ΘΕΜΑ : «Διαταραχές Λόγου και Επικοινωνίας σε Άτομα με Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις Χορήγηση του SCA-TBI»

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΘΕΜΑ : «Διαταραχές Λόγου και Επικοινωνίας σε Άτομα με Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις Χορήγηση του SCA-TBI» Μαρκομανωλάκη Ελένη, Α.Μ. 9799 Επιβλέπων καθηγητής : Νάσιος Γρηγόρης ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2009

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με τον όρο κρανιοεγκεφαλική κάκωση, εννοούμε ένα αιφνίδιο τραυματισμό στην περιοχή της κεφαλής, ο οποίος μπορεί να προκληθεί από πτώση, επίθεση ή / και τροχαίο ατύχημα. Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις είναι πλέον μια από της σημαντικότερες και πιο συχνές αιτίες προέλευσης στα νοσοκομεία. Περίπου τα 2/3 των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων οφείλονται σε τροχαία ατυχήματα. Όπως θα δούμε και παρακάτω οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις είναι πιο συχνές στους άντρες και κυρίως στις μικρές ηλικίες. Σκοπός αυτής εργασίας είναι να εντοπίσουμε τις διαταραχές του λόγου και της επικοινωνίας, που αναπτύσσονται μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Επίσης να ελέγξουμε μέσω του SCA-TBI τις γνωστικές ικανότητες των ατόμων που έχουν υποστεί κρανιοεγκεφαλική κάκωση και να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα τους με φυσιολογικό πληθυσμό. Γι αυτό το λόγο έχει γίνει περιγραφή των διαταραχών του λόγου που σχετίζονται με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Ωστόσο έχει πραγματοποιηθεί η χορήγηση του τεστ σε τέσσερα άτομα με ΚΕΚ και σε δέκα άτομα, τα οποία δεν έχουν κανένα ιστορικό κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις εμφανίζονται μετά από πτώση, επίθεση ή τροχαίο ατύχημα. Είναι περισσότερο συσχετισμένες με τους άντρες και ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες. Η αναλογία εμφάνισης των ΚΕΚ μεταξύ αντρών και γυναικών είναι 4:1. Μετά από ΚΕΚ είναι πολύ πιθανό το άτομο να εμφανίσει κάποια νευρολογική διαταραχή, η οποία μπορεί να αφορά την κινητικότητα του ατόμου ή κάποια διαταραχή του λόγου συμπεριλαμβανομένων της κατανόησης, των γνωστικών ικανοτήτων, της γραφής και της ανάγνωσης. Το SCA TBI, το οποίο είναι το εργαλείο που μας βοήθησε για την συγκεκριμένη εργασία, ελέγχει τις γνωστικές ικανότητες των ατόμων που έχουν υποστεί κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Διαιρείται σε πέντε κλίμακες και αυτές με τη σειρά τους σε διάφορες υποδοκιμασίες. Σαν αποτέλεσμα του τεστ παίρνουμε το «βαθμό διαταραχής», ο οποίος κυμαίνεται από 3 (κατώτερο όριο) έως 17(ανώτερο φυσιολογικό όριο). Για τη συγκεκριμένη εργασία το τεστ χορηγήθηκε σε τρία άτομα με ΚΕΚ και σε δέκα άτομα που δεν έχουν υποστεί καμία κάκωση στο κεφάλι. Αυτό για να μπορέσει να γίνει σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ φυσιολογικών και μη. Επίσης τα φυσιολογικά άτομα θα χρησιμοποιηθούν σαν πιλότος για την στάθμιση του SCA TBI. Για κάθε ασθενή υπάρχει και η ανάλογη φόρμα, η οποία είναι συμπληρωμένη και βρίσκεται μέσα στην εργασία, έτσι ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση στα αποτελέσματα. Λέξεις κλειδιά : κάκωση, διαταραχή, γνωστικές ικανότητες, λόγος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 2 Α. Εισαγωγικά Στοιχεία... 2 Οι Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις... 2 Κατάγματα Κρανίου... 3 Ανατομία Εγκεφάλου... 4 Επιπλοκές που Οφείλονται σε Τραυματισμό της Κεφαλής... 8 Οι Επιπτώσεις και ο Επιπολασμός της Νόσου... 9 Τα Αίτια Εμφάνισης των ΚΕΚ... 10 Η Νευρολογική Σημειολογία... 12 Οι Λογοπαθολογικές Διαταραχές... Error! Bookmark not defined. Έρευνες που Σχετίζονται με τις ΚΕΚ... Error! Bookmark not defined. Η Αξιολόγηση των ΚΕΚ 20 Β. Μια Σύντομη Παρουσίαση του SCA TBI... Error! Bookmark not defined. Η Παρουσίαση του Τεστ... Error! Bookmark not defined. Τα Υλικά του Τεστ... Error! Bookmark not defined. Ο Τρόπος Χορήγησης του Τεστ... Error! Bookmark not defined. Οι Αποκλίσεις του Τεστ από την Αγγλική Έκδοση... Error! Bookmark not defined. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 27 Α. Χορήγηση του SCA TBI... 27

Σκοπός της έρευνας... 27 Τα αποτελέσματα της πιλοτικής έρευνας... 27 Περιστατικό 1 ο... 28 Περιστατικό 2 ο... 47 Περιστατικό 3 ο... Error! Bookmark not defined. Περιστατικό 4 ο... Error! Bookmark not defined. Β. Τα Συμπεράσματα... Error! Bookmark not defined. Η Περίληψη των αποτελεσμάτων... Error! Bookmark not defined. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... Error! Bookmark not defined. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Error! Bookmark not defined. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 109 Α. Φόρμα συμπλήρωσης του SCA TBI... 109 Β. Φόρμα συμπλήρωσης του Mini Mental... Error! Bookmark not defined. Γ. Εικόνες από το βιβλίο ερεθισμάτων και κάρτες ερεθισμάτων.. Error! Bookmark not defined.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε αυτή την εργασία θα αναλύσουμε τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, καθώς και ότι αφορά αυτές. Ωστόσο θα γίνει και παρουσίαση του SCA-TBI, μιας κλίμακας για τις γνωστικές ικανότητες των ατόμων με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Πιο συγκεκριμένα, Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά και περιγραφή των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων, μια μικρή αναφορά στην ανατομία σε συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου, στις επιπλοκές, τις αιτίες, στην αξιολόγηση των ατόμων που έχουν υποστεί ΚΕΚ, καθώς και στις διαταραχές του λόγου που εμφανίζονται μετά από αυτά. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη περιγραφή του SCA-TBI, όσον αφορά τα υλικά του και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η χορήγηση, καθώς και τις αποκλίσεις που υπάρχουν μεταξύ ελληνικής και αγγλικής έκδοσης. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται τα τέσσερα διαφορετικά άτομα, στα οποία χορηγήθηκε το τεστ. Ακόμη γίνεται παράθεση ολόκληρου του τεστ του κάθε ατόμου, έτσι ώστε να υπάρχει μια πλήρης εικόνα για τον καθένα. Επίσης αναφέρεται ο σκοπός της έρευνας, αλλά και τα αποτελέσματα του πιλότου. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο έχουμε την περίληψη των αποτελεσμάτων και τα γενικά συμπεράσματα. 1

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α. Εισαγωγικά Στοιχεία Οι Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις προκαλούνται από αιφνίδιους εξωτερικούς τραυματισμούς της κεφαλής. Οι τραυματισμοί αυτοί δημιουργούνται, όταν ένα κινούμενο αντικείμενο (π.χ. σφαίρα) χτυπήσει το κεφάλι ή όταν το κεφάλι, το οποίο βρίσκεται σε κίνηση χτυπήσει σε ένα σταθερό αντικείμενο (π.χ. αυτοκίνητο, δέντρο, πεζοδρόμιο). Εάν το κρανίο υποστεί κάταγμα και οι μήνιγγες τρυπήσουν, τότε η κάκωση ονομάζεται διαμπερής ή ανοιχτό τραύμα. Εάν όμως το κρανίο και οι μήνιγγες παραμείνουν άθικτα, τότε η κάκωση ονομάζεται μη διαμπερής ή κλειστό τραύμα. Το ανοιχτό τραύμα συνήθως προκαλείται από αιχμηρά αντικείμενα, ενώ το κλειστό προκαλείται από τροχαία ατυχήματα ή πτώσεις. (R. Brookshire, 2003) Σύγκριση Ανοιχτών - Κλειστών Τραυμάτων 1) Οι ασθενείς με ανοιχτό τραύμα αντιμετωπίζουν διαταραχές στο λόγο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από εκείνους με κλειστό τραύμα 2) Στην αρχική μετατραυματική περίοδο οι ασθενείς με κλειστά τραύματα υποφέρουν λιγότερο από προβλήματα λόγου σε σχέση με αυτούς με ανοιχτό 3) Οι ασθενείς με κλειστά τραύματα έχουν γρηγορότερη ανάρρωση από τους ασθενείς με ανοιχτά τραύματα 4) Υπάρχει καλύτερη πρόγνωση σε περιπτώσεις κλειστών τραυμάτων (Μ. Καμπανάρου, 2008) 2

