊόντα. Υπεύθυνος καθηγητής Κεραµάρης Γ. του Περιβαλλοντικού Γραµµατισµού Επίσης συµµετείχαν ενεργά η καθηγήτρια Τασίδου Ι. του πληροφορικού Γραµµατισµού και ο Σύµβουλος Σταδιοδροµίας Τζιρούδης Π.. Οι εκπαιδευόµενοι που συµµετείχαν ήταν οι ακόλουθοι: Α/Α ΤΑΞΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ 1 Α1 ΧΑΛΗΛ ΑΛΗ 2 Α1 ΟΥΖΕΪΡΟΓΛΟΥ ΟΥΖΕΪΡ 3 Α1 ΧΑΣΑΝΛΗ ΧΑΣΑΝ ΧΑΣΑΝ 4 Α2 ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 5 Α2 ΚΥΡΙΑΖΙ ΗΣ ΑΝΕΣΤΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ 6 Α2 ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ 7 Α3 ΧΟΥΣΕΙΝ ΑΛΗ 8 Α3 ΝΤΕΜΕΡΤΖΗ ΜΟΥΣΤΑΦΑ 9 Α3 ΓΚΑΡΙΠΟΓΛΟΥ ΦΑΤΟΖ 10 Α3 ΣΑΠΑΝΟΓΛΟΥ ΑΧΜΕΤ 11 Α3 ΣΑΛΗΟΓΛΟΥ ΓΚΙΟΥΝΕΥ 12 Α3 ΣΑΛΗΟΓΛΟΥ ΜΕΧΜΕΤ 13 Α3 ΧΑΛΗ ΟΓΛΟΥ ΜΟΥΑΜΕΡ 14 Β1 ΜΕΜΙΣΟΓΛΟΥ ΧΑΜΠΙΠ ΤΣΕΛΕΓΚΙ ΗΣ 15 Β1 ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ 16 Β1 ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΗΣ ΝΙΚΟΣ 17 Β1 ΒΕΛΚΟΒΑ ΣΒΕΤΛΑΝΑ 18 Β2 ΧΑΣΑΝΟΓΛΟΥ ΦΙΚΡΕΤ 19 Β2 ΓΙΟΥΝΟΥΣΟΓΛΟΥ ΟΡΧΑΝ 2

Οι δράσεις που αναπτύχθηκαν περιλάµβαναν: Αναζήτηση πληροφοριών από το διαδίκτυο αλλά και από άλλες πηγές (περιοδικά, βιβλία, εφηµερίδες) Προβολή ντοκιµαντέρ (ακτινοβολίες, διατροφή, µεταλλαγµένα, χοληστερίνη) Επισκέψεις σε επιλεγµένους χώρους Μετρήσεις µε πεδιόµετρο για ακτινοβολίες Ερωτηµατολόγιο για έρευνα συνηθειών στα παραπάνω θέµατα. Προβληµατισµός για µηνύµατα (σλόγκαν) κ.ά. Αφού ξεκινήσαµε το σχέδιο δράσης διαπιστώσαµε ότι θα µπορούσαµε να ενισχύσουµε τις δράσεις µας συµµετέχοντας στο πρόγραµµα Ανοικτών Περιβαλλοντικών Τάξεων «Καλλιστώ». Μετά από ολοµέλεια της οµάδας αποφασίσαµε να προβούµε σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να εγκριθεί η αίτησή µας στο πρόγραµµα αυτό. Ιδιαίτερη µέριµνα για όλη την διαδικασία είχε η καθηγήτρια πληροφορικής Ι. Τασίδου και ο σύµβουλος σταδιοδροµίας Τζιρούδης Παύλος. Με την χρηµατοδότηση του προγράµµατος «Καλλιστώ» ήταν εφικτή η πραγµατοποίηση περιβαλλοντικής εκπαιδευτικής επίσκεψης και δραστηριοτήτων στην Λίµνη Κερκίνη νοµού Σερρών. Ευχαριστούµε την διευθύντριά µας Τσότσου Χ. και όλους όσους βοήθησαν για να ολοκληρωθεί η εργασία αυτή. Τσίκαλας Κων/νος (MSc) Ηλεκτρονικός Φυσικός Ρ/Η Επιστηµονικός Γραµµατισµός 3

Α. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΙΑΤΡΟΦΗ Στην αρχή της εκαετίας του '50 αρκετοί ερευνητές είχαν παρατηρήσει ότι οι διαφορές στον τρόπο ζωής και πιθανόν και στον τρόπο διατροφής µπορούσαν να διαδραµατίσουν σηµαντικό ρόλο στην εκδήλωση των καρδιοαγγειακών παθήσεων. O αµερικανός επιστήµονας Ancel keys, αποφάσισε να διεξάγει συγκριτική µελέτη διαφόρων πληθυσµών ώστε να τεκµηριώσει αυτή τη θεωρία. Το 1956 επέλεξε επτά χώρες για να τις συγκρίνει µεταξύ τους. Οι χώρες αυτές ήταν η Φιλανδία, οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής, η Ολλανδία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η (τότε) Γιουγκοσλαβία και η Ιαπωνία. Η καθεµία από τις χώρες αυτές αναλάµβανε την υποχρέωση να θέσει στη διάθεσή του ερευνητή τουλάχιστο µια οµάδα από χίλια άτοµα, ηλικίας από σαράντα έως πενήντα εννέα ετών Η οµάδα αυτή των 1000 ατόµων καταβλήθηκε προσπάθεια να συγκροτείται από υποοµάδες που να προέρχονται από περιοχές ολότελα διαφορετικές µεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό ο Ancel Keys µπόρεσε να συγκρίνει στην Ιαπωνία, για παράδειγµα, µια περιοχή παράκτια, όπου γινόταν µεγάλη κατανάλωση ψαριών, µε µια αγροτική περιοχή. Από την Ελλάδα κράτησε οµάδες από την Κέρκυρα και την Κρήτη λόγω του διαφορετικού βαθµού εκσυγχρονισµού στον τρόπο διαβίωσης του πληθυσµού. Συνολικά, επρόκειτο για αγροτικούς πληθυσµούς, ελάχιστα επηρεασµένους από τη µεταπολεµική κοινωνικοοικονοµική εξέλιξη. Στην έρευνα αυτή δόθηκε το όνοµα «Μελέτη των επτά χωρών» και ήταν δυνατόν να παρακολουθηθεί για πολλά χρόνια η επίδραση των διατροφικών συνηθειών τους στα καρδιακά επεισόδια. Ποια ήταν τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας; Από όλες τι οµάδες που παρακολουθήθηκαν, η οµάδα της Κρήτης παρουσίασε τη χαµηλότερη θνησιµότητα από στεφανιαία νόσο. 4

Ύστερα από µία δεκαετία παρακολούθησης η θνησιµότητα αυτή ανερχόταν σε εκατόν ογδόντα τέσσερις θανάτους ανά δέκα χιλιάδες άτοµα στις άλλες µεσογειακές οµάδες, και µόνο εννέα για την οµάδα της Κρήτης, πράγµα που αντιπροσώπευε ποσοστό χαµηλότερο κατά 95%. Επίσης η Μελέτη κατέστησε εµφανές, ύστερα από παρακολούθηση δεκαπέντε ετών, ότι η Κρήτη είχε γενικά το χαµηλότερο ποσοστό θνησιµότητας, ανεξάρτητα από την αιτία θανάτου.(renaud, 2001) Η έρευνα συνεχίστηκε και το 1991 ο Τοµέας Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστηµίου Κρήτης ανέλαβε την επανεξέταση των ατόµων που είχαν λάβει µέρος στην έρευνα πριν 31 χρόνια και διαπιστώθηκε ότι στην Κρήτη οι επιζώντες ήταν το 50% της αρχικής οµάδας, ενώ στην Φιλανδία δεν υπήρχαν επιζώντες. Ακολούθησαν και άλλες µελέτες που απέδειξαν ότι η διατροφή και 5

