ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ και ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ-Ασκήσεις Τομέας Παιδαγωγικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Διδάσκουσα: Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου
Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999) Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Bandura υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη του ατόμου επηρεάζεται από την τριαδική αλληλεπίδραση ατόμου, περιβάλλοντος και συμπεριφοράς. Πρόκειται για το τριαδικό μοντέλο αμοιβαίας αιτιότητας, το οποίο αποτελείται από μηχανισμούς που αλληλεπιδρούν δυναμικά μεταξύ τους: α) τα «προσωπικά στοιχεία» του ατόμου, β) τους «εξωτερικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες» και γ) την «έκδηλη συμπεριφορά του ατόμου». Οι προσωπικότητες των ατόμων και οι διάφορες συμπεριφορές που παρουσιάζουν δημιουργούνται μάλλον από τις εμπειρίες μάθησης του κάθε ατόμου, παρά από έμφυτες ψυχικές διαδικασίες. 2
Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999) 3
Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999) Μέσα από την παρατήρηση των άλλων το άτομο αναπτύσσει γνωστικές προσδοκίες όσον αφορά στην πιθανή δική του επίδοση σε ορισμένες μελλοντικές συμπεριφορές (Κάντας & Χαντζή, 1991). Έτσι, οδηγείται σε αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς του. Ο Bandura ερμηνεύει τη διαδικασία αυτή με βάση την έννοια της αυτεπάρκειας (self-efficacy), την οποία ορίζει ως την υποκειμενική κρίση του ατόμου όσων αφορά την ικανότητά του να ακολουθήσει μια πορεία ενεργειών που θα αποδειχθεί αποτελεσματική σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Η αυτοαποτελεσματικότητα δεν αναφέρεται στο κατά πόσο ένα άτομο είναι ικανό αντικειμενικά, αλλά στις προσωπικές πεποιθήσεις για το αν διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες να εκτελέσει ένα έργο κάτω από διάφορες συνθήκες, με όποιες ικανότητες κι αν έχει. 4
Κύριος πρωταγωνιστής στη διαδικασία της επιλογής επαγγέλματος αναγνωρίζεται το άτομο. Το άτομο κατέχει εξέχουσα θέση ως συνπροσδιοριστικός παράγοντας στην όλη διαδικασία. Στο πλαίσιο της επαγγελματικής πορείας είναι σε θέση να παρεμβαίνει μέσω των επιθυμιών/επιλογών του στις εκάστοτε καταστάσεις, οι οποίες εν συνεχεία επηρεάζουν τη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του, Και έτσι, γίνεται το ίδιο ρυθμιστής του «επαγγελματικού παιχνιδιού». 5
Οι αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας θεωρούνται μια δυναμική σειρά πεποιθήσεων του ατόμου για τον εαυτό του, που διευκολύνουν στην ερμηνεία των δεξιοτήτων και στην οργάνωση της δράσης του, επηρεάζοντας άμεσα την επίδοσή του στην εκτέλεση δραστηριοτήτων αποτελούν σημαντικό παράγοντα πρόβλεψης του βαθμού στον οποίο το άτομο θα εμπλακεί σε μια κατάσταση, καθώς και της επιμονής του να αντιμετωπίσει δυσκολίες στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας συνδέονται με συναισθήματα, σκέψεις και τρόπους παρωθήσεων του ατόμου (Καλίρης, 2012). 6