Α) Διαμπερές Τραύμα Οι περισσότερες διαμπερές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις προκαλούνται από σφαίρες, πέτρες κ.α. Μερικές προκαλούνται από αμβλύ αντικείμενα, (όπως σπαθιά) και κάποιες άλλες από πτώσεις, όπου το κεφάλι χτυπάει σε αιχμηρά αντικείμενα. Β) Μη Διαμπερές Τραύμα Στις μη διαμπερές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις οι μήνιγγες παραμένουν άθικτες. Αυτού του είδους οι κακώσεις μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κατηγορίες. 1η Κακώσεις με επιτάχυνση, που προκαλούνται όταν το κεφάλι, το οποίο βρίσκεται σε κίνηση χτυπήσει σ' ένα στάσιμο αντικείμενο. 2η Κακώσεις χωρίς επιτάχυνση, που προκαλούνται όταν το κεφάλι είναι στάσιμο και χτυπήσει με ένα κινούμενο αντικείμενο. (R. Brookshire, 2003) Κατάγματα Κρανίου Μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση τα κατάγματα στην περιοχή της κεφαλής χαρακτηρίζονται εμπιεστικά, γραμμικά, αστεροειδή και βασικά, ανάλογα με το σχήμα τους, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα. Εμπιεστικά Γραμμικά Βασικά Αστεροειδή 3

Ανατομία Εγκεφάλου Ο εγκέφαλος αποτελεί το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο τμήμα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Είναι το μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο σύμπλεγμα νευρικών ιστών και ζυγίζει περίπου 1400 γραμμάρια. Βρίσκεται εντός του εγκεφαλικού κρανίου και περιβάλλεται από τρεις προστατευτικούς υμένες, τις μήνιγγες (σκληρή, αραχνοειδής, χοριοειδής). Αποτελείται από δύο ημισφαίρια τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από την επιμήκη σχισμή. Από την κάτω επιφάνεια του εγκεφάλου εκφύονται οι εγκεφαλικές συζυγίες ή νεύρα και ξεκινά ο νωτιαίος μυελός. Η βάση του εγκεφαλικού κρανίου έρχεται σε σχέση με την κάτω επιφάνεια του εγκεφάλου και διαθέτει αντίστοιχα τρήματα για την δίοδο των εγκεφαλικών νεύρων και του νωτιαίου μυελού. Από τα τρήματα αυτά περνούν επίσης τα διάφορα αγγεία για την αιμάτωση του εγκεφάλου. Η άνω και οι πλάγιες επιφάνειες του εγκεφάλου αποτελούν τον εγκεφαλικό φλοιό και έρχονται σε σχέση με τον θόλο του κρανίου. Διαίρεση Εγκεφάλου : 1. Τελικός εγκέφαλος Αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος και αποτελείται από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, τους συνδέσμους των ημισφαιρίων και τις δύο πλάγιες κοιλίες του εγκεφάλου. Ημισφαίρια: κάθε ημισφαίριο αποτελείται από πέντε λοβούς (μετωπιαίος, βρεγματικός, ινιακός, κροταφικός και νήσος του Reil), λευκή ουσία και βασικά γάγγλια. Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου περίπου τα 7/8 του συνολικού βάρους του. Εκεί βρίσκονται τα κέντρα που ελέγχουν όλες τις αισθητικές και κινητικές δραστηριότητες συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής της ομιλίας. Επιπλέον βρίσκονται και οι περιοχές του ορισμού, της αιτιολόγησης, της μνήμης και της νόησης. 4

1. Διάμεσος εγκέφαλος Αποτελείται από τον θάλαμο, τον υποθάλαμο και την τρίτη κοιλία του εγκεφάλου. Α) Θάλαμοι: αποτελούν δύο μάζες φαιάς ουσίας ωοειδούς σχήματος. Β) Υποθάλαμος: αποτελείται από τον ιδίως υποθάλαμο (μαστία, φαιό φύμα, μίσχος υπόφυσης, υπόφυση, οπτικό χίασμα, τελικό πέταλο) και την υποθαλάμια χώρα. 3. Μέσος εγκέφαλος Αποτελείται από το τετράδυμο πέταλο, τα δύο εγκεφαλικά σκέλη και τον υδραγωγό του Sylvius. Α) Τετράδυμο πέταλο: πέταλο φαιάς ουσίας που αποτελείται από τα πρόσθια και οπίσθια διδύμια και τον άνω και κάτω βραχίονα του τετραδύμου. Β) Εγκεφαλικά σκέλη: αποτελούν δύο ογκώδεις λεπτές αποπεπλατυσμένες ταινίες λευκής ουσίας. 4. Οπίσθιος εγκέφαλος Αποτελείται από την γέφυρα, την παρεγκεφαλίδα και την τέταρτη κοιλία του εγκεφάλου. Α) Γέφυρα: αποπεπλατυσμένο όγκωμα λευκής ουσίας Β) Παρεγκεφαλίδα: βρίσκεται πίσω από τη γέφυρα και τον προμήκη μυελό και κάτω από τους ινιακούς λοβούς του εγκεφάλου και αποτελείται από δυο ημισφαίρια, τα παρεγκεφαλιδικά ημισφαίρια, που συνδέονται στη μέση με ένα τμήμα που λέγεται σκώληξ. Η παρεγκεφαλίδα είναι προσκολλημένη στο στέλεχος και από τις τρεις πλευρές με τρεις δεσμίδες που ονομάζονται εγκεφαλικοί μίσχοι. Η λειτουργία της παρεγκεφαλίδας είναι να εξομαλύνει ή να κάνει τις μυϊκές κινήσεις ομαλότερες και πιο εναρμονισμένες. Καμία μυϊκή κίνηση δεν ξεκινάει από αυτήν, αλλά συνεχώς ελέγχει και 5

ρυθμίζει τις κινητικές ενέργειες που ξεκινούν από άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Είναι ιδιαίτερα σημαντική για το συντονισμό ταχύτερων και ακριβέστερων κινήσεων, όπως αυτές που είναι απαραίτητες για την παραγωγή του λόγου. 5. Έσχατος εγκέφαλος Αποτελείται από τον προμήκη μυελό και το κάτω τριτημόριο της τέταρτης κοιλίας. Προμήκης μυελός: εμφανίζει σχήμα αποπεπλατυσμένου κώνου, προς τα άνω συνδέεται με την γέφυρα και προς τα κάτω με τον νωτιαίο μυελό. Είναι η συνέχεια του ανώτερου τμήματος της σπονδυλικής στήλης. Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από : Α) τον μέσο εγκέφαλο Β) τη γέφυρα και Γ) από τον προμήκη μυελό 6

Επιπλοκές που Οφείλονται σε Τραυματισμό της Κεφαλής Ενδοκράνια αιματώματα : Επισκηρίδιο αιμάτωμα, υπάρχει αίμα μεταξύ κρανίου και σκληρής μήνιγγας, συνήθως από τη ρήξη της μέσης μηνιγγικής αρτηρίας. Προκαλούν αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης, απώλεια συνείδησης, κεφαλαλγία, ναυτία, έμετοι, ημιπάρεση ή ημιπληγία και έχουν ταχεία επιδείνωση. Υποσκηρίδιο αιμάτωμα, υπάρχει αίμα μεταξύ σκληρής μήνιγγας και αραχνοειδούς συνήθως από τη ρήξη φλεβών μεταξύ φλοιού και σκληρής μήνιγγας. Προκαλούν αύξησης της ενδοκράνιας πίεσης, κεφαλαλγία, ναυτία, ημιπάρεση ή ημιπληγία και έχουν πιο αργή εξέλιξη. Ενδοεγκεφαλικό αιμάτωμα, υπάρχει εγκεφαλική ρήξη και αιμορραγία εντός της εγκεφαλικής ουσίας. Μπορεί να σχετίζονται και με άλλες βλάβες. Οι βλάβες εξαρτώνται από το μέγεθος και τον εντοπισμό της αιμορραγίας. Αυξάνουν την ενδοκράνια πίεση. 8

Οι Επιπτώσεις και ο Επιπολασμός της Νόσου Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις είναι ένα σημαντικό κοινωνικό, οικονομικό και ιατρικό πρόβλημα σε μια σύγχρονη κοινωνία. Κάθε χρόνο, περίπου 1 εκατομμύριο κάτοικοι των Η.Π.Α. δέχονται ιατρική παρέμβαση λόγω ΚΕΚ. Στο παρακάτω ποσοστιαίο διάγραμμα φαίνεται, σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στις Η.Π.Α. και αφορά ενήλικες με ΚΕΚ, ότι το 75% των ατόμων που έχουν υποστεί τραύμα στο κεφάλι μένουν χωρίς νοσοκομειακή περίθαλψη, το 13% αναρρώνει με μη ουσιώδη επικοινωνιακές ή γνωστικές δυσκολίες, το 8% παραμένει με μόνιμες επικοινωνιακές ή γνωστικές διαταραχές και ένα μικρό ποσοστό, περίπου 4% πεθαίνουν στο νοσοκομείο. Οι περισσότερες κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, περίπου το 90%, εμφανίζονται με κλειστό τραύμα. Τα 2/3 των ΚΕΚ προκαλούνται από τροχαία ατυχήματα. ΜΟΝΙΜΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ (8%) ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΡΡΩΣΗ (13%) ΧΩΡΙΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ (75%) ΠΕΘΑΙΝΕΙ (4%) Περισσότερο από ΚΕΚ υποφέρουν οι άντρες αντί τις γυναίκες, αλλά υπάρχει μεγάλη διαφορά σε 9