όχι ο τρόπος διαβίωσης ήταν η αιτία για τα απίστευτα καλά αποτελέσµατα που αφορούσαν στην υγεία των Κρητικών. Με βάση τα αποτελέσµατα αυτών των ερευνών καταβλήθηκε προσπάθεια να διατυπωθούν συγκεκριµένες διατροφικές οδηγίες που να προάγουν την υγεία µιµούµενες στην ουσία την Κρητική ιατροφή. Η όλη προσπάθεια κατέληξε σ αυτό που σήµερα ονοµάζουµε «Μεσογειακή διατροφή». Ως «Μεσογειακή ιατροφή» αναφέρεται ένα είδος διατροφής που χαρακτηρίζεται από χαµηλή κατανάλωση λίπους και ιδιαίτερα κορεσµένων λιπαρών οξέων, και αντίθετα από υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων, που βρίσκονται κυρίως στα σιτηρά και τα προϊόντα τους (δηµητριακά, ψωµί, ρύζι και µακαρόνια), στα φρούτα, στα λαχανικά, στο γάλα και τα γαλακτοκοµικά. Η µεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταµίνες, ενώ η κύρια µορφή λίπους που χρησιµοποιείται είναι το ελαιόλαδο. Η διατροφή αυτή είχε αρχικά την ονοµασία «Κρητική ιατροφή» επειδή όπως αναφέραµε παραπάνω η Κρήτη είχε τα καλύτερα αποτελέσµατα σε σχέση µε όλες τις υπόλοιπες χώρες στη µελέτη των επτά χωρών. Πολυετείς έρευνες έχουν αποδείξει ότι η Μεσογειακή ιατροφή θεωρείται ως ο πλέον υγιεινός τρόπος διατροφής αφού προστατεύει από καρδιακές προσβολές, καρκίνο (π.χ. παχέος εντέρου), παχυσαρκία, κ.ά. Η σύγχρονη διαιτολογία θεωρεί σήµερα τη µεσογειακή δίαιτα ως τρόπο ζωής που χαρίζει µακροζωία και καλή υγεία. Αφού διαπίστωσαν πως οι κάτοικοι του νησιού έχουν το µικρότερο σε παγκόσµια κλίµακα ποσοστό θνησιµότητας (θανάτων) από καρδιαγγειακά νοσήµατα, οι επιστήµονες άρχισαν να αναζητούν την ταυτότητα της διατροφής που χάριζε στους Κρητικούς αυτά τα εξαιρετικά ποσοστά καλής υγείας. Πολύ γρήγορα φάνηκε ότι πρόκειται για µια ιστορία που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η κρητική διατροφή ξεκινά από πολύ παλιά, ακόµη και πριν από την νεολιθική εποχή. Από τα ευρήµατα των αρχαιολογικών ανασκαφών φαίνεται πως οι αρχαίοι Κρήτες, οι Μινωίτες, κατανάλωναν τα ίδια σχεδόν προϊόντα που κατανάλωνε και ο Κρητικός της δεκαετίας του 60. Στα ανάκτορα της µινωικής εποχής βρέθηκαν µεγάλα πιθάρια για το λάδι της ελιάς, τους δηµητριακούς καρπούς, τα όσπρια και το µέλι. Και στις διάφορες εικονογραφηµένες µαρτυρίες βλέπουµε τον απίθανο κόσµο των κρητικών φυτών και βοτάνων. Τα τελευταία χρόνια, µετά την αναγνώριση του ευεργετικού αποτελέσµατος της «κρητικής δίαιτας», κάποιοι επιστηµονικοί κύκλοι άλλαξαν το όνοµα σε «µεσογειακή δίαιτα» µε προφανείς οικονοµικούς σκοπούς. Όµως για να µην περιοριστούµε στον όρο «κρητική διατροφή» αναφέρουµε ότι ο Πλάτων στην «Πολιτεία» συνιστά στους νέους λιτή διατροφή από ψωµί, ελιές, τυρί, βολβούς και λάχανα. Η παραδοσιακή Μεσογειακή ιατροφή µπορεί να περιγραφεί µε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Άφθονες φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, ψωµί/δηµητριακά, πατάτες, όσπρια, καρποί). Ελάχιστα επεξεργασµένα προϊόντα, 6

Γαλακτοκοµικά προϊόντα (κυρίως τυρί και γιαούρτι) καθηµερινά σε µικρές έως µέτριες ποσότητες, Ψάρια και πουλερικά σε µικρές έως µέτριες ποσότητες, Κόκκινο κρέας σε µικρές ποσότητες, Ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λιπαρών που περιέχουν πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Η συγκεκριµένη διατροφική σύνθεση της Μεσογειακής ιατροφής έχει ως αποτέλεσµα αφ ενός χαµηλή περιεκτικότητα σε κορεσµένα λιπαρά και χοληστερόλη, και αφ ετέρου υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και ίνες. Η καθηµερινή κατανάλωση ελαιόλαδου συνεπάγεται υψηλή περιεκτικότητα της δίαιτας σε ακόρεστα λιπαρά οξέα. Αξίζει εδώ να σηµειωθεί ότι η κατανάλωση ελαιολάδου σε κιλά κατά άτοµο ετησίως είναι: Ελλάδα 20, Ισπανία 10, Ιταλία 8. Βλέπουµε δηλαδή ότι η Ελλάδα προηγείται σε κατανάλωση ελαιολάδου ακόµα και από τις άλλες µεσογειακές χώρες. Συµπληρωµατικό µέρος της Μεσογειακής ιατροφής είναι η τακτική άσκηση (αθλητισµός, γυµναστική ή οποιασδήποτε µορφής κίνηση). Τα αποτελέσµατα της ερευνητικής αυτής προσπάθειας, που πήραν τη µορφή διατροφικών οδηγιών για µια ζωή γεµάτη υγεία δίνονται σχηµατικά µε τη µορφή µιας πυραµίδας. Στη βάση βρίσκονται οι τροφές που πρέπει να καταναλώνονται συχνά και σε µεγάλες ποσότητες. Όσο προχωρούµε προς την κορυφή της πυραµίδας πρέπει να λιγοστεύουν τόσο η ποσότητα όσο και η συχνότητα λήψης των τροφών που βρίσκονται εκεί. 7

ΟΜΑ ΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Για να µπορέσουµε να µελετήσουµε καλύτερα και συστηµατικότερα τις διάφορες τροφές και τα οφέλη τους, τις κατατάσσουµε σε οµάδες, µε βάση τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν. Υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις στη δηµιουργία των οµάδων. Παρακάτω αναφέροµε πέντε οµάδες στις οποίες εµπεριέχονται σχεδόν όλα τα τρόφιµα. 1η Οµάδα: Ψωµί και ηµητριακά Η οµάδα αυτή περιλαµβάνει τις τροφές: Ψωµί, ρύζι, ζυµαρικά, δηµητριακά και πατάτες Το ψωµί και τα δηµητριακά αποτελούν τη βάση της διατροφής όλων των ανθρώπων της γης. Στα δηµητριακά ανήκουν το σιτάρι, η σίκαλη, η βρώµη, το καλαµπόκι, το κριθάρι και το ρύζι. Πολλοί άνθρωποι στον κόσµο έχουν το ρύζι σαν κύρια τροφή τους. Είναι ένα από τα πρώτα φυτά που καλλιεργήθηκαν στη γη και φηµίζεται σαν η τροφή που κράτησε στη ζωή και έθρεψε περισσότερο από το 1/3 του γήινου πληθυσµού. Οι τροφές της πρώτης οµάδας βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραµίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταµίνες της οµάδας Β, πρωτεΐνες, άπεπτες φυτικές ίνες, σίδηρο και άλλα µέταλλα. Οι περισσότερες από αυτές τις τροφές είναι από τη φύση τους χαµηλές σε λίπος. Όταν µάλιστα 8

περιέχουν το φλοιό τους ή είναι ολικής αλέσεως τότε παρέχουν και αρκετές φυτικές ίνες, µε τις οποίες αντιµετωπίζεται η δυσκοιλιότητα και µειώνονται τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίµα. Όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται τα δηµητριακά καθηµερινά σε κάθε τους γεύµα, γιατί εκτός από τα πολύτιµα θρεπτικά συστατικά που προσφέρουν, συµβάλλουν στη νοστιµιά των γευµάτων τους. Καθηµερινά θα πρέπει να καταναλώνονται, κατά µέσο όρο, οκτώ µικροµερίδες δηµητριακών ή προϊόντων τους, συµπεριλαµβανοµένου του ψωµιού, κατά προτίµηση ολικής άλεσης. Τα αδρά επεξεργασµένα δηµητριακά αποτελούν καλή πηγή διαιτητικών ινών, δηλαδή µη αµυλούχων πολυσακχαριτών. Αν και ορισµένοι κατατάσσουν τις πατάτες µε τα λαχανικά, διατροφικά οι πατάτες µοιάζουν περισσότερο µε τα δηµητριακά, κυρίως τα επεξεργασµένα. Οπως και το λευκό ψωµί, οι πατάτες έχουν υψηλό γλυκαιµικό δείκτη δηλαδή ανεβάζουν πολύ γρήγορα τα επίπεδα ζαχάρου στο αίµα και γι αυτό οι σύγχρονες διατροφικές οδηγίες υπαγορεύουν την αποφυγή κατανάλωσης περισσότερων από 3 µικροµερίδες την εβδοµάδα. Κάθε µικροµερίδα δηµητριακών παρέχει 15 γρ. υδατανθράκων, 1 µε 2 γρ. πρωτεϊνών και αµελητέα ποσότητα λιπών και αποδίδει 70 Kcal ( θερµίδες). Τέλος οι τροφές της 1ης οµάδας περιέχουν κυρίως πολυσακχαρίτες που προσφέρουν στο άνθρωπο την κύρια πηγή θερµίδων που χρειάζεται για τις διάφορες δραστηριότητές του. 2η Οµάδα: Φρούτα και λαχανικά Στην οµάδα αυτή ανήκουν τα Εσπεριδοειδή, οι χυµοί φρούτων, τα φρούτα γενικά, τα λαχανικά καθώς και τα ξηρά φρούτα. Περιέχουν Βιταµίνες Α και E, φυλλικό οξύ, υδατάνθρακες, άπεπτες φυτικές ίνες, µέταλλα, νερό. Οι υδατάνθρακες των φρούτων (γλυκόζη, φρουκτόζη) προσφέρουν άµεση ενέργεια στον οργανισµό. Είναι προτιµότερο να καταναλώνονται τα φρούτα όπως είναι παρά µε τη µορφή χυµών, γιατί χάνουν τις φυτικές ίνες και µεγάλο ποσοστό βιταµινών. Όλα τα κόκκινα, κίτρινα, πράσινα και µαύρα φρούτα περιέχουν πολλή βιταµίνη Α. 9

