ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΠ ΣΑΑΣ ΣΧΕ ΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΠΕΡΙΟ ΟY 2007-2013 ΚΑΙ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Η δράση αυτή χρηµατοδοτήθηκε από την Τεχνική Βοήθεια (Μέτρο 6.2) του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Σιδηρόδροµοι, Αεροδρόµια, Αστικές Συγκοινωνίες», 2000-2006 Ελληνική ηµοκρατία 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 1.1. ΣΤΟΧΟΣ 9 1.2. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ 2007-2013 9 1.3. ΤΟΜΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 11 2. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ 12 2.1. H ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ - ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ 12 2.2. ΤΑ ΙΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΙΚΤΥΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ (..Μ.) 16 2.3. Η ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ 20 2.4. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗ ΠΕΡΙΟ Ο 2007-2013 21 3. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 25 3.1. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΠΕΡΙΟ Ο 2000-2006 25 3.2. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ Ε.Σ.Σ.Α. 2007-2013 26 4. ΣΥΝ ΕΣΗ ΜΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΜΕ ΣΤΟΧΟΥΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ 29 4.1. ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ 29 4.2. ΙΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΙΚΤΥΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ (ΤΕΝ-Τ) 31 4.3. ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟΥΣ Ε.Ε. 35 5. ΑΝΑΓΚΕΣ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ, ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 36 5.1. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 1 - ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 36 5.2. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 2 ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ 40 5.3. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 3 - ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 42 5.4. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 4 - ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 44 5.5. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 5 - Ο ΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ 45 5.6. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 6 ΟΡΙΖΟΝΤΙΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 46 6. ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 47 6.1. ΓΕΝΙΚΑ 47 6.2. ΕΙ ΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ 48 6.3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΤΟΜΕΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 51 6.3.1. Τοµέας Παρέµβασης 1 - Σιδηροδροµικές Μεταφορές 51 6.3.2. Τοµέας Παρέµβασης 2 Αστικές Συγκοινωνίες 52 6.3.3. Τοµέας Παρέµβασης 3 - Αεροπορικές Μεταφορές 55 6.3.4. Τοµέας Παρέµβασης 4 Εµπορευµατικές Μεταφορές 56 6.3.5. Τοµέας Παρέµβασης 5 Οδική Ασφάλεια 57 6.3.6. Τοµέας Παρέµβασης 6 Οριζόντιες ράσεις 59 6.4. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 60 6.4.1. Τοµέας Παρέµβασης 1 Σιδηροδροµικές Μεταφορές 60 6.4.2. Τοµέας Παρέµβασης 2 Αστικές Συγκοινωνίες 69 6.4.3. Τοµέας Παρέµβασης 3 Αεροπορικές Μεταφορές 74 6.4.4. Τοµέας Παρέµβασης 4 Εµπορευµατικές Μεταφορές 76 6.4.5. Επιπλέον ράσεις 77 7. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ_ 80 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΡΓΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 83 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΡΓΩΝ ΑΕΡΟ ΡΟΜΙΩΝ ΚΑΙ ΑΕΡΟΝΑΥΤΙΛΙΑΣ 87 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΙΕΥΘΥΝΣΕΩΝ Ο ΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ _ 96 2

Επιτελική Σύνοψη Γενικά Βασική επιδίωξη του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης Μεταφορών είναι να αποτελέσει µία τεκµηριωµένη βάση για τη διαµόρφωση ενός µακροπρόθεσµου αναπτυξιακού οράµατος και να διερευνήσειαποτυπώσει τις βασικές εθνικές επιλογές και προτεραιότητες στον τοµέα των µεταφορών, µε µακροπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα. Επιπρόσθετα, το Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης Μεταφορών θα αποτελέσει βασική εισροή στη διαδικασία του εθνικού αναπτυξιακού προγραµµατισµού για την περίοδο 2007-2013 (Σχέδιο Ανάπτυξης / Σ.Α.) και στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) που θα υποβάλλει η χώρα προς διαπραγµάτευση και συγχρηµατοδότηση από την Ε.Ε. και θα διαµορφώσει ένα πλαίσιο κατευθύνσεων για την επόµενη 20ετία, που θα βοηθήσουν στη χάραξη πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Γενικό Πλαίσιο Αναπτυξιακού Προγραµµατισµού Βασικά ζητήµατα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον τοµέα των Μεταφορών αποτελούν: Η ολοκλήρωση της ανάπτυξης του εθνικού συστήµατος Μεταφορών και η ανάδειξη της χώρας σε κύρια Βαλκανική Πύλη και κόµβο Μεταφορών της Ανατολικής Μεσογείου. Ο ολοκληρωµένος εθνικός σχεδιασµός συνδυασµένων µεταφορών και συντονισµός όλων των µεταφορικών δικτύων. Η ολοκλήρωση της οργάνωσης και η εδραίωση του συστήµατος υλοποίησης υποδοµών µε ιδιωτικούς πόρους, όπου είναι εφικτό. Η διοικητική και οργανωτική αναδιάρθρωση του συστήµατος σχεδιασµού, ελέγχου, και παρακολούθησης των Μεταφορικών υπηρεσιών στη χώρα, ο εκσυγχρονισµός της δηµόσιας διοίκησης και η αύξηση της ασφάλειας των µεταφορών. Η προστασία του περιβάλλοντος, η εξοικονόµηση ενέργειας και η συσχέτιση του σχεδιασµού των µεταφορών µε το χωροταξικό σχεδιασµό. Η ανάπτυξη, βελτίωση και ο εκσυγχρονισµός των λιµενικών υποδοµών, µε ιδιαίτερη έµφαση σε επιλεγµένα εµπορευµατικά και ακτοπλοϊκά λιµάνια και η ολοκλήρωση των δικτύων τους. Η ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισµός και η βελτίωση των µεταφορικών υποδοµών στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Στόχοι και Κατευθύνσεις του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης των Μεταφορών Ο σχεδιασµός του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης βασίζεται σε εθνικές αναπτυξιακές επιλογές (1 η Εγκύκλιο ΥΠΟΙΟ), καθώς και σε προσανατολισµούς που ήδη διαµορφώνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αφορούν στο σύνολο των χωρών της Ε.Ε. Συνοπτικά, οι στόχοι και κατευθύνσεις του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης των Μεταφορών, είναι οι παρακάτω: 3

Συµπλήρωση κενών δικτύων, και µεταφορικών υπηρεσιών Μείωση του χρόνου και κόστους µετακίνησης (προσώπων και αγαθών) Εξάλειψη σηµείων συµφόρησης Βελτίωση του επιπέδου εξυπηρέτησης Εξασφάλιση διαλειτουργικότητας και διατροπικότητας Βελτίωση οδικής ασφάλειας Μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον Εξοικονόµηση ενέργειας και φυσικών πόρων Βασικές Αναπτυξιακές Επιλογές των Επιµέρους Τοµέων Παρέµβασης Οι τοµείς παρέµβασης που περιγράφονται στο παρόν Σχέδιο περιλαµβάνουν τους τοµείς µεταφορών για τους οποίους είναι υπεύθυνο το ΥΜΕ στη χώρα µας. Τοµέας Παρέµβασης 1 - Σιδηροδροµικές Μεταφορές Oι βασικές αναπτυξιακές επιλογές του Τοµέα των Σιδηροδροµικών Μεταφορών είναι οι εξής: 1. Ολοκλήρωση του «κορµού» του σιδηροδροµικού δικτύου της χώρας (Π.Α.Θ.Ε. / Π.). 2. Ολοκλήρωση αναδιοργάνωσης του Ο.Σ.Ε. (τεχνολογικός εκσυγχρονισµός, προσανατολισµός στην αγορά, προµήθεια επαρκούς και σύγχρονου τροχαίου υλικού, βελτίωση σιδηροδροµικών σταθµών). 3. Ολοκλήρωση εκσυγχρονισµού υφιστάµενου και επέκταση προαστιακού δικτύου µητροπολιτικών περιοχών. 4. Ολοκλήρωση έργων και δράσεων εµπορευµατικού χαρακτήρα (σιδηροδροµική σύνδεση βασικών λιµένων, βιοµηχανικών περιοχών και Εµπορευµατικών Κέντρων). 5. Βελτίωση λοιπών γραµµών του περιφερειακού δικτύου για αύξηση ασφάλειας και αξιοπιστίας και µείωση χρόνου διαδροµής. 6. Ορθολογική επέκταση δικτύου σε περιοχές που σήµερα δεν εξυπηρετούνται (υλοποιώντας τα ιευρωπαϊκά ίκτυα Μεταφορών και τις εγκεκριµένες προτεραιότητες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο). 7. Άµεση εκλογίκευση της λειτουργίας των υπολοίπων µέσων µεταφοράς ώστε να ευνοείται ο σιδηρόδροµος στις µεσαίου και µεγάλου µήκους διαδροµές τροφοδοτούµενος από τα υπόλοιπα µέσα τα οποία θα εξυπηρετούν περιοχές όπου η σιδηροδροµική εξυπηρέτηση δεν είναι βιώσιµη. 8. Ασφάλεια (safety) και προστασία έναντι κακόβουλης ενέργειας (security) στη µεταφορά προσώπων και εµπορευµάτων, αλλά και προσωπικού και εγκαταστάσεων ΟΣΕ. Τοµέας Παρέµβασης 2 Αστικές Συγκοινωνίες Οι βασικές αναπτυξιακές επιλογές του Τοµέα των Αστικών Συγκοινωνιών οµαδοποιούνται στους εξής κύριους τοµείς δράσης: 4