σχέση με τους νέους. Μεταξύ 15-25 ετών, τρεις στους πέντε άντρες τραυματίζονται στο κεφάλι. Η αναλογία μεταξύ αντρών και γυναικών είναι περίπου 4:1. 800 600 400 Αγόρια Κορίτσια 200 0 1 10 20 30 40 50 60 70 80+ Τα μικρά παιδιά και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ενήλικες, έχουν μικρότερη πιθανότητα να υποστούν ΚΕΚ σε σχέση με τα άτομα 15-25 ετών, αλλά έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα σε σχέση με το γενικότερο πληθυσμό. Από πτώσεις τραυματίζονται περισσότερο τα παιδιά και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ενήλικες, ενώ οι μικρότεροι σε ηλικία ενήλικες τραυματίζονται συνήθως στο κεφάλι από τροχαία ατυχήματα. (R. Brookshire, 2003) Τα Αίτια Εμφάνισης των ΚΕΚ Έρευνες δείχνουν ότι η πιθανότητα για ΚΕΚ είναι ανάλογη με την ηλικία και το φύλο. Στην πραγματικότητα μια από της πιο σύνηθες περιπτώσεις είναι η κατάχρηση αλκοόλ. Τα μισά, 10

περίπου 40% - 60%, άτομα από αυτούς που φθάνουν στο νοσοκομείο με ΚΕΚ βρίσκονται σε κατάσταση μέθης. Ωστόσο τα τροχαία ατυχήματα, οι πτώσεις και οι επιθέσεις επικρατούν περισσότερο από την κατάχρηση αλκοόλ σε μια κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Σε κάποιες περιπτώσεις ΚΕΚ υπάρχει μεγαλύτερη επικράτεια σχετικά με τη χρήση αλκοόλ ή ουσιών ή και των δυο, από καταστάσεις επιθέσεων. Ο Hillbom και Holm (1986), υποστηρίζουν ότι οι τραυματισμοί της κεφαλής σε αλκοολικούς ενήλικες κατατάσσονται σε αναλογία 2/4, σε σχέση με τους τραυματισμούς στο γενικό πληθυσμό. (R. Brookshire, 2003) Η ανάπτυξη ΚΕΚ επηρεάζεται και από : 1) Εκπαίδευση Οι Haas, Cope και Hall (1987) αναφέρουν ότι το 50% μιας μεγάλης ομάδας ατόμων με βαριά ΚΕΚ έχει ιστορικό με φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση. Οι Giles και Clark - Wilson (1993) σχολιάζουν ότι η φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση μπορεί να σχετιστεί με σοβαρή νευρολογική βλάβη προκαλώντας απόσταση προσοχής, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, άγχος, παρορμητικότητα, επαναστατικότητα, εγωκεντρισμό, αντικοινωνική συμπεριφορά. Όλα αυτά αυξάνουν την πιθανότητα τραυματισμού της κεφαλής από τροχαία ατυχήματα, επιθέσεις και πτώσεις. 2) Κοινωνικοοικονομική Θέση Άτομα με χαμηλό εισόδημα, ειδικά αυτοί που ζουν σε περιοχές με υψηλή σε πυκνότητα πληθυσμό (κεντρικές πόλεις), έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να υποστούν ΚΕΚ, κυρίως από επιθέσεις και πτώσεις. Ενώ άτομα που ζουν σε περιοχές με χαμηλή σε πυκνότητα πληθυσμό δεν έχουν τις ίδιες πιθανότητες. Βάση ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί στις Η.Π.Α. μια ακόμη αιτία είναι το διαζύγιο μετά από τσακωμό, το οποίο οφείλεται στην ανάπτυξη των ΚΕΚ και είναι περίπου 4 φορές μεγαλύτερη από αυτή των διαζυγίων στο γενικό πληθυσμό. Ωστόσο το υψηλότερο ποσοστό 11

διαζυγίων μετά από τσακωμό, που έχει ως συνέπεια ΚΕΚ, μπορεί να σχετίζεται με μεταβλητές όπως τη λανθασμένη κοινωνική ρύθμιση και την προσωπικότητα. 3) Τύπος Προσωπικότητας Κάποιοι ερευνητές διαιρούν την προσωπικότητα σε δύο τύπους. Τον Τύπο Α προσωπικότητας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ανταγωνισμό, παρορμητικότητα, "πολεμική" διάθεση και εχθρικότητα. Αυτός ο τύπος είναι πιο πιθανό να επιβεβαιώσει ΚΕΚ από τον Τύπο Β προσωπικότητας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από συνεργατικότητα, σκοπιμότητα και χρησιμότητα. 4) Ένα ιστορικό ΚΕΚ αυξάνει την πιθανότητα για επιπλέον κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Η πιθανότητα για δεύτερη ΚΕΚ είναι 3 φορές μεγαλύτερη σε άτομα που έχουν δεχτεί προγενέστερη κρανιοεγκεφαλική κάκωση σε σχέση με το γενικότερο πληθυσμό. Η πιθανότητα για τρίτη ΚΕΚ σε άτομα που έχουν υποστεί δύο ΚΕΚ είναι 3 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με άτομα που δεν έχουν δεχτεί προηγουμένως άλλη. 5) Η συμμετοχή σε υψηλού κινδύνου αθλήματα αυξάνει τον κίνδυνο για ΚΕΚ. Επαγγελματίες και ερασιτέχνες μπόξερ έχουν την πιθανότητα να αναπτύξουν διάχυτη ΚΕΚ, που βαθμιαία πιθανώς αυξάνεται σε εξ' ολοκλήρου σοβαρότητα στην καριέρα τους, επειδή επαναλαμβάνονται ήπια τραύματα στο κεφάλι. Σε μοτοσικλετιστές, ποδηλάτες, σκιέρ και αναβάτες αυξάνεται ο κίνδυνος για ΚΕΚ, αν και φορώντας τα κατάλληλα και ασφαλή κράνη ή εξοπλισμό μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος για κακώσεις του κεφαλιού. (R. Brookshire, 2003) Η Νευρολογική Σημειολογία Μετά από μια κρανιοεγκεφαλική κάκωση μπορεί να έχουμε ποικίλες νευρολογικής φύσεως βλάβες ή αιματώματα στην περιοχή της κεφαλής. Ανάλογα με τη βλάβη μπορεί να αναπτυχθούν δυσχέρειες, τόσο στην κινητικότητα, όσο και στην ομιλία του ασθενή. 12

Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να εμφανιστεί αφασία κάθε τύπου, αλλά αυτό έχει να κάνει με την περιοχή, η οποία θα έχει υποστεί βλάβη. Η αφασία Broca εμφανίζεται όταν υπάρχει βλάβη στο μετωπιαίο λοβό πάνω από τη σχισμή του Sylvious, όπου εκτός από τις διαταραχές στο λόγο θα έχουμε αδυναμία στο πρόσωπο και στο άνω δεξί άκρο. Η αφασία Wernicke εμφανίζεται όταν υπάρχει βλάβη στον στον κροταφικό λοβό κάτω από τη σχισμή του Sylvious, όπου οι διαταραχές στο λόγο δεν είναι ίδιες με αυτές στην αφασία Broca, αλλά έχουν διαταραγμένη κατανόηση. Επίσης μπορεί να εμφανιστεί ολική ημιανοψία. Η αφασία αγωγής εμφανίζεται όταν υπάρχει βλάβη στην τοξοειδή δεσμίδα, η οποία συνδέει την περιοχή Broca και Wernicke, αλλά τα χαρακτηριστικά της μοιάζουν περισσότερο με τη Wernicke. Όσον αφορά τη δυσαρθρία μπορεί να έχουμε παράλυση του ανώτερου ή του κατώτερου κινητικού νευρώνα και να εμφανιστεί σπαστική και χαλαρή δυσαρθρία αντίστοιχα, με διάφορα συνωδά σημεία και συμπτώματα. Ακόμη μπορεί να υπάρξει βλάβη στην παρεγκεφαλίδα, η οποία έχει σαν αποτέλεσμα την αταξική δυσαρθρία. Ωστόσο μετά από τραυματισμό της κεφαλής μπορεί να υποστούν βλάβη και οι δύο κινητικοί νευρώνες μαζί με άλλα μέρη του εγκεφάλου, με συνέπεια την εμφάνιση μικτής δυσαρθρίας, όπως σπαστική και χαλαρή ή σπαστική και αταξική δυσαρθρία. Γενικότερα μπορεί μετά από μια κρανιοεγκεφαλική κάκωση να πειραχθούν διάφορα κέντρα του εγκεφάλου με ποικίλα πρωτογενή και δευτερογενή σημεία και συμπτώματα, τα οποία μπορεί να αφορούν το λόγο και όχι μόνο. (Καμπανάρου Μ., 2008) Οι Λογοπαθολογικές Διαταραχές Η νευροπαθολογία που συνδέεται με ΚΕΚ είναι διάχυτη και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Επομένως, τα προβλήματα επικοινωνίας σε άτομα με κρανιοεγκεφαλική κάκωση είναι συνηθισμένα. Η γλώσσα διαταράσσεται συχνά ως τμήμα ενός σύνθετου συμπλέγματος μνημονικών και γνωστικών διαταραχών. Οι διαταραχές που αναπτύσσονται συνήθως μετά από ΚΕΚ είναι : 13