Αυτοαποτελεσματικότητα Υψηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως προκλήσεις Υψηλός βαθμός αφοσίωσης στην πραγματοποίηση επαγγελματικών στόχων Άσκηση προσωπικού ελέγχου Διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών Μεγαλύτερη αποφασιστικότητα (Zimmerman, 2000. Gushue et al, 2006) 7
Χαμηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Αυτοαποτελεσματικότητα Οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως απειλές Χαμηλοί στόχοι Παραίτηση Απροθυμία για βαθύτερη διερεύνηση Αναποφασιστικότητα (Zimmerman, 2000. Gushue et al, 2006) 8
Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Η διαδικασία ανάπτυξης και τροποποίησης των πεποιθήσεων αυτοαποτελεσματικότητας προσδιορίζεται από τις παρακάτω πηγές πληροφοριών: τις προσωπικές εμπειρίες και επιδόσεις, τη μάθηση που παρέχεται από τα κοινωνικά πρότυπα, την κοινωνική πειθώ και τη σωματική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (Bandura, 1997). Οι επιτυχίες αυξάνουν την εμπιστοσύνη του ατόμου στο εύρος των καταστάσεων που νιώθει ότι είναι επαρκές να αντιμετωπίσει. Η αίσθηση επάρκειας μέσω των προσωπικών εμπειριών δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να αναπτύσσει κατάλληλα σχέδια δράσης προκειμένου να διαχειρίζεται τις εναλλασσόμενες συνθήκες ζωής του (Καλίρης, 2012). 9
Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Η μάθηση μέσω υποκατάστατου (vicarious learning) που παρέχεται από τα κοινωνικά πρότυπα δημιουργεί μεγαλύτερη αυτεπάρκεια. Η κοινωνική πειθώ (social persuasion) (συμβουλές, λεκτικά σχήματα, παρότρυνση, ενθάρρυνση) γίνονται μέσα διαμόρφωσης των πεποιθήσεων αυτοαποτελεσματικότητας. Τα άτομα που έχουν πεισθεί λεκτικά ότι κατέχουν τις ικανότητες να ελέγχουν τις δράσεις τους, επιμένουν περισσότερο στην επίλυση των προβλημάτων που τους παρουσιάζονται σε σχέση με τα άτομα που αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους (Καλίρης, 2012). Η φυσιολογική και συναισθηματική κατάσταση (physiological and emotional states) επηρεάζει το πόσο επικίνδυνη θεωρείται μια αγχογόνος κατάσταση. 10
Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Οι άνθρωποι νιώθουν ότι τα καταφέρνουν σε καταστάσεις που δε βιώνουν ένταση, ενώ σε δραστηριότητες που απαιτούν δύναμη και αντοχή, κρίνουν την κούραση, τα άγχη και τον πόνο ως σημάδια φυσικής μειονεξίας. Επομένως, αν το άτομο θέλει να τροποποιήσει την επάρκειά του, θα πρέπει να μειώσει το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα, καθώς και τις λαθεμένες ερμηνείες που δίνει στις σωματικές του ενδείξεις (Bandura, 1997. Καλίρης, 2012). 11
Διαστάσεις αυτοαποτελεσματικότητας Οι πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας συνίστανται στις παρακάτω τρεις διαστάσεις: 1) Επίπεδο: ο βαθμός δυσκολίας της ενέργειας που το άτομο νιώθει ικανό ότι μπορεί να ολοκληρώσει. 2) Ισχύς: ο βαθμός εμπιστοσύνης που το άτομο έχει στις εκτιμήσεις του. 3) Γενικευσιμότητα: το εύρος των καταστάσεων που το άτομο νιώθει ότι είναι επαρκές να αντιμετωπίσει. 12
