Τα Ψυχομετρικά Μεγέθη του Αστικού Τοπίου Ο Ρόλος τους στη Διαμόρφωση της Αισθητικής Κρίσης και η Δυνατότητα Εκτίμησής τους.

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 23 Τα Ψυχομετρικά Μεγέθη του Αστικού Τοπίου Ο Ρόλος τους στη Διαμόρφωση της Αισθητικής Κρίσης και η Δυνατότητα Εκτίμησής τους. ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΙΩΣΗΦ Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΙΟΥΛΙΑ Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος Περίληψη Στην εργασία αυτή γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης μιας μεθοδολογίας, η οποία θα βοηθά την Πολεοδομική Σύνθεση χρησιμοποιώντας τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης. Ασχολούμενη κατά κύριο λόγο η Πολεοδομική Σύνθεση με τη μορφολογική έκφραση οποιασδήποτε μορφής παρέμβασης στον αστικό χώρο και με την αισθητική του αστικού τοπίου πρέπει να αποκτήσει ει δυνατό, επιστημονικές μεθόδους και τεχνικές αξιολόγησης και αισθητικής κρίσης του. Με δεδομένο το γεγονός ότι η ποσοτικοποίηση των ποιοτήτων είναι κάτι το ασύμβατο επιχειρείται η αναζήτηση τρόπων διαβάθμισης των διαφόρων «ψυχομετρικών μεγεθών», τα οποία δομούν και εμφανίζουν τις διάφορες αισθητικές ποιότητες. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Urbanism Paris 1972 3 Βλ. 1 Στόχος της παρούσας Έρευνας είναι η ανάπτυξη μεθοδολογίας με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης για τη συστηματική υποστήριξη της Πολεοδομικής Σύνθεσης. Όπως είναι γνωστό η Πολεοδομική Σύνθεση (Urban Dsign) είναι η πλέον δημιουργική διαδικασία μέσα στην όλη δραστηριότητα του Πολεοδομικού Σχεδιασμού 1 ανάμεσα στον προγραμματισμό και την υλοποίηση οποιασδήποτε πολεοδομικής παρέμβασης. Αν δεχθούμε δε τη θέση του Frdric Gibr ότι ολόκληρη η Πολεοδομία δεν είναι παρά ένα πρελούντιο στην Πολεοδομική Σύνθεση 2 γίνεται κατανοητή η τεράστια σημασία αυτής της διαδικασίας για το δομημένο περιβάλλον. Αντικείμενο της Πολεοδομικής Σύνθεσης είναι η έκφραση τόσο των συγκεκριμένων αναγκών που προκύπτουν από τον προγραμματισμό (πρακτικών) όσο και των γενικότερων αφηρημένων ανθρώπινων αναγκών, όπως αυτές εντοπίζονται από τις ανθρώπινες επιστήμες (ψυχολογικών και ιδεολογικών), σε συγκεκριμένες μορφές μέσα στις οποίες θα εκφρασθούν όλες οι λειτουργίες μιας πόλης. 3 Το κύριο έργο δηλαδή της Πολεοδομικής Σύνθεσης είναι μορ- 1 Στεφάνου Ι. Σημειώσεις Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ Τομέας Πολεοδομίας Χωροταξίας Αθήνα 1984 2 Gibr F. La composiion Urbain Ed. Dunod coll. Aspcs d l φολογικό. Ασχολούμενοι, λοιπόν, με τη μορφολογία της πόλης είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε το θέμα της μορφής και της λειτουργικής, αισθητικής και σημαντικής της απόδοσης μέσα από το πρίσμα μιας φιλοσοφικής, ψυχολογικής, κοινωνιολογικής, αισθητικής και σημαντικής της θεώρησης. Αυτού του είδους όμως οι θεωρήσεις, κατ εξοχήν ποιοτικές, δύσκολα μπορούν να ποσοτικοποιήσουν τα στοιχεία που επεξεργάζονται και γι αυτό η Πολεοδομική Σύνθεση φαίνεται σαν να στηρίζεται περισσότερο στην καλλιτεχνική έκφραση και λιγότερο στα άλλα δύο εξίσου απαραίτητα σκέλη της 4 την επιστημονική προσέγγιση και την τεχνολογική διάσταση. Σε πολλές προηγούμενες έρευνές μας έχει υποστηριχθεί ότι το αντικείμενο της Πολεοδομικής Σύνθεσης είναι το αστικό τοπίο 5. Αν δεχθούμε δε το γεγονός ότι η οποιαδήποτε κριτική για την πόλη ξεκινά ως αισθητική κρίση, αντιμετωπίζεται δηλαδή κατ αρχήν η πόλη μέσω του τοπίου της ως αισθητικό αντικείμενο, 6 τότε γίνεται προφανής η αξία του τοπίου ως συνολικής και συλλογικής εντύπωσης ενός τόπου. 7 Η διαφοροποίηση αυτή του τόπου από τον απλό με γεωμετρικές ιδιότητες χώρο και η μετατροπή του πρώτου σε έναν, ιδιαίτερα κάθε φορά, φορτισμένο χωρικό «πυκνωτή» 8 οδηγεί σε μία νέα ολοκληρωμένη εικόνα το τοπίο μια αυτόνομη δηλαδή εικαστική ενότητα, 9 της οποίας όμως τα χαρα- 4 Αραβαντινός Α. Στοιχεία Πολεοδομίας ΕΜΠ 1984 5 Στεφάνου Ιωσήφ, Στεφάνου Ιουλία. Το αστικό Τοπίο ΕΜΠ. Τομέας Πολεοδομίας Χωροταξίας 1988 6 Sfanou Josph La physiognomi ds liux. L`mprin ds spιcificiιs d`un sociιι ΰ l`spac. Rvu Sociιιs No 40 Ed. Dunod 1993 7 Sfanou Josph Euds d paysags. Vrs un iconologi xpιrimnal d l`imag. Univrsiι Louis Pasur Srasbourg 1980 8 Στεφάνου Ι. Ψυχολογία των Τόπων. Από τον πραγματικό χώρο στον Φανταστικό Τόπο. Διάλεξη στο Insiu Franηais d`ahθns Ιούνιος 1994 9 Gorg P. Ls mιhods d la Gιographi Ed. P.U.F. Paris 1970

24 Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, IΙ, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 κτηριστικά δεν είναι μόνο οπτικά αλλά ταυτόχρονα ακουστικά, οσμητικά, γευστικά, αφής κλπ., και ούτε μόνο αισθητικά αλλά ταυτόχρονα συναισθηματικά και ιδεολογικά. Το τοπίο (Εικόνα-Εντύπωση) ενός τόπου, ως σύνθετο μορφολογικό αποτέλεσμα 10 συγκροτείται από ένα πλήθος επιμέρους μοναδιαίων μορφών (μορφημάτων) μονάδων πράξεων, δραστηριοτήτων και συμπεριφορών (πραξημάτων) καθώς και χρονικών στοιχείων (χρονημάτων). Τόσο τα επιμέρους αυτά μοναδιαία στοιχεία, που «απεικονίζουν» έναν τόπο, όσο και ο τρόπος οργάνωσης, σύνθεσης και συσχέτισής τους μέσα στην εικόνα-εντύπωση (τοπίο) του τόπου, φορτίζονται από ιδιαίτερες ποιότητες με διάφορους, κάθε φορά, βαθμούς συμμετοχής της κάθε ποιότητας στη συνολική ποιοτική απόδοση αυτής της εικόνας. Αυτές οι ποιότητες, λόγω ακριβώς του ιδιαιτέρου, σε κάθε περίπτωση, μεγέθους τους, βαθμού εμφάνισής τους, έχουν ονομασθεί ψυχομετρικά μεγέθη. 11 Ως τέτοια ψυχομετρικά μεγέθη εντοπίσθηκαν σε αρχικές έρευνες κατά τη δεκαετία του 1970 περίπου 18, όπως αυτά προέκυπταν από τις ίδιες τις απαντήσεις του κοινού στα ερωτήματα που είχαν τεθεί και στα ανάλογα πειράματα που στόχευαν στον εντοπισμό των αιτιών ευαρέσκειας ή δυσαρέσκειας των ατόμων ή των ομάδων απέναντι σε ένα τοπίο. 