ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΕΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ- ΑΝΑΨΥΧΗ ΣΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ-ΑΡΧΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Σοφία Μπάτσιου Φεβρουάριος 2014 Σκοπός να κατανοήσετε τη σπουδαιότητα της φυσικής δραστηριότητας για τη ζωή των ατόμων με αναπηρία τις αρχές των προσαρμογών που απαιτούνται στις διάφορες δραστηριότητες τα τεστ φυσικής και κινητικής κατάστασης που χρησιμοποιούνται για τα άτομα με αναπηρία με στόχο την προώθηση και καλλίτερη υποστήριξη των προγραμμάτων άσκησης των ατόμων με αναπηρία Φυσική δραστηριότητα Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 2002): το σύνολο των κινήσεων που πραγματοποιούνται καθημερινά (σπίτι, εργασία, αναψυχή και αθλητικές δραστηριότητες). Η ένταση μπορεί να είναι μικρή, μέτρια ή υψηλή. (National Institute of Aging, 2004). αθλητικές δραστηριότητες συνήθη (π.χ. περπάτημα, δουλειές του σπιτιού) αναψυχή (π.χ. τρέξιμο, κολύμβηση, χορός, ποδηλασία, κ.ά.) 1
Άτομα με αναπηρία θεωρούνται εκείνα τα άτομα που παρουσιάζουν "εκ γενετής" ή επίκτητα, ορισμένους περιορισμούς στο σωματικό, γνωστικό ή συναισθηματικό τομέα. Οι δυσκολίες που προκύπτουν από τους περιορισμούς αυτούς, εμποδίζουν το άτομο, μόνιμα ή προσωρινά να αντιμετωπίσει με τα ίδια μέσα και στον ίδιο βαθμό αποτελεσματικότητας, που αντιμετωπίζουν οι άλλοι χωρίς παρόμοιους περιορισμούς, τα διάφορα προβλήματα της καθημερινής του ζωής. Άτομα με Αναπηρία νοητική αναπηρία σοβαρά προβλήματα όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες) σοβαρά προβλήματα ακοής (κωφοί, βαρήκοοι) νευρολογικά ή ορθοπεδικά ελαττώματα ή προβλήματα υγείας προβλήματα λόγου και ομιλίας ειδικές δυσκολίες στη μάθηση, όπως δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες και όσοι παρουσιάζουν αυτισμό και άλλες διαταραχές ανάπτυξης 1 ο άρθρο του διεθνούς καταστατικού της Unesco (1978) Η συμμετοχή στη φυσική δραστηριότητα και στον αθλητισμό είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων. Ειδικές ευκαιρίες πρέπει να δίνονται στα άτομα με αναπηρία για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, μέσω της Φυσικής Αγωγής, της Φυσικής Δραστηριότητας και των αθλητικών προγραμμάτων, τα οποία ταιριάζουν στις απαιτήσεις και στις ανάγκες τους. 2
Η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και στον αθλητισμό προάγει Κινητικές ικανότητες- (καλύτερη ποιότητα ζωής, εργασία.. ) Φυσική κατάσταση- Υγεία Αναψυχή (ελεύθερος χρόνος) Ο αθλητισμός Αποτελεί Μέσο: για τη βελτίωση της Αυτοεκτίμησης & αυτοπεποίθησης, καταπολέμησης της προκατάληψης αναγνώρισης, ένταξης!!!!!! Επίδραση της σωματικής άσκησης Ωθεί τον οργανισμό να παράγει ενδορφίνες - «ορμόνες της ευφορίας», που φυσιολογικά παράγει ο εγκέφαλος. Μειώνει τα επίπεδα της ορμόνης κορτιζόλη στο αίμα - η κορτιζόλη παράγεται από τον οργανισμό σε περίπτωση στρες. παίζει σημαντικό ρόλο και στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Συμβάλλει στην τόνωση του αισθήματος αισιοδοξίας απέναντι στη ζωή. Χαρίζει μία αίσθηση ικανοποίησης, που βοηθά στην αύξηση της αυτοεκτίμησης Αυξάνει τα επίπεδα της σεροτονίνης - κλειδί στην επικοινωνία των εγκεφαλικών κυττάρων μεταξύ τους (νευροδιαβιβαστής) άτομα με αναπηρία : η άσκηση συμβάλλει στη βελτίωση της αυτοεικόνας, της συναισθηματικής κατάστασης και κοινωνικοποίησης, του μεταβολικού ελέγχου, της δομής των μυών, της ευκαμψίας, της αερόβιας ικανότητας, στην απόκτηση συνήθειας για ενασχόληση με φυσικές δραστηριότητες, στην εκμάθηση της τεχνικής των διαφόρων αθλημάτων 3