Προσδοκίες αποτελέσματος Η αυτοαποτελεσματικότητα διαφοροποιείται από τις προσδοκίες αποτελέσματος (outcome expectations) Οι αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας συνιστούν απάντηση στο εσωτερικό ερώτημα «μπορώ να το κάνω αυτό;» παρέχοντας έτσι, μια εκτίμηση των ικανοτήτων του ατόμου όσον αφορά στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας Οι προσδοκίες αποτελέσματος απαντούν στο εσωτερικό ερώτημα «αν το κάνω αυτό, τι θα συμβεί;» συνιστώντας έτσι, μια πρόβλεψη των συνεπειών που θα ακολουθήσουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. 13
Οι χαμηλές αντιλήψεις αυτοεπάρκειας μπορούν να δημιουργήσουν στο άτομο την αίσθηση της ανικανότητας («Δεν μπορώ να κάνω τίποτα»), ενώ οι χαμηλές προσδοκίες αποτελέσματος δημιουργούν την αίσθηση της απελπισίας και της απόγνωσης («Τίποτα δεν μπορεί να με βοηθήσει») 14
Στο χώρο της επαγγελματικής συμβουλευτικής Η έννοια των πεποιθήσεων αυτοαποτελεσματικότητας έχει ερευνηθεί ευρέως τα τελευταία χρόνια (Betz & Taylor, 2006), Η αυτοαποτελεσματικότητα περιεχομένου, η οποία αναφέρεται σε συγκεκριμένους τομείς της σταδιοδρομίας όπως είναι τα μαθηματικά, η γραφή, ή επιστήμη (τι το άτομο επιλέγει). Η αυτοαποτελεσματικότητα διαδικασίας λήψης απόφασης, η οποία επικεντρώνεται στην χρήση στρατηγικών που απαιτούνται για μια επιτυχημένη διερεύνηση κατά τη λήψη αποφάσεων (πώς πραγματοποιούν τα άτομα επαγγελματικές επιλογές). 15
Ερωτήματα που απασχολούν τον Σύμβουλο Ποια είναι η αυτεπάρκεια του πελάτη για διάφορες επαγγελματικές επιλογές; Ποιες είναι οι προσδοκίες αποτελέσματος του πελάτη για διάφορες επαγγελματικές επιλογές; Ποιες εμπειρίες μάθησης έχει ο πελάτης; Ποιες επιλογές έχει αποκλείσει ο πελάτης; Ποια είναι η αυτεπάρκεια του πελάτη στη λήψη επαγγελματικής απόφασης; Είναι οι προσδοκίες αποτελέσματος του πελάτη ρεαλιστικές; Ποιοι είναι οι στόχοι του πελάτη; 16
Η αυτοαποτελεσματικότητα περιεχομένου Αναφέρεται στις επαγγελματικές προτιμήσεις, τα επαγγέλματα που τα άτομα σκέφτονται σοβαρά να ακολουθήσουν, τις επαγγελματικές εναλλακτικές επιλογές και το εύρος αυτών. Οι γυναίκες, εξαιτίας της διαφορετικής τους διαπαιδαγώγησης, έχουν πολύ χαμηλές προσδοκίες για την προσωπική τους επάρκεια και ικανότητα σε θέματα που σχετίζονται με την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Το αποτέλεσμα είναι να μη μπορούν να εκμεταλλευτούν σωστά και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες και τα ταλέντα τους στον χώρο της δουλειάς. Η θεωρία προσφέρει τη δυνατότητα στους συμβούλους να επαναφέρουν επιλογές, οι οποίες είχαν αποκλειστεί εντελώς, τόσο λόγω των στερεοτύπων των ρόλων των φύλων όσο και εξαιτίας άλλων περιβαλλοντικών εμποδίων. 17
Η αυτοαποτελεσματικότητα περιεχομένου Σύμφωνα με τις ερευνήτριες η επαγγελματική αυτοαποτελεσματικότητα (career self-efficacy) μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά της αυτοπεποίθησης των γυναικών και να τους προσφέρει μεγαλύτερο πεδίο επαγγελματικών επιλογών (Bimrose, 2008). να θεωρηθεί μεταβλητή πρόβλεψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών επιλογών, ακαδημαϊκής επίδοσης και επιμονής των ατόμων στην επιδίωξη των επιθυμητών επαγγελματικών τους στόχων (Betz & Hackett, 1997). 18