1. Οργάνωση και σχεδιασµός του Συστήµατος Αστικών Συγκοινωνιών: Περιλαµβάνει δράσεις για τον βέλτιστο σχεδιασµό του συστήµατος και για τη δηµιουργία ενός ενιαίου και σύγχρονου συστήµατος διοίκησης και λειτουργικού συντονισµού των αστικών συγκοινωνιών της Αττικής, µέσα σε ένα πλήρως εκσυγχρονισµένο τεχνολογικά περιβάλλον. 2. Επέκταση λειτουργίας και υποδοµές: Περιλαµβάνονται όλες οι απαραίτητες υποδοµές για τη λειτουργία των νέων τµηµάτων δικτύου (δηµιουργία νέων αµαξοστασίων και κτιριακών εγκαταστάσεων). 3. Τροχαίο υλικό: προµήθεια νέων οχηµάτων και εκσυγχρονισµός. 4. Ανάπτυξη συνδυασµένων επιβατικών µεταφορών: σταθµοί µετεπιβίβασης, χώροι στάθµευσης, συστήµατα εισόδου εξόδου σε σταθµούς µετρό/προαστιακού/ σιδηροδροµικούς κλπ. 5. Ασφάλεια (safety) και προστασία έναντι κακόβουλης ενέργειας (security): εφαρµογή και πιστοποίηση διαδικασιών για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων, του δικτύου, των οχηµάτων και των επιβατών. Είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί το σύστηµα Αστικών Συγκοινωνιών και στην Περιφέρεια και κυρίως σε µεγάλες πόλεις της Ελλάδας, όπως στη Θεσσαλονίκη και Πάτρα. Συνοπτικά, οι βασικές αναπτυξιακές επιλογές για τις Αστικές Συγκοινωνίες εκτός Αττικής πρέπει να προωθούν επενδύσεις που θα επιδιώκουν: 1. Ανάπτυξη δικτύου σταθερής τροχιάς στις µεγάλες πόλεις, περιλαµβάνοντας όλες τις απαραίτητες υποδοµές για τη λειτουργία του 2. Ανάπτυξη δικτύου γραµµών λεωφορείων και τρόλλευ και σύνδεση τους µε σιδηροδροµικούς σταθµούς ή αεροδρόµια ή λιµάνια (όπου υπάρχουν) και ανάπτυξη των συνδυασµένων επιβατικών µεταφορών 3. Ασφάλεια (safety) και προστασία έναντι κακόβουλης ενέργειας (security) στις µεταφορές 4. Απόδοση και ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών ιδίως µε χρήση σύγχρονων τεχνολογιών 5. Εκλογίκευση του συστήµατος των δηµόσιων µέσων µεταφοράς έτσι ώστε να µην επαναληφθεί το αθηναϊκό πρότυπο των ανταγωνιστικών δηµόσιων µέσων. Τοµέας Παρέµβασης 3 - Αεροπορικές Μεταφορές Oι βασικότερες παρεµβάσεις του Τοµέα Αεροπορικών Μεταφορών είναι οι εξής: Αναβάθµιση Αεροδροµίου Θεσσαλονίκης «ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ» («έργο-γέφυρα Ολοκλήρωση εγκατάστασης δικτύου ραντάρ («έργο-γέφυρα») Οργάνωση και τροποποίηση σηµείων του κανονιστικού πλαισίου - Εναρµόνιση µε τις Κοινοτικές Οδηγίες Παρεµβάσεις αναβάθµισης κύριων αεροδροµίων, όπως Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο, Ρόδος, Κέρκυρα, Κως και Χανιά Αναβάθµιση άλλων περιφερειακών αεροδροµίων, κυρίως νησιωτικών περιοχών 5

Αναβάθµιση των προσφερόµενων υπηρεσιών και της υποδοµής των αεροδροµίων εποχιακής κίνησης και σηµαντικής διεθνούς κίνησης Εξασφάλιση υψηλού επιπέδου ασφαλείας µε χρήση νέων τεχνολογιών Επισηµαίνεται ότι τα µεγάλα έργα υποδοµής των αεροδροµίων εκτελούνται από το ΥΠΕΧΩ Ε και εντάσσονται στο πρόγραµµα του. Τοµέας Παρέµβασης 4 Εµπορευµατικές Μεταφορές Η δηµιουργία ενός δικτύου κέντρων συνδυασµένων εµπορευµατικών µεταφορών στην Ελλάδα αποτελεί σηµαντική διάσταση της πολιτικής του ΥΜΕ. Βασικά έργα που πρέπει να µελετηθούν κατά τη διάρκεια της επόµενης προγραµµατικής περιόδου αλλά και µε χρονικό ορίζοντα 20 ετών είναι η δηµιουργία Εµπορευµατικών Κέντρων κάτω από το πρίσµα της χωροθέτησής τους σύµφωνα µε τις αναπτυξιακές ανάγκες για την εξυπηρέτηση των τοπικών και περιφερειακών παραγωγικών δραστηριοτήτων και την αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της χώρας ως πύλη των Βαλκανίων, ενώ παράλληλα θα καλύπτουν τις προϋποθέσεις του Νόµου 3333/2005 για την ανάπτυξη των Εµπορευµατικών Κέντρων. Στην προτεραιότητα αυτή περιλαµβάνεται η δηµιουργία Ε.Κ.: στην Θεσσαλονίκη για την κάλυψη των αναγκών της Βόρειας Ελλάδας αλλά και την εξυπηρέτηση των εξωτερικών και διαµετακοµιστικών µεταφορών από και προς τις Βαλκανικές χώρες. στην Αλεξανδρούπολη για την κάλυψη των αναγκών εσωτερικού και εξωτερικού εµπορίου, την ανάδειξη της χώρας ως κύριας Βαλκανικής πύλης, καθώς και τη σύνδεση µε τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας. στην υτική Ελλάδα, και συγκεκριµένα στην Ηγουµενίτσα, για την εξυπηρέτηση των τοπικών προϊόντων αλλά κυρίως των διερχόµενων φορτίων από και προς την Ευρώπη, σε συνδυασµό µε την λειτουργία της Εγνατίας Οδού. σε άλλες πόλεις της Περιφέρειας µε έντονη παραγωγική δραστηριότητα ή/και εσωτερικό και εξωτερικό εµπόριο. Τοµέας Παρέµβασης 5 Οδική Ασφάλεια Αναφορικά µε τον τοµέα της Οδικής Ασφάλειας, οι κυριότερες δράσεις τα παρακάτω έργα: Τεχνικός έλεγχος οχηµάτων: διαρκής αναβάθµιση υποδοµών καθώς και εκπαίδευση και συνεχή επιµόρφωση του προσωπικού σε θέµατα τεχνικών ελέγχων. Έλεγχος οχηµάτων µεταφοράς επικίνδυνων εµπορευµάτων: ανάπτυξη κατάλληλου µηχανογραφικού συστήµατος. Τεχνικός έλεγχος οχηµάτων µεταφοράς ευπαθών εµπορευµάτων (ΑΤΡ) Βελτίωση διοικητικής ικανότητας ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού: διαρκής επιµόρφωση και εκπαίδευση προσωπικού. 6

Τοµέας Παρέµβασης 6 Οριζόντιες ράσεις Οι οριζόντιες δράσεις επηρεάζουν περισσότερες από µία κατηγορίες, από αυτές που αναπτύχθηκαν στις παραπάνω παραγράφους, και έχουν στόχο να ενισχύσουν τις µεταφορές και να ικανοποιήσουν τους Άξονες Ανάπτυξης των κειµένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδεικτικά και µε βάση τη µέχρι σήµερα εµπειρία, οι βασικές οριζόντιες δράσεις που προσδιορίζουν και προσδίδουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις µεταφορές τις χώρας µας, είναι η προώθηση και νέων τεχνολογιών, η ανάπτυξη των συνδυασµένων µεταφορών, η προώθηση µέσων φιλικών προς το περιβάλλον, η δηµιουργία κατάλληλης υποδοµής για τα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ) κλπ. Συνολική Χρηµατοδότηση Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η χρηµατοδότηση που θα απαιτηθεί για την πραγµατοποίηση των έργων όλων των τοµέων παρέµβασης του Τοµέα των Μεταφορών στη χώρα, η συνολική χρηµατοδότηση (για τα έργα όλων των προτεραιοτήτων) εκτιµάται ότι θα ανέρχεται σε περίπου 13.000 Μeuro. Στα επόµενα κεφάλαια, ορισµένα από τα έργα µεταφορών προτεραιότητας Α, καθώς και ορισµένα από τα έργα προτεραιότητας Β, θα προταθούν να χρηµατοδοτηθούν στην επόµενη προγραµµατική περίοδο 2007-2013, ενώ τα υπόλοιπα έργα (προτεραιότητας Γ) θα προταθούν για χρηµατοδότηση σε ορίζοντα εικοσαετίας. 7