12 Στο σημείο αυτό αξίζει να τονισθεί το γεγονός ότι σε ανάλογα συμπεράσματα, στον εντοπισμό δηλαδή των ίδιων ψυχομετρικών μεγεθών, είχαν καταλήξει παράλληλα Ιάπωνες ερευνητές, όπως φάνηκε από την εισήγησή τους στο Διεθνές Συμπόσιο για την Αισθητική των Πόλεων που έγινε στους Δελφούς το 1983, ακολουθώντας τελείως διαφορετικές μεθόδους στις ερευνητικές προσεγγίσεις τους. 13 Νεότερες Έρευνες που δεν στηρίχθηκαν πλέον μόνο στις απόψεις του κοινού αλλά προχώρησαν αφενός σε νέους πειραματισμούς και αφετέρου στην ανάλυση και επεξεργασία του έργου όλων των σύγχρονων ερευνητών της αισθητικής της πόλης, 14 πρόσθεσαν και νέα δεδομένα και αύξησαν τον αριθμό των ψυχομετρικών μεγεθών αλλά και των αισθητικών αξιών στη βάση των οποίων κρίνεται και αξιολογείται αισθητικά ένα τοπίο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ως ψυχομετρικά μεγέθη τα παρακάτω: Πρωτοτυπία ή και κοινοτυπία, Δύναμη επιβολής, Ποικιλία στοιχείων, Πυκνότητα του πραγματικού ή αντίθετα Ευκολία ονειροπόλησης, Ικανότητα δημιουργίας έντονων εικόνων, Ευκολία ανάγνωσης, Αναγνωστικότητα, Συνειρμική απόδοση, Συμβολισμό, Ανάταση ή εξύψωση, 10 Μωραϊτης Κ. Αισθητική Αντιμετώπιση του Τοπίου. Κεφάλαιο στο: Η Φυσιογνωμία της Ελληνικής πόλης Εργαστήριο.Πολεοδ. Σύνθεσης ΕΜΠ Αθήνα 2000 11 Sfanou J. Dimnsions Psychosocials du Paysag Urbain. Univ. Srasbourg I Srasbourg 1978 12 Βλ. 11 13 Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Δελφών Η αισθητική των πόλεων και η πολιτική των παρεμβάσεων. Δελφοί 2-4/12/83 14 Στεφάνου Ιουλία, Στεφάνου Ιωσήφ Η περιγραφή της εικόνας της πόλης. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ. Αθήνα 1999 Ευαισθησία ή αισθαντικότητα, Πολυπλοκότητα ή απλότητα κ.ά. Είναι προφανές ότι ο κατάλογος των μεγεθών αυτών παραμένει ανοικτός, αφού σε κάθε περίπτωση και υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να εμφανίζονται και άλλα ανάλογα ποιοτικά στοιχεία σε διάφορους βαθμούς όπως για παράδειγμα βαθμός (από ψυχολογικής πλευράς) ψυχρότητας ή θερμότητας, τάξης ή αταξίας, ευγένειας ή χυδαιότητας ή ακόμα βαθμός ενδιαφέροντος ή αδιαφορίας, βαθμός τονισμού ή σημαντικότητας. Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι η αύξηση ή η μείωση του βαθμού συμμετοχής των παραπάνω ποιοτήτων στην εικόνα ενός τόπου επηρεάζει άμεσα την αισθητική κρίση και αξιολόγηση του τοπίου ως αισθητικού αντικειμένου, και τον χαρακτηρισμό του μέσα στο αισθητικό φάσμα. Έτσι, η αύξηση για παράδειγμα των κοινότυπων ρομαντικών στοιχείων σε ένα τοπίο ήδη χαρακτηρισμένο ως γραφικό, μπορεί εύκολα να οδηγήσει στην μετατροπή αυτού του τοπίου σε ρομαντικό, ενώ όπως απέδειξαν σχετικά πειράματα 15 περαιτέρω αύξηση του βαθμού κοινοτυπίας των μορφημάτων που συνέθεταν το ίδιο τοπίο οδήγησε στο χαρακτηρισμό του ως τραγικό. Ανάλογα πειράματα οδήγησαν με τη βοήθεια μιας μήτρας βαθμολογίας ενδεικτικά στη βαθμολόγηση των ρομαντικών τοπίων, θεωρητικά δε στη βαθμολόγηση τοπίων οποιασδήποτε αισθητικής κατηγορίας, εφόσον διαμορφώνεται για κάθε κατηγορία η ανάλογη μήτρα. Η μήτρα αυτή, τουλάχιστο για την κατηγορία του ρομαντικού τοπίου, στηρίζεται στην ξεχωριστή βαθμολογία κάθε τοπίου ως προς τη θεματική του, τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν ή συμμετέχουν, τους χρονικούς ενδείκτες και τέλος τους τρόπους παρουσίασης. 1. ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ Αναζητούμε συνήθως με κάποιους λεκτικούς επιθετικούς προσδιορισμούς τη διατύπωση του αντιληπτικού χαρακτήρα ενός τόπου αστικού ή φυσικού. Ο Wignsin 16 αναφέρει ότι η σύνδεση ανάμεσα σε μια λέξη και στο νόημά της πρέπει να βρίσκεται όχι σε μια θεωρία αλλά στην πρακτική χρήση της λέξης και στην άμεση σύνδεση ανάμεσα στον κανόνα και την εφαρμογή του, ανάμεσα στη λέξη και την πράξη. Επιχειρούμε, λοιπόν, ένα βλέμμα σύνδεσης ενός λεκτικού προσδιορισμού και χαρακτηρισμού ενός τόπου με το νόημα το οποίο αποδίδουμε σ αυτόν. Η εικόνα - εντύπωση που σχηματίζουμε και ορίζει τη σχέση, τη διασύνδεση με έναν τόπο διερευνάται στα παρακάτω επίπεδα και είναι: 1. Συναισθηματική απόλαυση ή μη. Πώς νοιώθουμε. Τι αισθήματα προκαλεί. 2. Διαπίστωση ταυτότητας (οντότητας, χωρικής, χρονικής). Ποιος είναι αυτός ο τόπος, αναγνωρίζοντας την ονομασία 15 Βλ.7 16 Ray Monk Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν Το χρέος της μεγαλοφυίας. Εκδ. Scripa Αθήνα 1998

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 25 του, τη θέση του, το χρόνο του. 3. Σχηματοποίηση, περίγραμμα, αρχέτυπο. Πώς οργανώνεται στην αντίληψή μας. 4. Σημασιοδότηση. Τι σημαίνει, τι νόημα δίνουμε. 5. Καθορισμός της φυσιογνωμίας του. 6. Αίσθηση οικειότητας. Ο βαθμός διασύνδεσης του κάθε ατόμου μ αυτόν. Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή έχουν εντοπισθεί τα ψυχομετρικά μεγέθη ως οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν ένα τοπίο με τον πιο εύχρηστο τρόπο αποδίδοντας έναν αισθητικό χαρακτηρισμό. Οι ιδιότητες, τα ψυχομετρικά μεγέθη που χαρακτηρίζουν έναν τόπο (την αντιληπτική του εικόνα) μπορεί να είναι αντίθετες μεταξύ τους, χωρίς οι αντίθετοι πόλοι να είναι καλοί ή κακοί. Να έχουμε δηλαδή σε διαφορετικούς βαθμούς μεγέθη όπως: Πρωτοτυπία ή κοινοτυπία, ποικιλία ή μονοτονία, αναγνωστικότητα ή δυσκολία ανάγνωσης κ.ά. Τα ιδιαίτερα αυτά ψυχομετρικά μεγέθη εάν τα θέσουμε σε αντιθετικές δυάδες μπορούμε να αναζητήσουμε ανάμεσα στους δύο πόλους μια βαθμολόγηση του τύπου πολύ, αρκετό, λίγο, έχοντας ως μέτρο μέτρησης το ιδεώδες, τυπικό ή φυσικό ή επιθυμητό. Τα δύο άκρα εμφανίζουν μία ιδιαίτερη κατάσταση, ένα ιδιαίτερο μέγεθος στο οποίο πάντοτε συνυπάρχουν οι δύο αντιθέσεις. Η συνύπαρξη εξαρτάται από μια ποικιλία στοιχείων που μπορεί να είναι πολιτιστικά, ιστορικά, κοινωνικά κ.