Δυσαρθρία Είναι μια από τις κινητικές διαταραχές της ομιλίας που σχετίζεται με την κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Η δυσαρθρία παρουσιάζεται ως δευτερογενές σύμπτωμα περίπου στο ένα τρίτο του πληθυσμού με ΚΕΚ. Ωστόσο, η επικράτηση της ποικίλλει ανάλογα με το χρόνο εμφάνισης της. Σύμφωνα με εκτιμήσεις το 60% των ατόμων παρουσιάζουν δυσαρθρία αμέσως μετά την ΚΕΚ και το 10% εμφανίζει δυσαρθρία ως μακροπρόθεσμο επακόλουθο. Η δυσαρθρία μπορεί να είναι παροδική ή επίμονη, ήπια ή σοβαρή, σε σοβαρότητα ανάλογη με τις διαταραχές ή δυσανάλογα σοβαρή και συνοδευόμενη ή όχι από άλλες γλωσσικές και γνωστικές διαταραχές. Ένας μεγάλος αριθμός δυσαρθρικών ατόμων τεκμηριώνει την ποικιλομορφία της δυσαρθρίας που συνδέεται με ΚΕΚ. Οι περισσότερες δυσαρθρίες χαρακτηρίζονται ως μικτές (σπαστική & αταξική ή χαλαρή & σπαστική). Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις, όπου κυριαρχεί η αταξική ή η χαλαρή δυσαρθρία. Η διαταραχή που συνδέεται με τη δυσαρθρία μετά από ΚΕΚ δεν περιορίζεται σε ένα μόνο υποσύστημα. Αντιθέτως, μπορεί να εμφανιστεί διαταραχή σε πολλά υποσυστήματα της ομιλίας, συμπεριλαμβανομένης της προσωδίας, της αντήχησης, της άρθρωσης και της αναπνοής. (Μ. Καμπανάρου, 2008) Αφασία Είναι η απώλεια των γλωσσικών ικανοτήτων και λειτουργιών ως αποτέλεσμα κρανιοεγκεφαλικές κάκωσης ή εγκεφαλικού επεισοδίου. Μπορεί να επηρεάσει την κατανόηση ή την προφορική έκφραση, καθώς και την ανάγνωση, τη γραφή και τις γνωστικές δεξιότητες. Οι βασικές μορφές αφασίας είναι: 1. Αφασία Broca, μη ρέουσα αφασία, η οποία χαρακτηρίζεται από επιβράδυνση της παραγωγής του λόγου. 2. Αφασία Wernicke, ρέουσα αφασία που χαρακτηρίζεται από σοβαρά ελλείμματα κατανόησης του προφορικού λόγου. 3. Αφασία Αγωγής, αφασία που χαρακτηρίζεται από σημαντικά ελλείμματα στην λεκτική επανάληψη (συνοδευόμενα από παραφασικά λάθη) παρά την αλώβητη κατανόηση του προφορικού λόγου. 14

4. Διαφλοιική Αφασία, διαταραχή στην οπτική και ακουστική κατανόηση των λέξεων, η οποία διακρίνεται : α) Διαφλοιική Κινητική Αφασία, όπου υπάρχει έλλειψη του αυθόρμητου λόγου και διαταραχές στη γλωσσική κατανόηση. β) Διαφλοιική Αισθητηριακή Αφασία, όπου παρατηρείται δυσχέρεια μεταξύ της λήψης και της κατανόησης ενός ερεθίσματος. γ) Μικτή Διαφλοιική Αφασία, ελάττωση του αυθόρμητου λόγου, δυσχέρειες στην κατανόηση, πιθανή ηχολαλία, ενώ η επανάληψη διατηρείται κανονική. 6. Ολική Αφασία, μη ρέουσα αφασία που χαρακτηρίζεται από σημαντικά διαταραγμένη ικανότητα τόσο στον εκφραστικό, όσο και στον προσληπτικό λόγο. 7. Μικτή Αφασία, είναι το συνονθύλευμα των εκφραστικών και αισθητικών αφασιών. (Α. Καστελλάκης Λ. Μεσσήνης, 2006 Καρπαθίου Χ. Καρπαθίου Π.Σ., 1993) Διαταραχές Κατάποσης Μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση παρουσιάζεται αρχικά σοβαρή δυσφαγία, η οποία μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Οι διαταραχές περιλαμβάνουν καθυστέρηση έκλυσης ή απουσία του αντανακλαστικού της κατάποσης, μειωμένο έλεγχο της γλώσσας και μειωμένες περισταλτικές κινήσεις. (Μ. Καμπανάρου, 2008) Απραξία Είναι μια δυσλειτουργία των εκμαθημένων κινήσεων, κατά την οποία ο ασθενής δεν είναι σε θέση να εκτελέσει σύμφωνα με τη θέληση του κινήσεις που προηγουμένως μπορούσε. Αυτή η ανικανότητα δεν οφείλεται σε παράλυση των μυών, αταξία, αισθητική απώλεια, δυσκολίες κατανόησης ή σε μη ανταπόκριση σε εντολές. Θα περιγραφούν μόνο οι επίκτητες μορφές αυτής της δυσλειτουργίας, οι οποίες είναι: 1. Ιδεοκινητική Απραξία. Είναι ο συνηθέστερος τύπος απραξίας. Είναι μια δυσλειτουργία στην οποία η γλώσσα λόγος είναι αδύνατον να ξεκινήσει και να κατευθύνει σωστά την πραγματοποίηση συγκεκριμένων κινητικών δεξιοτήτων, τις οποίες ο ασθενής είναι δυνατόν να 15

τις εκτελέσει κάτω από διαφορετικές συνθήκες και διαφορετικά αισθητηριακά εισερχόμενα ερεθίσματα. 2. Ιδεατή Απραξία. Είναι μια διαταραχή της συμπεριφοράς μέσω χειρονομιών, που περιλαμβάνει απώλεια επιμέρους τμημάτων μιας σύνθετης πράξης. Σε αυτή τη δυσλειτουργία οι μεμονωμένες κινήσεις μιας σύνθετης πράξης δε μπορούν να συνδυαστούν για κάποιο σκόπιμο σχέδιο ακόμη και αν οι μεμονωμένες κινήσεις εμφανίζονται φυσιολογικές. 3. Κινητική Απραξία άκρων. Χαρακτηρίζεται από ανικανότητα του ασθενή να εκτελέσει με ακρίβεια επίκτητες κινήσεις. Η βλάβη αυτή συχνά επισημαίνεται στο ένα άκρο και στις περισσότερες περιπτώσεις επηρεάζει τις λεπτές κινήσεις των περιφερειακών τμημάτων του ενός άνω άκρου. Η εξασθένιση εμφανίζεται, τόσο σε αυτοματοποιημένες, όσο και σε ηθελημένες ενέργειες. Οι επηρεασμένες κινήσεις αφορούν το γράψιμο, το κούμπωμα, το ράψιμο, το παίξιμο μουσικών οργάνων κ.α. (Μ. Καμπανάρου, 2008) Απραξία της Ομιλίας Είναι μια διαταραχή κατά την οποία ο ασθενής έχει αδυναμία της ομιλίας εξαιτίας εγκεφαλικής κάκωσης, η οποία εμποδίζει την εκτέλεση εθελοντικών ή ζητηθέντων περίπλοκων κινήσεων που περιλαμβάνονται στην ομιλία, παρά το γεγονός ότι η δύναμη των μυών δεν έχει ελαττωθεί. Η απραξία της ομιλίας είναι δυσλειτουργία της κίνησης της ομιλίας, η οποία αρχικά εκδηλώνεται με λάθη στην άρθρωση και μετέπειτα από αλλαγές στην προσωδία, όπως παύσεις, αργή ομιλία. Καθώς μιλούν οι ασθενής με απραξία αγωνίζονται να θέσουν τους αρθρωτές τους σε σωστή σειρά, στην προσπάθεια τους αυτή φαίνεται να αναζητούν τη σωστή αρθρωτική θέση για την παραγωγή ήχων και λέξεων. Οι ασθενείς έχουν επίγνωση των λαθών τους και συχνά προσπαθούν να τα διορθώσουν, ωστόσο οι διορθώσεις τους μπορεί να είναι λανθασμένες, αλλά όχι με τα ίδια λάθη που παρουσιάστηκαν προηγουμένως. Στην πραγματικότητα τα αρθρωτικά τους λάθη ποικίλουν πολύ. (Μ. Καμπανάρου, 2008) 16

Έρευνες που Σχετίζονται με τις ΚΕΚ Τα αποτελέσματα για την αντιμετώπιση της κατονομασίας σε ενήλικες με ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση Κύριος Στόχος της Έρευνας : σύγκριση της ικανότητας για κατονομασία μεταξύ ενηλίκων με ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση και ενηλίκων χωρίς να έχουν υποστεί καμία κάκωση στην περιοχή της κεφαλής. Σχεδιασμός της Έρευνας : με τυχαία σειρά καλούνται να επαναλάβουν Μέθοδοι και Διαδικασίες : Είκοσι τέσσερις ενήλικες ηλικίας 18 53 που έχουν υποστεί ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση και είκοσι τέσσερις τις ίδια ηλικίας φυσιολογικοί ενήλικες κλήθηκαν στη διαδικασία να κατονομάσουν εικόνες από τρία επίπεδα του λεξιλογίου όσο πιο γρήγορα και με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια. Όλοι οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν με την κλίμακα αξιολόγησης των γνωστικών ικανοτήτων ατόμων με ΚΕΚ (SCA-TBI) για μελλοντική σύγκριση. Αποτελέσματα : Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν μια κύρια επίδραση της ομάδας (p < or = 0,001) για τα δεδομένα χρόνου αναμονής και μια ομάδα του λεξιλογίου σε επίπεδο αλληλεπίδρασης (p = 0,043) για την ακρίβεια των δεδομένων. Δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ λανθάνουσας και ακριβής απάντησης σχετικά με το SCA-TBI. Ο χρόνος αντίδρασης μπορεί να αποκαλύψει την αναποτελεσματικότητα από των στάνταρ εκτιμήσεων. (IM. Barrow, M. Hough, MP. Rastatter, M. Walker, D. Holbert, MF. Rotondo, 2006) Εκτελεστική λειτουργία και λεκτική μνήμη εργασίας σε έφηβους με κλειστό τραύμα κεφαλής Η σχέση μεταξύ της εκτελεστικής λειτουργίας και της μνήμης εργασίας μελετήθηκε σε οχτώ εφήβους με κλειστό τραύμα κεφαλής και σε οχτώ με καμία απολύτως κάκωση σε συνδυασμό προς την ηλικία, το φύλου και το κοινωνικοοικονομική θέση. Η γνωστική γλωσσική κλίμακα (SCA-TBI) χρησιμοποιήθηκε σε μια ομάδα με το κλειστό τραύμα κεφαλής λαμβάνοντας μέρος εβδομήντα άτομα. Η εκτελεστική λειτουργία ελέγχθηκε με κριτήρια καθημερινής λειτουργίας και η μνήμη εργασίας ελέγχθηκε με τη δοκιμασία αναγνωρίσιμης μνήμης. Όταν μαζεύτηκαν όλα τα δεδομένα του τεστ μια θετική μονοδιάστατη συσχέτιση βρέθηκε για την καθημερινή λειτουργία και για τη 17

