Θεραπεύοντας την ψύχωση με αξιοπρέπεια Δημήτρης Κόντης Επιμελητής Α, Ψυχίατρος ΕΣΥ Ιατρείο Μελέτης Γνωστικής Λειτουργίας στην Ψύχωση & Κέντρο Ψυχικής Υγείας Αγίων Αναργύρων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Αθήνα 1
2
Θεματολογία ομιλίας Ορισμός: Τι είναι αξιοπρέπεια? Υγεία: Ο ρόλος της αξιοπρέπειας στη θεραπεία Ψυχική υγεία: η αξιοπρέπεια στην κλινική πράξη Ιδιαιτερότητες στη διάγνωση και στην αντιμετώπιση της ψύχωσης Η σημασία της αξιοπρέπειας στη θεραπεία της ψύχωσης 3
Τι είναι αξιοπρέπεια? Η αξιοπρέπεια αφορά στο πώς οι άνθρωποι αισθάνονται, σκέπτονται και συμπεριφέρονται σε σχέση με την αξία του εαυτού τους και των άλλων. Βασίζεται στο σεβασμό Αντίθετα της αξιοπρέπειας είναι η μικροπρέπεια και η ευτέλεια. Η αξιοπρέπεια είναι ένα γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί η προσωπικότητα του ατόμου. Το να θεραπεύεις κάποιον με αξιοπρέπεια= να τον αντιμετωπίζεις ως ένα άτομο που έχει αξία και να τον σέβεσαι. Η αξιοπρέπεια αφορά όσους έχουν ικανότητα λήψης αποφάσεων, αλλά και όσους δεν έχουν. 4
Αξιοπρέπεια Aξιοπρέπεια σημαίνει ποιότητα στις ανθρώπινες σχέσης και στην επικοινωνία. Όταν υπάρχει αξιοπρέπεια οι άνθρωποι αισθάνονται: Ότι τους σέβονται και τους υπολογίζουν Ασφάλεια Αυτοπεποίθηση Ότι ελέγχουν τη ζωή τους Μπορείς να σεβαστείς την αξιοπρέπεια του άλλου ανθρώπου όταν δεν σέβονται τη δική σου? 5
Αξιοπρέπεια και υγεία Στο χώρο της υγείας, η αξιοπρέπεια μπορεί να επηρεαστεί από: Φυσικό περιβάλλον Οργάνωση υπηρεσιών Συμπεριφορά προσωπικού Οι τρεις συντελεστές θεραπείας Ασθενής Θεραπευτής Περιβάλλον Ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ασθενούς (λήπτη υπηρεσιών υγείας) εξαρτάται, όπως και η θεραπεία, και από τους τρεις συντελεστές. 6
Αξιοπρέπεια και υγεία O λήπτης υπηρεσιών υγείας (λήπτης) πρέπει να είναι στο επίκεντρο της θεραπείας Ποια είναι τα θέλω και οι ανάγκες του? Η πληροφόρηση είναι αναγκαία. Ο τρόπος προσέγγισης του λήπτη πρέπει να είναι κατάλληλος. Όχι μόνο ο θεραπευόμενος, αλλά και ο επαγγελματίας υγείας πρέπει να είναι υπομονετικός. 7
Αξιοπρέπεια και υγεία Ο λήπτης δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται υποτιμιτικά. Οι λήπτες χρειάζεται να αισθάνονται ότι είναι σε ασφαλές περιβάλλον. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να αφήνονται στον πόνο, να απομονώνονται ή να εγκαταλείπονται. Σεβασμός στην ιδιωτική ζωή των ληπτών. Οι λήπτες πρέπει να ενισχύονται όταν βοηθούν τον εαυτό τους. 8
Αξιοπρέπεια και υγεία Σεβασμός στις θρησκευτικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις. Σεβασμός στην ηλικία. Σεβασμός κατά τη διάρκεια της θεραπεία.ς Οι άνθρωποι να ακούγονται. Απευθείας απάντηση στα αιτήματα των ληπτών. Εχεμύθεια σε όλες τις στιγμές. Ο ασθενής πρέπει να έχει δυνατότητα επιλογής και να ασκεί έλεγχο στη ζωή του και στις υπηρεσίες που λαμβάνει. 9