ά. Το σημείο έναρξης της μέτρησης θεωρείται φυσιολογικό ή ιδανικό και αφορά αυτό επί του οποίου μετράται η συνύφανση των αντιθέτων. Για παράδειγμα (παρόλο που εδώ πρόκειται για ένα φυσικό και όχι ψυχομετρικό μέγεθος) στο ανθρώπινο σώμα η συνύπαρξη του κρύου και του ζεστού δίδει μία θερμοκρασία 36,6 βαθμών Κελσίου και απ αυτό το σημείο ο άνθρωπος κρίνει για τον εαυτό του το τι θεωρεί θερμό και τι κρύο. Αντίστοιχα, σε έναν κυκλαδίτικο οικισμό το πολύπλοκο του πολεοδομικού ιστού θεωρείται φυσικό, ενώ ο ίδιος αυτός ιστός σε μια άλλη πόλη θα χαρακτηριζόταν λαβυρινθώδης. (Original) (banal) 10 0-10 -10 0 10 Αν θυμηθούμε τις ιδιότητες ενός καλού τόπου 17 έτσι όπως έχουν αναπτυχθεί αυτές στις έρευνες για τη φυσιογνωμία της πόλης, θα πρέπει να εντάξουμε τα αναζητούμενα ψυχομετρικά μεγέθη στις βασικές ιδιότητες καλού, δηλαδή, το δίκαιο, το αληθές, το χρήσιμο, το σεβασμό, τη συμπάθεια, την επικοινωνία. Θεωρήσαμε ήδη ότι οι ιδιότητες του καλού εμφανίζονται και αναπτύσσονται με πληρότητα όταν συνδυάζουν με το απαιτούμενο ή το δυνατό μέτρο τους δύο αντιθετικούς 17 Βλ. 14 πόλους, τους οποίους φέρνουν σε επαφή με την παρουσία τους. Η εμφάνισή τους και η παρουσία τους μας κάνει να ξεχνάμε το ότι χρειάσθηκαν δύο αντίθετοι παράγοντες να συνευρεθούν, ώστε να εμφανισθούν οι ιδιότητες αυτές και ότι για να αναπτύξουμε μια σωστή σχέση πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το μέτρο συνεύρεσης επάνω τους των δύο αντιθετικών πόλων, οι οποίοι ουσιαστικά συγκροτούν την κάθε μια απ αυτές. Τα αντίθετα άκρα αποτελούν τους δύο πόλους ανάμεσα στους οποίους παρουσιάζονται με το ιδιαίτερο κάθε φορά μέτρο τους οι αναζητούμενες ιδιότητες ενός καλού τόπου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι το ιδιαίτερο κάθε φορά μέτρο ποικίλλει ανάλογα με τις πολιτιστικές, κοινωνικές και ιδεολογικές θέσεις, τις πεποιθήσεις, τη φιλοσοφία, τους συγκεκριμένους τόπους, αλλά και τις ιστορικές εποχές από τις οποίες εξαρτάται ή τοποθετείται το ιδεατό, ή επιθυμητό και επιδιωκόμενο μέτρο. Μπορεί επίσης να εντοπίζεται το πραγματικό δηλαδή το υφιστάμενο και να ανακαλύπτεται η απόστασή του π.χ. από το επιδιωκόμενο. Έτσι, έχουμε δεχθεί ότι το δίκαιο αναπτύσσεται ανάμεσα στο νόμο (ως κανόνα) και την ελευθερία, η αλήθεια ανάμεσα στο γνωστό (φανερό) και το άγνωστο κλπ. Υπάρχουν δηλαδή κάθε φορά οι σχετικές τριάδες: µ, µ. µ µ µ, Εξετάζοντας τώρα τα προηγούμενα ψυχομετρικά μεγέθη, τις ιδιότητες που χαρακτηρίζουν έναν τόπο, και διερευνώντας με την ίδια λογική τις αντιθέσεις τους, διερωτόμαστε τι μπορούμε να θεωρήσουμε ως δημιουργούμενο με τη συνεργασία π.χ πρωτότυπου και κοινότυπου; Που τέμνονται οι δύο αντιθέσεις ή καλύτερα που συνυφαίνονται; Αυτό που δίνει την ιδιαίτερη, την προσωπική ταυτότητα και φυσιογνωμία ενός τόπου θα πρέπει να βρίσκεται στα αναζητούμενα «όρια», θα πρέπει να συνδυάζει σε έναν οριακό βαθμό καλού το πρωτότυπο με το κοινότυπο, ώστε να αναγνωρίζονται, να βιώνονται σ αυτό όλες οι ιδιότητες του καλού. Θα πρέπει, λοιπόν, να αναζητήσουμε τις ιδιότητες του καλού σε κάθε εμφανιζόμενο ψυχομετρικό μέγεθος για να διευκολυνθούμε να εντοπίσουμε π.χ. το δίκαιο, δηλαδή την ελευθερία του θεωρούμενου πρωτότυπου ή κοινότυπου, καθώς και τη δέσμευσή του από κάποιους κανονισμούς. Γενικά, το πρωτότυπο είναι αυτό που ξεφεύγει περισσότερο από τον κανόνα (είναι περισσότερο ελεύθερο), ενώ το κοινότυπο ακολουθεί περισσότερο κάποιους τύπους, βρίσκεται δηλαδή κοντύτερα στους κανόνες. Εδώ, πρέπει να αναφέρουμε ότι, όταν χαρακτηρίζουμε ένα τοπίο με κάποιον αισθητικό χαρακτηρισμό, αυτός αποδίδει τη σχέση που εμείς αναπτύσσουμε μ αυτόν και μας προκαλεί αντίστοιχες εντυπώσεις. Η αντιληπτική εικόνα ενός τόπου μπορεί να χαρακτηρισθεί π.χ. ως : Αισθαντική, Ρομαντική, Γοητευτική, Νοσταλγική,

26 Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, IΙ, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 Ήρεμη, Θλιβερή, Αδιάφορη, Ειδυλλιακή, Μακάβρια κ.ά. Είναι γνωστό ότι, ιδίως κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, έγιναν πολλές προσπάθειες καταγραφής και αξιολόγησης των διαφόρων αισθητικών χαρακτηρισμών καθώς και προσπάθειες ομαδοποίησης και κατηγοριοποίησής τους (αισθητικές κατηγορίες). Αισθητικοί επιστήμονες όπως ο Lalo ή ο Souriau περιόριζαν σε μικρό αριθμό τις αποδεκτές αισθητικές κατηγοριοποιήσεις (9 ή 25 κλπ.), ενώ ο Ε. Μουτσόπουλος αποδέχεται ένα μεγάλο αριθμό ανάλογων χαρακτηρισμών ταξινομημένων κατά ομάδες κατηγοριών. Εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος για το ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα ψυχομετρικά μεγέθη και στους αισθητικούς χαρακτηρισμούς, όταν μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει και ταυτονομασία (ο βαθμός για παράδειγμα επιβολής ως ψυχομετρικό μέγεθος και το επιβλητικό ως αισθητικός χαρακτηρισμός). Ακόμα προς μια τέτοια ταύτιση οδηγούν ίσως και τα συμπεράσματα Ιαπώνων ερευνητών που κατέληξαν σε είκοσι ποιότητες, όπως τις παρουσίασαν στο συνέδριο για την αισθητική της πόλης, στους Δελφούς το 1983, ακολουθώντας τη λογική της αναζήτησης όλων των λέξεων με τις οποίες χαρακτηρίζεται ένα τοπίο. Από τους 350 περίπου επιθετικούς προσδιορισμούς οι οποίοι μπορούν να χαρακτηρίσουν ένα τοπίο, οι περισσότεροι από τους μισούς δεν χρησιμοποιούνται και από τους υπόλοιπους πάλι, οι μισοί περίπου χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνο από τους ειδικούς τους ασχολούμενους με την αισθητική του τοπίου. Τέλος, οι ερευνητές αυτοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι και από αυτούς τους περίπου ογδόντα χαρακτηρισμούς μόνο είκοσι χρησιμοποιούνται ευρέως από το κοινό προκειμένου αυτό να διατυπώσει μια αισθητική κρίση για την εικόνα του τόπου. Εμείς, πάντως, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών μας, που αναλυτικά προαναφέραμε, διαπιστώσαμε ότι οι ιδιότητες ή τα ποιοτικά δεδομένα που ονομάζουμε ψυχομετρικά μεγέθη κινούνται σε μια γραμμική διάταξη αντιθέσεων με βαθμό πλησιέστερα προς τον ένα ή τον άλλο πόλο, όπου η αύξηση του ενός μειώνει αυτόματα το βαθμό του αντιθέτου του (π.