Dean Houle, άτομο με εγκεφαλική παράλυση, αθλήτρια της άρσης βαρών Οι άνθρωποι μας ΚΑΝΟΥΝ ανάπηρους, γιατί ακριβώς δε μας δίνονται οι ευκαιρίες - οι δυνατότητες να δείξουμε τις ικανότητές μας. Ο αθλητισμός είναι η ευκαιρία για να επεκτείνουμε τις ικανότητές μας. Αυτή είναι η ευκαιρία για να δείξουμε τι ΜΠΟΡΟΥΜΕ να κάνουμε. Τι σημαίνει ο αθλητισμός για τα άτομα με αναπηρία; Wheeler G., Steadward R., Legg D., Hutzler Y., Campbell E. & Johnson A. (1999)...ο αθλητισμός αντιπροσωπεύει δύο μορφές συναγωνισμού: Ο ένας είναι εναντίον του εαυτού σου και ο άλλος είναι εναντίον εκείνων που δεν έχουν αναπηρίες. Πρέπει να δείξεις στον εαυτό σου ότι μπορείς να το πετύχεις ώστε να μπορείς να το δείξεις και στους άλλους Gynthia Good, αθλήτρια ιππασίας με εγκεφαλική παράλυση: Ο αθλητισμός κλείνει το χάσμα, το κενό μεταξύ της προκατάληψης και της άγνοιας των ανθρώπων απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Αθλητής με αναπηρία: μου έδωσε αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση. Είναι ένα μεγάλο μέσο κοινωνικής ενσωμάτωσης, γιατί εγώ κατά κύριο λόγο έκανα προπόνηση με αθλητές χωρίς αναπηρία Wheeler G., Steadward R., Legg D., Hutzler Y., Campbell E. & Johnson A. (1999). Οι έλληνες, άτομα με αναπηρία, μπορούν να υποστηρίξουν το ίδιο; 4
Οι λόγοι για τη διακοπή και τη συνέχιση της άσκησης ΔΙΑΚΟΠΗ ΣΥΝΕΧΙΣΗ Ανεπαρκής ηγεσία Επαρκής ηγεσία Χρονικές δυσχέρειες Συνεχής ενθάρρυνση Ανιαρές ασκήσεις Κανονική ρουτίνα Κακή συμμόρφωση Απουσία τραυματισμών του ατόμου Διασκέδαση, ευχαρίστηση, Άγνοια της προόδου ποικιλία Απόρριψη των Συντροφικότητα της ομάδας σημαντικών άλλων Δοκιμασία & καταγραφή της προόδου Έγκριση από τους σημαντικούς άλλους (Franklin,1988) Κλεισούρας,2001 Εκ γενετής Σημαντικοί άλλοι (μέλη οικογένειας Τύπος αναπηρίας Επίκτητη Ενασχόληση με τον αθλητισμό πριν από την εμφάνιση της αναπηρίας (αυτοπαρακίνηση Παρακίνηση των ατόμων με αναπηρία για Νέοι: την ενασχόληση με τον αθλητισμό διασκέδαση, φιλίες, Ηλικία Ενήλικες: υγεία καταξίωση Ποιος είναι ο φορέας που παρακινεί τα άτομα με αναπηρία για ν ασχοληθούν με τον αθλητισμό; Wang W. & DePauw K. (1995). Κίνα: Δάσκαλοι Φυσικής Αγωγής (32%) Ίδιοι οι ανάπηροι (αυτοπαρακίνηση)(32%) Οικογένεια, αθλητές με αναπηρία, φίλοι.. Γενικά στα άτομα που ήταν μεγαλύτερα των 18 χρόνων υπερείχε η αυτοπαρακίνηση, ο προπονητής, οι φίλοι.. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα; 5
