ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος βιολογικός ορίστηκε στην Ελλάδα να καθορίζει, όποιο γεωργικό προϊόν παράγεται χωρίς χημικά λιπάσματα, φάρμακα και γενικότερα με πιο φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους. Σύμφωνα με κάποιους άλλους ο όρος αυτός χαρακτηρίζει όλα τα γεωργικά, σε πρώτη φάση και ζωικά σε δεύτερη, προϊόντα, που παράγονται σύμφωνα με τον κανονισμό(ek) 2092/91 και το συμπλήρωμά του τον κανονισμό(εκ) 1804/99. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η ανάγκη που υπήρξε στην κοινωνία μας ήταν να έχουμε στη διάθεσή μας καθαρότερα τρόφιμα, που να παράγονται με σεβασμό στο περιβάλλον. Σ ότι αφορά βέβαια τα γεωργικά προϊόντα, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε, απ αυτά που ακούμε και βλέπουμε, πόσο επιβαρημένα είναι και με ποιές διαδικασίες φθάνουν στην κατανάλωση. Στα ζωικά και ειδικά στα γαλακτοκομικά επίσης είναι εύκολο να γίνει αντιληπτό κάτι τέτοιο, μέσα από το άκουσμα και μόνο των αντιβιοτικών, της προέλευσης των σιτηρεσίων, αλλά και των συνθηκών ασφυκτικού ενσταβλισμού που επικρατούν. Αν στα παραπάνω για να συμπληρώσουμε το παζλ της διατροφής μας προσθέσουμε λεκτικά μόνο τις χρωστικές, τα συντηρητικά, τα πηκτικά, τα αντιοξειδωτικά, τους σταθεροποιητές και άλλα πολλά που ανήκουν στη γνωστή ομάδα των Ε, τα περισσότερα από τα οποία είναι εργαστηριακής (χημικής) προέλευσης, καταλαβαίνουμε το λόγο για τον οποίο υπήρξε ανάγκη παραγωγής καθαρότερων τροφίμων. Η ερώτηση που γεννάται και θα προσπαθήσει να δώσει μια περιεκτική και σύντομη απάντηση η παρούσα συγγραφή, είναι γιατί φθάσαμε να μιλούμε για βιολογική μελισσοκομία και τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται στη πράξη. Στο πρώτο μέρος αυτής της συγγραφής, τίθεται το ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει και κάτω από ποιές προϋποθέσεις, βιολογική μελισσοκομία.
Στο δεύτερο μέρος αναφέρεται κατά γράμμα το νομοσχέδιο και γίνονται κάποιες παρατηρήσεις, που δεν είναι τίποτα άλλο από προβληματισμούς για την ορθή εφαρμογή του νόμου. Στο τρίτο μέρος γίνεται εκτενής αναφορά στις ασθένειες και τους εχθρούς, που προσβάλουν τα μελίσσια, καθώς και στους τρόπους αντιμετώπισης στα πλαίσια της βιολογικής μελισσοκομίας. Το τέταρτο και τελευταίο μέρος αποτελεί τον επίλογο, ο οποίος συνοδεύεται από κάποια συμπεράσματα και διαπιστώσεις που έγιναν καθόλη την ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα. Στο τέλος υπάρχει όλη η βιβλιογραφία και οι δημοσιευμένες εργασίες, από τις οποίες αντλήθηκε το υλικό αυτής της συγγραφής. ΜΕΡΟΣ 1ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ Φθάσαμε στο σημείο λοιπόν αυτό το καθαρό και αγνό προϊόν, το μέλι, να το εντάσσουμε στα μολυσμένα προϊόντα και να επιδιώκουμε πλέον την παραγωγή βιολογικού προϊόντος. Υπάρχει μια διαδικασία, η οποία ακούει στο όνομα υπερεντατικοποίηση, που περικλείει όλα τα αίτια που μας οδήγησαν στην ανάγκη παραγωγής βιολογικών προϊόντων για όλες τις μορφές καλλιέργειας. Στην περίπτωση της μελισσοκομίας η επιδίωξη να παράγει η μονάδα του μελισσιού όλο και περισσότερο, οδήγησε τους μελισσοκόμους στην εφαρμογή διαφόρων τεχνικών, όπως η τεχνητή διατροφή, η μεταφορά βασιλισσών κλπ. Οι πρακτικές αυτές όμως έφεραν διατάραξη στη μελισσοκοινωνία με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαφόρων εχθρών και ασθενειών. Η χημική καταπολέμηση ήρθε σαν μάνα από τον ουρανό να δώσει λύσεις