χ. βαθμός πρωτοτυπίας ή κοινοτυπίας, βαθμός απλότητας ή πολυπλοκότητας κ.ά.). Οι αισθητικοί χαρακτηρισμοί όμως, είναι αυτόνομοι χαρακτηρισμοί που μπορούν να τεθούν σε πολική αντιπαράθεση με πολλούς άλλους χαρακτηρισμούς και όχι μόνο με κάποιο εκ διαμέτρου αντίθετο που με την αυστηρή έννοια του όρου δεν υπάρχει. Ένα τοπίο για παράδειγμα, χαρακτηρίζεται ως ρομαντικό. Σχετικά πολικά αντίθετα του ρομαντικού μπορεί να θεωρηθούν κατά περίπτωση, το ρεαλιστικό, το κλασικό, το ιστορικό, το μνημειώδες τοπίο ή ακόμα το γραφικό, το τραγικό, το κιτς κ.ά. Ένα ακόμα στοιχείο που διαμορφώνει την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα ψυχομετρικά μεγέθη και τους αισθητικούς χαρακτηρισμούς ή τις αισθητικές κατηγορίες είναι το γεγονός ότι σε μία ενδεχόμενη πολική αντιπαράθεση ή μείωση του βαθμού του ενός δεν συνεπάγεται απαραίτητα αντίστοιχη αύξηση του βαθμού του άλλου όπως κατ ανάγκη συμβαίνει στα ψυχομετρικά μεγέθη (π.χ. ρομαντικό-ρεαλιστικό). Εδώ εντούτοις θα πρέπει να τονίσουμε ότι και οι αισθητικοί προσδιορισμοί, όπως και στην εισαγωγή αναφέραμε, επιδέχονται μέτρηση από μόνοι τους. Νομιμοποιούμαστε να μιλάμε π.χ. για βαθμό ρομαντικότητας ενός τοπίου, αφού ανάμεσα σε δύο χαρακτηρισμένα ρομαντικά τοπία το ένα θεωρείται περισσότερο ρομαντικό από το άλλο, έχει δηλαδή υψηλότερο βαθμό ρομαντικότητας. 2. Η μέτρηση των ψυχομετρικών μεγεθών. Με βάση τα παραπάνω δεχόμαστε ως υποθέσεις: Α. Ένα πρώτο πίνακα ψυχομετρικών μεγεθών µ µ ( ), ( ) µ µ µ µ µ µ µ Β. Τον πίνακα των 6 ποιοτήτων του καλού κινουμένων ανάμεσα στις αντίστοιχες πολικές αντιθέσεις: µ, () µ. µ µ µ, Γ. Μια σειρά κωδίκων σημεία των οποίων συμμετέχουν ως μορφήματα (χώρου, χρόνου, συμπεριφορών) στη διαμόρφωση της αντιληπτικής εικόνας του τόπου. Οι κώδικες αυτοί οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για τη σημειολογική ερμηνεία ενός τόπου σε όλα τα επίπεδα, μπορούν να είναι 18 : 18 Βλ. 11

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 27 1. Γλωσσολογικοί Α. Ιδεολογίας Β. Ρητορικής Γ. Σύνταξης 2. Μορφολογικοί Α. Σχήματος Β. Χρώματος Γ. Υλικού (ματιέρας) Δ. Μεγέθους κλίμακας 3. Διακοσμητικοί 4. Τοπολογικοί 5. Αριθμητικοί 6. Πολιτισμικοί 7. Κοινωνικοί 8. Οικονομικοί Οι υποθέσεις αυτές μας οδηγούν σε ένα τρόπο μέτρησης και ταυτόχρονης αξιολόγησης κάποιου ψυχομετρικού μεγέθους ως εξής: -10 (Banaliy) +10 5 (Ruls) 2 (2 = µ) 6 +10 (Originaliy) Έτσι π χ. θα ονομάσουμε Κ1 την πρωτοτυπία ως προς τα γλωσσολογικά χαρακτηριστικά του μορφήματος: την προβαλλόμενη ιδεολογία Κ1α, τη χρησιμοποιούμενη ρητορική Κ1β, τον τρόπο σύνταξης Κ1γ. Ακολούθως θα ονομάσουμε Κ2 την πρωτοτυπία ως προς τα μορφολογικά δεδομένα, Κ2α την πρωτοτυπία του σχήματος, Κ2β αυτήν του χρώματος, Κ2γ της ματιέρας, και Κ2δ του μεγέθους ή της κλίμακας σε σχέση με το είδος του μορφήματος. Ανάλογα χρησιμοποιούμε τους κωδικούς Κ3 για να ορίσουμε το βαθμό πρωτοτυπίας και δικαίου (ορθότητας) των στοιχείων που ανήκουν στους διακοσμητικούς, τοπολογικούς, αριθμητικούς, πολιτισμικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς κώδικες. Τα μεγέθη θετικά ή αρνητικά Χ και Ψ των διαφόρων στοιχείων Κ1 Κ8 αθροιζόμενα δίδουν μια τελική τιμή των Χ την οποία θα θεωρήσουμε ως το βαθμό πρωτοτυπίας του κρινόμενου μορφήματος, και μια αντίστοιχη Ψ, η οποία και αποτελεί την αξιολόγηση της απόδοσης από πλευράς δικαίου (σωστού) ή άδικου (λάθους) του μορφήματος αυτού και του αντίστοιχου βαθμού πρωτοτυπίας του. Είναι προφανές ότι το ψυχομετρικό αυτό μέγεθος της πρωτοτυπίας θα εξετασθεί σε συνδυασμό και με τις υπόλοιπες πέντε κατηγορίες του καλού (αλήθεια, χρησιμότητα, σεβασμό, συμπάθεια και επικοινωνία) με την αντικατάσταση κάθε φορά, στον άξονα των Ψ των αντίστοιχων θετικών αρνητικών άκρων, ενώ οι συντεταγμένες των σημείων Κ επί του άξονα των Χ για το συγκεκριμένο ψυχομετρικό μέγεθος θα παραμένουν οι ίδιες. Έτσι, για την ιδιότητα «αλήθεια» ο άξονας των Ψ θα περιλαμβάνει: - 10 Ας υποθέσουμε ότι το δίκαιο (σωστό, ορθό) κινούμενο ανάμεσα στην ελευθερία και στον κανόνα (νόμο) καταλαμβάνει το επάνω μέρος του χώρου του σχεδιαγράμματος με συνεχώς αυξανόμενο θετικά το βαθμό της ελευθερίας προς τα άνω, ενώ το άδικο (λάθος) αυξάνεται αρνητικά προς τα κάτω, προς την ασυδοσία. Έτσι το Δίκαιο και το άδικο ορίζονται από τον άξονα των Ψ. Ας δοκιμάσουμε την ένταξη στον άξονα των Χ των αντιθέτων ενός ψυχομετρικού μεγέθους π χ. της πρωτοτυπίας με τους δύο πόλους, πρωτοτυπία δεξιά με θετικό πρόσημο και κοινοτυπία αριστερά με αρνητικό πρόσημο. Εδώ δεν τίθεται θέμα ποιοτικής αξιολόγησης, αφού και οι δύο ιδιότητες μπορούν να βρεθούν είτε στο άνω μέρος (ψ θετικό=σωστό) είτε στο κάτω μέρος (ψ αρνητικό=λάθος) ανάλογα με το βαθμό ελευθερίας ή ασυδοσίας που ακολουθούν. Για να χαρακτηρίσουμε και να βαθμολογήσουμε ένα μόρφημα, από το πιο απλό έως το πλέον σύνθετο (όπως η εικόνα μιας πόλης) αποδίδοντάς του ένα βαθμό πρωτοτυπίας θα πρέπει να προστρέξουμε στη βοήθεια των προαναφερόμενων κωδίκων σημειολογικής ερμηνείας και αξιολόγησης. (Banaliy) 2 (Originaliy) Σε σύγκριση με το προηγούμενο γράφημα (δικαίου) το στοιχείο Κ2α (βαθμός πρωτοτυπίας σχήματος) και εδώ ως προς τα Χ είναι 6, ως προς τη γνώση όμως μπορεί να έχει Ψ ακόμα και αρνητικό π.χ. 4. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι ο υψηλός αυτός βαθμός πρωτοτυπίας του σχήματος του εξεταζόμενου μορφήματος αξιολογούμενος αν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του Καλού εμφανίζει μεν ένα αντίστοιχο υψηλό βαθμό ορθότητας παρουσιάζει όμως έλλειψη αλήθειας (δηλαδή γνώσης του αντικειμένου) και θα πρέπει ως προς το στοιχείο αυτό να διορθωθεί.