H αυτοαποτελεσματικότητα στη διαδικασία λήψης απόφασης Αναφέρεται στο κατά πόσο το άτομο αισθάνεται σίγουρο και ικανό να εκτελέσει με επιτυχία τις δραστηριότητες που απαιτούνται στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων η επιλογή στόχων η αναζήτηση επαγγελματικής πληροφόρησης η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων ο σχεδιασμός και η ρεαλιστική αποτίμηση προσωπικών ικανοτήτων (Crites, 1981) 19
Με άλλα λόγια. η επιτυχημένη επιλογή επαγγέλματος δεν προϋποθέτει μόνο την ανάπτυξη των παραπάνω δεξιοτήτων, αλλά και την εμπιστοσύνη του ατόμου στις δεξιότητες αυτές 20
Κλίμακα Αυτοεπάρκειας στη Διαδικασία Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης (Career Decision Making Self-Efficacy Scale) (Taylor & Betz, 1981) Βασίστηκε στην έννοια των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας στο μοντέλο του Crites (1978) για την επαγγελματική ωριμότητα και τις δεξιότητες λήψης απόφασης μετρά το βαθμό στον οποίο το άτομο αισθάνεται βέβαιο ότι μπορεί να διεκπεραιώσει διεργασίες που σχετίζονται με τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων 21
Κλίμακα Αυτοεπάρκειας στη Διαδικασία Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης (Career Decision Making Self-Efficacy Scale) (Taylor & Betz, 1981) Κάθε υποκλίμακα περιέχει 5 ερωτήματα CDSE-SF σύνολο 25 ερωτήματα Σε κάθε ερώτημα αξιολογείται ο βαθμός εμπιστοσύνης του ατόμου ότι μπορεί να φέρει εις πέρας ορισμένα καθήκοντα (5 =απόλυτη εμπιστοσύνη έως 1= δεν έχω καθόλου εμπιστοσύνη) Συνολική βαθμολογία σε κάθε υποκλίμακα: με μέγιστη βαθμολογία το 25 Συνολικός βαθμός αυτοαποτελεσματικότητας: άθροισμα βαθμών στις πέντε επιμέρους υποκλίμακες με μέγιστη βαθμολογία το 125 22
Κλίμακα Αυτοεπάρκειας στη Διαδικασία Λήψης Επαγγελματικής Απόφασης (Career Decision Making Self-Efficacy Scale) (Taylor & Betz, 1981) Γλώσσες που είναι διαθέσιμο: Αγγλική Χρόνος: 10-15 λεπτά Οι νόρμες διαμορφώθηκαν σε δείγμα φοιτητών από ιδιωτικό κολέγιο (Ν =156) και από πολιτειακό πανεπιστήμιο (Ν =193) Βαθμολόγηση: χειρόγραφη Διαθέσιμο λογισμικό Η/Υ: Δεν υπάρχει 23
Ψυχομετρικά χαρακτηριστικά Εκτιμάται ότι η σύντομη μορφή κατέχει καλύτερα συγκρίσιμα ψυχομετρικά χαρακτηριστικά από την αρχική μορφή των 50 ερωτήσεων Σύντομη μορφή: αξιοπιστία 0.92 έως 0.97 για τις υποκλίμακες 0.69 έως 0.83 Εγκυρότητα κριτηρίου: επαγγελματική αναποφασιστικότητα (- 0.30 έως -0.63), επαγγελματική ταυτότητα (0.42 έως 0.70) Οι συγγραφείς υποστηρίζουν να διατηρηθεί η δομή της κλίμακας προς χάριν της θεωρητικής και πρακτικής χρησιμότητας. 24
Χρήση του εργαλείου στην επαγγελματική συμβουλευτική αξιόπιστο ερευνητικό εργαλείο με πρακτικές εφαρμογές στην επαγγελματική συμβουλευτική προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες σε φοιτητές που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες επαγγελματικής συμβουλευτικής των πανεπιστημίων σε φορείς απασχόλησης ή επανένταξης, ως εργαλείο για πρόσληψη ή για την επαγγελματική κατάρτιση ατόμων σε νέους τομείς για σχεδιασμό προγραμμάτων παρέμβασης για την επαγγελματική ανάπτυξη δε φαίνεται κατάλληλο για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στην παρούσα μορφή 25