δοκιμασία αναγνωρίσιμης μνήμης. Μια ισχυρή έως μέτρια θετική συσχέτιση βρέθηκε σε κριτήρια της εκτελεστικής λειτουργίας και της δοκιμασίας αναγνωρίσιμης μνήμης. Η σοβαρότητα του τραυματισμού επηρεάζει την απόδοση της δοκιμασίας τόσο για την εκτελεστική μνήμη, όσο και για τη μνήμη εργασίας, με σημαντικές επιπτώσεις που βρέθηκαν μεταξύ της ομάδας με τη δοκιμασία αναγνωρίσιμης μνήμης. Τα αποτελέσματα δείχνουν μια σχέση μεταξύ της εκτελεστικής λειτουργίας και της μνήμης εργασίας, καθώς και η σοβαρότητα του τραυματισμού, η παρουσίαση του τεστ και η ανάγκη να αξιολογηθεί η εκτελεστική μνήμη εφήβων με κλειστό τραύμα κεφαλής με εκτίμηση της καθημερινής λειτουργίας. (A. Proctor, B. Wilson, C. Sanchez, E. Wesley, 2000) Κατανόηση ενεργειών στην αφασία : γλωσσικά και μη γλωσσικά ελλείμματα και η βλάβη τους συσχετίζεται Εξετάστηκε η κατανόηση ενεργειών σε αφασικούς ασθενείς, για τον έλεγχο γλωσσικών και μη γλωσσικών ελλειμμάτων και τη βλάβη τους που συσχετίζεται. Είκοσι εννέα ασθενείς με τραυματισμό στο αριστερό ημισφαίριο και δέκα οχτώ της ίδιας ηλικίας που δεν έχουν υποστεί κάκωση πρέπει να ταιριάξουν εικόνες ενεργειών (με το αντικείμενο που λείπει) ή γλωσσική ισοδυναμία (τυπωμένη πρόταση με το αντικείμενο που λείπει) σε ένα από τα δύο εμφανίζονται εικόνες των αντικειμένων. Η κακή απόδοση των αφασικών ασθενών δεν είναι μόνο στο γλωσσικό τομέα, αλλά και στο μη γλωσσικό. Ένα υποσύνολο των ασθενών που αποτελείται από σοβαρή και μη ρέουσα αφασία, έδειξε μεγαλύτερο έλλειμμα στο γλωσσικό τομέα σε σχέση με το μη γλωσσικό τομέα και αντίστοιχα σε ολόκληρη την ομάδα των ασθενών τα ελλείμματα στο γλωσσικό και μη γλωσσικό τομέα δεν ήταν συσχετισμένα. Οι χαμηλές επιδόσεις στην ερμηνεία της παντομίμας συνδέονται με βλάβες στον κατώτερο μετωπιαίο και κινητικό φλοιό, ένα τμήμα του σωματοαισθητικού φλοιού και του κερκοφόρου, ενώ η κακή κατανόηση της ανάγνωσης ενεργειών συνδέεται με βλάβες γύρω από τον πρόσθιο ανώτερο κροταφικό λοβό, της πρόσθια και το πρόσθιο τμήμα του κατώτερου βρεγματικού λοβού. Το μέγεθος της βλάβης δεν σχετίζεται με τα ελλείμματα. Τα αποτελέσματα της βλάβης για τα ελλείμματα στην ερμηνεία της παντομίμας απέδειξαν ότι οι βλάβες στο πρόσθιο τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι ανάλογο με το 18

«σύστημα καθρέφτη των νευρώνων» που συνδέεται με ελλείμματα στη μη γλωσσική κατανόηση ενεργειών. Για τα ελλείμματα που αφορούν την κατανόηση της ανάγνωσης, η βλάβη σχετίζεται με γνωστές περιοχές του εγκεφάλου που συμπεριλαμβάνονται σε γλωσσικές δοκιμασίες όπως επεξεργασία πρότασης και άρθρωση του λόγου. Βλάβη του βρεγματικού λοβού ίσως να αντιστοιχεί σε ένα τμήμα του ανθρώπινου συστήματος καθρέφτη των νευρώνων. Τα αποτελέσματα αυτά μας δείχνουν ότι οι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου είναι σημαντικές για την παραγωγή του λόγου, καθώς και για την κατανόηση ενεργειών. Παρόμοιες διαπιστώσεις αναφέρθηκαν σε νευροφυσιολογικες και νευροαποικονιστηκες μελέτες. Τα ευρήματα προσφέρονται για νευροψυχολογική υποστήριξη και οργώσεις του εγκεφάλου για επεξεργασία των ενεργειών. (AP. Saygin, SM. Wilson, NF. Dronkers, E. Bates, 2004) Πρώιμες γνωστικές και συναισθηματικές συνέπειες μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση : μια έρευνα με το BNI Screen για τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες Στόχος : Για να δείξει ότι το Barrow Neurological Institute (BNI) Screen για τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου χρησιμοποιείται για να αξιολογήσει εν συντομία τη γνωστική και συναισθηματική κατά τη διάρκεια της οξείας φάσης μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Σχεδιασμός : Το BNIS χορηγήθηκε σε άτομα με κρανιοεγκεφαλική κάκωση κατά τη διάρκεια των 60 πρώτων ημερών μετά τον τραυματισμό και η απόδοση τους συγκρίθηκε με ένα εύκολο δείγμα θεμάτων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και για την τυποποίηση του BNIS. Ρύθμιση : Μονάδες νοσηλείας από νευρολογικό ινστιτούτο και ιατρικό κέντρο. Θέματα : Σαράντα δύο άτομα που έχουν υποστεί από μέτρια έως σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση και είκοσι ένα άτομα φυσιολογικά. Αποτελέσματα : Σε σύγκριση με τους ασθενείς με κρανιοεγκεφαλική κάκωση, τα φυσιολογικά άτομα έχουν σημαντικά καλύτερη απόδοση στο σύνολο του BNIS, αλλά και σε όλα τα σκορ των υποδοκιμασιών. Τα άτομα με ΚΕΚ ταξινομήθηκαν καλύτερα με τις χαμηλές επιδόσεις σχετικά με τη διαταραχή και την ευαισθητοποίηση. Η σταδιακή ανάλυση προσδιορίζει διαταραχές στη μνήμη, την ευαισθητοποίηση και επηρεάζει περισσότερο στην ταξινόμηση ενός ατόμου που έχει 19

κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Συμπεράσματα : Τόσο οι γνωστικές, όσο και οι συναισθηματικές διαταραχές μπορεί να εκτιμηθούν άμεσα κατά τα πρώτα στάδια μιας σημαντικής κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης. Το BNIS μπορεί να χρησιμοποιηθεί γι αυτό το σκοπό, αλλά και να βοηθήσει τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις που έχουν επιπτώσεις στη μνήμη και στην ευαισθητοποίηση, καθώς και να επηρεάσει κατά τα πρώτα στάδια μιας ΚΕΚ που θα πρέπει να βρεθούν τρόποι αποκατάστασης. (SR. Borgaro, GP. Prigatano, 2002) Η Αξιολόγηση των ΚΕΚ Για την αξιολόγηση των ΚΕΚ, όπως και για κάθε διαταραχή υπάρχουν τυπικές και άτυπες δοκιμασίες. Μια δοκιμασία η οποία εφαρμόζεται όταν ο ασθενής βρίσκεται ακόμη σε κώμα είναι η Κλίμακα της Γλασκόβης. Είναι μια μέθοδος νευρολογικής εκτίμησης ενός τραυματία. Χρησιμοποιείται κυρίως στην επείγουσα προνοσοκομειακή αντιμετώπιση ενός τραυματία για να υπολογίσουμε την σοβαρότητα της κατάστασης του τραυματία. Υπολογίζεται ελέγχοντας τα μάτια, την λεκτική απόκριση και την κινητικότητα του τραυματία, βαθμολογώντας τα ευρήματα. Στο τέλος γίνεται άθροιση του σκορ. Η ανώτερη βαθμολογία είναι το 15 ενώ η κατώτερη το 3. Σε τραυματία με κλίμακα Γλασκόβης < 8 χρειάζεται να γίνει ενδοτραχειακή διασωλήνωσης Υπολογισμός Α. Μάτια Ανοικτά = 4 Ανοίγουν στην εντολή = 3 Ανοίγουν στον πόνο = 2 Παραμένουν κλειστά = 1 20