Τα λαχανικά εκτός από υδατάνθρακες είναι πολύ καλή πηγή φυτικών ινών βιταµινών και αλάτων. Είναι προτιµότερο να καταναλώνουµε τα φρέσκα και εποχιακά φρούτα και λαχανικά. Συνιστάται η κατανάλωση περίπου έξι µικροµερίδων λαχανικών και τριών µικροµερίδων φρούτων καθηµερινά, κατά µέσο όρο. εν υπάρχει κίνδυνος από την υπερβολική κατανάλωση των λαχανικών και των φρούτων, αρκεί οι θερµίδες που παίρνουµε να µην υπερβαίνουν τις θερµίδες που καταναλώνουµε. Τα λαχανικά και τα φρούτα παρέχουν σηµαντικές ποσότητες διαιτητικών ινών, πολλά µικροδιατροφικά στοιχεία (κάλιο, ασβέστιο, βιταµίνη C, βιταµίνη B6, καρωτινοειδή, βιταµίνη E, φυλλικό όξυ), όπως και άλλα συστατικά µε αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Τα χόρτα, τα οποία κατατάσσονται στα λαχανικά και αποτελούν µέρος της παραδοσιακής διατροφής του Έλληνα, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς αποτελούν πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών. Τα λαχανικά µπορούν να καταναλώνονται είτε µαγειρευµένα µε ελαιόλαδο, είτε ωµά µε τη µορφή σαλάτας. Κάθε µικροµερίδα λαχανικών µας δίνει 5 γρ. υδατανθράκων και 25 έως 50 Kcal (θερµίδες). Κάθε µικροµερίδα φρούτων παρέχει 20 γρ. υδατανθράκων και αµελητέα ποσότητα πρωτεϊνών και αποδίδει 80 Kcal (θερµίδες). Οι τροφές της 2ης οµάδας είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες. Οι ίνες αυτές αυξάνουν τον όγκο και τον αριθµό των κενώσεων και εποµένως προφυλάσσουν από δυσκοιλιότητα όπως επίσης και από τον καρκίνο του εντέρου. Ακόµη τα φρούτα και λαχανικά αποτελούν την κύρια πηγή βιταµινών και κυρίως της C, της Α και του φυλλικού οξέος. 10

3η Οµάδα: Γαλακτοκοµικά προϊόντα Το γάλα, το γιαούρτι και το τυρί αποτελούν µόνα τους την 3 η οµάδα τροφίµων. Παρέχουν ασβέστιο, βιταµίνη D, πρωτεΐνη, σίδηρο και άλλα µέταλλα κτλ. Κάποιες τροφές, όπως το τυρί, έχουν περισσότερο λίπος και άλλες λιγότερο. Η θρεπτικότητα του γάλακτος δεν ελαττώνεται µε την µείωση του λίπους, οπότε είναι προτιµότερο να καταναλώνουµε γάλα µε χαµηλά λιπαρά. Συνιστάται η κατανάλωση κατά µέσο όρο δύο µικροµερίδων γαλακτοκοµικών την ηµέρα, µε τη µορφή τυριού, παραδοσιακού γιαουρτιού και γάλακτος. Κάθε µικροµερίδα άπαχου - αποβουτυρωµένου γάλακτος παρέχει 12 γρ. υδατανθράκων, 8 γρ. πρωτεϊνών και αµελητέα ποσότητα λιπών και αποδίδει στον οργανισµό µας 80 Kcal (θερµίδες). Οι τροφές της 3ης οµάδας είναι απαραίτητες για όλους κυρίως όµως για τα παιδιά επειδή πρακτικά είναι οι µόνες που προµηθεύουν ασβέστιο στο παιδί. Για να καλύψει ένα παιδί τις ηµερήσιες ανάγκες του σε ασβέστιο πρέπει να πιει 3 ποτήρια γάλα ή να φάει ισοδύναµη ποσότητα γαλακτοκοµικού προϊόντος π.χ. 100 γραµµάρια σκληρού τυριού (κασέρι, γραβιέρα, κεφαλοτύρι). 4η Οµάδα: Κρέας, ψάρι, θαλασσινά, αυγά, όσπρια και ξηροί καρποί Παρέχουν πρωτεΐνη (υλικά κατασκευής, δηµιουργούν και αναπλάθουν τους ιστούς). Περιέχουν επίσης βιταµίνες, λίπη, σίδηρο και άλλα µέταλλα. Κάθε µικροµερίδα άπαχου κρέατος περιέχει 7 γρ. πρωτεϊνών, 3 γραµµάρια λιπών και αµελητέα ποσότητα υδατανθράκων και αποδίδει 55 Kcal (θερµίδες). Οι τροφές της 4ης οµάδας αποτελούν την κύρια πηγή πρωτεϊνών που είναι απαραίτητες για τη δοµή νέων ιστών και την παραγωγή πολυτίµων ουσιών για τον ανθρώπινο οργανισµό όπως είναι τα ένζυµα, οι ορµόνες και τα αντισώµατα. Οι τροφές της 4ης οµάδας επίσης αποτελούν την κύρια πηγή προµήθειας στα παιδιά σιδήρου και βιταµινών. 11

Η κατανάλωση πουλερικών, αυγών και κόκκινου κρέατος δεν θα πρέπει να ξεπερνά, κατά µέσο όρο, τη µία µικροµερίδα την ηµέρα, και παραπέρα µείωση δεν φαίνεται να απειλεί την καλή υγεία των ενηλίκων. Το κρέας των πουλερικών προτιµάται από το κόκκινο κρέας, ενώ τα αυγά, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών που χρησιµοποιούνται στη µαγειρική και τη ζαχαροπλαστική, δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα τέσσερα την εβδοµάδα. Κατά συνέπεια, ένα άτοµο µπορεί να καταναλώνει 3 αυγά την εβδοµάδα και 2 µερίδες την εβδοµάδα κρέας πουλερικών. Τα ψάρια και τα θαλασσινά θα µπορούσαν να υποκαταστήσουν το κρέας και τα αυγά, αλλά γαστρονοµικοί, πρακτικοί και οικονοµικοί περιορισµοί υπαγορεύουν τη σύσταση για µια περίπου µικροµερίδα την ηµέρα, δηλαδή τρείς µερίδες την εβδοµάδα. 5η Οµάδα:Περιέχει τα λίπη, και τα έλαια Ελιές, ελαιόλαδο, σπορέλαιο, µαγιονέζα, µαργαρίνη, βούτυρο, σάλτσες, ανάλατοι ξηροί καρποί και αβοκάντο). Στη σωστή ποσότητα προσθέτουν γεύση και ευχαρίστηση στα γεύµατά µας αλλά σε µεγάλη ποσότητα αποτελούν την κύρια αιτία της παχυσαρκίας Κάθε µικροµερίδα λίπους παρέχει 9 γρ. λιπών εκτός από τους ξηρούς καρπούς που παρέχουν και µία µικρή ποσότητα πρωτεϊνών της τάξης του 1 µε 2 γραµµαρίων και αποδίδει 45 Kcal (θερµίδες). Αρκετές από τις ζωικές και φυτικές τροφές είναι πλούσιες σε λίπος που αποτελεί συµπυκνωµένη µορφή ενέργειας και πρέπει να καλύπτει το 35-45% των θερµιδικών αναγκών του ανθρώπου. Το ελαιόλαδο που κυρίως χρησιµοποιείται από τους Μεσογειακούς λαούς είναι ποιοτικά το καλύτερο λίπος και φαίνεται ότι προφυλάσσει σηµαντικά από τη στεφανιαία νόσο. Το ελαιόλαδο θα πρέπει να χρησιµοποιείται όποτε είναι δυνατό, τόσο σε σαλάτες, όσο και στο τηγάνι ή σε µαγειρευµένα τρόφιµα. Οταν ο δείκτης µάζας σώµατος διατηρείται κάτω από 25 kg/m2, δεν υπάρχει επιστηµονικά τεκµηριωµένος λόγος να µειωθεί η πρόσληψη ελαιολάδου, παρά την αναµφισβήτητα υψηλή ενεργειακή του πυκνότητα. Σε µία δίαιτα αδυνατίσµατος, η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και η µείωση της πρόσληψης θερµίδων, οποιασδήποτε προέλευσης, αποτελούν προτεραιότητες. Τα τρόφιµα δεν επηρεάζουν το δείκτη µάζας σώµατος κατά τρόπο άλλο από αυτόν που συνδέεται µε την ενεργειακή τους πυκνότητα. Ειδικότερα για το ελαιόλαδο, η µείωσή του δεν συνιστάται όταν συνεπάγεται και τη µείωση 12

πρόσληψης λαχανικών και οσπρίων, τα οποία συχνά µαγειρεύονται µε ελαιόλαδο. Μικροµερίδες αντιπροσωπευτικών κατηγοριών τροφίµων ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ 1 µικροµερίδα = 1 ποτήρι άπαχο γάλα 245 γρ. / 1 γιαούρτι άπαχο 245 γρ. ΨΑΡΙ - ΚΡΕΑΣ - ΑΒΓΟ ΟΣΠΡΙΑ 1 µικροµερίδα = 30 γρ ψάρι / 30 γρ. κρέας / 1 αβγό 50 γρ. / 100 γρ. µαγειρευµένα όσπρια ΗΜΗΤΡΙΑΚΑ 1 µικροµερίδα = 25 γρ. ψωµί / 20 γρ. δηµητριακά για πρωινό / 50 γρ. µαγειρευµένα µακαρόνια / 50 γρ. πιλάφι / 100 γρ. αρακάς / 100 γρ. πατάτες / 50 γρ. καλαµπόκι ΛΑΧΑΝΙΚΑ 1 µικροµερίδα = 1 φλιτζάνι τσαγιού 100 γρ. σπαράγγια, φασολάκια πράσινα, ραδίκια, καρότα, µπρόκολο, κουνουπίδι, µαρούλι, λάχανο, ντοµάτα, πιπεριές, σπανάκι, µπάµιες, µελιτζάνες ΦΡΟΥΤΑ 1 µικροµερίδα = 1 πορτοκάλι 100 γρ. / 1 µήλο 100 γρ. / 120 γρ. βερίκοκα / 60 γρ. µπανάνα / 15 γρ. φρέσκα σύκα / 15 γρ. ξηρά σύκα / 15 γρ. σταφίδες/ 30 γρ. σταφύλια / 200 γρ. πεπόνι ή καρπούζι 13