Κριτική εργαλείου Θεωρείται σοβαρό εργαλείο στο χώρο της επαγγελματικής συμβουλευτικής Χρήσιμο τόσο για έρευνα όσο και για πρακτικές εφαρμογές Έχει γίνει προσπάθεια προσαρμογής σε διάφορα πολιτισμικά πλαίσια Διατίθεται από: Nancy Betz, betz.3@osu.edu. 26
Η βιβλιογραφία δείχνει η αυτοαποτελεσματικότητα λήψης επαγγελματικής απόφασης (Career Decision Self Efficacy) είναι ένας ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας της επαγγελματικής αναποφασιστικότητας (Betz & Luzzo 1996) συνδέεται και με ποικίλους τύπους συμπεριφοράς ως προς τη διαχείριση της σταδιοδρομίας (Bergeron & Romano, 1994) παρουσιάζει θετική συνάφεια με την επαγγελματική προσαρμοστικότητα (Betz & Luzzo, 1996) τη συμπεριφορά επαγγελματικής διερεύνησης (Blustein, 1989) στάσεις και δεξιότητες που σχετίζονται με τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων παρουσιάζει θετικές συνάφειες/σχέσεις με άλλες ψυχολογικές μεταβλητές όπως την εσωτερική έδρα ελέγχου (Taylor & Popma, 1990) 27
Η βιβλιογραφία δείχνει αρνητική συνάφεια με τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις σταδιοδρομίας (Sidiropoulou-Dimakakou, Argyropoulou, Mylonas, & Tampouri, 2012) συνδέεται και με τους τρόπους λήψης απόφασης (Sidiropoulou- Dimakakou, & Argyropoulou, 2006 ). υποδεικνύει τόσο θετική στάση/συμπεριφορά του ατόμου όσον αφορά στη διαχείριση της σταδιοδρομίας του όσο και θετική σχέση με την ψυχολογική προσαρμοστικότητα (Τσουμάνης, 2015). θετική συνάφεια με το αίσθημα κοινωνικής προσφοράς στην εργασία, του νοήματος ζωής, της θρησκευτικής δέσμευσης και αρνητική συνάφεια με τον υλισμό (Dick, Sargent & Steger, 2008. Μπέλκη, 2015). δεν ισχύουν οι προαναφερθείσες σχέσεις μεταξύ της CDSE με τις δημογραφικές μεταβλητές (γένος, φυλή, ηλικία) 28
Αυτοεκτίμηση Πιστεύω στις ικανότητές μου
Σκέψου τη φράση του Παόυλο Κοέλο "Όταν θέλεις κάτι πολύ, ολόκληρο το σύμπαν συνωμοτεί για να το κατακτήσεις" και... προσπάθησε να απαντήσεις στα ερωτήματα: Συμφωνείς ή διαφωνείς με τη φράση; Τι σημαίνει για σένα το ρήμα «συνωμοτεί»; Έχει θετική ή αρνητική σημασία; Σε τι/ποιους αναφέρεται ο Κοέλο όταν λέει «σύμπαν»; «Όταν θέλεις κάτι πολύ..» Πώς αλλιώς μπορεί να διατυπωθεί αυτό; Πώς θα συμπληρώνεις εσύ τη φράση αυτή;
Στοχοθέτηση ΒΛΕΠΩ ΤΗ ΖΩΗ ΜΕ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ Αναπτύσσω ενεργό ενδιαφέρον για τη σταδιοδρομία
Γράψε μια παράγραφο για το πώς φαντάζεσαι τη «μελλοντική επαγγελματική σου αυτοβιογραφία», δηλαδή πώς φαντάζεσαι τον εαυτό σου επαγγελματικά δύο χρόνια μετά την αποφοίτησή σου από το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών Τώρα προσπάθησε να σκεφτείς την απάντηση στις παρακάτω ερωτήσεις: Είναι αρκετά αυτά που θα ήθελες να έχεις καταφέρει; Ποια από αυτά μπορούν να επιτευχθούν πιο γρήγορα και ποια σε δεύτερο χρόνο; Οι στόχοι σου πιστεύεις ότι είναι ρεαλιστικοί; Η επίτευξή τους εξαρτάται μόνο από εσένα ή χρειάζεσαι και τη βοήθεια άλλων; Πώς θα καταλάβεις, αν οι στόχοι σου έχουν επιτευχθεί;
Επαγγελματική Πληροφόρηση