Περίληψη Στο παρόν κείµενο παρουσιάζεται το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Μεταφορών περιόδου 2007-2013 και εικοσαετίας. Στη βάση του Σχεδίου αυτού, το οποίο θα ενταχθεί στα πλαίσια του καταρτιζοµένου Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης (ΕΣΣΑ) 2007-2013 από το Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών (ΥΠΟΙΟ), θα συνταχθεί το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα 2007-2013 του ΥΜΕ. Το κείµενο διαρθρώνεται σε επτά κεφάλαια ως εξής: Το 1 ο κεφάλαιο αναφέρεται συνοπτικά στο γενικό στόχο του Αναπτυξιακού Σχεδίου Μεταφορών, καθώς και στο γενικό πλαίσιο και τις διαδικασίες του αναπτυξιακού προγραµµατισµού για την περίοδο 2007-2013. Επίσης, παρουσιάζονται συνοπτικά οι τοµείς παρέµβασης των Μεταφορών. Στο 2 ο κεφάλαιο καταγράφεται αναλυτικά η πολιτική, καθώς και οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά µε τον τοµέα των Μεταφορών. Στο 3 ο κεφάλαιο περιγράφονται οι στόχοι και η πολιτική που ακολουθείται στην Ελλάδα για την προγραµµατική περίοδο 2000-2006, καθώς και οι κατευθύνσεις στα πλαίσια των Μεταφορών στην Ελλάδα για την επόµενη προγραµµατική περίοδο 2007-2013. Το 4 ο κεφάλαιο αφορά την εναρµόνιση της πολιτικής Μεταφορών στην Ελλάδα µε τις Ευρωπαϊκές Κατευθύνσεις. Στο 5 ο κεφάλαιο αναφέρονται συνοπτικά οι ανάγκες, οι περιορισµοί, τα προβλήµατα και οι προκλήσεις ανά τοµέα παρέµβασης των Μεταφορών. Στο 6 ο κεφάλαιο γίνεται περιγραφή και ανάλυση του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης Μεταφορών για την περίοδο 2007-2013 και για περίοδο 20ετίας, δίνοντας έµφαση στους Άξονες Προτεραιότητας κάθε τοµέα παρέµβασης, ενώ παράλληλα περιγράφονται τα έργα και οι παρεµβάσεις για την υλοποίηση του Σχεδίου. Το 7 ο κεφάλαιο αναφέρεται σε βασικές προϋποθέσεις προκειµένου να υλοποιηθεί επιτυχώς και αποτελεσµατικά το Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης Μεταφορών της χώρας µας. 8

1. Εισαγωγή 1.1. Στόχος Στόχος του Αναπτυξιακού Σχεδίου των Μεταφορών είναι: Να αποτελέσει µία τεκµηριωµένη βάση για τη διαµόρφωση ενός µακροπρόθεσµου αναπτυξιακού οράµατος και να διερευνήσει-αποτυπώσει τις βασικές εθνικές επιλογές και προτεραιότητες στον τοµέα των µεταφορών, µε µακροπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα. Να αποτελέσει βασική εισροή στη διαδικασία του εθνικού αναπτυξιακού προγραµµατισµού για την περίοδο 2007-2013 (Σχέδιο Ανάπτυξης / Σ.Α.) και στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) που θα υποβάλλει η χώρα προς διαπραγµάτευση και συγχρηµατοδότηση από την Ε.Ε. στις αρχές του 2006. Παράλληλα δε να διαµορφώσει ένα πλαίσιο κατευθύνσεων για την επόµενη προγραµµατική περίοδο, καθώς και για την επόµενη 20ετία, που θα βοηθήσουν την πολιτεία στη χάραξη πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Το παρόν Σχέδιο βασίζεται κατά κύριο λόγο σε υφιστάµενα στοιχεία και σε συλλογή στοιχείων από τους εµπλεκόµενους φορείς στο έργο του ΥΜΕ, καθώς και στις Κοινοτικές Κατευθύνσεις για την Πολιτική Συνοχή. 1.2. Γενικό Πλαίσιο και ιαδικασίες Αναπτυξιακού Προγραµµατισµού 2007-2013 Από τον Ιούνιο του 2004 (1η Εγκύκλιος ΥΠ.ΟΙ.Ο.) δόθηκε το έναυσµα για την έναρξη των διαδικασιών για τον σχεδιασµό του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης (Ε.Σ.Σ.Α.) της χώρας για την περίοδο 2007-2013. Στο πλαίσιο της 1ης Εγκυκλίου του ΥΠ.ΟΙ.Ο., διατυπώθηκαν ορισµένες βασικές αναπτυξιακές επιλογές οι οποίες απορρέουν από την νέα φάση ανάπτυξης στην οποία εισέρχεται η ελληνική οικονοµία, ενώ προδιαγράφηκαν και τα όργανα κατάρτισης του Σχεδίου Ανάπτυξης. Με την 2η Εγκύκλιο δόθηκαν λεπτοµερέστερες οδηγίες και διευκρινίσεις για το σχεδιασµό του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης (Ε.Σ.Σ.Α.) 2007-2013 και ειδικότερα: Περιγράφηκε το προγραµµατικό πλαίσιο της περιόδου 2007-2013, όπως προκύπτει από τα µέχρι σήµερα κείµενα κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σηµειώνεται ότι ο σχεδιασµός θα βασισθεί και σε προσανατολισµούς που ήδη διαµορφώνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αφορούν στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προσδιορίστηκαν τα προς διαµόρφωση έγγραφα του εθνικού αναπτυξιακού προγραµµατισµού της περιόδου 2007-2013. Βασική κατεύθυνση είναι η σταδιακή εκπόνηση ενός αναπτυξιακού προγραµµατικού κειµένου (ανεξαρτήτως του αν θα είναι συγχρηµατοδοτούµενο από την Ε.Ε. ή µη) από κάθε φορέα χάραξης πολιτικής. 9

ιατυπώθηκε η µεθοδολογία και οι διαδικασίες για την κατάρτιση των Κατευθύνσεων της Εθνικής Στρατηγικής Ανάπτυξης 2007-2013 που αποτελούν το πρώτο από τα σχετικά έγγραφα του εθνικού αναπτυξιακού προγραµµατισµού, εξειδικεύοντας τις βασικές και ιεραρχηµένες προτεραιότητες τόσο σε Τοµεακό (Υπουργεία) όσο και Περιφερειακό (Περιφέρειες) επίπεδο. όθηκαν επίσης κατευθύνσεις για την οργάνωση Περιφερειακών Αναπτυξιακών Συνεδρίων, τα οποία αναµένεται ότι θα συµβάλλουν αποφασιστικά στη διαδικασία σχεδιασµού των περιφερειακών προτεραιοτήτων. Στις αρχές του 2005 υπεβλήθησαν στις υπηρεσίες της Γενικής Γραµµατείας Επενδύσεων και Ανάπτυξης του ΥΠ.ΟΙ.Ο. (Ειδική Υπηρεσία Στρατηγικής, Σχεδιασµού και Αξιολόγησης Αναπτυξιακών Προγραµµάτων) οι προτάσεις για τις πρώτες αναπτυξιακές επιλογές των Υπουργείων και των Περιφερειών. Το non paper της Επιτροπής (Γενικές Κατευθύνσεις Περιφερειακής Πολιτικής και Απασχόλησης) για τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθύνσεις της Ε.Ε. για την περίοδο 2007-2013 (Μάιος 2005), αποτελεί την αναθεωρηµένη πρόταση των προτεραιοτήτων της Επιτροπής του Φεβρουαρίου 2005, και προτείνει την επικέντρωση της πολιτικής συνοχής σε τρεις άξονες προτεραιότητας: Να γίνουν η Ευρώπη και οι περιφέρειές της ένας ελκυστικότερος τόπος για επενδύσεις και εργασία, µε τη βελτίωση της πρόσβασης, την εξασφάλιση του κατάλληλου επιπέδου υπηρεσιών και την προστασία του περιβάλλοντος. Να βελτιωθεί η Γνώση και η Καινοτοµία για την ανάπτυξη, µε την υποστήριξη της έρευνας και των δυνατοτήτων για καινοτοµία, συµπεριλαµβανοµένων και των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Να δηµιουργηθούν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας, µε την προσέλκυση ατόµων στην εργασία ή σε επιχειρηµατική δραστηριότητα, µε τη βελτίωση της προσαρµοστικότητας των εργαζοµένων και των επιχειρήσεων και µε την αύξηση των επενδύσεων στο ανθρώπινο δυναµικό. Στα πλαίσια αυτών των προτεραιοτήτων, κάποια ζητήµατα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον τοµέα των Μεταφορών αποτελούν: Η ολοκλήρωση της ανάπτυξης του εθνικού συστήµατος Μεταφορών και η ανάδειξη της χώρας σε κύρια Βαλκανική Πύλη και κόµβο Μεταφορών της Ανατολικής Μεσογείου. Ο ολοκληρωµένος εθνικός σχεδιασµός συνδυασµένων µεταφορών και συντονισµός όλων των µεταφορικών δικτύων. Η ολοκλήρωση της οργάνωσης και η εδραίωση του συστήµατος υλοποίησης υποδοµών µε ιδιωτικούς πόρους, όπου είναι εφικτό. Η διοικητική και οργανωτική αναδιάρθρωση του συστήµατος σχεδιασµού, ελέγχου, και παρακολούθησης των Μεταφορικών υπηρεσιών στη χώρα, ο εκσυγχρονισµός της δηµόσιας διοίκησης και η αύξηση της ασφάλειας των µεταφορών. 10