Β. Ομιλία Επικοινωνεί κανονικά = 5 Αποπροσανατολισμένη = 4 (κατανοητός λόγος αλλά για άσχετα θέματα) Ομιλία με ασάφεια = 3 (ασύνδετη ομιλία χωρίς νόημα, σκόρπιες λέξεις, βρισιές) Άναρθρες κραυγές = 2 Κανένας ήχος = 1 Γ. Κινητικότητα Εκτελεί εντολές = 6 Εντοπίζει τα επώδυνα ερεθίσματα = 5 Αποσύρει στα επώδυνα ερεθίσματα = 4 Κάμπτει στον πόνο (αποφλοίωση) = 3 Εκτείνει στον πόνο(απεγκεφαλισμός) = 2 Καμία κινητικότητα = 1 Ακόμη υπάρχουν αρκετά σταθμισμένα τεστ αξιολόγησης των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων, όσον αφορά τη γνωστική ικανότητα, αλλά και το λόγο. Πολλά όμως από αυτά έχουν αδυναμίες ως προς τις νόρμες, την αξιοπιστία, την τυποποίηση με αποτέλεσμα να παραχωρούν τη θέση τους σε άτυπες δοκιμασίες αξιολόγησης των ΚΕΚ. Επιπλέον πολλά από αυτά τα τεστ δεν είναι σταθμισμένα στην ελληνική γλώσσα. Κάποια τεστ που είναι σταθμισμένα στην αγγλική γλώσσα είναι : 1) Scales of Cognitive Ability for Traumatic Brain Injury (SCATBI). Αποτελείται από 41 υποδοκιμασίες που διαιρούνται σε 5 κλίμακες : Αντίληψη & Διάκριση, Προσανατολισμός, Οργάνωση, Ανάκληση και Αιτιολόγηση. Για την ολοκλήρωση του τεστ χρειάζονται περίπου 2 ώρες. Το SCATBI παρουσιάζει μια καλύτερη εικόνα των αντικειμένων, αλλά και μεγαλύτερη δυσκολία απ ότι κάποια άλλα τεστ. Περιέχει δοκιμασίες στις οποίες μπορεί να δυσκολευτούν και άτομα χωρίς να έχουν υποστεί κάκωση της κεφαλής. Θεωρείται ένα αρκετά χρήσιμο εργαλείο, αλλά δεν παρέχει τη δυνατότητα πληροφόρησης για αναγνώριση της περιοχής όπου υπάρχει η βλάβη. 21

2) Brief Test of Head Injury (BTHI). Είναι ένα screening τεστ μικρής σχετικά χρονικής διάρκειας για την αξιολόγηση ατόμων με σοβαρή βλάβη της κεφαλής, που έχει ως αποτέλεσμα ΚΕΚ. Αποτελείται από 31 δοκιμασίες σε 7 κλίμακες : Προσανατολισμός Προσοχή, Ακολουθία Εντολών, Γλωσσική Οργάνωση, Κατανόηση Κειμένου, Κατονομασία (εικόνες, αντικείμενα), Μνήμη (βραχυπρόθεσμη, μακροπρόθεσμη) και Δραστηριότητες Παρατηρητικότητας του χώρου. 3) Ross Information Processing Assessment - Second Edition. Αποτελείται από 10 υποδοκιμασίες που αξιολογούν τη Μνήμη, τον Χωρικό Προσανατολισμό, τον Προσανατολισμό στο Περιβάλλον, την Ανάκληση Πληροφοριών, την Επίλυση Προβλημάτων και Αιτιολόγηση, την Οργάνωση Πληροφοριών και την Ακουστική Κατανόηση και Διατήρηση των Πληροφοριών. 22

Β. Μια Σύντομη Παρουσίαση του SCA TBI Η Παρουσίαση του Τεστ Η κλίμακα αξιολόγησης των ΚΕΚ (SCA - TBI) παρέχει μια συστηματική μέθοδο για την αξιολόγηση των γνωστικών ελλειμμάτων που συνδέονται με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Αυτά τα γνωστικά ελλείμματα περιλαμβάνουν την εξασθενημένη αντίληψη, τη διάκριση, την οργάνωση και την ανάκληση των πληροφοριών, καθώς επίσης και την εξασθενημένη επίλυση προβλημάτων. Το SCA - TBI λοιπόν έχει ως σκοπό να μετρήσει αυτές τις γνωστικές διαδικασίες. Η δοκιμασία αναπτύχθηκε το 1989 και καθορίστηκε μέσω μιας σειράς προσεκτικών αναθεωρήσεων και επαναλήψεων των αντικειμένων. Αρχίζοντας στα τέλη του 1990, χορηγήθηκε σε ένα σχετικά μεγάλο δείγμα ασθενών με εγκεφαλικό τραύμα και σε ένα μικρότερο δείγμα ενηλίκων με κανένα ιστορικό τραυματισμού στο κεφάλι. Το SCA - TBI είναι κατάλληλο για χρήση σε ασθενείς με επίκτητη εγκεφαλική βλάβη στον εγκέφαλο. Το δείγμα στάθμισης αρχικά αποτελούνταν από ασθενείς με κλειστό τραύμα, αν και εξετάσθηκαν και μικρότερα ποσοστά ασθενών με άλλες εγκεφαλικές βλάβες. Αυτή κλίμακα αξιολόγησης των ΚΕΚ μπορεί να χορηγηθεί από ένα πιστοποιημένο λογοπαθολόγο, νευροψυχολόγο ή άλλο ειδικό που εκπαιδεύεται για να αξιολογήσει ασθενείς με κλειστό εγκεφαλικό τραύμα. Ακόμη ο εξεταστής πρέπει να έχει αρκετά καλή γνώση, όσον αφορά τις διαδικασίες που σχετίζονται με νόρμες και την ερμηνεία αυτών. Το SCA - TBI έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι ένα αποδοτικό διαγνωστικό εργαλείο δεδομένου ότι ο εξεταστής μπορεί να διαχειριστεί μόνο τις κλίμακες που θεωρούνται χρήσιμές. Το τεστ περιλαμβάνει πέντε κλίμακες, κάθε μια από τις οποίες αποτελείται από διάφορες δοκιμασίες, όπου η κάθε μια αποτελείται από ένα ή περισσότερα στοιχεία. Οι πέντε κλίμακες βρίσκονται παρακάτω με τον αριθμό των υποδοκιμασιών σε κάθε μια από αυτές. Α. Αντίληψη & Διάκριση (11 υποδοκίμασες) Β. Προσανατολισμός (2 υποδοκιμασίες) 23

Γ. Οργάνωση (8 υποδοκιμασίες) Δ. Ανάκληση (9 υποδοκιμασίες) Ε. Συλλογισμός / Αιτιολόγηση (11 υποδοκιμασίες) Τα Υλικά του Τεστ Όλα τα υλικά του SCA - TBI συμπεριλαμβάνονται στο κουτί δοκιμασίας, τα οποία είναι : 1. Εγχειρίδιο, το οποίο βοηθάει τον εξεταστή για τη σωστή χορήγηση του τεστ 2. Φόρμα Καταγραφής, στην οποία γίνεται η καταγραφή των απαντήσεων και των αποτελεσμάτων 3. Κάρτες Ερεθισμάτων, χρησιμεύει στις δοκιμασίες του τεστ 4. Βιβλίο Ερεθισμάτων, χρησιμεύει στις δοκιμασίες του τεστ 5. Κασέτα Ερεθισμάτων, βοηθάει στις δοκιμασίες του τεστ Επίσης ο εξεταστής θα χρειαστεί ένα κασετόφωνο, ένα μολύβι ή ένα στυλό και ένα κομμάτι πρόχειρο χαρτιού, για να χρησιμοποιεί ο ασθενής. Ο Τρόπος Χορήγησης του Τεστ Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το τεστ αποτελείται από πέντε κλίμακες, οι οποίες με τη σειρά τους χωρίζονται σε υποδοκιμασίες. 1) Αντίληψη και Διάκριση Στη συγκεκριμένη κλίμακα ο ασθενείς καλείται να αντιληφθεί και να διακρίνει κάποια ερεθίσματα που του δίνονται. Αποτελείται από 11 υποδοκιμασίες, όπου σε κάθε μια από αυτές ζητείται από τον ασθενή να διακρίνει ήχους, σχήματα, συγκεκριμένες λέξεις μέσα από κείμενο, να αντιστοιχίσει λέξη με την κατάλληλη εικόνα και να διακρίνει ακουστικά από ένα σύνολο λέξεων, εάν οι λέξεις είναι ίδιες ή διαφορετικές. 24

2) Κατεύθυνση Αυτή η κλίμακα αποτελείται από 2 υποδοκιμασίες και ο ασθενής πρέπει να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις προσωπικές και μη. Αυτό μας βοηθάει να καταλάβουμε σε τι κατάσταση βρίσκεται ο ασθενής, δηλαδή εάν έχει επίγνωση κάποιων πραγμάτων, όπως πόσο χρονών είναι, τι μέρα έχουμε, τι συνέβη σε αυτόν κ.α. 3) Οργάνωση Στη συγκεκριμένη κλίμακα ο ασθενής πρέπει να οργανώσει κάθε δραστηριότητα που του ζητείται. Αποτελείται από 8 υποδοκιμασίες, όπου η κάθε μια ασχολείται με διαφορετικό τομέα όπως την κατηγοριοποίηση ζώων, λαχανικών, κτιρίων και μέσων μεταφοράς, με το να βρει ο ασθενής μέσα από εικόνες ή σύνολο λέξεων ποιά εικόνα ή λέξη αντίστοιχα δεν ταιριάζει, να βάλει σχήματα από το μικρότερο στο μεγαλύτερο και λέξεις με τη σωστή αλφαβητική σειρά και ιστορίες στη σωστή χρονική σειρά. 4) Ανάκληση Σε αυτή την κλίμακα ο ασθενής καλείται να ανακαλέσει πληροφορίες, τόσο από τη βραχυπρόθεσμη, όσο και από τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Αποτελείται από 9 υποδοκιμασίες, μέσω των οποίων ζητείται από τον ασθενή να θυμηθεί εικόνες ή λέξεις που είδε ή άκουσε αντίστοιχα πριν λίγα λεπτά, να θυμηθεί πληροφορίες από μια ιστορία που άκουσε ή πληροφορίες που ήδη γνωρίζει όπως μήνες, μέρες κ.α. 5) Αιτιολόγηση Σε αυτή την κλίμακα ο ασθενής πρέπει να σκεφτεί πολύ περισσότερο από τις προηγούμενες. Καλείται να βρει λύση σε κάποια προβλήματα που του δίνονται. Του ζητείται να βρει ποια εικόνα λείπει από ένα σύνολο σχημάτων, να βρει καταστάσεις και αντικείμενα μετά από περιγραφή, να βρει τα αντίθετα κάποιων λέξεων, να καταλάβει τι σημαίνουν κάποιες μεταφορές, να απαντήσει σε ερωτήσεις κατανόησης κειμένου κ.α. 25