28 Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, IΙ, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 Αντίστοιχα, η χρησιμότητα του ίδιου μορφήματος κρίνεται σε άξονα Ψ με πολικά σημεία την αναγκαιότητα και την αχρηστία, ενώ στο κέντρο αρχή μετρήσεων τοποθετείται η ανεξαρτησία. Ο σεβασμός κινείται ανάμεσα στην εσωστρέφεια και την εξωστρέφεια και αρνητικό πόλο την ασέβεια, η συμπάθεια ανάμεσα στην παροχή και στη λήψη με αρνητικό πόλο την απαίτηση, ενώ η επικοινωνία αναζητείται ανάμεσα στην ομιλία και τη σιωπή με αρνητικό πόλο την έλλειψη λόγου. Η ίδια μεθοδολογία μπορεί να ακολουθείται για όλα τα ψυχομετρικά μεγέθη (υποθέτουμε τα εικοσιέξι που ενδεικτικά αναφέραμε μέχρι τώρα). Εφαρμόζουμε δηλαδή και τους 6 άξονες των Ψ (Ψ1 έως Ψ6) των ιδιοτήτων του καλού στο σύνολο των μεγεθών αυτών. Με τον τρόπο αυτό θεωρούμε ότι μπορούμε να έχουμε μια εκτίμηση εμφάνισης και βαθμού συμμετοχής των διαφόρων ψυχομετρικών μεγεθών σε ένα τοπίο καθώς και μία ποιοτική αξιολόγηση με βάση τις ιδιότητες του καλού για το τοπίο αυτό. Είναι προφανές ότι ανάλογα με την πολυπλοκότητα του εξεταζόμενου αισθητικού αντικειμένου και με το βαθμό επιδιωκόμενης ή επιθυμητής αντικειμενικότητας είναι δυνατή η αναγωγή σε διάφορα επίπεδα υποκωδίκων για καθένα από τα σημεία των κωδίκων που ήδη θίγησαν. Έτσι π.χ. για το Κ2α δηλαδή το μορφολογικό κώδικα σε ό,τι αφορά στο σχήμα θα ήταν δυνατό να αναζητηθούν υποκώδικες όπως : Κ2α1 σύγκριση με περιβάλλον, Κ2α2 σύγκριση με άλλα στοιχεία του ίδιου είδους, Κ2α3 πολυπλοκότητα σχήματος, Κ2α4 κινητικότητα σχήματος, κ.ά. Αντίστοιχα, ακόμα και αυτοί οι υποκώδικες μπορούν να αναλυθούν σε άλλους χαμηλότερης κλίμακας όπως π.χ. ο Κ2α1 (σύγκρισης με το περιβάλλον) θα αναλυόταν σε: Κ2α1α σύγκριση με το άμεσο περιβάλλον Κ2α1β σύγκριση με το ευρύτερο περιβάλλον Κ2α1γ σύγκριση με το μικροπεριβάλλον Κ2α1δ σύγκριση με το μακροπεριβάλλον κ.ά. Στις περιπτώσεις αυτές η σχολαστική και λεπτομερής αναλυτική διαδικασία επιτρέπει την όσο το δυνατόν λεπτομερέστερη και ακριβέστερη τοποθέτηση του σημείου στο χώρο των συντεταγμένων, όμως δεν αποκλείει πάλι την υποκειμενική κρίση. Γι αυτό πιστεύουμε ότι η αξιολόγηση με τη χρήση των κωδίκων είναι εύχρηστη και αρκετά αποδοτική. Βέβαια, το να προσπαθεί κάποιος να ποσοτικοποιήσει τις ποιότητες είναι από την αρχή του ασυμβίβαστο, αφού αυτές ανήκουν καθαρά στο ιδεολογικό και ψυχολογικό επίπεδο. Όμως η ίδια η προσπάθεια εντοπισμού και πραγμάτωσής τους επιτυγχάνεται ή όχι κάθε φορά, έως ένα βαθμό. Στη συγκεκριμενοποίηση αυτού ακριβώς του βαθμού στρέφεται η προσπάθειά μας, αφού, ούτως ή άλλως, μιλάμε ακριβώς για βαθμό πρωτοτυπίας, βαθμό πολυπλοκότητας, βαθμό εξοικείωσης κ.ο.κ. Στην ίδια αυτή έρευνα η οποία εκπονείται στα πλαίσια του προγράμματος «Αρχιμήδης» και χρηματοδοτείται από το ΕΠΙΣΕΥ του Ε.Μ.Π. με τίτλο «Υποστήριξη πολεοδομικής σύνθεσης (Urban dsign) με ευφυείς μηχανισμούς λήψης αποφάσεων» γίνεται προσπάθεια διαχείρισης της πολεοδομικής γνώσης με ευφυείς μηχανισμούς. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστής δημοσίευσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Στεφάνου Ι., Σημειώσεις Πολεοδομικής Σύνθεσης, ΕΜΠ, Τομέας Πολεοδομίας Χωροταξίας, Αθήνα, 1984. 2. Gibr F., La composiion Urbain Ed. Dunod coll. Aspcs d l Urbanism, Paris, 1972. 3. Αραβαντινός Α.,. Στοιχεία Πολεοδομίας, ΕΜΠ, 1984. 4. Στεφάνου Ιωσήφ, Στεφάνου Ιουλία., Το αστικό Τοπίο, ΕΜΠ., Τομέας Πολεοδομίας Χωροταξίας, 1988. 5. Sfanou Josph, La physiognomi ds liux. L`mprin ds spécificiés d`un sociéé ΰ l`spac, Rvu Sociιιs No 40 Ed. Dunod, 1993. 6. Sfanou Josph, Euds d paysags. Vrs un iconologi xpérimnal d l`imag, Univrsiι Louis Pasur Srasbourg, 1980 7. Στεφάνου Ι., Ψυχολογία των Τόπων. Από τον πραγματικό χώρο στον Φανταστικό Τόπο. Διάλεξη στο Insiu Franηais d`ahθns, Ιούνιος 1994. 8. Gorg P., Ls méhods d la Géographi Ed. P.U.F., Paris,1970 9. Μωραϊτης Κ., Αισθητική Αντιμετώπιση του Τοπίου. Κεφάλαιο στο: Η Φυσιογνωμία της Ελληνικής πόλης, Εργαστήριο Πολεοδ. Σύνθεσης ΕΜΠ, Αθήνα, 2000. 10. Sfanou J., Dimnsions Psychosocials du Paysag Urbain. Univ. Srasbourg I, Srasbourg, 1978 11. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Δελφών, Η αισθητική των πόλεων και η πολιτική των παρεμβάσεων, Δελφοί 2-4/12/83. 12. Στεφάνου Ιουλία, Στεφάνου Ιωσήφ, Η περιγραφή της εικόνας της πόλης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ., Αθήνα, 1999. 13. Ray Monk, Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν Το χρέος της μεγαλοφυίας, Εκδ. Scripa, Αθήνα, 1998. Στεφάνου Ιωσήφ Καθηγητής Ε.Μ.Π. Στεφάνου Ιουλία Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 29 Exndd summary Psychomric Dimnsions of h Urban Landscap. Thir Rol in h Formaion of Ashic Judgmn and h Possibiliy of hir Ponial Evaluaion. JOSEPH STEFANOU Profssor, N.T.U.A. JULIA STEFANOU Archic - Urban Plannr Absrac Th qualiaiv aspc of objcs, imags and imprssions has bn an objc of invsigaion sinc aniquiy. An objc s qualiis can ihr b sn as inrinsic characrisics of h objc ha coalsc and coincid wih and objc s form, or as a s of uniqu valus of cagorisaion. In his scond sns, qualiy is linkd wih h noion of h good as an aspiraion of forms. Bu ar forms masurs? Wha w rquir in amping o idnify a good form is ssnially h concrisaion of a s of valus ha can dfin and valua good as a propry. Bu can a masur, vn, provid a ra, a masurmn, of is own prsnc? A plac is inxricably conncd wih h lif of h forms ha simulanously gnra i and ar conaind by i; h forms which humans prciv, inrpr, dfin and, also, cra. Thus, a plac consius a prooyp of h qualiaiv framwork wihin which our livs unfold. Th imag of a plac consius an imprssion ha brahs lif ino h plac islf, hrough h inracion of forms wih hir craor, hir obsrvr and hir usr. Th craion of forms, as wll as hir dfiniion and, crucially, h ncssiy o xprinc and communica a sns of good plac, urg us o invsiga h rlaion bwn valu and qualiy; such an invsigaion is ampd in h prsn sudy. Inroducion Th aim of h prsn rsarch is h dvlopmn