Β. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Οι ακτινοβολίες από ηλεκτροµαγνητικά κύµατα µπορεί να προέρχονται από φυσικές αλλά και από τεχνικές πηγές. Η ίδια η γη είναι ένας τεράστιος φυσικός µαγνήτης και δηµιουργεί ένα ηλεκτροµαγνητικό πεδίο στο οποίο ήµαστε προσαρµοσµένοι να ζούµε. Ο ήλιος µας ακτινοβολεί εκτός από το ορατό φως µε το οποίο βλέπουµε και µε πολλές άλλες ακτινοβολίες όπως είναι η υπεριώδης ακτινοβολία την οποία ειδικά το καλοκαίρι πρέπει να αποφεύγουµε. Οι φυσικές πηγές ακτινοβολίας είναι αναπόσπαστο συνθετικό του γήινου περιβάλλοντος και σε αυτές συγκαταλέγονται τα συστατικά του φλοιού της γης και η κοσµική ακτινοβολία. Οι τεχνικές πηγές προέρχονται από τον άνθρωπο και δηµιουργήθηκαν από τότε που µπήκε ο ηλεκτροµαγνητισµός στην ζωή µας. Κάθε αγωγός που διαρρέετε από ρεύµα δηµιουργεί γύρω του ηλεκτροµαγνητικό πεδίο. εν θα λέγαµε όµως ότι ακτινοβολεί αλλά ότι δηµιουργεί ένα εγγύς (κοντινό) ηλεκτροµαγνητικό πεδίο το οποίο σε πολύ µικρή απόσταση σχεδόν µηδενίζεται. Για να ακτινοβολεί χρειάζονται κατάλληλες συνθήκες ώστε να λειτουργήσει ο αγωγός ως κεραία εκποµπός. Ο άνθρωπος ανακάλυψε τις τεχνητές πηγές παραγωγής ακτινοβολιών κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Έκτοτε η συστηµατική έρευνα οδήγησε τόσο στην εκτεταµένη χρήση τους, όσο και στην λήψη µέτρων για την προστασία από τις ενδεχόµενες βλαβερές επιπτώσεις τους. Οι ακτινοβολίες χρησιµοποιούνται σήµερα: στην ιατρική µε συµβολή στη διάγνωση και στη θεραπεία στην παραγωγή και µεταφορά ενέργειας στις επικοινωνίες στη βιοµηχανία (ραδιογραφήσεις, ακτινοβολητές για αποστείρωση υλικών, συσκευές για έλεγχο ποιοτικών παραµέτρων, διάφορα καταναλωτικά αγαθά κ.λ.π.) στη γεωργία και την έρευνα. 14

Στις τεχνητές πηγές ακτινοβόλησης του ανθρώπου θα πρέπει να προστεθεί και η ραδιορρύπανση του περιβάλλοντος που οφείλεται σε πυρηνικές δοκιµές στην ατµόσφαιρα που έγιναν πριν το 1962 και σε ορισµένα πυρηνικά ατυχήµατα, όπως αυτό στον αντιδραστήρα του Τσερνόµπιλ το 1986. Τι είναι όµως ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία και τι το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο; H ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία αποτελείται από κύµατα ηλεκτρικής και µαγνητικής ενέργειας, τα οποία διαδίδονται ταυτόχρονα στον ελεύθερο χώρο. Η περιοχή στην οποία αναπτύσσονται αυτά τα κύµατα λέγεται ηλεκτροµαγνητικό πεδίο. Αυτό που µας ενδιαφέρει είναι το µήκος κύµατος λ το οποίο αν είναι εξαιρετικό µικρό όπως στις ακτίνες Χ µπορεί να προκαλέσει ιοντισµό δηλαδή να διασπάσει τους δεσµούς που συγκρατούν µεταξύ τους τα κύτταρα. Αυτή η ακτινοβολία ονοµάζεται ιονίζουσα και είναι άκρως επικίνδυνη. Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες µεταφέρουν ενέργεια ικανή να εισχωρήσει στην ύλη, να προκαλέσει ιοντισµό των ατόµων της, να διασπάσει βίαια χηµικούς δεσµούς και να προκαλέσει βιολογικές βλάβες σε ζώντες οργανισµούς. Ο ιοντισµός του ατόµου είναι φυσικό φαινόµενο που ακολουθεί την αλληλεπίδραση της ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας µε την ύλη. Είναι η βίαιη εκδίωξη ηλεκτρονίου από το άτοµο, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ζεύγους αντίθετα φορτισµένων ιόντων. 15

Οι γνωστότερες ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι οι ακτίνες Χ που παράγονται στις λυχνίες των ακτινολογικών µηχανηµάτων και χρησιµοποιούνται ευρέως στην ιατρική, καθώς και οι ακτινοβολίες α, β, και γ που εκπέµπονται από τους ασταθείς πυρήνες ατόµων (ραδιενέργεια). Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι διεισδυτικές. Η διεισδυτικότητά τους στην ύλη εξαρτάται από το είδος τους και την ενέργεια που µεταφέρουν. Τα σωµάτια α διακόπτονται από ένα φύλλο χαρτιού, τα σωµάτια "β" από µερικά χιλιοστά Plexiglas, ενώ η υψηλής ενέργειας ακτιβολία "γ" απαιτεί σχετικά µεγάλα πάχη επιλεγµένων υλικών. Πρέπει να υπάρχει προστασία από όλες τις ιονίζουσες ακτινοβολίες µε κάθε δυνατό τρόπο. Μόνο µε άδεια κατάλληλου ιατρού θα δεχθούµε την ακτινοβόληση για ιατρικούς σκοπούς. Στην ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία εντάσσονται και τα ραδιοκύµατα τα οποία είναι τα κύµατα που δηµιουργούνται στις κεραίες εκποµπής λόγο της κίνησης των φορτίων. Τα ραδιοκύµατα εντάσσονται στην κατηγορία των µη ιονιζουσών ακτινοβολιών. Όπως είπαµε οι ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι άκρως επικίνδυνες καθώς αυτές προκαλούν γενετικές αλλοιώσεις. Από την µεριά τους οι µη ιονίζουσες ακτινοβολίες δεν έχουν συνδεθεί άµεσα µε καρκινογενέσεις. Προκαλούν κυρίως αύξηση της θερµοκρασίας του ιστού που εκτίθεται σε αυτήν µε αποτέλεσµα διάφορα προβλήµατα. Τελευταία όµως η άποψη αυτή τείνει να αλλάξει µετά από αλλεπάλληλες έρευνες ανεξάρτητων επιστηµόνων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι µη ιονίζουσες ακτινοβολίες προκαλούν και άλλου είδους προβλήµατα εκτός από την θέρµανση των ιστών. Τα προβλήµατα αυτά έχουν να κάνουν µε την συσσωρεύσει της ενέργειας σε ευαίσθητα όργανα όπως του εγκεφάλου και των αδένων τα οποία παθαίνουν ανεπίστρεπτες 16

αλλοιώσεις. Στο σηµείο αυτό ερίζει η επιστηµονική κοινότητα αφού υπάρχουν έρευνες που χρηµατοδοτούνται από εταιρίες κινητής τηλεφωνίας και αναιρούν τα παραπάνω και επιµένουν µόνο στην θερµική αλλοίωση των ιστών. Εµείς έχουµε πειστεί πλέον ότι και η µη ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί προβλήµατα είτε µε θέρµανση των ιστών είτε µε άλλου είδους µηχανισµούς. Πρέπει να παίρνουµε µέτρα προστασίας και από την µη ιουνίζουσα ακτινοβολία και ειδικά από συσκευές µε κεραία εκποµπής που υπάρχουν πλέον και µέσα στο σπίτι (κινητά, ασύρµατα τηλέφωνα κ.ά) ΚΕΡΑΙΕΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΚΑΙ ΟΡΙΑ Τα ραδιοκύµατα όταν συναντούν αντικείµενα στην κατεύθυνση διάδοσής τους µπορεί να ανακλαστούν ολικά ή µερικά, να απορροφηθούν ολικά ή µερικά ή να διαπεράσουν το αντικείµενο ολικά ή µερικά (κάτι ανάλογο που ισχύει και µε το φως). Κεραίες εκποµπής λειτουργούν από τις αρχές του 20 ου αιώνα για την ραδιοφωνία και λίγο αργότερα για την τηλεόραση και τα ραντάρ. Εδώ και 20 χρόνια περίπου υπάρχουν κεραίες εκποµπής και για την κινητή τηλεφωνία. Όλες οι παραπάνω κεραίες για να εκπέµψουν χρειάζονται δηµόσια άδεια και ελέγχονται από αρµόδιες επιτροπές. Τι µπορούµε να κάνουµε εµείς για τις παραπάνω κεραίες; υστυχώς δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ατοµικής προστασίας αλλά µόνα µαζικά θα µπορούσαµε να πιέσουµε ώστε να γίνουν πιο αυστηρά και ασφαλή τα όρια λειτουργίας τους. Εδώ όµως οι περισσότεροι κάνουµε και ένα λάθος όταν πιστεύουµε ότι όσο πιο λίγες κεραίες τόσο πιο καλά. Ειδικά για την κινητή τηλεφωνία όσο πιο πολλές κεραίες υπάρχουν τόσο µειώνετε η ισχύς τους και ακτινοβολούν λιγότερο. Όµως αυτό δεν σηµαίνει ότι οι κεραίες αυτές µπορούν να τοποθετούνται πάνω σε πολυκατοικίες και µάλιστα κοντά σε σχολεία. Επίσης παρόλο που πρέπει για να λειτουργεί σωστά ο ανταγωνισµός να υπάρχουν αρκετές εταιρίες αυτό δεν σηµαίνει ότι θα δηµιουργούνται συνεχώς νέες. Κάτι ανάλογο συµβαίνει στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο όπου λειτουργούν και εκπέµπουν σταθµοί µόνο και µόνο για να κρατάνε την άδεια χωρίς να 17