Η προστασία του περιβάλλοντος, η εξοικονόµηση ενέργειας και η συσχέτιση του σχεδιασµού των µεταφορών µε το χωροταξικό σχεδιασµό. Η ανάπτυξη, βελτίωση και ο εκσυγχρονισµός των λιµενικών υποδοµών, µε ιδιαίτερη έµφαση σε επιλεγµένα εµπορευµατικά και ακτοπλοϊκά λιµάνια και η ολοκλήρωση των δικτύων τους. Η ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισµός και η βελτίωση των µεταφορικών υποδοµών στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. 1.3. Τοµείς Παρέµβασης στον τοµέα Μεταφορών Συνοπτικά, οι τοµείς παρέµβασης αναφορικά µε την ανάπτυξη των Μεταφορών στην Ελλάδα (άµεσα ή έµµεσα εµπλεκόµενοι στο έργο του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών) είναι οι εξής: Τοµέας παρέµβασης 1 - Σιδηροδροµικές µεταφορές (υπεραστικές επιβατικές και εµπορευµατικές) Τοµέας παρέµβασης 2 - Αστικές συγκοινωνίες (Εντός Αττικής και Εκτός Αττικής) Τοµέας παρέµβασης 3 - Αεροπορικές µεταφορές Τοµέας παρέµβασης 4 Εµπορευµατικές µεταφορές (Υπεραστικές συνδυασµένες µεταφορές, Εµπορευµατικά Κέντρα) Τοµέας παρέµβασης 5 - Οδική Ασφάλεια (Σχολές Οδηγών, πληροφόρηση µέσω των ΜΜΕ, κλπ.) Τοµέας παρέµβασης 6 - Οριζόντιες ράσεις (Κοινωνία της Πληροφορίας, περιβάλλον και ενέργεια, συνδυασµένες µεταφορές, Άτοµα µε ειδικές ανάγκες, safety security) Οι παραπάνω τοµείς παρέµβασης διαχωρίστηκαν σε συνεργασία µε την Επιτροπή Χάραξης και την Οµάδα Κατάρτισης 2007-2013 και περιγράφουν αναλυτικά το έργο και τους τοµείς του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών (ΥΜΕ), προκειµένου να συµβάλλουν στην ανάπτυξη και τη βελτίωση των µεταφορών στη χώρα µας σε όλα τα επίπεδα, στα οποία είναι υπεύθυνο το ΥΜΕ. Πιο συγκεκριµένα, οι σιδηροδροµικές µεταφορές έχουν διεθνώς αποδεκτά πλεονεκτήµατα έναντι των άλλων µέσων µαζικής µεταφοράς και αποτελούν σηµαντικό τοµέα επενδύσεων για την µακροπρόθεσµη κάλυψη της σχετικής µεταφορικής ζήτησης, ιδίως σε περίπτωση µελλοντικής στενότητας ή/και έλλειψης των κλασικών πηγών ενέργειας. Αναφορικά µε τις Αστικές Συγκοινωνίες, η καλύτερη οργάνωση των µέσων µαζικής µεταφοράς στη µετακίνηση θα ενισχύσουν τις κοινωνικές και οικονοµικές τάσεις που ήδη διαφαίνονται και θα επιτρέψουν την προσέγγιση των Ευρωπαϊκών δοµών. Επίσης, το σύστηµα αστικών συγκοινωνιών στην υπόλοιπη Ελλάδα αναµένεται να επηρεασθεί έµµεσα από τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε ότι αφορούν τη περιφερειακή και αειφόρο ανάπτυξη. Βασικές παράµετροι ενδιαφέροντος είναι η αντιµετώπιση των αυξηµένων µετακινήσεων του πληθυσµού στις πόλεις της Ελλάδας και η εισαγωγή των µέσων µαζικής µεταφοράς ώστε να µειωθεί η κίνηση µε Ι.Χ, η οποία αυξάνει ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Οι αεροπορικές µεταφορές είναι ένας από τους πλέον αποτελεσµατικούς µοχλούς παρέµβασης στην κοινωνική, οικονοµική, χωροταξική - περιβαλλοντική, πληθυσµιακή, πολιτιστική και αναπτυξιακή 11

εξέλιξη ενός τόπου. Ο τοµέας των αεροµεταφορών έχει µεγάλα περιθώρια ανάπτυξης τόσο παγκοσµίως όσο και στην Ελλάδα, τάση η οποία πιστοποιείται από τη µέχρι τώρα εξέλιξή του. Αναφορικά µε τις εµπορευµατικές µεταφορές, το ελληνικό σύστηµα παρουσιάζει ορισµένες σηµαντικές δυσλειτουργίες, µε αρνητικές επιπτώσεις στο λειτουργικό κόστος µεταφοράς και στην ποιότητα εξυπηρέτησης (χρόνος, αξιοπιστία, ασφάλεια κλπ). Η βασική παρέµβαση για την ορθολογικότερη ανάπτυξη των εµπορευµατικών µεταφορών αποτελεί η δηµιουργία Εµπορευµατικών Κέντρων (ΕΚ). Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για τη χώρα µας το γεγονός ότι ενώ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι δείκτες της οδικής ασφάλειας τα τελευταία είκοσι χρόνια µειώνονται, στη χώρα µας παρατηρείται στασιµότητα, παρόλα τα µέτρα που οι αρµόδιες υπηρεσίες λαµβάνουν κατά περιόδους, τα οποία χαρακτηρίζονται περισσότερο από κατασταλτικό και όχι προληπτικό χαρακτήρα. Η διεθνής εµπειρία των τελευταίων ετών καταδεικνύει ότι η άσκηση συγκροτηµένης και ορθολογικής πολιτικής για την πρόληψη των οδικών ατυχηµάτων, η οποία υποστηρίζεται από την απαραίτητη και διαρκή έρευνα και την εφαρµογή συγκροτηµένων και συνεκτικών πρακτικών, αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την αντιµετώπιση του µεγάλου κοινωνικού ζητήµατος της ασφάλειας στις µεταφορές και συγκεκριµένα στις οδικές µεταφορές. Ανακεφαλαιώνοντας, οι οριζόντιες δράσεις ορίζονται από τις ενέργειες/δράσεις στο πλαίσιο των µεταφορών, που άπτονται άµεσα των δραστηριοτήτων του τοµέα, αλλά παράλληλα επηρεάζουν περισσότερες από µία κατηγορίες, από αυτές που αναπτύχθηκαν στις παραπάνω παραγράφους, µε στόχο να ενισχύσουν τις µεταφορές και να ικανοποιήσουν τους Άξονες Ανάπτυξης των κειµένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδεικτικά και µε βάση τη µέχρι σήµερα εµπειρία, οι βασικές οριζόντιες δράσεις που προσδιορίζουν και προσδίδουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις µεταφορές τις χώρας µας, είναι αυτές που παρουσιάστηκαν παραπάνω. 2. Πολιτική και Στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2.1. H Ευρωπαϊκή Πολιτική Μεταφορών - Λευκή Βίβλος Οι µεταφορές αποτελούν παράγοντα ζωτικής σηµασίας για τον οικονοµικό ανταγωνισµό, τις εµπορικές, οικονοµικές και πολιτισµικές συναλλαγές. Οι µεταφορές βοηθούν στο να έρθουν πιο κοντά οι πολίτες της Ευρώπης και η Κοινή Πολιτική για τις Μεταφορές αποτελεί ένα από τα θεµέλια του οικοδοµήµατος της Ευρώπης. Παρόλα αυτά, η κυκλοφοριακή συµφόρηση που έχει ως αποτέλεσµα την περιβαλλοντική όχληση και τα ατυχήµατα επιδεινώνεται µέρα µε τη µέρα επιδρώντας αρνητικά στους χρήστες και την οικονοµία. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι περισσότερες περιφέρειες παραµένουν φτωχά συνδεδεµένες µε τις κεντρικές αγορές. Η Ευρώπη πρέπει να επιφέρει µια πραγµατική αλλαγή στην Κοινή Πολιτική Μεταφορών. Πρέπει να τεθούν νέοι στόχοι για αυτό: επαναφορά της ισορροπίας µεταξύ των µεταφορικών µέσων, ανάπτυξη της διατροπικότητας, µείωση της συµφόρησης και ανάδειξη της ασφάλειας και της ποιότητας των 12