of a mhodology owards h sysmaic suppor of Urban Dsign, wih h hlp of Arificial Inllignc. Urban Dsign is known o b h mos craiv procdur wihin h gnral aciviy of Urban Planning 1, locad bwn h planning and h marialisaion of any urban inrvnion. In fac, if w ak h posiion advocad by Frdric Gibr, ha h nir disciplin of Urban Planning is lil mor han a prlud o Urban Dsign 2, hn i bcoms clar ha his procss is of immns significanc in rlaion o h srucurd nvironmn. Th objc of Urban Dsign is as much h xprssion of paricular (pracical) nds ha mrg from planning, as i is h ariculaion of gnral (psychological and idological) absrac human nds, such as hos idnifid by h human scincs; such xprssions ar hn channlld ino concr forms, hrough which h oaliy of a ciy s funcions can b manifsd 3. In shor, h main rol of Urban Dsign is morphological. Whn daling wih Urban Morphology, hrfor, w ar rquird o ra h subjc of form - and of is funcional, ashic, and smanic rndiion - hrough h prism of a philosophy of form, on ha would ncompass psychological, sociological, ashic and smanic considraions. Such considraions, howvr, by naur qualiaiv, prov vry difficul o quanify by rlaion o h lmns ha hy procss. Hnc Urban Dsign appars o rly mor on arisic xprssion and lss on is ohr qually ssnial aspcs 4 - namly hos of a scinific approach and chnological dimnsion. In numrous prvious publicaions w hav claimd ha h objc of Urban Dsign is h urban landscap 5. If w accp ha any criicism of h ciy is iniially formd as an ashic judgmn - i.. ha h ciy is primarily rad, by mans of is landscap, as an ashic objc 6 - hn h valu of landscap as a compl, collciv imprssion of a plac bcoms obvious 7. This diffrniaion of plac from a simpl, gomrically dfind spac, and is ransformaion ino a spcifically chargd dnsifir 8 lads o a nw, unifid imag of a landscap; his is an auonomous niy, 9 whos faurs ar no only visual, bu also corrspond o h snss of haring, smll, as, ouch c., and which ar no only ashic, as hy qually hav an moional and idological impac. Th landscap (Imag-Imprssion) of a plac, as a compound morphological oucom 10, consiss of a variy of

30 Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, IΙ, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 smallr-scal unis (morphms), unis of acions, procsss and bhaviours (praxms), as wll as of mporal rais (chronms). Ths uniary lmns which rprsn a plac, as wll as hir mannr of organisaion, composiion and corrspondnc wihin h imag-imprssion (landscap) of a plac, ar chargd by disinc qualiis, whil h dgr o which ach qualiy is involvd in h ovrall qualiaiv inrpraion of his imag varis, dpnding on h occasion. Prcisly bcaus of hir disinc, according o h occasion, dgr of apparanc, hs qualiis hav bn namd psychomric dimnsions 11. Through iniial rsarch during h 1970s, approximaly 18 qualiis hav bn idnifid as such; hs wr rvald by qusionnairs and xprimns which aimd o rac h causs of liks or disliks formd by individuals owards a landscap 12. I is usful o no hr ha, a h sam im, Japans rsarchrs had arrivd a vry similar rsuls, i.. a h idnificaion of psychomric dimnsions, bu hrough nirly diffrn rsarch approachs, as dmonsrad by a papr givn a h Dlphi Inrnaional Symposium on Urban Ashics in 1983. 13 Mor rcn rsarch has no only rlid on h sudy of individual aiuds of h public, bu has gon furhr in h dsign of original xprimns and h analysis and procssing of all major works on urban ashics by conmporary rsarchrs 14 ; i has furhrmor conribud nw facs o h fild, and has rsuld in an incras in h numbr of psychomric dimnsions, as wll as in ha of h ashic valus upon which a landscap is ashically judgd and valuad. Characrisically w mnion h following psychomric dimnsions as xampls: Originaliy or vn banaliy, Powr of imposiion, Variy of lmns, Dnsiy of h ral or, conrarily, faciliaion of rvri, capaciy o cra inns imags, Lgibiliy, Connoaional/Associaiv powr, Symbolism, Exalaion, Snsibiliy, Complxiy or, conrarily, simpliciy c. I is obvious ha his lis of dimnsions rmains opn, sinc in ach cas and in spcific circumsancs, nw rlvan qualiaiv rais may appar in varying dgrs, such as a dgr of (psychological) warmh or coldnss, ordr or disordr, nobiliy or vulgariy, or vn a dgr of inrs or disinrs, of salinc, significanc c. Undrsandably, an incras or dcras in h dgr o which h aformniond qualiis ar involvd in h imag of a plac dircly affcs h ashic judgmn and valuaion of a landscap as ashic objc, and is characrisaion wihin h ashic spcrum. Hnc, for insanc, an incras in banal romanic rais in a landscap alrady characrisd as picursqu migh asily lad o h modulaion of his landscap ino a romanic on, whil, as rcn xprimns hav dmonsrad, a furhr incras of h dgr of banaliy in h morphms ha consiud ha sam landscap can lad o is characrisaion as ragic. Similar xprimns wih h aid of a grading sysm 15, hav ld o h grading of romanic landscaps, and horically hav opnd h pah owards h grading of any ashic cagory as long as a grading sysm for ha cagory can b sablishd. Th sysm on which h romanic landscap grading has bn basd, rlis on h disinc grading of ach sysm on h basis of is hmaic conn, h main proagoniss or paricipaing prsons, h mporal signifirs, and h mannr of prsnaion. 1. Ashic characrisaion W usually sk vrbal aribus or adjcivs o aricula h prcpual characr of a plac, whhr naural or urban. Wignsin 16 wris ha h conncion bwn a word and is maning mus no b locad wihin a hory, bu in h pracical usag of a word and in h dirc link bwn h rul and is applicaion, bwn h word and h acion. W hnc amp a viw which rlas h vrbal characrisaion of a plac wih h maning which w aribu o his plac. Th imag - imprssion which w form and which dfins h rlaionship and inrconncion wih a plac is invsigad on h following lvls: 1. Emoional njoymn or h lack of i. How w fl abou his plac. Wha snimns i riggrs. 2. Ralisaion of idniy (onological, spaial, mporal). Wha his plac is. Rcogniion of is nam, locaion, im. 3. Schmaisaion, dfiniion, formaion of an archyp. How i is organisd in our prcpion. 