προσφέρουν κάτι στο κοινωνικό σύνολο (ολοήµερες τηλεπωλήσεις και αστρολογικές προβλέψεις). Κάτι που συζητείται πολύ συχνά είναι τα ασφαλή όρια λειτουργίας των κεραιών αυτών. Τα όρια αυτά πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αυστηρά αλλά και πάλι δεν θα είναι ασφαλή. Όπως δεν υπάρχει ασφαλές όριο για το κάπνισµα έτσι και εδώ δεν υπάρχει ασφαλές όριο ακτινοβολίας. Καλύτερα λοιπόν να µιλάµε για όρια επιτρεπτού κινδύνου. Όπως υπάρχει κίνδυνος όταν οδηγούµε το αυτοκίνητο µας ή όταν µπαίνουµε σε ένα αεροπλάνο αλλά το αποδεχόµαστε διότι πρέπει να µετακινηθούµε έτσι εδώ αποδεχόµαστε το κίνδυνο από την ακτινοβολία διότι πρέπει να επικοινωνούµε. Το κακό όµως είναι ότι την ακτινοβολία τη δέχονται όλοι και αυτοί που δεν χρησιµοποιούν τα παραπάνω µέσα επικοινωνίας. Είναι λογικό λοιπόν τα όρια αυτά να γίνουν όσο το δυνατόν πιο αυστηρά αλλά και να πραγµατοποιούνται συστηµατικοί έλεγχοι για την εφαρµογή τους. Η Σύσταση του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων «Περί του περιορισµού της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτροµαγνητικά πεδία (0Hz- 300GHz)», στηρίζεται στις οδηγίες της ιεθνούς Επιτροπής Προστασίας από µη Ιονίζουσες Ακτινοβολίες (ICNIRP), καθώς επίσης και στον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ). Η ICNIRP είναι µη κυβερνητικός επιστηµονικός οργανισµός, ο οποίος είναι αναγνωρισµένος από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας και αποτιµά όλα τα αποτελέσµατα από τους επιστηµονικούς τοµείς της επιδηµιολογίας, της ιατρικής, της βιολογίας, της φυσικής και της µηχανικής εκδίδοντας τις σχετικές οδηγίες. H Ελλάδα µε τον Νόµο 3431/2006 θεσµοθέτησε ως όρια για την έκθεση του κοινού 30% χαµηλότερα των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για όλους τους 18

σταθµούς κεραιών, και 40% χαµηλότερα των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για όσους σταθµούς κεραιών βρίσκονται σε απόσταση µικρότερη των 300 µέτρων από την περίµετρο των κτιριακών εγκαταστάσεων σχολείων, βρεφονηπιακών σταθµών, νοσοκοµείων και γηροκοµείων. Τα όρια επικινδυνότητας για τις τιµές του Ηλεκτρικού και Μαγνητικού πεδίου, όπως καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνονται στο παραπάνω διάγραµµα για τη περιοχή συχνοτήτων 10 khz-300 GHz. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα πεδία των 50 Hz (γραµµές µεταφοράς ρεύµατος) δίνει ως όρια επικινδυνότητας τα 10 kv/m όσον αφορά το Ηλεκτρικό πεδίο και τα 500 A/m όσον αφορά το Μαγνητικό, για συνεχή έκθεση 24 ωρών. ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕ ΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Η µέτρηση τής απορρόφησης του ηλεκτροµαγνητικού πεδίου από κάθε υλικό και η µετατροπή του σε άλλη ενέργεια (π.χ. θερµική ή χηµική) γίνεται µε τον υπολογισµό του SAR (Sperific Absorption Rate ή Ειδικό Ρυθµό Απορρόφησης σε Watts ανά Kg µάζας). Πολλά αριθµητικά µοντέλα ηλεκτροµαγνητισµού έχουν γίνει για να µελετηθεί η απορρόφηση τού ηλεκτροµαγνητικού πεδίου (υπολογισµός SAR), που παράγεται από τις γραµµές µεταφοράς υπερύψηλης τάσης από το ανθρώπινο σώµα και η εν συνεχεία µετατροπή του σε άλλου είδους ενέργεια µέσα στο σώµα. Αυτά τα µοντέλα εξελίσσονται µε τα χρόνια και λαµβάνουν υπόψη καλύτερα κάθε φορά τη κατασκευή των υλικών από τα οποία είναι κατασκευασµένα τα όργανα και οι ιστοί τού ανθρωπίνου σώµατος. Οι αναλύσεις γίνονται µε τη βοήθεια κατάλληλων προγραµµάτων υπολογιστή, πού τρέχουν σε ισχυρούς υπολογιστές. Στη φωτογραφία, φαίνεται ο υπολογισµός τής απορρόφησης τού ηλεκτροµαγνητικού πεδίου (υπολογισµός SAR) από το ανθρώπινο σώµα. Όπως βλέπετε, τα όργανα του ανθρωπίνου σώµατος δεν απορροφούν κατά τον ίδιο τρόπο το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο, που το διαπερνά. Στη φωτογραφία αυτό αποδίδεται µε τα διαφορετικά χρώµατα. Η διαφορετική απορρόφηση έχει αποτέλεσµα την διαφορετική έκθεση σε κίνδυνο τής φυσιολογικής λειτουργίας κάθε οργάνου. 19

Τα εγχειρίδια χρήσης των κινητών τηλεφώνων αναφέρουν υποχρεωτικά την τιµή SAR του συγκεκριµένου µοντέλου του κινητού. Η τιµή SAR εκφράζει τον ρυθµό απορρόφησης της ακτινοβολίας από τα κύτταρα (βατ ανά κιλό σωµατικής µάζας),όταν το κινητό βρίσκεται σε πλήρη ισχύ, (δηλαδή όταν βρισκόµαστε. σε δυσµενές σηµείο σήµατος ή µακριά από κεραία βάσης). Το όριο SAR του ICNIRR για τα κινητά τηλέφωνα που χρησιµοποιεί το ευρύτερο κοινό είναι 2 W/Kg (2 βατ ισχύς ανά κιλό µάζας). Τα κινητά που κυκλοφορούν στην αγορά έχουν τιµές που µεταβάλλονται ανάλογα µε την χρήση και την θέση. Οι τιµές του SAR που δίνoυν οι κατασκευαστές αφορούν την µέγιστη ισχύ µετάδοσης και δεν ξεπερνούν συνήθως το 1 W/Kg. Κατά την αγορά ενός νέου κινητού θα πρέπει να λαµβάνουµε σοβαρά υπόψη την τιµή του Ειδικού Ρυθµού Απορρόφησης (SAR) και θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν χαµηλότερη. ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΚΑΙ ΑΣΥΡΜΑΤΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ Τα τελευταία χρόνια έχουν µπει στην ζωή µας τα κινητά τηλέφωνα αλλά και ασύρµατα τηλέφωνα σταθερής τηλεφωνίας. Επίσης κυκλοφορούν και µάλιστα δίνονται δωρεάν ασύρµατα µόντεµ και δροµολογητές για πρόσβαση στο διαδικτυο. Όλες αυτές οι ασύρµατες συσκευές καθώς και το κινητό έχουν κεραία εκποµπής µικρής βέβαια ισχύος αλλά πολλές φορές η εκποµπή γίνεται πολύ κοντά µας. Ειδικά το κινητό το κολλάµε στο πιο ευαίσθητο όργανο µας τον εγκέφαλο. 20

Μετά από αρκετή συζήτηση και αρκετό ψάξιµο όλων όσων συµµετείχαν στη οµάδα δράσης καταλήξαµε σε κάποιες συµβουλές και µέτρα για την καλύτερη δυνατή λειτουργία των συσκευών αυτών. Το συµπέρασµα που καταλήξαµε είναι ότι πρέπει οι ασύρµατες συσκευές να χρησιµοποιούνται σε εξαιρετική ανάγκη και να αποφεύγονται. Η βάση του ασύρµατου τηλεφώνου πρέπει να βρίσκεται µακριά από κρεβατοκάµαρες και δωµάτια παιδιών διότι εκπέµπει σε 24ωρη βάση αρκετά µεγάλη ακτινοβολία. Βέβαια µέσα σε ένα σπίτι εάν δεν είναι απαραίτητο µπορεί να αντικατασταθεί µε κανονικό τηλέφωνο για να αποφευχθεί η παραπάνω ακτινοβολία. Σε εκποµπή της ΕΤ3 που παρακολούθησε όλη η οµάδα προτάθηκαν τα παρακάτω προληπτικά µέτρα. 21