µεταφορών στο επίκεντρο των προσπαθειών, µε ταυτόχρονη διατήρηση του δικαιώµατος της κινητικότητας. Μία από τις σηµαντικότερες προκλήσεις είναι ο καθορισµός κοινών αρχών για σωστή χρέωση των διαφορετικών µεταφορικών µέσων. Αυτό το νέο πλαίσιο χρέωσης θα πρέπει να προάγει την χρήση µέσων µε την χαµηλότερη περιβαλλοντική όχληση και την χρήση των δικτύων µε την λιγότερη συµφόρηση και να προετοιµάσει τον δρόµο για νέες µεθόδους χρηµατοδότησης υποδοµών. Η Λευκή Βίβλος σχετικά µε τις Μεταφορές υποβλήθηκε από την Επιτροπή την 12η Σεπτεµβρίου 2001 (σε συνέχεια της πρώτης / 30-7-1996) και αφορά στην «Ευρωπαϊκή πολιτική µεταφορών µε ορίζοντα το έτος 2010: η ώρα των επιλογών» [COM (2001)370 τελικό]. Σε αυτήν, επισηµαίνεται η αυξανόµενη ανισορροπία µεταξύ των µέσων µεταφοράς στην Ε.Ε., σε ότι αφορά το µεταφορικό έργο που εκτελούν. Η Ε.Ε. έχει θέσει δύο κύριους στόχους µέχρι το 2010: ελεγχόµενο ανταγωνισµό µεταξύ των µέσων διασύνδεση των µέσων για επιτυχηµένες διατροπικές µεταφορές Οι στόχοι αυτοί εκτιµάται ότι θα επιτευχθούν µε την ανασυγκρότηση των σιδηροδρόµων, µε τη δηµιουργία ενός σιδηροδροµικού χώρου ολοκληρωµένου, αποδοτικού, ανταγωνιστικού και ασφαλούς για τις εσωτερικές µεταφορές επιβατών και εµπορευµάτων. Επίσης, η εικόνα και η αρνητική τάση του σιδηροδρόµου στην Ευρώπη ενέτειναν την ανησυχία όλων των ενδιαφεροµένων και κυρίως των φορέων εκµετάλλευσης, µε αποτέλεσµα τον καθορισµό κοινής στρατηγικής για ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό σιδηροδροµικό σύστηµα έως το 2020 από τη ιεθνή Ένωση των Σιδηροδρόµων (U.I.C.), την Οµοσπονδία Ευρωπαϊκών Σιδηροδρόµων (C.C.F.E.), τη ιεθνής Ένωση ηµοσίων Μεταφορών (U.I.T.P.) και την Ένωση Ευρωπαϊκών Σιδηροδροµικών Βιοµηχανιών (U.N.I.F.E.). Βάσει της στρατηγικής αυτής, τέθηκαν οι παρακάτω στόχοι για το 2020: Αύξηση µεριδίου στις επιβατικές µεταφορές από 6% στο 10%. Αύξηση µεριδίου στις εµπορευµατικές µεταφορές από 8% στο 15%. Εξοικονόµηση 50% σε ενεργειακή αποδοτικότητα. Μείωση 50% σε ρύπους. Στη Λευκή Βίβλο δίδεται επίσης βαρύτητα στη διατροπικότητα, η οποία συνίσταται στη συνδυασµένη χρήση πολλών µέσων µεταφοράς. Στόχος είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας µεταξύ των διαφόρων µέσων µεταφοράς µε την προώθηση των σιδηροδροµικών, θαλάσσιων και ποτάµιων µεταφορών, που υστερούν σήµερα έναντι των οδικών. Η προσέγγιση στην οποία βασίζεται η Λευκή Βίβλος περιλαµβάνει µια σειρά µέτρων που συνδέουν την τιµολόγηση, την ανανέωση των µέσων µεταφορών, πλην της οδικής και τις επενδύσεις για τα ιευρωπαϊκά ίκτυα. Στο πλαίσιο αυτό η Ε.Ε. µέσα από τη Λευκή Βίβλο προτείνει µέτρα, όπως: 13

Σταδιακή απελευθέρωση της αγοράς των σιδηροδροµικών µεταφορών (2ο Σιδηροδροµικό Πακέτο) Αναβάθµιση των όρων «σιδηροδροµική ασφάλεια» και «διαλειτουργικότητα» ηµιουργία νέων υποδοµών και ειδικότερα σιδηροδροµικών εµπορευµατικών διαδρόµων (rail freight freeways). Ενίσχυση του Προγράµµατος Marco Polo για συνδυασµένες µεταφορές µε προσέλκυση της σιδηροδροµικής βιοµηχανίας, σε εθελοντική βάση, για εµπορική αξιοποίηση. ηµιουργία ενός νέου πλαισίου για την ανάπτυξη του επαγγέλµατος του freight integrator και για την τυποποίηση των µεταφερόµενων µονάδων και των τεχνικών φορτοεκφόρτωσης. Η Λευκή Βίβλος δίνει µια ρεαλιστική εικόνα της παρούσας κατάστασης για τις µεταφορές και θέτει ένα φιλόδοξο πρόγραµµα δράσεων που αποτελείται από 60 και πλέον µέτρα από τώρα µέχρι το 2010. Ωστόσο, η Λευκή Βίβλος είναι µόνο το πρώτο βήµα και η πολιτική για τις µεταφορές αποτελεί µόνο ένα τµήµα της απάντησης. Για την επίτευξη των στόχων είναι απαραίτητη -αναπόφευκτα- η υιοθέτηση επιπρόσθετων µέτρων σε άλλους τοµείς, όπως για παράδειγµα στην δηµοσιονοµική πολιτική, στην βιοµηχανική πολιτική, στην περιφερειακή πολιτική, στην κοινωνική πολιτική και στην οργάνωση του χρόνου εργασίας. Τα βασικά µέτρα που περιλαµβάνονται στη Λευκή Βίβλο ασχολούνται µε τα ακόλουθα θέµατα: Μεταστροφή της σηµερινής ισορροπίας µεταξύ των µέσων µεταφοράς - βελτίωση ποιότητας στις οδικές µεταφορές, αναζωογόνηση των σιδηροδρόµων και παρακολούθηση της ανάπτυξης των εναέριων µεταφορών - σύνδεση των µεταφορικών µέσων και προώθηση διατροπικών υπηρεσιών Εξάλειψη των σηµείων συµφόρησης - προτεραιότητα εµπορευµατικών µεταφορών σε διατροπικούς άξονες, επιβατικά δίκτυα (οδικά, σιδηροδροµικά) υψηλών ταχυτήτων, βελτίωση κυκλοφοριακών συνθηκών - προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και σύσταση καινοτοµικών προσεγγίσεων για την χρηµατοδότηση έργων Τοποθέτηση χρηστών στην καρδιά της πολιτικής των µεταφορών - βελτίωση οδικής ασφάλειας - βελτίωση επιπέδου εξυπηρέτησης και αποτελεσµατικότητας µεταφορών - διατροπικότητα, διαλειτουργικότητα και ολοκληρωµένα συστήµατα - εκλογίκευση αστικών µεταφορών και µείωση συµβατικής ενεργειακής κατανάλωσης 14