4. Significaion. Wha i mans. Wha significanc w aach o i. 5. Drminaion of is physiognomy. 6. Sns of homlinss. Th dgr of prsonal conncion bwn any individual and h plac. As w suggsd a h bginning of his scion, psychomric dimnsions ar qualiis which characris a landscap in h mos fficin mannr, by aaching an ashic characrisaion o i. Ths qualiis, h psychomric dimnsions which characris a landscap (or is prcpual imag) can b opposd o ach ohr, wihou h wo opposi pols bing ihr posiiv or ngaiv. In ohr words, w may ncounr qualiis such as originaliy or banaliy, variy or monoony, lgibiliy or illgibiliy, c. in varying dgrs. Wr w o plac hs paricular psychomric dimnsions in conrasiv pairs, w could pursu bwn h wo pols a nominal grading basd on qualiis such as vry, qui, a lil, whrby h criria of masurmn would b h idal, ordinary or naural, or dsirabl. By mans of inrdisclosur, h wo nds prsn a disinc siuaion, a spcific dimnsion in which h wo anihss always co-xis. This inrdisclosur dpnds on a variy of lmns which may b of a culural, hisorical, social naur c. Th poin from which masurmn bgins is considrd

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 31 naural or idal and rprsns h ara on which h opposd qualiis inrwin. For xampl (alhough his is a cas of a naural rahr han a psychomric dimnsion), h coxisnc of cold and warm in h human body producs a mpraur of 36.6 o C, a poin from which w judgs for ourslvs wha is considrd warm or cold. Similarly, in a Cycladan slmn, h complxiy of h urban nwork is considrd naural, whras his sam nwork migh b characrisd as labyrinhin in anohr ciy. Rcalling h qualiis of h good plac 17 as dvlopd in Rsarch on Urban Physiognomy, w should includ h psychomric dimnsions in qusion in h basic qualiis of goodnss, i.. h jus, h ru, h usful, and h idas of rspc, sympahy, communicaion. W hav alrady suggsd ha h qualiis of h good appar and dvlop in full whn combining h wo opposi pols and brining hm in conac o h opimum xn rquird, hrough hir prsnc. Th apparanc and prsnc of hs qualiis mak on forg ha wo opposing pols wr rquird o mrg in ordr for hs qualiis o mrg, and ha, in ordr o form an appropria rlaionship, on should ak undr considraion h masur of ingraion bwn h wo opposi pols which ssnially shap hs vry qualiis, and h qualiis hmslvs. Th opposi nds mak up h wo pols bwn which h rquird qualiis of a good plac ar prsnd, wih a paricular masur in ach insanc. I has o b nod hr ha his paricular masur varis according o h culural, social and idological posiions, h blifs, philosophy, spcific locaions, as wll as h hisorical ras from which h idal, dsirabl or inndd masur dpnds. Morovr, on can rac h acual or prsn, and discovr is disanc, for insanc from h inndd. Thus, w hav accpd ha h jus dvlops bwn Law (as a rul) and Libry, Knowldg bwn Truh and h Unknown, c. In ohr words, ach cas prsupposs is own rspciv riads: Law, ruls Jusic Libry Knowldg Truh Th Unknown Ncssiy Uiliy Indpndnc Priphral Movmn Rspc Movmn owards h cnr Rcpion Sympahy Emission, Linguisic Exprssion Communicaion Providnc Th Unurd In xamining h prvious psychomric dimnsions, h qualiis which characris a plac, and invsigaing hir anihss in h sam spiri w ar facd wih h following qusions: Wha can w considr as a produc of h coopraion bwn, for xampl, h original and h banal? Whr do h wo anihss inrsc or, mor approprialy, whr do hy inrwin? Wha grans h disinc individual idniy and physiognomy o a plac will hav o rsid in h rquird limis, i will hav o combin h original wih h banal ino a bordrlin dgr of goodnss, so ha h qualiis of goodnss can b rcognisd and xprincd in his plac. W shall hrfor hav o pursu h qualiis of goodnss in vry apparing psychomric dimnsion which hus facilias our sarch for h jus -i.. h libry of h supposd original or banal, as wll as hir limiaions by crain rgulaions. Gnrally, h original is wha dvias o h gras xn from h rul (i.. i is frr) whil h banal follows mor closly crain convnions, i.. i is locad closr o ruls. Hr w hav o mnion ha whn w us an ashic aribu o characris a landscap, his aribu grans h rlaionship ha w dvlop wih ha landscap and lici subsqun imprssions. Th prcpual imag of a landscap may hnc b characrisd as, for insanc: Emoional, Romanic, Charming, Nosalgic, Tranquil, Mlancholic, Indiffrn, Idyllic, Macabr, c. I is known ha, spcially during h pas wo cnuris, numrous amps o rcord and valua h diffrn ashic aribus hav bn mad, along wih amps o group and cagoris ashic cagoris. Ashic sciniss such as Lalo or Souriau limid h accpd ashic cagorisaions o a small numbr (nin, wny-fiv, c.) whras E. Mousopoulos accps a larg numbr of quivaln aribus classifid undr groups of cagoris. On can rasonably wondr as o h diffrnc bwn psychomric dimnsions and ashic aribus, spcially whn, in many occasions hy mploy h sam nominal aribus (for insanc, h dgr of imposiion as a psychomric dimnsion and h imposing as an ashic aribu). Prhaps h aformniond mhod of h Japans rsarchrs, who arrivd a wny qualiis following h logic of invsigaing h nir spcrum of words hrough which a landscap can b characrisd, also lads owards such an ovrlapping. From h approximaly 350 adjcivs which can characris a landscap, mor han half ar no in us, whil from h rs, approximaly half ar sldom usd and his is don xclusivly by xprs on h ashics of landscaps. Finally, h sam rsarchrs conclud ha vn from h rmaining 80 characrisaions, only 20 ar widly usd by h public in ordr o form an ashic judgmn of h imag of a landscap. According o h rsuls of our own rsarch as prviously prsnd, howvr, w hav acknowldgd ha h qualiis or qualiaiv facs ha w call psychomric dimnsions mov in a linar arrangmn of anihss gradd closr o ihr of h wo pols, whrby h incras in on qualiy auomaically dcrass h dgr of is opposi (.g. dgr of originaliy or banaliy, dgr of simpliciy or complxiy c.). Ashic aribus, howvr, ar auonomous characrisaions whos nds can b juxaposd wih many ohr characrisaions, and no only wih hir diamric opposi -which, sricly spaking, dos no xis.