Στην άσκηση και στον αθλητισμό ισχύει : Σημασία έχει τι μπορεί να κάνει κάποιος και ΟΧΙ τι δεν μπορεί. (Maslow) Αθλητισμός ικανοτήτων και όχι ανικανοτήτων. (Rogers) Θεωρία αυτοδραστηριοποίησης Οι αθλητικοί αγώνες αποτελούν ευκαιρία για ταξίδια και γνωριμίες (Έλληνας αθλητής με νοητική υστέρηση αγκαλιά με έναν εθελοντή στην Ισπανία (Μπάτσιου, 1998) Δραστηριότητες που ενδείκνυται για τα άτομα με αναπηρία Οι υπάρχουσες δραστηριότητες με μικρές ή καθόλου τροποποιήσεις (π.χ. τοξοβολία, ιππασία ) Τα υπάρχοντα αθλήματα που έχουν τροποποιηθεί (π.χ. καλαθοσφαίριση σε αναπηρικό αμαξίδιο, sit ski.) 6
Αθλήματα που έχουν αναπτυχθεί ειδικά για τα άτομα με αναπηρία goal ball boccia Αθλητικές δραστηριότητες Συναγωνιστικές (ενάντια σε άτομα με αναπηρίαπρωταθλητισμός) Μη συναγωνιστικές (μαζί με άτομα με αναπηρίααναψυχή) Κοινές δραστηριότητες (ξεχωριστός συναγωνισμός άσκηση στους ίδιους χώρους) Unified συναγωνιστικές (άτομα με και χωρίς αναπηρία -ιστιοπλοΐα) Unified μη συναγωνιστικές (άτομα με και χωρίς αναπηρία- ποδηλασία τυφλών) Unified : ενοποιημένα αθλήματα, αγωνίζονται μαζί άτομα με και χωρίς αναπηρία Αποκατάσταση -- Αναψυχή Rehabilitation: πρόγραμμα εξάσκησης που αποσκοπεί στην ανεξάρτητη διαβίωση και στην απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων Recreation: είναι η αναζωογόνηση του σώματος, πνεύματος και ψυχής, μετά την εργασία 7
Σύμφωνα με τους Moon & Sherrill, (1991), τα άτομα με αναπηρία επιθυμούν να συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες με ομάδες λίγων ατόμων. Αυτές μπορεί να είναι: Οι δραστηριότητες που απαιτούν Φυσική προσπάθεια, όπως ο αθλητισμός (Ponchilla, 1995), Οι εκδρομές στη φύση (Adams & McCubbin, 1991) και ο τουρισμός (Klein, 1996). Η νοητική προσπάθεια, όπως διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια, τέχνες, διάβασμα (Jostes, 1993). Ποιο είναι το επίπεδο των δραστηριοτήτων αναψυχής για τα άτομα με αναπηρία σήμερα; η συμμετοχή των αναπήρων σε ομαδικά αθλητικά προγράμματα ψυχαγωγίας έχει αυξηθεί (Fost, 1998). Αυτό οφείλεται : τεχνολογική πρόοδο, νόμους για την πρόσβαση στους χώρους διεξαγωγής των δραστηριοτήτων αναψυχής (Moon, 1994) άρση της αρνητικής στάσης προς τους αναπήρους (Hamel, 1992). Διάφοροι τύποι αναπηρικών αμαξιδίων έχουν κατασκευαστεί προκειμένου να μπορεί ο ασκούμενος να ασκείται και να πετυχαίνει τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση 8
Διάφοροι τύποι προσθετικών άκρων Η επιλογή του ενός ή του άλλου τύπου εξαρτάται από τις δραστηριότητες, τις επιβαρύνσεις.. Το κόστος των προσθετικών άκρων, που χρησιμοποιούνται στον αθλητισμό είναι ιδιαίτερα μεγάλο, γιατί το υλικό θα πρέπει να είναι ελαφρύ, ανθεκτικό Για την κατασκευή του κάθε προσθετικού άκρου θα πρέπει να εργαστεί μια πολυμελή ομάδα επιστημόνων. Γιατί; Η κουλτούρα, ο τόπος διαμονής των ατόμων με αναπηρία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την επιλογή της δραστηριότητας Προσβασιμότητα στους χώρους άσκησης 9
Οι έρευνες που διεξάγονται προτείνουν τις αποτελεσματικότερες μεθόδους εξάσκησης για τον κάθε τύπο αναπηρίας Για την επιλογή των δραστηριοτήτων το κριτήριο θα είναι η : η αξιοποίηση των ικανοτήτων των ατόμων Η τροποποίηση του εξοπλισμού (π.χ. όχι μπάλα της πετοσφαίρισης αλλά μπαλόνι στα άτομα με κάκωση του νωτιαίου μυελού, όταν ασχολούνται με την πετοσφαίριση) Η χρήση νέων βοηθητικών μέσων (π.χ. μπάλα με κουδούνι στα άτομα με τύφλωση, αναπηρικό αμαξίδιο με έναν τροχό μπροστά αντί τους δύο στην ύπαιθρο, το sit-ski για τα άτομα με παραπληγία). Η αλλαγή των κανόνων διεξαγωγής του αθλήματος (τένις δύο χτυπήματα της μπάλας, καλαθοσφαίριση- 5 στη ρακέτα ) Κανό (δεμένα) για να μπορεί να ελέγχει ο βοηθός δύο ή τρία άτομα ταυτόχρονα. Προσαρμογές- μέτρα ασφάλειας Με τον τρόπο αυτό ασκούνται πολλοί μαζί (ομαδικότητα) Το σωσίβιο, το κράνος είναι απαραίτητο για να παρέχει ασφάλεια 10