εύκολες και γρήγορες στα προβλήματα. Όλοι έβλεπαν το σύμπτωμα και η αντιμετώπιση περιοριζόταν στην καταπολέμηση του παθογόνου, όπως γίνεται σ όλες τις συμβατικές μορφές αντιμετώπισης παρασίτων στην γεωργία, κτηνοτροφία, ακόμα και στον ίδιο τον άνθρωπο. Σήμερα η περιεκτικότητα χημικών υπολειμμάτων στα προϊόντα της μέλισσας είναι όλο και μεγαλύτερη. Η προέλευσή τους είναι είτε από την συλλογή νέκταρος των μελισσών, από συμβατικές ψεκασμένες καλλιέργειες είτε -κυρίως- από την χρήση μελισσοφαρμάκων (malathion, fluvalinate, sulfathizol, chlorobenzilate, αντιβιοτικών κλπ). Ας σημειωθεί εδώ ότι ο μελισσοκόμος δε διαφέρει από πολλούς άλλους παραγωγούς, που έχουν σαν βάση το όσο πιο πολύ τόσο πιο καλά, κάτι βέβαια που έχει σαν αποτέλεσμα τη χρήση όλο και μεγαλύτερων συγκεντρώσεων φαρμάκων με σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα των προϊόντων, αλλά και στην παραπέρα αντιμετώπιση των παθογόνων λόγω εθισμού. Επίσης θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι αρκετές ουσίες υπόκεινται μια μερική ή ολική διάσπαση, αναλογικά της περιόδου αποθήκευσης του μελιού (πίνακας 1), ενώ η πιθανότητα να βρούμε υπολείμματα είναι τόσο μικρότερη όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ επέμβασης και τρύγου. Σχολιάζοντας λίγο τον πίνακα 1, θα δούμε ότι υπάρχουν ουσίες που δεν αποδομούνται, ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι συνεχείς επεμβάσεις με oxytetracycline, έχουν σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση αυξημένων ποσοτήτων αντιβιοτικού στο μέλι που διατηρούνται για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα (υπάρχει αναφορά για περισσότερο από τρία χρόνια). Φάρμακο Χρόνος αποδόμησης (εβδομάδες) fluvalinate (Apistan Mauric) 24 στους 35οC
coumaphos (Perizin) Δεν αποδομείται bromopropylate (Folbex-VA) Περισσότερο από 36 malathion 10-12 amitraz (TacTic) 3-4 oxytetracycline 6-10 soulphadiazol Δεν αποδομείται Γαλακτικό οξύ 7-8 Τέλος πρέπει να πούμε ότι από το θέμα των υπολειμμάτων δεν εξαιρούνται και οι ουσίες που επιτρέπονται από τον κανονισμό για τη βιολογική μελισσοκομία. Τα άλλοθί τους τουλάχιστον για την ώρα είναι ότι πολλές από αυτές περιέχονται στο μέλι από την φυσική νεκταροσυλλογή και ότι δεν υπάρχουν τα ανάλογα πειραματικά που να συνιστούν ανώτερα όρια συγκεντρώσεων. Το ερώτημα για τα υπολείμματα, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα αντιλήψεις, δεν είναι αν υπάρχουν στα τρόφιμα και ειδικότερα στα προϊόντα μέλισσας αλλά σε τι συγκεντρώσεις υπάρχουν και πόσο επικίνδυνα είναι για την υγεία του καταναλωτή. Στην περίπτωση της βιολογικής αντίληψης αυτές οι συγκεντρώσεις, τουλάχιστον των χημικών φαρμάκων, πρέπει να είναι μηδέν. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στα πλαίσια της βιολογικής έννοιας πρέπει να δούμε την μελισσοκοινωνία σαν ένα έμβιο σύνολο με υψηλές δυνατότητες αυτοσυντήρησης, που μπορεί να λειτουργήσει σαν εκμετάλλευση και όχι σαν μια μηχανή
παραγωγής μελιού που αποτελείται από κομμάτια, τα οποία είναι εύκολο να αντικατασταθούν ή να διορθωθούν όταν χαλάσουν. ΜΕΡΟΣ 3ο ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ 1) ΝΟΖΕΜΙΑΣΗ Αίτιο Αιτία της ασθένειας είναι το πρωτόζωο Nosema apis. Συμπτώματα-Διάγνωση-Βιολογία Το παράσιτο αυτό ζει και αναπτύσσεται μέσα στο πεπτικό σύστημα των μελισσών προσβάλλοντας τα επιθηλιακά κύτταρα. Ένα μέρος των πολυάριθμων σπορίων που παράγονται αποβάλλεται με τα περιττώματα. Στην περίπτωση κατά την οποία λόγω καιρικών συνθηκών δεν γίνονται πτήσεις, τα περιττώματα αποβάλλονται μέσα στην κυψέλη και το πρόβλημα σαφώς πολλαπλασιάζεται.