32 Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, IΙ, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 A landscap, for insanc, can b characrisd as Romanic. Th ralisic, h classical, h hisorical, h monumnal landscap, or vn, h picursqu, h ragic, h kisch, c. can all b considrd as rlvan opposi nds of h Romanic dpnding on h conx. Anohr lmn which shaps h soring diffrnc bwn psychomric dimnsions and ashic characrisaions or ashic cagoris is h fac ha in a possibl juxaposiion of nds or a dcras in h dgr of on qualiy, no rspciv incras in h dgr of h ohr qualiy is assumd, as is ncssarily h cas wih psychomric dimnsions (.g. Romanic-Ralisic). In addiion w hav o no hr ha ashic aribus as mniond arlir can also b subjcd o hir own grading. I is hus lgiima o alk, for insanc, abou h dgr of romaniciy of a landscap, sinc bwn wo landscaps characrisd as romanic, on can b considrd mor romanic han h ohr, i.. i posss a highr dgr of romaniciy. 2. Th Masurmn of Psychomric Dimnsions Basd on h abov assumpions, h following prmiss can b pu forward: A. A prliminary marix of psychomric dimnsions: Original Imposing Varid Ral Lgibl Associaional ("brings o mind") xaling Snsibiliy Complx aphorical ("is lik") Hirarchical Grandios Homly A L o M o d r a L i l S a r i n g D g r L i l M o d r a A L o Banal Undrsaing Monoonous Dram-lik Illgibl Lacking connoaions Mundan Dull Simpl Non-maphorical Non-hirarchical Humbl Alinaing B. A abl of 6 qualiis of goodnss, ranging bwn hir rspciv opposi nds: Law, ruls Jusic Libry Knowldg Truh Th Unknown Ncssiy Uiliy Indpndnc Priphral Movmn Rspc Movmn owards h Rcpion Sympahy Emission, Providnc Linguisic Exprssion Communicaion Th Unurd C. A sris of cods which ac as morphms (of spac, im, bhaviours) in h formaion of a prcpual imag of plac. Ths cods, which hav alrady bn usd for h smiological inrpraion of plac a all lvls, can b 18 : 1. Linguisic a. Idology b. Rhoric c. Synax 2. Morphological a. schm b. colour c. marial d. siz - scal 3. Dcoraiv 4. Topological 5. Numrical 6. Culural 7. Social 8. Financial Ths prmiss lad us owards a mans of calculaing, and a h som im, valuaing a psychomric masur as follows: (graph) Assuming ha h Jus (corrc, righ), ranging bwn Libry and Rul (Law) aks up h uppr par of h graph spac, h Libry dgr bing in consan posiiv incras whil h Unjus (wrong) is ngaivly incrasd owards as w go down in h graph. Hnc h Jus and Unjus ar dfind by rlaion o h Y axis. Now l us amp o incorpora wo nds of a psychomric masur - of originaliy, for insanc - on h X axis: h originaliy nd will b placd on h righ, markd wih a plus sign, whil banaliy will b placd on h lf wih a minus sign. No qualiaiv valuaion will b incorporad hr, howvr, sinc boh qualiis can b found ihr on h op par (y posiiv = righ) or h boom par (y ngaiv = wrong), dpnding on h dgr of libry or lawlssnss ha hy rprsn. In ordr o characris and grad a morphm, b ha h simpls or mos complx on (such as h imag of a ciy), by awarding i a grad of originaliy, w hav o us h aid of h aformniond cods of smiological inrpraion and valuaion. Hnc, for insanc, w will rfr o originaliy in rms of h morphm s linguisic characrisics as K1, in rms of is projcd idology as K1a, of is mployd rhorics as K1b, of is mannr of synax as K1c. Consqunly, originaliy in rms of morphological faurs will b rfrrd o as K2, originaliy

Τεχν. Χρον. Επιστ. Εκδ. ΤΕΕ, ΙI, τεύχ. 1-2 2002, Tch. Chron. Sci. J. TCG, II, No 1-2 33 of shap as K2a, originaliy of colour as K2b, of marial as K2c, and of siz or scal dpnding on h kind of morphm, as K2d. Similarly, w will us K3 cods o dfin h grad of originaliy and corrcnss (righnss) of lmns which blong o dcoraiv, opological, numrical, culural, social and financial domains. Adding up h posiiv or ngaiv X and Y dimnsions of lmns K1 K8, w ar providd wih a final valu of X which w can considr as h grad of originaliy of h morphm in qusion, as wll as a final valu of Y which will rprsn h valuaion of his morphm s rprsnaion of h Jus (righ) or Unjus (wrong), and is rspciv grad of originaliy. Obviously, his psychomric dimnsion of originaliy will b xamind in rlaion o h ohr fiv propris of Good (raliy, uiliy, rspc, sympahy, and communicaion), ach im by rplacing h rlvan posiiv and ngaiv nds on h Y axis, whil h co-ordinas of h K poins on h X axis rgarding h spcific psychomric dimnsion will rmain unalrd. Hnc, as rgards h propry of ruh, h Y axis will compris h following: (graph) In comparison o h prvious graph (of h Jus), h lmn K2a (dgr of originaliy of shap) in rlaion o h X axis his im is 6. As rgards h propry of knowldg, howvr, i may vn hav a Y of ngaiv valu, for xampl -4. Such a phnomnon implis ha h high dgr of originaliy of shap in h morphm in qusion may, by ming h rquirmns of h Good, prsn an approprialy high dgr of corrcnss; a h sam im, howvr, i may rprsn h lack of Truh (i.. lack of knowldg of h objc), an lmn which would rquir corrcion. Similarly, h Uiliy of h sam morphm is judgd on a Y axis wih ncssiy and uslssnss on h wo nds, whil in h cnr - bginning of masurmn lis indpndnc. Rspc rangs bwn inrovrsion and xrovrsion wih disrspc as is ngaiv nd, Sympahy rangs bwn providnc and mission wih dmand as is ngaiv nd, and Communicaion can b sough bwn spch and silnc wih absnc of languag as is ngaiv nd. Th sam mhodology can b followd for all psychomric dimnsions (considring all 26 mniond o his poin). W apply all 6 Y axis (Y1 o Y6) of h propris of Good on all of hs dimnsions. Thus, w considr i possibl o produc an valuaion of h prsnc and involvmn of diffrn psychomric dimnsions in a landscap, along wih a qualiaiv valuaion on h basis of h propris of Good rgarding his landscap. Clarly, dpnding on h complxiy of h ashic objc undr xaminaion and h dgr of dsird or rquird objciviy, i is possibl o procd o diffrn lvls of sub-cods for vry poin of h cods alrady mniond. Hnc, rgarding poin K2a, for insanc, as anyhing ha concrns shap, on could discuss sub-cods such as: K2a1 rlaion o h nvironmn K2a2 rlaion o ohr lmns of h sam kind K2a3 complxiy of shap K2a4 mobiliy of shap Ec. Similarly, vn hs sub-cods can b brokn down ino various smallr-scal paricls - K2a1 (rlaion o h nvironmn), for insanc, could hnc b analysd ino: K2a1a rlaion o h immdia nvironmn K2a1b rlaion o h widr nvironmn K2a1c rlaion o micro-nvironmn K2a1d rlaion o macro-nvironmn Ec. In hs cass, a comprhnsiv and scrupulous analyical procdur allows for h maximum possibl prcision and dail in placing h lmn wihin co-ordina spac; howvr, i dos no prclud subjciv judgmn. W hus bliv ha valuaion wih h us of such cods is boh usr-frindly and considrably fficin. Crainly, any amp o quanify qualiis is by is naur conrovrsial and uncompromising, sinc qualiis unarguably blong o h idological and psychological ralm. Nonhlss, h amp o rac and ralis such qualiis chnically is, o a crain dgr, succssful or lss so, on ach occasion. Our amp is focusd on spcifying his vry dgr, sinc, in any cas, w spak of dgrs of originaliy, complxiy, homlinss, c. In his sam rsarch projc, carrid ou wihin h framwork of h Archimds Programm, and fundd by h EPISEY (Univrsiy Rsarch Insiu on Sysms, Communicaions and Compurs) of Naional Tchnical Univrsiy of Ahns, undr h il Supporing Urban Dsign wih inllign dcision-making sysms, w aim owards h managmn of urban planning knowldg and informaion hrough arificial inllignc. Th rsuls of his amp compris a spara publicaion. Josph Sfanou Profssor, N.T.U.A. Julia Sfanou Archic Urban Plannr