Οι δραστηριότητες αναψυχής θα αναπτυχθούν όταν : Ενημερωθούν για τις δραστηριότητες (video, περιοδικά, βιβλία ) τα ίδια τα άτομα με αναπηρία (η γνώση οδηγεί στην υιοθέτηση- αναζήτηση) Ενημερωθούν οι αθλητικοί οργανισμοί και οι φορείς. Γίνουν οι προσαρμογές στον υπάρχοντα εξοπλισμό και σχεδιασθεί κατάλληλα ο νέος Υπάρχει τακτικός έλεγχος των αποτελεσμάτων από την ενασχόληση αυξηθεί ο αριθμός των εθελοντών Προσοχή! Τα άτομα με αναπηρία δηλώνουν Pensgaard A., Roberts G. & Ursin H. (1999)..Υπάρχει πρόβλημα όσον αφορά τους προπονητές που εξαιτίας της αναπηρίας και της έλλειψης γνώσεων γύρω από τα άτομα με αναπηρία δε γνωρίζουν που μπορούν να πιέσουν και πόσο για να έχουν οι αθλητές τους την απόδοση που μπορούν Δάσκαλος φυσικής αγωγής άγνοια φόβος αποφυγή της δραστηριότητας Οι αθλητικές δραστηριότητες θα πρέπει να παρέχουν Ασφάλεια Αυτό απαιτεί Γνώση της αναπηρίας και των περιορισμών που αυτή θέτει, π.χ. τα άτομα με επιληπτικές κρίσεις δε θα πρέπει να είναι εκτεθειμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ήλιο. Τα άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας δε μπορούν ν ασκούνται σε περιβάλλον με υψηλή θερμοκρασία Πολύ καλή γνώση του αντικειμένου που πρόκειται να διδάξει, γιατί θα μπορέσει να κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές 11
Ο υπεύθυνος των δραστηριοτήτων θα πρέπει να έχει : Γνώσεις Διδακτικής (εξατομικευμένη διδασκαλία ) Ψυχολογίας (Παρακίνηση, ενθάρρυνση ) Εργοφυσιολογίας (ανταπόκριση του οργανισμού στην άσκησηαποτελεσματικά μέσα για τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης ) Εμβιομηχανικής (αποτελεσματική εφαρμογή δυνάμεων ) Κοινωνιολογίας Προσαρμογές όταν υπάρχει πρόβλημα Δύναμης - Αντοχής Χαμήλωσε ή μεγάλωσε το μέγεθος του στόχου Άλλαξε το ρυθμό του παιχνιδιού Μείωσε το βάρος ή άλλαξε το μέγεθος της μπάλας. Μείωσε την απόσταση ρίψης Μείωσε τον αριθμό των πόντων για να ολοκληρωθεί το παιχνίδι Μείωσε το μέγεθος και το βάρος της ρακέτας, μπαστουνιού, κ.ά. Μείωσε την ποσότητα του αέρα της μπάλας Άλλαξε τη στάση των παικτών στο παιχνίδι. Προσαρμογές όταν υπάρχει πρόβλημα συντονισμού Αύξησε το μέγεθος του στόχου Χρησιμοποίησε προστατευτικά μέσα Οι ρίψεις αρχικά σε απόσταση και στη συνέχεια σε στόχο ακρίβεια (bean-bag) Αρχικά ο στόχος σταθερός κατά τη στόχευση και στη συνέχεια κινούμενος Περιορισμός του χώρου άσκησης (π.χ. φιλέ) Η εξάσκηση στη σύλληψη να γίνεται αρχικά με μεγάλα μπαλόνια, μπάλες θαλάσσης, μπάλες από σφουγγάρι.. 12
Προσαρμογές όταν υπάρχει πρόβλημα ισορροπίας & ευκινησίας Αύξησε το πλάτος των διαδρόμων που κινούνται Αύξηση της επιφάνειας στήριξης (π.χ. εδραία θέση) Χαμήλωσε το κέντρο βάρους του σώματος Μη χρησιμοποιείς λείες επιφάνειες Δίδαξε την ασφαλή πτώση 13