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Οι ενήλικες με προβλήματα ψυχικής υγείας ανήκουν σε μία από ομάδες που είναι από τις περισσότερο αποκλεισμένες κοινωνικά. Ο αυτοσεβασμός και η αυτοεκτίμηση είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας και της ευεξίας. Ο σεβασμός της ταυτότητας του ατόμου και η προστασία της αξιοπρέπειας ευνοούν την ανάρρωση. Λίγες μελέτες έχουν εξετάσει την αξιοπρέπεια στον χώρο της ψυχικής υγείας. Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία αποκτά ιδιαίτερη σημασία λόγω των προβλέψεων για αναγκαστική εξέταση και νοσηλεία. 10 Social Exclusion Unit 2004, Warner 2011, Jacobson 2009, Kogstad 2009, Warner 2011
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Οι λήπτες που εξυπηρετούνται από μονάδες ψυχικής υγείας είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν ότι το προσωπικό τους αντιμετωπίζει με σεβασμό και αξιοπρέπεια σε σχέση με όσους απευθύνονται στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας. Περιβαλλοντικά θέματα που μπορεί να απειλήσουν την αξιοπρέπεια σε μονάδες οξείας νοσηλείας είναι: συνωστισμός, μειωμένος αριθμός και ποιότητα προσωπικού, μικτά τμήματα, φτωχό ή μη καθαρό περιβάλλον. Ο ιδρυματισμός υπονομεύει την αξιοπρέπεια. Ipsos MORI 2005/06, Curtice and Exworthy 2010 11
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Ο σεβασμός είναι απαραίτητος. Αποφυγή ταμπέλας-στίγματος: Οι διαγνώσεις στην ψυχιατρική μπορεί να αναθεωρηθούν στην πορεία της νόσου, οπότε χρειάζεται επιφυλακτικότητα. Εξατομικευμένη θεραπεία και υποστήριξη: ανάγκες, φιλοδοξίες, προτιμήσεις. 12
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Καλή κλινική πρακτική στην προστασία των ατόμων: εστίαση στην πρόληψη και στην παροχή εξατομικευμένων απαντήσεων στην κακοποίηση. Προσέγγιση ανάρρωσης στην ψυχική υγεία: διατήρηση προσωπικής ταυτότητας και αυτοσεβασμού. Καλή επικοινωνία: εκπαίδευση επαγγελματιών ψυχικής υγείας, υποστήριξη ληπτών. 13
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Αντιμετώπιση διακρίσεων: ατομικές και κοινοτικές πρωτοβουλίες, εθνικά προγράμματα, πολιτική και νομοθεσία. Εμπλοκή ληπτών από εθνικές μειονότητες. Σεβασμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων: προστασία δικαιωμάτων όταν η ικανότητα λήψης απόφασης, η αυτονομία και η επιλογή περιορίζονται από το νόμο (πχ. Ακούσια νοσηλεία). Αντιμετώπιση τραύματος μετά από ακούσια νοσηλεία. 14
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Διατήρηση αυτονομίας, επιλογής, ελέγχου και ανεξαρτησίας: εκ των προτέρων επιθυμίες σε περίπτωση απώλειας ικανότητας λήψης αποφάσεων (άνοια). Βελτίωση ποιότητας φροντίδας στην ενδονοσοκομειακή νοσηλεία: ατομοκεντρική, ολοκληρωμένη, συνεχής φροντίδα, εύρος θεραπευτικών μέσων, χαλαρωτική και ασφαλής ατμόσφαιρα. Θετικό οργανωτικό ήθος: από τον επιστημονικά υπεύθυνο πρέπει αν ενθαρρύνεται η ατομοκεντρική θεραπεία και η μη ανοχή της κακοποίησης.