Οι χρόνοι χορήγησης των πέντε κλιμάκων ποικίλουν το λιγότερο από 10 λεπτά (Προσανατολισμός) έως το πιο πολύ 45 λεπτά (Ανάκληση ή Αιτιολόγηση). Ένας μέσος ασθενής είναι σε θέση να ολοκληρώσει όλη την εξέταση σε περίπου 2 ώρες. Οι Αποκλίσεις του Τεστ από την Αγγλική Έκδοση Το SCA TBI είναι σταθμισμένο στην αγγλική γλώσσα και για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας έγινε η μετάφραση του στα ελληνικά. Έγιναν μετατροπές σε κάποιες δοκιμασίες για τις ανάγκες του ελληνικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, στην κλίμακα «αντίληψη & διάκριση» έγιναν αλλαγές, στη δοκιμασία 10, όπου αλλάχθηκαν τα σύνολα τον λέξεων έτσι ώστε να γίνει σωστά η δοκιμασία της ακουστικής αντίληψης. Αλλαγή υπήρξε και στην κλίμακα «οργάνωση», στη δοκιμασία 5, όπου πάλι διαφοροποιήθηκαν οι λέξεις, τις οποίες ο ασθενής καλείται να βάλει σε σωστή αλφαβητική σειρά, στη θέση των bag, boat, cat, chin μπήκαν οι λέξεις βάζο, βέρα, γάτα, γκολ. Επίσης στην ίδια κλίμακα είχαμε αλλαγή σε εικόνα από το βιβλίο ερεθισμάτων, όπου στη θέση των πυροτεχνημάτων για το νέο έτος, μπήκε η παρέλαση. Στην κλίμακα «ανάκληση» πραγματοποιήθηκαν αλλαγές στις δοκιμασίες 3 και 4 σε λέξεις και στη δοκιμασία 7 έχει αλλάξει το ένα από τα δυο γράμματα, με τα οποία ο ασθενής πρέπει να πει όσες περισσότερες λέξεις μπορεί που ξεκινάνε από αυτό, στη θέση του [d] μπήκε το [κ]. Ακόμη στην ίδια κλίμακα έγιναν μικρές διαφοροποιήσεις στη δοκιμασία 9 (α & β) στις δυο ιστορίες. Τέλος στην κλίμακα «συλλογισμός / αιτιολόγηση» έγινε παραλλαγή στη δοκιμασία 6, όπου αντικαταστάθηκαν οι δυο από τις τρεις λέξεις, (στη θέση note μήλο και στη θέση pass πόδι), ακόμη στις δοκιμασίες 7, 8 και 9 έγινε μικρή παραλλαγή στην έκφραση των μεταφορών / παροιμιών, χωρίς όμως να γίνει αλλαγή στη σημασία τους. Γενικά δεν έγιναν μεγάλες αλλαγές για να μην υπάρξει αλλοίωση του σταθμισμένου τεστ. Οι διαφοροποιήσεις έγιναν μόνο εκεί που ήταν αναγκαίες. 26

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α. Χορήγηση του SCA TBI Σκοπός της έρευνας Σκοπός της έρευνας μας είναι αρχικά να ελέγξουμε τις επιπτώσεις που μπορεί να προκληθούν μετά από μια κρανιοεγκεφαλική κάκωση τόσο στο λόγο, όσο και στην επικοινωνία του ατόμου και πιο συγκεκριμένα στις γνωστικές του ικανότητες, τις οποίες ελέγχει το τεστ. Επίσης θα γίνει σύγκριση μεταξύ φυσιολογικών και μη περιστατικών, για να παρουσιάσουμε πως οι γνωστικές ικανότητες είναι διαταραγμένες και μη. Επιπλέον, γνωρίζοντας ότι το συγκεκριμένο τεστ είναι σταθμισμένο μόνο στην αγγλική γλώσσα και έχοντας κάποιες ελλείψεις όσον αφορά την ποικιλία των σταθμισμένων τεστ που υπάρχουν γενικά στην ελληνική γλώσσα μας ενδιαφέρει να γίνει μια πιλοτική, έτσι ώστε να μπορεί να γίνει η στάθμιση του. Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν, χωρίς να έχουν υποστεί καμία κάκωση στην περιοχή του κεφαλιού, τα οποία θεωρούνται φυσιολογικά θα χρησιμοποιηθούν ξανά ώστε να γίνει η πιλοτική και η στάθμιση του τεστ. Τα αποτελέσματα της πιλοτικής έρευνας Η κλίμακα βαθμολόγησης, η οποία θα μας δώσει το βαθμό διαταραχής, του τεστ ξεκινάει από το 3 που είναι το κατώτερο (σοβαρή διαταραχή) έως το 17 που είναι το ανώτερο (φυσιολογικό). Η κλίμακα αυτή έχει διαιρεθεί σε πέντε τμήματα με τις εξής ονομασίες : σοβαρό από 3 έως 6, μέτριο από 7 έως 9, ήπιο από 10 έως 12, οριακά φυσιολογικό από 13 έως 15 και κατά μέσο όρο 27

φυσιολογικό από 16 και άνω. Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν σαν πιλότος για τη συγκεκριμένη έρευνα είναι δέκα, πέντε άντρες και πέντε γυναίκες με ηλικία ανάλογη με αυτή των παθολογικών περιστατικών. Σε όλα τα άτομα με βάση τα σκορ που προέκυψαν ο «βαθμός διαταραχής» τους είναι 17, όπου θεωρείται το ανώτερο φυσιολογικό όριο. Σε κάποιες δοκιμασίες υπήρξαν αποκλίσεις όσον αφορά τις απαντήσεις των διαφόρων ατόμων, οι οποίες όμως ήταν μικρές και έτσι δεν είχαμε αλλαγή του αποτελέσματος. Η κλίμακα «οργάνωση» χωρίζεται σε δυο δοκιμασίες. Η πρώτη περιέχει τρεις ερωτήσεις, όπου η κάθε μια βαθμολογείται με δυο βαθμού εφόσον υπάρξει σωστή απάντηση. Η δεύτερη δοκιμασία αποτελείται από επτά ερωτήσεις, όπου πάλι βαθμολογείται με δυο βαθμούς η κάθε μια από αυτές. Σε αυτή τη δοκιμασία δυο ερωτήσεις έχουν να κάνουν αποκλειστικά με άτομα που έχουν υποστεί κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Κατά τη χορήγηση του τεστ στα φυσιολογικά άτομα δεν τους έγιναν οι δυο αυτές ερωτήσεις. Κατά τη βαθμολόγηση όμως το συνολικό τους σκορ είναι είκοσι, που είναι ο ανώτερος βαθμός της δοκιμασίας. Έτσι θεωρείται ότι αυτές οι ερωτήσεις έχουν απαντηθεί. Αυτό έγινε για να μην υπάρξει πρόβλημα με τις νόρμες και τα στάνταρ σκορ. Περιστατικό 1 ο Άντρας 41 ετών που υπέστη κρανιοεγκεφαλική κάκωση μετά από πτώση από μηχανή (τροχαίο ατύχημα) στις 21 Νοεμβρίου του 2000. Βάση της ιατρικής του διάγνωσης είχε ΔΕ ημιπληγία και αιμάτωμα που παροχετεύθηκε στην περιοχή της κεφαλής. Παρέμεινε 1 μήνα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, 2 ½ χρόνια στο νοσοκομείο και 3 μήνες σε Κέντρο Αποκατάστασης στη Σουηδία. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από σοβαρού βαθμού δυσαρθρία, με αποτέλεσμα την ακατάληπτη ομιλία. Υπάρχει κακός συντονισμός αναπνοής φώνησης και δυσκολία στην κατάποση. Παρακολουθεί πρόγραμμα λογοθεραπείας από τον 3 μήνα μετά το ατύχημα με συχνότητα τέσσερις φορές την εβδομάδα με μικρή όμως βελτίωση, όσον αφορά την καταληπτότητα της ομιλίας του. Ωστόσο κάνει και φυσιοθεραπεία, για βελτίωση της στάσης του σώματος και της 28

βάδισης. Προς το παρόν βαδίζει με υποστήριξη (πι). Μετά την κάκωση αναφέρει μείωση της όρασης (στραβισμό), μείωση της ακοής και καμπούριασμα. Βρίσκεται όμως σε πολύ καλό επίπεδο επικοινωνίας με τον περίγυρο του, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Ακόμη διαθέτει ένα πληκτρολόγιο με οθόνη, στο οποίο καταγράφει, είτε αυτά που δυσκολεύετε να εκφράσει, είτε αυτά που δυσκολεύονται οι άλλοι να κατανοήσουν. 29