Γράψε έναν κατάλογο από όλα τα πεδία της αγοράς εργασίας στα οποία θεωρείς ότι μπορείς να αξιοποιήσεις τα προσόντα σου. Συζήτησε το και με κάποιον άλλον για να σου δώσει ιδέες. Αναζήτησε πληροφορίες για κάθε ένα από τα επαγγελματικά αυτά πεδία στο διαδίκτυο ή με άλλον τρόπο. Δώσε έμφαση στα παρακάτω στοιχεία: Περιγραφή θέσης εργασίας (καθήκοντα και αρμοδιότητες): Απαιτήσεις περεταίρω εκπαίδευσης: Αναγκαία προϋπηρεσία: Συνθήκες εργασίας: Δεξιότητες που απαιτεί η θέση εργασίας : Μέσος μισθός: Μελλοντικές προοπτικές: Άλλα σημαντικά στοιχεία:
Βρες κάποιον επαγγελματία που εργάζεται σε κάθε ένα από τα πεδία αυτά και παρακάλεσε τον να σου δώσει κάποιες πληροφορίες. Πέρα από τα προηγούμενα μπορείς να ρωτήσεις αρκετά παραπάνω πράγματα (λ.χ. ποια θεωρεί ότι είναι η κυριότερη ανταμοιβή από τη δουλειά αυτή, ποιες είναι οι μεγαλύτερες απογοητεύσεις ή δυσκολίες, τι ευκαιρίες εξέλιξης υπάρχουν κ.τ.λ.). Καλό θα είναι να διατηρήσεις ένα αρχείο από το υλικό που θα συγκεντρώσεις, ώστε όταν βρίσκεσαι σε φάση αναζήτησης εργασίας να μπορείς να ανατρέξεις σε αυτό.
Σχεδιασμός
Σκέψου τον στόχο που έγραψες στην επαγγελματική σου αυτοβιογραφία, ο οποίος χρειάζεται να επιτευχθεί πιο σύντομα. Στη συνέχεια, ζωγράφισε μια σκάλα και γράψε σε κάθε σκαλοπάτι της σκάλας τα βήματα που χρειάζεται να κάνεις προκειμένου ο στόχος σου να επιτευχθεί. Χρειάζεται να γνωρίζεις ότι: ξεκινάς από την αρχή της σκάλας καταγράφεις σε κάθε σκαλοπάτι λεπτομερώς και συγκεκριμένα τη διαδικασία που θα ακολουθήσεις και πόσο πρέπει να προσπαθήσεις προκειμένου να προχωρήσεις στο επόμενο σκαλοπάτι πρέπει να φτάσεις στην κορυφή της σκάλας που αποτελεί και την πραγματοποίηση του στόχου σου. κάθε βήμα προϋποθέτει την επίτευξη του προηγούμενου, κάθε σκαλοπάτι, δηλαδή, είναι ένας επιμέρους στόχος που δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν δεν έχει ολοκληρωθεί ο προηγούμενος.
Επίλυση προβλήματος
Στόχος της άσκησης είναι: α) η αναγνώριση ότι κάθε πρόβλημα μπορεί να έχει πολλαπλές λύσεις, β) η ανάδειξη νέων τρόπων σκέψης. 1ο βήμα: Σκέφτομαι μια προβληματική κατάσταση, αξιοποιώντας στοιχεία της επικαιρότητας. 2ο βήμα: Στη συνέχεια, καταγράφω πιθανές λύσεις. 3ο βήμα: Αξιολογώ τις παραπάνω πιθανές λύσεις ως προς το αν είναι εφαρμόσιμες, σε ποιο βαθμό λύνουν το πρόβλημα, αν απαιτούν να πληρούνται άλλες προϋποθέσεις, αν είναι χρονοβόρες, κ.α. 4ο βήμα: Μοιράζομαι τι ιδέες μου με την οικογένειά μου, με τους φίλους μου, τους συναδέλφους μου.
Άσκηση: Μιλώ θετικά στον εαυτό μου για τις ικανότητές μου καταγράφουμε σε ένα χαρτί τις αρνητικές σκέψεις που διαμορφώνουμε σχετικά με κάποιο απροσδόκητο γεγονός που συνέβη στη σταδιοδρομία μας. στη συνέχεια επαναδιατυπώνουμε κάθε σκέψη με έναν πιο διεκδικητικό και αποφασιστικό τρόπο προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την αλλαγή αυτή, που συμβαίνει στην επαγγελματική μας ζωή «Είναι δύσκολο για μένα να αντιμετωπίσω τις συνέπειες αυτού του γεγονότος στη σταδιοδρομία μου». «Θα προσπαθήσω να το αντιμετωπίσω γιατί διαθέτω δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων».