Η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία Εκπαίδευση, κλινική εποπτεία και υποστήριξη: ενθάρρυνση σεβασμού. Αντιμετώπιση περιβαλλοντικών κινδύνων για την αξιοπρέπεια Ατομικά δωμάτια, μπάνια Καθαριότητα χώρων Επάρκεια χώρων, χρόνου, προσωπικού 16
Που συναντούμε ψυχωτικά συμπτώματα; Ψυχικές διαταραχές Οφειλόμενες σε γενική ιατρική διαταραχή, άνοια Σχιζοφρένεια Βραχεία ψυχωτική διαταραχή Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή Διαταραχές διάθεσης (διπολική διαταραχή, ψυχωτική κατάθλιψη) Παραληρητική διαταραχή Διαταραχές προσωπικότητας Νοητική καθυστέρηση, αναπτυξιακές διαταραχές
Συμπτώματα σχιζοφρένειας Η σχιζοφρένεια είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με ποικίλες εκφράσεις. Τα συμπτώματά της διακρίνονται κυρίως σε: Θετικά: Παραληρητικές ιδέες, ακουστικές ψευδαισθήσεις, αποδιοργάνωση λόγου, διέγερση, καχυποψία, εχθρότητα. Αρνητικά: αμβλυμένο συναίσθημα, μείωση κοινωνικότητας, έλλειψη αυθορμητισμού στη συνομιλία. Οι ασθενείς εμφανίζουν και γνωστικά ελλείμματα: μειωμένη ταχύτητα σκέψης, διαταραχές μνήμης, διαταραχές προσοχής, δυσκολία επίλυσης προβλημάτων, μείωση κοινωνικής γνωσίας.
Η σημασία της αξιοπρέπειας στη θεραπεία της ψύχωσης Κοινωνική επανένταξη ασθενών Ενημέρωση, ψυχοεκπαίδευση Ενίσχυση θεραπευτικής σχέσης Αξιοπρέπεια Τήρηση της θεραπείας Αύξηση θεραπευτικού αποτελέσματος Ρεαλιστικές προσδοκίες από τη θεραπεία Μείωση στίγματος Ικανοποίηση από τη θεραπεία Αποφυγή επαγγελματικής εξουθένωσης επαγγελματιών ψυχικής υγείας 19
Φαρμακευτική θεραπεία ψύχωσης με αξιοπρέπεια Ενημέρωση του ασθενούς και συγκατάθεσή του για τις φαρμακευτικές επιλογές (αποτελεσματικότητα, παρενέργειες) Από κοινού λήψη απόφασης Αποφυγή, κατά το δυνατόν, της πολυφαρμακίας Τα αντιψυχωτικά αντιμετωπίζουν κυρίως τα θετικά συμπτώματα-άρα χρειάζονται και άλλες θεραπείες 20
Ψυχοκοινωνικές θεραπείες Ενημέρωση του λήπτη για τις διαθέσιμες επιλογές Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία Θεραπεία γνωστικής επανόρθωσης (Πρόγραμμα «Μελέτη») Εκπαίδευση στην κοινωνική γνωσία Εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες Υποστηριζόμενη εργασία 21
Αξιοπρέπεια και παραλήρημα Παραλήρημα: λανθασμένες πεποιθήσεις τις οποίες το άτομο εξακολουθεί να υποστηρίζει μολονότι δεν στηρίζονται σε τεκμήρια. Πολλές φορές το παραλήρημα είναι μια προσπάθεια διατήρησης της αξιοπρέπειας του ατόμου. Η σωστή θεραπευτική στάση απέναντι στον ασθενή με σχιζοφρένεια είναι η αποδοχή του και όχι η αντιμετώπισή του ως ατόμου που είναι ακατανόητο και διαφορετικό από το θεραπευτή. 22