Το συµπέρασµα είναι ότι χρειάζεται καλή και µετρηµένη χρήση και όχι κατάχρηση. Ειδικά για το κινητό πρέπει να προτιµάτε η ανοικτή ακρόαση. Επίσης το Hands Free και το Blue tooth µε καλώδιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί προσφέροντας αρκετά µεγάλη ασφάλεια από την ακτινοβολία του κινητού. 22

Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η θέση και η απόσταση του κινητού από το σώµα είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας για την απορρόφηση ακτινοβολίας από τον οργανισµό. Ακόµη και απόσταση µερικών εκατοστών µειώνει δραστικά την απορροφούµενη ακτινοβολία. Θα πρέπει να αποφεύγετε η συνοµιλία µε το κινητό κολληµένο στο αυτί. Για τις υπόλοιπες οικοσυσκευές πρέπει να αναφέρουµε τον φούρνο µικροκυµάτων ο οποίος εκπέµπει µεγάλα ποσά ακτινοβολίας και µάλιστα σε αρκετή απόσταση. Οι µετρήσεις που πραγµατοποιήθηκαν µε πεδιόµετρο σε οικοσυσκευές (ψυγείο, κουζίνα, τηλεόραση) δείχνουν ότι σε πολύ µικρή απόσταση (10 εκατοστά περίπου) η ακτινοβολία σχεδόν µηδενίζεται. Μόνο στο φούρνο µικροκυµάτων τα ποσά είναι πολύ µεγάλα και µάλιστα σε µεγαλύτερες αποστάσεις (1 µέτρο περίπου). Οι ασύρµατες συσκευές (ασύρµατο τηλέφωνο, ασύρµατος δροµολογητής για διαδικτυο) έχουν κεραία εκποµπής και διαχέουν ακτινοβολία όλο το εικοσιτετράωρο. Πρέπει η βάση τους να βρίσκεται µακριά από υπνοδωµάτια. ΚΑΛΩ ΙΑ ΥΠΕΡΥΨΗΛΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΕΣ Πολύς θόρυβος γίνεται τα τελευταία χρόνια και δικαιολογηµένα για τις βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτροµαγνητικών πεδίων, που παράγονται και από γραµµές µεταφοράς υψηλής ισχύος και συχνότητας 60 Hz. Η ρύπανση από ηλεκτροµαγνητικά κύµατα συχνότητας 60 Ηz είναι σε θέση να επηρεάζει εγκεφαλικές λειτουργίες. Εξ όσων γνωρίζοµε στην Ελλάδα έχει θεσπισθεί το όριο απόστασης των 300 µέτρων ως όριο ασφαλείας από τέτοιες γραµµές υπερυψηλής τάσης το οποίο σύµφωνα µε µελέτες δεν είναι αρκετό διότι επηρεάζεται κατά πολύ και το είδος του υπεδάφους. Όµως η οριστική λύση θα ήταν να χρησιµοποιηθούν καλώδια µε µεταλλική περιέλιξη. 23

Συνήθως τα εναέρια καλώδια υπερυψηλής τάσης, είναι γυµνά (χωρίς µόνωση) και προκαλούν πολύ µεγάλη ηλεκτροµαγνητική ρύπανση. Υπάρχουν όµως και καλώδια, όπως αυτά της φωτογραφίας, τα οποία δεν συνεισφέρουν στην ηλεκτροµαγνητική ρύπανση και δεν χτυπιόνται από κεραυνούς, λόγω της µεταλλικής περιέλιξης (ουδέτερο) πού έχουν γύρω τους και που δρα σαν "κλωβός Faraday". Τα καλώδια αυτά δεν είναι τεχνολογικά νέα αλλά συνεχώς βελτιώνονται ώστε να αντέχουν σε υψηλότερες θερµοκρασίες και ρεύµατα. Το κόστος των καλωδίων αυτών είναι υψηλότερο από εκείνο των γυµνών καλωδίων. Τουλάχιστον µέσα στις πόλεις, όπου οι αποστάσεις είναι µικρές, πρέπει οπωσδήποτε να χρησιµοποιούνται καλώδια µε προστασία προς όφελος της υγείας των κατοίκων. Ηλεκτροµαγνητική ρύπανση προκαλούν και οι µετασχηµατιστές, που χρησιµοποιούνται για τον υποβιβασµό της υψηλής τάσης στα 220 Volts. Η ύπαρξη τέτοιων µετασχηµατιστών, πάνω σε κεντρικές κολώνες κοντά σε σπίτια δηµιουργούν µεγάλο πρόβληµα. Μετρήσεις που πραγµατοποιήσαµε σε µετασχηµατιστές µέσα στην πόλη της Αλεξανδρούπολης δείχνουν µεγάλα ποσά ακτινοβολίας σε αρκετά µεγάλες αποστάσεις (3 µε 5 µέτρα). Σε µερικές περιπτώσεις χρησιµοποιούνται και παλαιότερου τύπου µετασχηµατιστές αλλά δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα για να τους διακρίνει κάποιος. 24

Γ. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ Τι είναι τα µεταλλαγµένα ; Μεταλλαγµένα ή αλλιώς γενετικά τροποποιηµένοι οργανισµοί είναι οι οργανισµοί εκείνοι οι οποίοι δηµιουργήθηκαν τεχνητά από τους επιστήµονες µε την αφαίρεση ή την προσθήκη γονιδίων που προέρχονται από οργανισµούς που µπορεί να ανήκουν ακόµα και σε εντελώς διαφορετικά είδη. Παράδειγµα: Οι επιστήµονες µπορούν να πάρουν γονίδια από τα ζώα και να τα µεταφέρουν στα φυτά ή ακόµη γονίδια από µικρόβια και να τα προσθέσουν στο καλαµπόκι. Έτσι ο νέος οργανισµός που θα προέλθει µε αυτόν τον τρόπο θα είναι ένας τροποποιηµένος οργανισµός που δε θα γινόταν ποτέ µε φυσικό τρόπο. Αν και η βιοτεχνολογία και τα γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα θα µπορούσαν να αποτελέσουν πραγµατικές εναλλακτικές λύσεις για την αύξηση της παραγωγής τροφίµων, υπάρχει ένα συνεχώς αυξανόµενο ρεύµα ανησυχίας µεταξύ των καταναλωτών, αγροτών και επιστηµόνων οι οποίοι ασκούν έντονη κριτική στον τρόπο µε τον οποίο οι σχετικές έρευνες διεξάγονται από λίγες, µεγάλες εταιρείες. Πέρα από τις επιστηµονικές αντιρρήσεις υπάρχουν και σοβαρά ερωτηµατικά για τις κοινωνικοοικονοµικές παραµέτρους του ζητήµατος και, ειδικότερα, του τρόπου µε τον οποίο οι σχετικές επιστηµονικές πρόοδοι καθίστανται εµπορεύσιµο αγαθό. Οι επικριτές πιστεύουν ότι: - το πρόβληµα της έλλειψης τροφίµων είναι πολιτικό και οικονοµικό - οι ελλείψεις τροφίµων και η πείνα αποτελούν και θα συνεχίσουν να αποτελούν, προβλήµατα των φτωχών χωρών - η τεχνολογία παραγωγής γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων είναι ιδιαιτέρως ακριβή και δύσκολα οι αναπτυσσόµενες χώρες και οι αγρότες τους θα µπορέσουν να την αξιοποιήσουν απευθείας - πρόκειται για νέα και µη δοκιµασµένη τεχνολογία - η οµοιοµορφία των καλλιεργειών, την οποία προωθούν οι εταιρείες βιοτεχνολογίας, θα µειώσει τη γενετική ποικιλότητα, καθιστώντας πολλές από αυτές περισσότερο 25

ευπαθείς σε ασθένειες και παράσιτα. Το γεγονός αυτό αυξάνει τις ανάγκες των καλλιεργειών σε αγροχηµικά προϊόντα, τα οποία παράγονται, κατά κανόνα, από τις ίδιες εταιρείες που προωθούν τους γενετικά τροποποιηµένους σπόρους. Τα παραπάνω επιχειρήµατα δηµιουργούν ερωτηµατικά για τα κίνητρα των εταιρειών και των χωρών που προωθούν τα γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα, χρησιµοποιώντας ως επιχείρηµα τις ανάγκες του αναπτυσσόµενου κόσµου, ενώ παράλληλα φροντίζουν να εξασφαλίζουν τα αποκλειστικά δικαιώµατα εκµετάλλευσης των σχετικών τεχνολογιών. Υψίστης σηµασίας είναι και το γεγονός ότι οι συγκεκριµένες εταιρείες και χώρες αντιτίθενται στη σήµανση των συγκεκριµένων προϊόντων, όπως σε όποια άλλα προληπτικά και ενηµερωτικά µέτρα αποφασίζουν να λάβουν άλλες χώρες και οργανισµοί. Όµως το σηµαντικότερο ίσως ζήτηµα τίθεται υπό τη µορφή ενός απλού ερωτήµατος: είναι τα γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα ασφαλή; Η γρήγορη και εύκολη αποδοχή των γενετικά τροποποιηµένων προϊόντων σε κάποιες χώρες, και µάλιστα χωρίς τους απαραίτητους ελέγχους, αποδεικνύει την επιρροή των οικονοµικών συµφερόντων. Τίθεται επίσης το ζήτηµα: είναι πράγµατι απαραίτητα τα γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα; Στην πραγµατικότητα οι παράγοντες που εµποδίζουν την τροφή να φτάσει στους ανθρώπους που πεινούν είναι κυρίως πολιτικοί (διεθνείς, ή/και εθνικοί) και οικονοµικοί, και όχι η αδυναµία παραγωγής τροφής. Τα πιθανά πλεονεκτήµατα των γενετικά τροποποιηµένων προϊόντων είναι πραγµατικά συναρπαστικά. Όµως δεν παύουν να υπάρχουν οι παράλληλες ανησυχίες σχετικά µε τη βιοποικιλότητα, τα οικοσυστήµατα και την ασφάλεια των καταναλωτών αυτών των προϊόντων. Τέλος, οι οικονοµικές παράµετροι του θέµατος, δηµιουργούν και ένα επιπρόσθετο ερώτηµα ως προς το ποιος ωφελείται πραγµατικά από τα γενετικά τροποποιηµένα προϊόντα: όσοι πεινούν και πένονται, ή αυτοί που θέλουν να αποκτήσουν περισσότερα. 26

ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ Οι επιδράσεις των µεταλλαγµένων αφορούν δυο βασικά σηµεία: - την υγεία των ανθρώπων. - το περιβάλλον. Για τον άνθρωπο: Από έρευνες που έχουν γίνει έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει το ενδεχόµενο πρόκλησης αλλεργιών µέσω της κατανάλωσης µεταλλαγµένων, αύξηση της αντίστασης των µικροβίων στα αντιβιοτικά και µείωση της αποτελεσµατικότητας αυτών των φαρµάκων. Παραγωγή νέων τοξινών από µεταλλαγµένα φυτά που βγάζουν τοξικές ουσίες ενάντια σε ζιζάνια και έντοµα και οι οποίες µπορεί να είναι τοξικές και για τον άνθρωπο Για το περιβάλλον : Οι κίνδυνοι από την απελευθέρωση των µεταλλαγµένων στο περιβάλλον είναι πολλοί και µεγάλοι. 27

Μέσω της γύρης µπορούν να µεταφερθούν γονίδια και σε άλλα φυτά που δεν είναι µεταλλαγµένα αλλά ακόµη και σε άγρια είδη και έτσι να έχουµε µια γενετική µόλυνση όπως π.χ. η γύρη από το µεταλλαγµένο καλαµπόκι είναι καταστρεπτική για ένα είδος πεταλούδας. Μπορεί να αυξηθεί η ανθεκτικότητα ορισµένων ζιζανίων. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσµα ορισµένα είδη να αυξηθούν υπερβολικά και άλλα να εξαφανιστούν εντελώς. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα ζώα που τρώνε τα φυτά. Αυτό όµως είναι µια τεράστια απειλή για την ισορροπία του περιβάλλοντος.. Υπάρχει πιθανότητα εξαφάνισης των φυτών που δεν είναι µεταλλαγµένα γιατί δεν θα µπορούν να τα ανταγωνιστούν. Η διασταύρωση των µεταλλαγµένων µε την φυσική βλάστηση θα έχει τεράστιους κινδύνους για το περιβάλλον. Το χειρότερο βέβαια είναι ότι έτσι και ελευθερωθούν τα µεταλλαγµένα στο περιβάλλον δεν θα µπορέσουµε να τα πάρουµε πίσω. Η ζηµιά θα έχει γίνει. Πώς φτάνουν τα µεταλλαγµένα στο πιάτο µας; Από το 1996 που ξεκίνησε η µαζική εισαγωγή µεταλλαγµένων στην Ευρώπη, η αντίδραση των καταναλωτών κατάφερε να εµποδίσει τα σχέδια των εταιρειών που ήθελαν να κατακλύσουν την αγορά µε µεταλλαγµένα προϊόντα. Τα µεταλλαγµένα τρόφιµα έχουν µπει πια στη ζωή µας και τρυπώνουν στη διατροφή µας. Αγαπηµένα µας προϊόντα όπως σοκολάτες, µπισκότα, σνακ, σάντουιτς, γλυκά, πίτες, παιδικές τροφές κλπ. Ποιες είναι οι κύρια µεταλλαγµένες τροφές Τέσσερα είναι τα βασικά είδη που υπόκεινται γενετικές µεταλλάξεις: - το καλαµπόκι - η σόγια - η ελαιοκράµβη (φυτό που χρησιµοποιείται στην παραγωγή ραφινέλαιων) - η πατάτα. Ακόµα και αν δεν τρώµε µεταλλαγµένο καλαµπόκι εµείς οι ίδιοι, το 80% της καλλιέργειας µεταλλαγµένης σόγιας και καλαµποκιού καταλήγουν στα εκτροφεία και στα ιχθυοτροφεία για να θρέψουν τα ζώα, των οποίων αργότερα θα καταναλώσουµε το γάλα, τα αβγά, το κρέας και τα παράγωγά τους. 28

Θα µπορούσε κανείς να υποθέσει ότι, τελικά, το µεταλλαγµένο υλικό δεν φτάνει στο στοµάχι µας, καθώς έχει ήδη υποστεί αλλοίωση µέσα στο σώµα του ζώου. εν είναι εξακριβωµένο κατά πόσο η ποσότητα τροφής ενός ζώου χάνεται µε την επεξεργασία της τροφής από το ίδιο το ζώο ή αν διατηρείται και µεταφέρεται στον άνθρωπο. Το πρόβληµα είναι ότι τα ζώα καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες µεταλλαγµένης τροφής που οι εκτροφείς τους αγνοούν τι τα ταΐζουν. Σύµφωνα µε σχέδιο του νέου Ευρωπαϊκού Κανονισµού, σύντοµα θα εφαρµοστεί νοµοθεσία για τη σήµανση των ζωοτροφών. Μέχρι τότε, όµως, κανείς δεν ξέρει τι τρώνε τα ζώα και σε ποιο ποσοστό η τροφή τους είναι µεταλλαγµένη ή ακόµα και ζωικής προέλευσης. Μια από τις εταιρείες κολοσσούς στην παραγωγή µεταλλαγµένων σπόρων πήρε άδεια να ρίξει στην αγορά γενετικά µεταλλαγµένο καλαµπόκι: το φυτό αυτό περιέχει ένα γονίδιο που παράγει µια τοξίνη για να σκοτώσει τα σκουλήκια που καταστρέφουν τις ρίζες του. Οι ιθύνοντες της εταιρείας διαβεβαιώνουν ότι το καλαµπόκι αυτό δεν προορίζεται να καταναλωθεί από ανθρώπους, αλλά από ζώα. Μπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί και σε επεξεργασµένα προϊόντα, όπως σιρόπια. Κανείς όµως δεν µπορεί να εγγυηθεί αν αυτή η έµµεση κατανάλωση του µεταλλαγµένου καλαµποκιού είναι βλαβερή ή όχι για µας. Ποιες βιοµηχανίες ασχολούνται µε τα µεταλλαγµένα; Τα προωθούν πολυεθνικές εταιρείες, κυρίως αµερικάνικες (Monsando, Aventis, Du Pont, Zeneca), όπως και ευρωπαϊκές (Sygenta, Bayer, κ.α) και άλλων χωρών που παράγουν «γενετικά τροποποιηµένο» πολλαπλασιαστικό υλικό, το οποίο κατοχυρώνουν µε «πατέντες» και το διαθέτουν σε παραγωγούς µε συµβόλαια, επιδιώκοντας το µέγιστο κέρδος. Οι πιο πάνω πολυεθνικές έχουν τη στήριξη του ΠΟΕ, καθώς και ορισµένων κυβερνήσεων, πρώτα απ όλα των ΗΠΑ, που πιέζουν προς κάθε κατεύθυνση για πλήρη άρση των εµποδίων στην παραγωγή και εµπορία τους. Με τον έλεγχο του «γενετικού υλικού», πολυεθνικές και µεγάλες χώρες, αποκτούν «στρατηγικό πλεονέκτηµα» και θέτουν υπό, ιδιόµορφη οµηρία, χώρες, λαούς, παραγωγούς και καταναλωτές. Τι µπορεί να κάνει ο καταναλωτής ; Χρησιµοποιούµε την αγοραστική µας δύναµη και λέµε : ΟΧΙ στα µεταλλαγµένα. Χρησιµοποιούµε τον οδηγό της Greenpeace σε κάθε αγορά. Αγοράζουµε βιολογικά προϊόντα τα οποία είναι : Απαλλαγµένα από γενετικά µεταλλαγµένους οργανισµούς Παράγονται χωρίς χηµικά φυτοφάρµακα και ζιζανιοκτόνα και µε τεχνικές που σέβονται την φύση και προστατεύουν την βιοποικιλότητα. Απαιτούµε τρόφιµα απαλλαγµένα από γενετικά µεταλλαγµένα συστατικά Υποστηρίζουµε άλλους βιοκαλλιεργητές και άλλους αγρότες που αντιτίθενται ενεργά στην απελευθέρωση γενετικά µεταλλαγµένων οργανισµών στο περιβάλλον. 29