ιαχείριση της παγκοσµιοποίησης των µεταφορών - διεύρυνση: η πρόκληση των υποδοµών (Ατζέντα 2000: Πανευρωπαϊκά ίκτυα - Pan- European Networks) - ασφάλεια στην ναυτιλία, ανοιχτοί ουρανοί (open skies) και Galileo Η Ε.Ε. δεν θα µπορέσει να προσαρµόσει την Κοινή Πολιτική Μεταφορών στις απαιτήσεις µιας βιώσιµης ανάπτυξης, αν δεν λυθεί γρήγορα ένας αριθµός προβληµάτων, όπως είναι τα παρακάτω: Ικανή χρηµατοδότηση της απαραίτητης υποδοµής για την εξάλειψη των σηµείων συµφόρησης και για την σύνδεση των αποµακρυσµένων περιοχών της Κοινότητας µε τις κεντρικές περιφέρειες. Η δηµιουργία ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών (Trans-European Networks of Transport) παραµένει µια από τις προϋποθέσεις για την επαναφορά της ισορροπίας µεταξύ των µεταφορικών µέσων. Για αυτό και είναι απαραίτητο να εσωτερικευτεί το εξωτερικό κόστος και κυρίως το περιβαλλοντικό κόστος σε χρεώσεις υποδοµών για όλους τους χρήστες. Πολιτική αποφασιστικότητα ώστε τα 60 διαφορετικά µέτρα της Λευκής Βίβλου να υιοθετηθούν. Η Ε.Ε. θα αποφύγει την συµφόρηση µόνο εάν παραµείνει προσηλωµένη στο ερώτηµα της ελεγχόµενης ανταγωνιστικότητας στην οποία, όσον αφορά στις εµπορευµατικές µεταφορές, οι σιδηρόδροµοι παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο. Μια νέα προσέγγιση στις αστικές µεταφορές από τοπικές δηµόσιες αρχές, η οποία συµβιβάζει τον εκσυγχρονισµό των δηµόσιων υπηρεσιών µε τον εξορθολογισµό της χρήσης των Ι.Χ. οχηµάτων. Αυτό αποτελεί µέρος των ενεργειών που χρειάζονται ώστε να συµµορφωθεί µε τις διεθνείς συµφωνίες για την µείωση των εκποµπών CO2. Ικανοποίηση των αναγκών των χρηστών που -σε αντίθεση µε το συνεχώς αυξανόµενο κόστος κινητικότητας- δικαιούνται να τους παρέχονται ποιοτικές υπηρεσίες είτε από δηµόσιες επιχειρήσεις είτε από ιδιωτικές εταιρίες. Παρόλα αυτά, η Κοινή Πολιτική των Μεταφορών πρέπει να αποτελεί τµήµα µια συνολικής στρατηγικής, ενσωµατώνοντας την βιώσιµη ανάπτυξη και περιλαµβάνοντας: οικονοµική πολιτική και αλλαγές στις παραγωγικές διαδικασίες που επηρεάζουν τη ζήτηση για µεταφορές πολιτική σχεδιασµού χρήσεων γης και ιδιαίτερα πολεοδοµικά σχέδια, ώστε να αποφευχθεί η οποιαδήποτε άσκοπη αύξηση της ανάγκης µετακινήσεων κοινωνική πολιτική και πολιτική για την εκπαίδευση αστική πολιτική µεταφορών σε τοπικό επίπεδο και ειδικά σε µεγάλες πόλεις δηµοσιονοµική πολιτική ώστε να συνδεθεί η εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους και ιδιαίτερα του περιβαλλοντικού κόστους µε την ολοκλήρωση των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών 15

πολιτική ανταγωνισµού ώστε να εξασφαλιστεί -σε συµφωνία µε τον στόχο των υπηρεσιών υψηλής ποιότητας ιδιαίτερα στις σιδηροδροµικές µεταφορές- ότι η διεύρυνση της αγοράς δεν παρεµποδίζεται από τις δεσπόζουσες εταιρίες που δραστηριοποιούνται ήδη στην αγορά πολιτική έρευνας για τις µεταφορές στην Ευρώπη για µεγαλύτερη συνέπεια µε τις διάφορες ερευνητικές δραστηριότητες στην Κοινότητα 2.2. Τα ιευρωπαϊκά ίκτυα Μεταφορών (..Μ.) Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει µια σαφή νοµική βάση για τα..μ., σύµφωνα µε την οποία (Κεφάλαιο XV, άρθρα 154, 155 και 156) η Ε.Ε. πρέπει να στοχεύσει στην προώθηση της ανάπτυξης των..μ. ως βασικό στοιχείο για τη δηµιουργία της εσωτερικής αγοράς και την ενίσχυση της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής. Η δηµιουργία των..μ. είναι επίσης ένα σηµαντικό στοιχείο για την οικονοµική ανάπτυξη και τη δηµιουργία της απασχόλησης. Σύµφωνα µε αυτούς τους στόχους, η Κοινότητα αναπτύσσει τις Κατευθυντήριες Γραµµές που καλύπτουν τους στόχους, τις προτεραιότητες, τον προσδιορισµό έργων κοινού ενδιαφέροντος και τις γενικές σειρές µέτρων για τους τρεις σχετικούς τοµείς (Μεταφορές, Ενέργεια και Τηλεπικοινωνίες). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο εγκρίνουν αυτές τις οδηγίες µετά από διαβουλεύσεις µε την Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών. Στα πλαίσια της Συνθήκης του Μάαστριχτ, τα 1993, για πρώτη φορά εισήχθη κεφάλαιο για τα ιευρωπαϊκά ίκτυα, ενώ το 1994 στο Έσσεν προσδιορίστηκαν 14 έργα προτεραιότητας, µεταξύ αυτών οι αυτοκινητόδροµοι Π.Α.Θ.Ε. / Εγνατία. Κριτήρια για χαρακτηρισµό αξόνων ως..μ. ήταν (α) η διάστασή του να εξυπηρετούν το σύνολο της Ευρωπαϊκής ηπείρου, (β) η εξυπηρέτηση διεθνούς κυκλοφορίας και (γ) η δυνατότητα να φέρουν εγγύτερα µεταξύ τους, τους γεωγραφικούς και οικονοµικούς χώρους της Ε.Ε. Το 1996 έγιναν αποδεκτές οι παρακάτω κατευθυντήριες γραµµές για τα..μ. (Decision 1692/96/EC): ενσωµάτωση / ολοκλήρωση εθνικών δικτύων και µέσων µεταφοράς, διασύνδεση περιφερειακών περιοχών µε τα κέντρα, βελτίωση της ασφάλειας και της αποτελεσµατικότητας των δικτύων. Οι στόχοι των..μ. προσδιορίστηκαν ως: εξασφάλιση κινητικότητας ανθρώπων και αγαθών, παροχή στους χρήστες υποδοµών υψηλής ποιότητας, συνδυασµός όλων των µέσων µεταφοράς, βελτιστοποίηση χρήσης υφιστάµενης χωρητικότητας, διασφάλιση διαλειτουργικότητας σ όλα τα επίπεδα, 16

κάλυψη του συνόλου των εδαφών της Κοινότητας δυνατότητα επέκτασης στις χώρες EFTA, MEDA και της Κεντρικής / Ανατολικής Ευρώπης. Οι προτεραιότητες περιελάµβαναν: ολοκλήρωση συνδέσεων για διευκόλυνση των µεταφορών, βελτιστοποίηση της αποτελεσµατικότητας των υφιστάµενων υποδοµών, εξασφάλιση διαλειτουργικότητας, ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στα δίκτυα. Οι κατευθυντήριες γραµµές τροποποιήθηκαν το 2001 (Decision 1346/2001/EC) και πρόσφατα το 2004 (Decision 884/2004/EC). Η τελευταία τροποποίηση έλαβε υπόψη της τις προτάσεις της οµάδας Van Miert (High Level Group), που το 2003 αξιολόγησε πάνω από 100 έργα, έτσι ώστε να καταλήξει σε 30 έργα προτεραιότητας που έγιναν δεκτά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την 1/10/2003. Το κόστος των έργων αυτών προσδιορίστηκε στα 225 δις και συµπεριλαµβάνονται και έργα στα 10 νέα κράτη - µέλη της Ε.Ε. Η επένδυση αυτή αποτελεί µόλις το 38% των αναγκών για την ολοκλήρωση των..μ. έως το 2020 Συνοπτικά, η περιγραφή των στόχων του ιευρωπαϊκού ικτύου Μεταφορών, όπως τέθηκαν από την οµάδα van Miert, είναι η παρακάτω: - εξασφάλιση κινητικότητας προσώπων και αγαθών - προσφορά στους χρήστες υποδοµών υψηλής ποιότητας - στήριξη στο σύνολο των τρόπων µεταφοράς - άριστη χρησιµοποίηση των υπαρχουσών δυναµικοτήτων - διαλειτουργικότητα ως προς όλα τα στοιχεία του - κάλυψη όλου του κοινοτικού εδάφους - πρόβλεψη επέκτασής του προς τα κράτη µέλη της ΕΖΕΣ, τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και τις µεσογειακές χώρες. 17

Εικόνα 1. Αποτελέσµατα του High Level Group για τη διεύρυνση των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών 18

Μέχρι σήµερα ένας µεγάλος αριθµός έργων κοινού ενδιαφέροντος έχει ωφεληθεί από την οικονοµική ενίσχυση του κοινοτικού προϋπολογισµού µέσω της γραµµής προϋπολογισµού των..μ., καθώς επίσης και των ιαρθρωτικών Ταµείων και του Ταµείου Συνοχής. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) επίσης έχει συµβάλει ιδιαίτερα στη χρηµατοδότηση αυτών των έργων µέσω δανειοδότησης. Τα..Μ. έχουν ιδιάζουσα σηµασία καθώς έχουν ευρύτερο χρονικό ορίζοντα (έτος 2025 για τα έργα κοινού ενδιαφέροντος), οπότε ουσιαστικά δεν εντάσσονται αλλά εντάσσουν τις πολιτικές των προγραµµατικών περιόδων υπό µία ευρύτερη έννοια για τη συνοχή εντός και την ανάπτυξη εκτός της Ε.Ε. Εικόνα 2: Έργα προτεραιότητας των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών Το τρέχον δίκτυο των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών περιλαµβάνει: - 78.000 km σιδηροδροµικών γραµµών - 75.200 km δρόµων 19