Παράγοντες αξιοπρέπειας και αντιμετώπισή τους στην ψύχωση Συμπεριφορές Παράγοντας Προσωπικά όρια και χώρος Επικοινωνία με ασθενείς και προσωπικό Εχεμύθεια Αντιμετώπιση Οι ασθενείς-λήπτες νιώθουν σημαντικοί σε κάθε στιγμή. «Εξουδετερώνεται» το παραλήρημα. Τα προσωπικά όρια και ο χώρος του λήπτη προστατεύονται ενεργά από το προσωπικό. Μείωση καχυποψίας. Ανοικτή επικοινωνία με σεβασμό (όχι φωνές, όχι πίσω από την πλάτη). Μείωση καχυποψίας. Η αναζήτηση και η συνέντευξη με πληροφοριοδότη και η χορήγηση των πληροφοριών γίνεται μόνο με τη συγκατάθεση του λήπτη 23
Παράγοντες αξιοπρέπειας και αντιμετώπισή τους στην ψύχωση Παράγοντας Ιδιωτικότητα Ευκαιρίες εργασίας Θεραπεία Αντιμετώπιση Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει χώρος που σέβεται την ιδιωτικότητα με ασφάλεια. Σύγχρονες συνθήκες νοσηλείας και στέγασης. Πρόσβαση σε προστατευμένο περιβάλλον εργασίας. Ελεύθερη πρόσβαση στη θεραπεία ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης. 24
Εφαρμογή περιοριστικών μέτρων Εφαρμόζονται σε όλες τις χώρες και αποσκοπούν στην πρόληψη βίαιης συμπεριφοράς. Η εφαρμογή περιοριστικών μέτρων θα πρέπει να γίνεται αφού εξαντληθούν όλα τα άλλα μέσα αποκλιμάκωσης και παρόλα αυτά υπάρχει σοβαρός κίνδυνος. Φυσικός-μηχανικός κλινοστατισμός. Δεν είναι τιμωρία, δεν είναι θεραπεία. H ασφάλεια και η αξιοπρέπεια είναι προτεραιότητες. Αναγκαία η αυστηρή τήρηση πρωτοκόλλου. Κατσάνου Ν, Ιατρική υπηρεσία ΨΝΑ 2005, Επιτροπή Προστασίας Δικαιωμάτων ασθενών με ψυχικές διαταραχές 25 2008, ΝΙCE guidelines May 2015
Αντιμετώπιση ασθενούς με ψύχωση από το περιβάλλον του Εκπαίδευση, αυτοφροντίδα φροντιστών Μην ενοχοποιείς το άτομο ή την οικογένεια Μείωσε το στρες όχι κριτική, όχι υπερβολικές απαιτήσεις, δημιουργία υποστηρικτικού, ασφαλούς περιβάλλοντος Ενίσχυσε την ανεξαρτησία του ατόμου Ανίχνευσε σημάδια επικείμενης υποτροπής 26
Συμπτώματα σχιζοφρένειας Η σχιζοφρένεια είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με ποικίλες εκφράσεις. Τα συμπτώματά της διακρίνονται κυρίως σε: Θετικά: Παραληρητικές ιδέες, ακουστικές ψευδαισθήσεις, αποδιοργάνωση λόγου, διέγερση, καχυποψία, εχθρότητα. Αρνητικά: αμβλυμένο συναίσθημα, μείωση κοινωνικότητας, έλλειψη αυθορμητισμού στη συνομιλία. Οι ασθενείς εμφανίζουν και γνωστικά ελλείμματα: μειωμένη ταχύτητα σκέψης, διαταραχές μνήμης, διαταραχές προσοχής, δυσκολία επίλυσης προβλημάτων, μείωση κοινωνικής γνωσίας.