Τι είναι τα Βιολογικά τρόφιµα Ως προϊόντα βιολογικής γεωργίας ορίζονται τα προϊόντα που για την παραγωγή τους έχουν εφαρµοστεί κανόνες βάσει της κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας. Κανόνες για την προστασία του περιβάλλοντος, για την διατήρηση ή και αύξηση της ευφορίας και της βιολογικής δραστηριότητας αλλά και για τη δηµιουργία κατάλληλων συνθηκών προκειµένου να διατηρηθεί η αλληλεξάρτηση µεταξύ του εδάφους µε τα φυτά, των φυτών µε τα ζώα και των ζώων µε το έδαφος χωρίς την προσφυγή σε παράγοντες παραγωγής εξωτερικής προέλευσης (π.χ. χρήση χηµικών, ανόργανων λιπασµάτων κ.ο.κ.). Τα γεωργικά βιολογικά τρόφιµα παράγονται χωρίς ράντισµα µε χηµικά προϊόντα, εκτός από θειάφι, γαλαζόπετρα, χαλκό και ασβέστη, που χρησιµοποιούνται µε µέτρο και προσοχή. Το ράντισµα γίνεται µε ουσίες που παράγονται από άλλα φυτά, π.χ. εκχύλισµα τσουκνίδας. Ο σπόρος που χρησιµοποιείται πρέπει να είναι πιστοποιηµένος και να προέρχεται από βιολογικό και όχι από κατεργασµένο σπόρο. Απαιτούνται 3-5 χρόνια για να γίνει µια καλλιέργεια βιολογική και να πιστοποιηθεί από µια κατάλληλη εταιρεία, π.χ την.η.ω., την Βιοελλάς, την ACERT κ.α. Οι βιολογικές καλλιέργειες χρησιµοποιούν συνδυασµούς καλλιεργειών, ώστε το ένα φυτό να ωφελείται από το άλλο. Για παράδειγµα οι καλλιεργητές σπέρνουν µπιζέλια µαζί µε κριθάρι. Ψυχανθή (ρεβίθια, κουκιά, µπιζέλια) για να κάνουν αζωτοδέσµευση στο χωράφι και την επόµενη χρονιά φυτεύουν ντοµάτες. Τα κτηνοτροφικά βιολογικά τρόφιµα παράγονται από ζώα που έχουν τραφεί αποκλειστικά µε βιολογικές τροφές, δεν έχουν λάβει ορµόνες και αντιβιοτικά και είναι ζώα από καθαρές τοπικές ράτσες. Για να χαρακτηριστεί ένα κρέας ως βιολογικό πρέπει: - Να είναι πιστοποιηµένο από την αρµόδια αρχή ελέγχου για όλη τη διαδικασία παραγωγής, µεταποίησης και εµπορίας του. - Η εκτροφή των ζώων βασίζεται στην ευζωία τους. - Προέρχεται από εκτροφές στις οποίες δεν γίνεται χρήση φαρµάκων, αυξητικών παραγόντων ή άλλων πρόσθετων υλών στη διατροφή των ζώων - Οι ζωοτροφές πρέπει να µην προέρχονται από γενετικώς τροποποιηµένες καλλιέργειες αλλά να προέρχονται από βιολογικές καλλιέργειες, χωρίς σύνθετα λιπάσµατα ή φυτοφάρµακα - Κατά τη σφαγή πρέπει να χρησιµοποιούνται µόνο οι εγκεκριµένες σφαγειοτεχνικές εγκαταστάσεις - Η αλυσίδα από το σφαγείο µέχρι τη λιανική πώληση παρακολουθείται κι εφαρµόζεται πλήρως το σύστηµα ιχνηλασιµότητας από τεµάχιο του κρέατος µέχρι το ζώο από το οποίο προέρχεται. 30

Αποτελέσµατα σχολικής έρευνας Τα αποτελέσµατα του ερωτηµατολογίου σε 64 ερωτηθέντες σχετικά µε τα µεταλλαγµένα και τα βιολογικής καλλιέργειας τρόφιµα είναι τα ακόλουθα: Ερώτηση 10: Όταν αγοράζετε προϊόντα εξετάζετε εάν είναι Βιολογικής καλλιέργειας; Α. Πάντα 16 Β. Συνήθως 17 Γ. Σπάνια 17. Καθόλου 14 (25%) (26,5%) (26,5%) (21.5%) 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Πάντα Συνήθως Σπάνια Καθόλου Οι ερωτηθέντες είναι µοιρασµένοι σε σχέση µε το εάν εξετάζουν ή όχι εάν τα προϊόντα που αγοράζουν είναι προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας. Ερώτηση 11: Όταν αγοράζετε προϊόντα εξετάζετε εάν είναι µεταλλαγµένα; Α. Πάντα 22 Β. Συνήθως 8 Γ. Σπάνια 18. Καθόλου 16 (34,4%) (12,5%) (28,1%) (25%) 25 20 15 10 5 0 Πάντα Συνήθως Σπάνια Καθόλου Οι ερωτηθέντες είναι πιο συνειδητοποιηµένοι καθώς οι 30 από τους 64 προσέχουν εάν το προϊόν που αγοράζουν είναι µεταλλαγµένο ή όχι. 31

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ http://eclass.gunet.gr/telegu183/ Ηλεκτρονική τάξη του Καθηγητή κ. Τσίκαλα Κ. όπου φιλοξενείται και το παρόν σχέδιο δράσης. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Ηλικία :. Φύλλο : Άνδρας Γυναίκα 1. Χρησιµοποιείτε συσκευή που εκπέµπει σηµαντική ακτινοβολία (κυκλώστε τα γράµµατα): Α. Κινητό τηλέφωνο Β. Ασύρµατο τηλέφωνο Γ. Φούρνο µικροκυµάτων.. Καµία 2. Ο χρόνος οµιλίας στο κινητό κατά µέσο όρο την ηµέρα είναι: Α. Μηδέν Β. Μέχρι 10 λεπτά Γ. Από 10 µέχρι και 20 λεπτά. Πάνω από 20 λεπτά 3. Ο αριθµός κλήσεων στο κινητό κατά µέσο όρο την ηµέρα είναι: Α. Μηδέν Β. Μέχρι 5 κλήσεις Γ. Από 5 µέχρι και 15 κλήσεις. Πάνω από 15 κλήσεις 4. Μιλάτε απευθείας στο κινητό χωρίς κάποιο µέσο προστασίας; Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου 5. Χρησιµοποιείτε κάποιο µέσο προστασίας όταν µιλάτε στο κινητό: Ι. Ανοικτή ακρόαση Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου ΙΙ. Hands free Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου ΙΙΙ. Βlue tooth Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου 6. Τρώτε πρωινό; Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου 7. Τι πίνετε συνήθως στο πρωινό; Α. Καφέ Β. Γάλα Γ. Τσάι. Χυµό 8. Πόσες φορές τρώτε κανονικό φαγητό την ηµέρα: Α. 1 φορά Β. 2 φορές Γ. 3 φορές. Περισσότερο 32

9. Πόσες φορές τρώτε τη εβδοµάδα: Ι. Φρούτα Α. Καθόλου Β. 1-3 φορές Γ. 4-7 φορές. Περισσότερο ΙΙ. Κρέας Α. Καθόλου Β. 1-3 φορές Γ. 4-7 φορές. Περισσότερο ΙΙΙ. Λαχανικά Α. Καθόλου Β. 1-3 φορές Γ. 4-7 φορές. Περισσότερο ΙV.Όσπρια Α. Καθόλου Β. 1 φορά Γ. 2 φορές. Περισσότερο V.Ψάρια Α. Καθόλου Β. 1 φορά Γ. 2 φορές. Περισσότερο 10. Όταν αγοράζετε προϊόντα εξετάζετε εάν είναι Βιολογικής καλλιέργειας: Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου 11. Όταν αγοράζετε προϊόντα εξετάζετε εάν είναι µεταλλαγµένα: Α. Πάντα Β. Συνήθως Γ. Σπάνια. Καθόλου Ευχαριστούµε για το χρόνο που µας διαθέσατε! ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το ερωτηµατολόγιο είναι ανώνυµο και έχει ως κύριο σκοπό την χρήση του στην εκπαιδευτική διαδικασία του σχεδίου δράσης: ΙΑΤΡΟΦΗ - ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 1. Χρησιµοποιείτε συσκευή που εκπέµπει σηµαντική ακτινοβολία (κυκλώστε τα γράµµατα): Α. Κινητό τηλέφωνο Β. Ασύρµατο τηλέφωνο Γ. Φούρνο µικροκυµάτων.. Καµία ΕΡ1 13% 2% 3% 41% 22% 19% Πλήθος - Α Πλήθος - ΑΒ Πλήθος - ΑΒΓ Πλήθος - ΑΓ Πλήθος - Γ Πλήθος - 2. Ο χρόνος οµιλίας στο κινητό κατά µέσο όρο την ηµέρα είναι: Α. Μηδέν Β. Μέχρι 10 λεπτά Γ. Από 10 µέχρι και 20 λεπτά. Πάνω από 20 λεπτά 33

ΕΡ2 5% 13% 22% 60% Πλήθος - Από 10 µέχρι 20 λεπτά Πλήθος - Μηδέν Πλήθος - Μέχρι 10 λεπτά Πλήθος - Πάνω από 20 λεπτά ΕΡ7 TI ΠΙΝΕΤΕ ΓΙΑ ΠΡΩΙΝΟ 11% 8% 30% 51% Πλήθος - Γάλα Πλήθος - Καφέ Πλήθος - Τσάι Πλήθος - Χυµό ΕΡ8 ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΓΕΥΜΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ 30% 3% 21% 46% Πλήθος - 1 φορά Πλήθος - 3 φορές Πλήθος - 2 φορές Πλήθος - Περισσότερο 34