- 330 αεροδρόµια - 270 διεθνείς θαλάσσιους λιµένες - 210 λιµένες εσωτερικής ναυσιπλοΐας - συστήµατα ρύθµισης της κυκλοφορίας, πλοήγησης κλπ. 2.3. Η Ανανεωµένη Στρατηγική της Λισσαβόνας Τα συµπεράσµατα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000) -το βασικό κείµενο που προσδιορίζει τη στρατηγική της Λισσαβόνας για ανάπτυξη (growth) και απασχόληση (employment)- περιλαµβάνουν µία στρατηγική καθώς και ένα ευρύ φάσµα στόχων και πολιτικών µέσων για να γίνει πιο δυναµική και πιο ανταγωνιστική η Ε.Ε. µέχρι το 2010. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Γκέτεµποργκ του 2001 πρόσθεσε µία περιβαλλοντική διάσταση σ αυτούς τους στόχους. Η ενδιάµεση αναθεώρηση της διαδικασίας διαπίστωσε ότι τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα δεν παρουσίαζαν ενιαία εικόνα. Μετά από ένα ενθαρρυντικό ξεκίνηµα το 2001, η αύξηση της απασχόλησης µειώθηκε απότοµα ενώ η αύξηση της παραγωγικότητας υπήρξε απογοητευτική παντού οφειλόµενη κυρίως στην αδυναµία πλήρους αξιοποίησης των γνώσεων και των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.). Τα µέτρια οικονοµικά αποτελέσµατα οφείλονται εν µέρει στην επιβράδυνση του ρυθµού ανάπτυξης της παγκόσµιας οικονοµίας, γι αυτό θα πρέπει να γίνουν µεγαλύτερες προσπάθειες για την αύξηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης και της απασχόλησης στην Ευρώπη. Τον Φεβρουάριο του 2005 η Επιτροπή πρότεινε µία νέα εταιρική σχέση για την ανάπτυξη και την απασχόληση 1 στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Μαρτίου του 2005. Το Συµβούλιο επιβεβαίωσε τους στόχους του και επεσήµανε την ανάγκη να δοθεί µία νέα ώθηση στη στρατηγική της Λισσαβόνας. Στο πλαίσιο αυτής της νέας προσπάθειας «η Ένωση πρέπει να κινητοποιήσει όλα τα κατάλληλα εθνικά και κοινοτικά µέσα - περιλαµβανοµένης και της πολιτικής της συνοχής» 2. Επισηµάνθηκε επίσης ότι οι περιφερειακοί και τοπικοί φορείς καθώς και οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να θεωρήσουν ότι οι στόχοι της Λισσαβόνας είναι και δικοί τους στόχοι. Αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία για τοµείς όπου η γειτνίαση παίζει µεγάλο ρόλο, όπως είναι η καινοτοµία και η γνώση, η απασχόληση, το ανθρώπινο κεφάλαιο, η επιχειρηµατικότητα, η ενίσχυση των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) ή η πρόσβαση στις πηγές κεφαλαίων επιχειρηµατικού κινδύνου. Επιπλέον, οι εθνικές πολιτικές θα πρέπει να επιδιώκουν µε συνέπεια τους ίδιους στρατηγικούς στόχους προκειµένου να κινητοποιούνται οι περισσότεροι δυνατοί πόροι και να αποφεύγονται οι αντικρουόµενες δράσεις. 1 2 Ανακοίνωση στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο που έγινε την άνοιξη «Συνεργασία για την ανάπτυξη και την απασχόληση - µία νέα αρχή για τη στρατηγική της Λισσαβόνας», COM (2005) 24, 2 Φεβρουαρίου 2005. Συµπεράσµατα της προεδρίας, Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, Μάρτιος 2005. 20

Από τον Μάρτιο του 2005, η Επιτροπή έχει εγκρίνει ενιαίες κατευθυντήριες γραµµές για την ανάπτυξη και την απασχόληση 3 προκειµένου να βοηθήσει τα κράτη µέλη να αναπτύξουν τα εθνικά µεταρρυθµιστικά τους προγράµµατα. Το Σχέδιο ράσης της Λισσαβόνας, όπως αυτό προσδιορίστηκε το Φεβρουάριο 2005 4, περιλαµβάνει - εκτός των άλλων- τον Κεντρικό Τοµέα Πολιτικής που αφορά στην επέκταση και βελτίωση των Ευρωπαϊκών υποδοµών. Τα µέτρα πολιτικής περιλαµβάνουν: την ολοκλήρωση των..μ. (συµπεριλαµβανόµενων των «θαλάσσιων αυτοκινητόδροµων») µε έµφαση στα 30 έργα προτεραιότητας που έχουν εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, την διασφάλιση συνοριακών διασυνδέσεων, την εισαγωγή έξυπνων µεταφορικών συστηµάτων (ITS), εφοδιαστικής (logistics) και διατροπικότητας (intermodality), µε ιδιαίτερη έµφαση στα σιδηροδροµικά συστήµατα (α) διαχείρισης κυκλοφορίας - ERTMS και (β) νέων προδιαγραφών διαλειτουργικότητας του συµβατικού σιδηροδρόµου. Τέλος, περικλείεται και η απαίτηση προσαρµογής και εφαρµογής των οδηγιών για την απελευθέρωση των µεταφορών και ιδιαίτερα των σιδηροδροµικών (1 ο και 2 ο σιδηροδροµικό πακέτο, 2001 και 2004 αντίστοιχα). 2.4. Η Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε. για τη περίοδο 2007-2013 Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, στις 5-7 - 2005 εξέδωσε Ανακοίνωση για τη πολιτική συνοχής για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης / στρατηγικές κατευθυντήριες γραµµές 2007-2013 5, σε συνέχεια της ανανεωµένης στρατηγικής της Λισσαβόνας. Με βάση αυτή, τα προγράµµατα που συγχρηµατοδοτούνται στο πλαίσιο της πολιτικής της συνοχής θα πρέπει να επιδιώκουν τη διάθεση πόρων για τις ακόλουθες τρεις προτεραιότητες 6. βελτίωση της ελκυστικότητας των κρατών µελών, των περιφερειών και των πόλεων µέσω της βελτίωσης της πρόσβασης, της εξασφάλισης επαρκών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και της διατήρησης των περιβαλλοντικών τους δυνατοτήτων, 3 4 5 6 COM (2005) 141. COM (2005) 24. COM (2005) 0299 / 5-7-2005. COM (2005) 24 / 2-2-2005. 21

ενθάρρυνση της καινοτοµίας, της επιχειρηµατικότητας και της ανάπτυξης της οικονοµίας της γνώσης µέσω της έρευνας και της καινοτοµίας, περιλαµβανόµενων και των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας, δηµιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας µε την προσέλκυση περισσότερων ανθρώπων στην αγορά εργασίας ή την ενθάρρυνση για την ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών, βελτίωση της προσαρµοστικότητας των εργαζοµένων και των επιχειρήσεων και αύξηση των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Για κάθε έναν από αυτούς τους τοµείς προτεραιότητας παρουσιάζονται κατευθυντήριες γραµµές. Φυσικά δεν αφορούν όλες τις περιφέρειες. Ο πλέον κατάλληλος συνδυασµός επενδύσεων εξαρτάται τελικά από την ανάλυση των δυνατών και αδύνατων σηµείων κάθε κράτους µέλους και κάθε περιφέρειας. Οι κατευθυντήριες γραµµές αποτελούν περισσότερο ένα απλό πλαίσιο που καλούνται να χρησιµοποιήσουν τα κράτη µέλη και οι περιφέρειες όταν καταρτίσουν τα εθνικά και περιφερειακά τους προγράµµατα, για να εκτιµήσουν τη συνεισφορά τους στην επίτευξη των στόχων της Ένωσης όσον αφορά στη συνοχή, την ανάπτυξη και την απασχόληση. Οι κατευθυντήριες γραµµές είναι µία από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη του κατάλληλου επιπέδου συγκέντρωσης σε βασικές προτεραιότητες σε κάθε κράτος µέλος και περιφέρεια σύµφωνα µε την ανανεωµένη στρατηγική της Λισσαβόνας. Σύµφωνα µε την ανανεωµένη στρατηγική της Λισσαβόνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση, η πολιτική της συνοχής θα πρέπει να επικεντρωθεί περισσότερο στη γνώση, στην έρευνα και στην καινοτοµία καθώς και στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Κατά συνέπεια, η συνολική χρηµατοδοτική προσπάθεια για την ενίσχυση αυτών των τοµέων δράσης θα πρέπει να αυξηθεί σηµαντικά. Επιπλέον τα κράτη µέλη θα πρέπει να χρησιµοποιούν τις καλύτερες πρακτικές στις περιπτώσεις που έχει αποδειχθεί ότι αποφέρουν θετικά αποτελέσµατα όσον αφορά στην ανάπτυξη και στην απασχόληση. Η πρώτη κατευθυντήρια γραµµή αφορά στην επιδίωξη να γίνουν η Ευρώπη και οι περιφέρειές της πιο ελκυστικοί τόποι για επενδύσεις και απασχόληση. Σε αυτήν εντάσσεται και η επέκταση και βελτίωση των µεταφορικών υποδοµών. Η διάθεση αποτελεσµατικών, ευέλικτων και ασφαλών µεταφορικών υποδοµών µπορεί να θεωρηθεί ως µία από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την οικονοµική ανάπτυξη, καθώς βελτιώνει την παραγωγικότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης των σχετικών περιοχών µέσω της διευκόλυνσης της µετακίνησης των προσώπων και της µεταφοράς των αγαθών. Τα µεταφορικά δίκτυα αυξάνουν τις δυνατότητες των εµπορικών συναλλαγών καθώς και την αποτελεσµατικότητα. Παράλληλα η ανάπτυξη ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφορών (και συγκεκριµένα τα 30 έργα προτεραιότητας) µε ιδιαίτερη έµφαση στα διασυνοριακά έργα είναι σηµαντική για την επίτευξη µεγαλύτερης ενοποίησης των εθνικών αγορών, ειδικά στο πλαίσιο της διευρυµένης Ένωσης. Οι επενδύσεις στις υποδοµές πρέπει να είναι προσαρµοσµένες στις ειδικές ανάγκες και στο επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης των σχετικών περιφερειών και χωρών. Έχει παρατηρηθεί ότι οι επενδύσεις 22