Μιλώ θετικά στον εαυτό μου για τις ικανότητές μου «Οι άλλοι θα με αποδοκιμάσουν». Η επιλογή μου μπορεί να μην είναι τέλεια, αλλά δεν χάλασε ο κόσμος. «Θα αποτυγχάνω συνέχεια σε οτιδήποτε καινούργιο». Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να βάλω τα δυνατά μου. «Θα νιώσω θυμό και απογοήτευση». Μπορεί να νιώσω θυμό και απογοήτευση, αλλά δεν έφτασε και το τέλος του κόσμου. 41
Γενικευμένη αυτοαποτελεσματικότητα Έχει τις εξής ιδιότητες: α) αναφέρεται στην πεποίθηση του ατόμου όσον αφορά στην ικανότητα του να ανταποκριθεί σε ποικιλία διαφορετικών καταστάσεων, β) είναι ένα πλέγμα όλων των προηγούμενων εμπειριών επιτυχίας και αποτυχίας στη ζωή του ατόμου, γ) επηρεάζει τις προσδοκίες ικανότητας ενός ατόμου για την αντιμετώπιση νέων καταστάσεων (Chen et al., 2004) 42
Προγράμματα ενδυνάμωσης της αυτοαποτελεσματικότητας Χορήγηση κλίμακας ποιοτικές μέθοδοι αξιολόγησης των πηγών και των τρόπων διαμόρφωσης των πεποιθήσεων αυτεπάρκειας των εκπαιδευόμενων Παροχή ανατροφοδότησης Εστίαση στις επιτυχίες παρά στις αδυναμίες Διαχείριση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, αλλά και των σκέψεων που προκύπτουν από την ανατροφοδότηση (Urbani et al., 2002) 43
Ενδεικτική βιβλιογραφία Argyropoulou, A. P., Sidiropoulou-Dimakakou, D., & Besevegis, E. G. (2007). Generalized Self-Efficacy, Coping, Career Indecision, and Vocational Choices of Senior High School Students in Greece. Implications for Career Guidance Practitioners. Journal of Career Development, 33, 4, 316-337. doi: 10.1177/0894845307300412. Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The exercise of control. USA: Freeman & Company. Betz, N. E., & Taylor, K. M. (2006). Manual for the Career Decision Self-Efficacy Scale and CDSE- Short Form (Revised- August 2006). Columbus: The Ohio State University, Department of Psychology. Κάντας, Αρ & Χαντζή, Αλ. (1991). Ψυχολογία της Εργασίας. Θεωρίες επαγγελματικής Ανάπτυξης. Στοιχεία Συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Καλίρης, Α. (2012). Πεποιθήσεις γενικευμένης αυτοαποτελεσματικότητας, αυτοαποτελεσματικότητας στην άσκηση επαγγελματικής συμβουλευτικής και δεξιότητες επαγγελματικής συμβουλευτικής στελεχών ανθρώπινων πόρων και συμβούλων σε επιχειρήσεις και συμβουλευτικές εταιρείες του Ν. Αττικής. Διπλωματική Εργασία. ΠΜΣ «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός», Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών 44
Ενδεικτική βιβλιογραφία Lent, R. W. (2004). Toward a unifying theoretical and practical perspective on well-being and psychosocial adjustment. Journal of Counseling Psychology, 51, 482-509. Lent, R. W., Cinamon, R. G., Bryan, N. A., Jezzi, M. M., Martin, H. M., & Lim, R. (2009). Perceived sources of change in trainees self-efficacy beliefs. Psychotherapy Theory, Research, Practice, Training, 46, 3, 317-327. Pajares, F. (2002). Overview of social cognitive theory andof self-efficacy. Urbani, S., Smith, M. R., Maddux, C. D., Smaby, M. H., Torres-Rivera, E., & Crews, J. (2002). Skills-Based Training and Counseling Self-Efficacy. Counselor Education and Supervision, 42, 2, 92-106. 45