Τα αρνητικά και τα γνωστικά συμπτώματα δεν σημαίνουν «τεμπελιά» Η σχιζοφρένεια χαρακτηρίζεται από αρνητικά και γνωστικά συμπτώματα. Αυτά επηρεάζουν τη βούληση του ατόμου και την ικανότητά του να αναπτύσσει και να διατηρεί κοινωνικές σχέσεις ή να εργάζεται. Δεν πρέπει οι ασθενείς να αντιμετωπίζονται ως «τεμπέληδες». Τα γνωστικά συμπτώματα μπορούν να βελτιωθούν μέσω της γνωστικής αποκατάστασης. 28
Το πρόγραμμα γνωστικής αποκατάστασης «Μελέτη» Ολιστικό πρόγραμμα Ξεκινά με ένα εισαγωγικό μάθημα ψυχοεκπαίδευσης Αποτελείται από 40 συνεδρίες: 35 συνεδρίες εκπαίδευσης γνωστικών λειτουργιών 5 συνεδρίες εκπαίδευσης στην αυτογνωσία και την κοινωνική γνώση Συχνότητα συνεδριών 2-3 φορές/ εβδομάδα Διάρκεια συνεδρίας 45 έως 1 ώρα Συνολική διάρκεια προγράμματος περίπου 5 μήνες iatreiomeletis@gmail.com, Λ. Αθηνών 374, 2132054193 29
Συμπεριφορά απέναντι σε Καλύτερη στάση: Άκουσε! άτομα με ψύχωση Οι άνθρωποι αποκαλύπτουν πόσο χρειάζονται την υποστήριξη, την άρνηση ή τα λόγια. Άκουσε προσεκτικά: σημαίνει ότι σέβεσαι την ανθρώπινη υπόσταση του ατόμου. Η προσπάθεια να πειστεί το άτομο ότι το παραλήρημα δεν είναι αληθινό μπορεί να οδηγήσει σε πιο ακλόνητες ιδέες. Άκουσε τα συναισθήματα πίσω από τις ιδέες (φόβος, θυμός, αίσθημα έλλειψης βοήθειας). Αναγνώρισε απλά και καθαρά τα συναισθήματα του ατόμου με ψύχωση.
Το βάρος των λέξεων Ψυχικά ασθενής και όχι ψυχοπαθής Άτομο που πάσχει από σχιζοφρένεια και όχι σχιζοφρενής. Στην ψυχιατρική ορολογία δεν αναφέρεται πουθενά λέξη τρέλα. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο και όχι τρελοκομείο. Να μην χαρακτηρίζεις ποτέ το άτομο, αλλά μόνον την πράξη. Η ψύχωση κάνει το άτομο ιδιαίτερα ευαίσθητο στην κριτική. 31
Ο ρόλος των συλλόγων ασθενών ή των οικογενειών ασθενών Αποφυγή στίγματος και διακρίσεων. Διευκόλυνση της πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην εργασία, στις υπηρεσίες υγείας και σε αξιοπρεπή στέγαση. Υποστήριξη στην ανάπτυξη υποστηρικτικών δικτύων. Ενδυνάμωση ληπτών ώστε να έχουν επαρκή πληροφόρηση, ενημέρωση και επιλογή θεραπείας, ενημέρωση για τα δικαιώματά τους. Διεκδίκηση κοινωνικής συμμετοχής. Διεκδίκηση αξιοπρέπειας. Corrigan 2002, Meagher 1996 32
«Θα πεις άπιστε Θωμά: άδικα φωνάζεις, κανένας δεν ακούει! Κι εγώ σου λέω: Ποτέ μια φωνή δεν πάει χαμένη, θ ακούσουν. Πριν από το αυτί ήταν η φωνή με το φώναζε φώναζε γεννήθηκε το αυτί, δάσκαλε μου!» 33
Ευχαριστώ πολύ! iatreiomeletis@gmail.com 2132054193 34