στις υποδοµές παρουσιάζουν φθίνοντα ποσοστά απόδοσης πάνω από ένα συγκεκριµένο επίπεδο χρηµατοδότησης. Οι οικονοµικές αποδόσεις τέτοιων επενδύσεων είναι υψηλές όταν οι υποδοµές είναι ανεπαρκείς και δεν έχουν ολοκληρωθεί τα βασικά δίκτυα, αλλά είναι πιθανόν να αρχίσουν να µειώνονται µόλις θα έχουν φθάσει σε ένα συγκεκριµένο επίπεδο. Πρέπει συνεπώς να λαµβάνεται υπόψη το επίπεδο της περιφερειακής οικονοµικής ανάπτυξης και το µέγεθος των υφισταµένων υποδοµών. Στις λιγότερο αναπτυγµένες περιφέρειες και χώρες οι διεθνείς και διαπεριφερειακές συνδέσεις ενδέχεται να έχουν υψηλότερες αποδόσεις µακροπρόθεσµα υπό τη µορφή αυξηµένης ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και ενδέχεται επίσης να διευκολύνουν την κινητικότητα του εργατικού δυναµικού. Αντίθετα στις περιφέρειες µε διασκορπισµένη και µικρής κλίµακας οικονοµική βάση και µεγάλο αριθµό µικρών πόλεων ενδέχεται να είναι καταλληλότερη η κατασκευή µιας περιφερειακής µεταφορικής υποδοµής. Στις περιφέρειες που εµπίπτουν στον στόχο της σύγκλισης και σε µικρότερο βαθµό στις περιφέρειες µε ανεπαρκή οδικά δίκτυα οι πόροι θα πρέπει να διατίθενται για την κατασκευή οικονοµικά βιώσιµων οδικών συνδέσεων. Προκειµένου να µεγιστοποιηθούν τα οφέλη από τις επενδύσεις στις µεταφορές, η βοήθεια που προέρχεται από τα ταµεία θα πρέπει να διέπεται από ορισµένες αρχές: (α) (β) (γ) (δ) θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν αντικειµενικά κριτήρια προκειµένου να προσδιοριστεί το επίπεδο και η φύση των επενδύσεων που θα πρέπει να γίνουν στις υποδοµές. Για παράδειγµα, τα πιθανά ποσοστά απόδοσης θα πρέπει να µετρώνται µε βάση το επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης και τη φύση των οικονοµικών δραστηριοτήτων στις σχετικές περιφέρειες, την πυκνότητα των υποδοµών ή τον βαθµό της συµφόρησης. Στο πλαίσιο του προσδιορισµού του κοινωνικού οφέλους που προβλέπεται να προκύψει από τέτοιες επενδύσεις θα πρέπει να ληφθούν επίσης υπόψη οι περιβαλλοντικές και οι κοινωνικές επιπτώσεις των προβλεπόµενων έργων υποδοµής. η αρχή της περιβαλλοντικής βιωσιµότητας θα πρέπει να γίνεται σεβαστή στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό σύµφωνα µε τη Λευκή Βίβλο. Μία βασική ενέργεια για την αντιστάθµιση της κυριαρχίας των οδικών µεταφορών στην Ευρώπη θα πρέπει να είναι η προώθηση εναλλακτικών τρόπων µεταφοράς και συνδυασµένων µεταφορών. ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις περιφέρειες σύγκλισης ώστε να εκσυγχρονιστεί το σιδηροδροµικό δίκτυο µέσω της προσεκτικής επιλογής των τοµέων προτεραιότητας και της εξασφάλισης της διαλειτουργικότητάς τους στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήµατος ιαχείρισης των Σιδηροδροµικών Μεταφορών (ERTMS). οι επενδύσεις στις µεταφορικές υποδοµές θα πρέπει να συνοδεύονται και από την κατάλληλη διαχείριση της κυκλοφορίας µε ιδιαίτερη προσοχή στην ασφάλεια σύµφωνα µε τα εθνικά και κοινοτικά πρότυπα. Οι εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τους την ανάγκη επίτευξης ισόρροπης και φιλοπεριβαλλοντικής κατανοµής των τρόπων µεταφοράς που θα ικανοποιεί τόσο τις οικονοµικές όσο και τις περιβαλλοντικές ανάγκες. Οι 23

στρατηγικές αυτές θα πρέπει π.χ. να περιλαµβάνουν ευφυή και πολυτροπικά συστήµατα µεταφοράς και ιδίως τεχνολογίες που χρησιµοποιούνται για το ERTMS και για το SESAME (για ένα σύστηµα οµοιόµορφης διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας στην Ευρώπη). Με βάση τις παραπάνω αρχές οι κατευθυντήριες γραµµές για την ανάληψη δράσης είναι οι ακόλουθες: - Τα κράτη µέλη θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στα 30 έργα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, που βρίσκονται στα κράτη µέλη και στις περιφέρειες που είναι επιλέξιµα / ες για τον στόχο της σύγκλισης 7. Τα υπόλοιπα έργα..μ. θα πρέπει να ενισχύονται σε περιπτώσεις που υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι θα συµβάλλουν στην ανάπτυξη και στην ανταγωνιστικότητα. Μέσα σε αυτό το σύνολο έργων θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις διασυνοριακές συνδέσεις. - Οι συµπληρωµατικές επενδύσεις στις δευτερεύουσες συνδέσεις είναι επίσης σηµαντικές στο πλαίσιο µιας ενιαίας περιφερειακής στρατηγικής µεταφορών και επικοινωνιών που θα καλύπτει τόσο αστικές όσο και αγροτικές περιοχές, προκειµένου να διασφαλιστεί ότι οι περιφέρειες θα επωφελούνται από τις δυνατότητες που παρέχουν τα βασικά δίκτυα. - Οι ενισχύσεις για τη δηµιουργία σιδηροδροµικών υποδοµών θα πρέπει να έχουν ως στόχο την βελτίωση της πρόσβασης. Το κόστος των σιδηροδροµικών µεταφορών θα πρέπει να διευκολύνει την πρόσβαση των ανεξάρτητων φορέων. Η τήρηση και η εφαρµογή των κανόνων της διαλειτουργικότητας και η χρησιµοποίηση του συστήµατος ERTMS στο σιδηροδροµικό δίκτυο θα πρέπει να είναι στοιχεία που θα χαρακτηρίζουν το σύνολο των χρηµατοδοτούµενων έργων. - Προώθηση βιώσιµων από περιβαλλοντική άποψη µεταφορικών δικτύων. Αυτό συνεπάγεται εγκαταστάσεις δηµόσιων µεταφορών (περιλαµβανοµένων και των υποδοµών στάθµευσης και µετεπιβίβασης), σχέδια κινητικότητας, περιµετρικούς δακτυλίους, βελτίωση της ασφάλειας στους οδικούς κόµβους, ποδηλατοδρόµους και πεζόδροµους. Συνεπάγεται επίσης δράσεις για την πρόσβαση στις συνήθεις δηµόσιες µεταφορικές υπηρεσίες ορισµένων κοινωνικών οµάδων (όπως είναι οι ηλικιωµένοι και τα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες) καθώς και τη δηµιουργία δικτύων που θα συνδέουν τα σηµεία εφοδιασµού των αυτοκινήτων που δεν κινούνται µε βενζίνη. - Για την επίτευξη της καλύτερης δυνατής αποτελεσµατικότητας των µεταφορικών υποδοµών ώστε να προωθηθεί κατ αυτό τον τρόπο η περιφερειακή ανάπτυξη, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στη βελτίωση της σύνδεσης των αποµονωµένων περιοχών µε τα..μ. Κατά συνέπεια θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη των δευτερευουσών συνδέσεων µε ιδιαίτερη έµφαση στη διατροπικότητα και στις βιώσιµες µεταφορές. Ειδικότερα τα λιµάνια και τα αεροδρόµια θα πρέπει να συνδεθούν µε την ενδοχώρα τους. 7 Απόφαση αριθµός 884/2004/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 29ης Απριλίου 2004. 24