Περιστατικό 2 ο Άντρας 28 ετών που υπέστη κρανιοεγκεφαλική κάκωση μετά από τροχαίο ατύχημα στις 23 Ιανουαρίου του 2009. Βάση της ιατρικής του διάγνωσης υπέστη κάταγμα οδόντος, παρουσιάζει ΔΕ ημιπάρεση και ήπια διαταραχή της ισορροπίας σε όρθια θέση. Γι αυτό το λόγο βαδίζει με επίβλεψη. Παρέμεινε 1 ½ μήνα στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, όπου τον ένα μήνα ήταν σε καταστολή. Υπάρχει κακός συντονισμός αναπνοής φώνησης, η φωνή του είναι λαρυγγική, άτονη και μονότονη. Ο λόγος και η επικοινωνία του είναι σε αρκετά καλό επίπεδο. Ξεκίνησε πρόγραμμα λογοθεραπείας, το οποίο τον έχει βοηθήσει πολύ, όσον αφορά το συντονισμό αναπνοής φώνησης. 47

Περιστατικό 3 ο Άντρας 25 ετών που υπέστη κρανιοεγκεφαλική κάκωση μετά από τροχαίο ατύχημα στις 9 Μαΐου του 2008. Βάση της ιατρικής του διάγνωσης έχει ΔΕ ημιπληγία, διαταραγμένη βάδιση και διαταραχή της λεπτής κινητικότητας. Η αξονική τομογραφία έδειξε αιμάτωμα στην κροταφοβρεγματική περιοχή, το οποίο αφαιρέθηκε μετά από χειρουργική επέμβαση. Παρουσιάζει κατονομαστική αφασία και ελαφριά δυσαρθρία. Έχει καλή κατανόηση και όταν διαβάζει παραλείπει λέξεις. Κάνει λογοθεραπεία χωρίς όμως σημαντική βελτίωση, όσον αφορά την έκφραση. Ωστόσο κάνει και φυσιοθεραπεία για τη βελτίωση της βάδισης του, ο οποίος προς το παρόν βαδίζει με υποστήριξη. 66

Περιστατικό 4 ο Γυναίκα 60 ετών που υπέστη κρανιοεγκεφαλική κάκωση μετά από πτώση από σκάλα στις 18 Δεκεμβρίου του 2003. Έχει κάνει πολλές χειρουργικές επεμβάσεις για την τοποθέτηση μοσχεύματος στην περιοχή της κεφαλής. Μετά από δική της περιγραφή έγινε γνωστό ότι μετά την πτώση ο λόγος της ήταν μονολεκτικός και παρουσίαζε δυσκολία στην κατονομασία αντικειμένων. Ακόμη μετά την κάκωση εμφανίστηκε μείωση της ακοής της. Ο λόγος και η επικοινωνία της είναι σε αρκετά καλό επίπεδο. 85

Β. Τα Συμπεράσματα Η Περίληψη των αποτελεσμάτων Το εύρος βαθμολόγησης του SCA TBI κυμαίνεται από 3 έως 6 (σοβαρή διαταραχή), από 7 έως 9 (μέτρια διαταραχή), από 10 έως 12 (ήπια διαταραχή), από 13 έως 15 (οριακά φυσιολογικό) και από 16 έως 17 (ανώτατο φυσιολογικό όριο). Με βάση τα πρώτα αποτελέσματα (σελίδα 2 στη φόρμα) και κάποια στάνταρ σκορ βγαίνει ένας αριθμός από το παραπάνω εύρος, ο λεγόμενος «βαθμός διαταραχής». Όσον αφορά τα περιστατικά, στα οποία εφαρμόστηκε η συγκεκριμένη κλίμακα τα αποτελέσματα έχουν ως εξής : Στο πρώτο περιστατικό το τεστ χορηγήθηκε εξ ολοκλήρου μετά από δυο συναντήσεις της μιας ώρας έκαστος, χωρίς να υπάρξει καμία δυσκολία. Ο βαθμός διαταραχή του είναι το 12, το οποίο αντιστοιχεί σε ήπια διαταραχή. Πιο αναλυτικά στην κλίμακα Αντίληψη & Διάκριση το σκορ του είναι 52 με ανώτατο όριο 58, στην κλίμακα Κατεύθυνση το σκορ του είναι 20 με ανώτατο όριο 20, στην κλίμακα Οργάνωση το σκορ του είναι 27 με ανώτατο όριο 30, στην κλίμακα Ανάκληση το σκορ του είναι 40 με ανώτατο όριο 52 και στην κλίμακα Συλλογισμός / Αιτιολόγηση το σκορ του είναι 47 με ανώτατο όριο 58. Ωστόσο όσον αφορά τη βαθμολόγηση της κλίμακας mini mental state examination σημειώθηκε το σκορ 27/30. Στο δεύτερο περιστατικό το τεστ επίσης χορηγήθηκε εξ ολοκλήρου μετά από δυο συναντήσεις της μιας περίπου ώρας έκαστος, χωρίς να παρουσιαστεί οποιαδήποτε δυσκολία. Ο βαθμό διαταραχής του είναι το 16, το οποίο αντιστοιχεί στο ανώτατο φυσιολογικό όριο. Πιο αναλυτικά στην κλίμακα Αντίληψη & Διάκριση το σκορ του είναι 52 με ανώτατο όριο 58, στην κλίμακα Κατεύθυνση το σκορ του είναι 20 με ανώτατο όριο 20, στην κλίμακα Οργάνωση 104

το σκορ του είναι 30 με ανώτατο όριο 30, στην κλίμακα Ανάκληση το σκορ του είναι 45 με ανώτατο όριο 52 και στην κλίμακα Συλλογισμός / Αιτιολόγηση το σκορ του είναι 51 με ανώτατο όριο 58. Ωστόσο όσον αφορά τη βαθμολόγηση της κλίμακας mini mental state examination σημειώθηκε 30/30. Στο τρίτο περιστατικό παραλείφθηκαν κάποιες δοκιμασίες, επειδή δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει ο ίδιος και αυτό λόγο της δυσκολίας που αντιμετωπίζει στην επικοινωνία. Και η ολοκλήρωση της διαδικασίας έγινε μέσα σε τρεις συναντήσεις. Ο βαθμός διαταραχής του είναι το 6, το οποίο αντιστοιχεί σε σοβαρή διαταραχή. Πιο αναλυτικά στην κλίμακα Αντίληψη & Διάκριση το σκορ του είναι 44 με ανώτατο όριο 58, στην κλίμακα Κατεύθυνση το σκορ του είναι 7 με ανώτατο όριο 20, στην κλίμακα Οργάνωση το σκορ του είναι 23 με ανώτατο όριο 30, στην κλίμακα Ανάκληση το σκορ του είναι 16 με ανώτατο όριο 52 και στην κλίμακα Συλλογισμός / Αιτιολόγηση το σκορ του είναι 8 με ανώτατο όριο 58. Ωστόσο όσον αφορά τη βαθμολόγηση της κλίμακας mini mental state examination σημειώθηκε το σκορ 21/30 και η απαντήσεις δόθηκαν γραπτώς. Στο τέταρτο περιστατικό η κλίμακα δεν χορηγήθηκε εξ ολοκλήρου, γιατί δεν ήθελε η ίδια να συνεχίσει. Το θεώρησε αρκετά κουραστικό. Οι κλίμακες που της χορηγήθηκαν ήταν Αντίληψη & Διάκριση με συνολικό σκορ 41 και ανώτατο όριο 58, Κατεύθυνση με συνολικό σκορ 16 και ανώτατο όριο 20, και Οργάνωση με συνολικό σκορ 22 και ανώτατο όριο 30. Ωστόσο όσον αφορά τη βαθμολόγηση της κλίμακας mini mental state examination σημειώθηκε 25/30. 105

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 106

Το συγκεκριμένο εργαλείο δείχνει να είναι αρκετά χρήσιμο και σχετικά εύκολο στη χορήγηση σε ασθενείς που αναρρώνουν μετά από κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Τα αποτελέσματα της δοκιμασίας φαίνεται να είναι σύμφωνα με την κλινική εικόνα που παρουσιάζουν τα άτομα που έχουν υποστεί κρανιοεγκεφαλική κάκωση το καθένα ξεχωριστά, όσον αφορά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην επικοινωνία. Επίσης κάποιες από τις υποδοκιμασίες της κλίμακας ίσως να αντιπροσωπεύουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαταραχής του ατόμου. Για παράδειγμα, το τρίτο περιστατικό έχει κατονομαστική αφασία και σε όσες από τις υποδοκιμασίες έπρεπε να κατονομάσει αντικείμενα και καταστάσεις ήταν αναμενόμενο να μην συγκεντρώσει το μέγιστο δυνατό σκορ. Οπότε με μια πρώτη ματιά μετά τη χορήγηση της κλίμακας μπορούμε να πάρουμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά των περιστατικών. Το SCA TBI γενικότερα μπορεί να βοηθήσει τον ειδικό να αξιολογήσει κάποιες από τις γνωστικές ικανότητες του ατόμου και να ορίσει το κατάλληλο πρόγραμμα θεραπείας με βάση τα ελλείμματα του. Αυτό το εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα, έτσι ώστε να μπορεί ο θεραπευτής ανά πάσα στιγμή να ελέγξει την πρόοδο των περιστατικών του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Καμπανάρου Μ. (2008) Θεραπευτική παρέμβαση κινητικών διαταραχών ομιλίας σε 107