ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. Διπλωματική εργασία. Θέμα:Νοητική υστέρηση και άσκηση

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Διπλωματική εργασία Θέμα:Νοητική υστέρηση και άσκηση Επιβλέπων καθηγητής:τσιμάρας Βασίλειος Φοιτήτρια:Σαγκινέτου Ελπίδα ΑΕΜ:15063 Θεσσαλονίκη 2012 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Περίληψη...3 Εισαγωγή...4 Νοητική υστέρηση...6 Αίτια νοητικής υστέρησης...7 Χαρακτηριστικά και κατηγορίες Ν.Υ....8 Προσαρμογές φυσικής αγωγής για άτομα με Ν.Υ....9 Σύνδρομο Down...12 Χαρακτηριστικά συνδρόμου Down στη Φυσική Αγωγή...12 Προσαρμογές φυσικής αγωγής για παιδιά με σύνδρομο Down...13 Φυσική κατάσταση και Ν.Υ....14 Άσκηση και Ν.Υ....15 Εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα...18 Αγώνες ατόμων με νοητική υστέρηση- Special Olympics...20 Ταξινόμηση αθλητών Special Olympics...20 Αθλήματα Special Olympics...21 Unified Sports...22 Βιβλιογραφία...23 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σκεπτικό της άθλησης των ατόμων με νοητική υστέρηση δεν διαφέρει από αυτό του τυπικού πληθυσμού. Βασίζεται στην αρχή ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν βασικές ανάγκες και επιθυμίες για φυσική, νοητική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η συστηματική άσκηση μειώνει αισθητά τον κίνδυνο πρόκλησης καρδιαγγειακών επεισοδίων, τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και πολλών άλλων προβλημάτων υγείας. Ανάλογα με το βαθμό της ΝΥ και γενικά του επιπέδου λειτουργικότητας του ατόμου μπορούν να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν προγράμματα με προσαρμογές βασισμένες στις ανάγκες, τις απαιτήσεις και τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου. Συγκεκριμένα, προγράμματα άσκησης μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση ή τη βελτίωση των επιπέδων φυσικής κατάστασης των ατόμων με ΝΥ, έτσι ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες για καλύτερη διαβίωση.. Επομένως, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η άσκηση των ατόμων με ΝΥ είναι απαραίτητη, καθώς η βελτίωση των φυσικών τους ικανοτήτων θα συμβάλλει στην καλύτερη ένταξη στο οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον και θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής αυτού του πληθυσμού. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει τη φυσική, ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) η υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». 'Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α. Το πώς ορίζεται βέβαια η υγεία και η ασθένεια ως κοινωνική αναπαράσταση ίσως να διαφέρει ανάλογα με τις πολιτιστικές διαφορές, τις ιδέες και πεποιθήσεις, την εκπαίδευση και την παιδεία αλλά και τις θρησκευτικές αντιλήψεις, καθώς και τις αντιλήψεις για το σώμα που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Είναι γνωστό ακόμα ότι ο τεράστιος αριθμός παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας ενός πληθυσμού βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με την κοινωνική αναπαράσταση που έχει ο πληθυσμός για την υγεία του. Παράγοντες γενετικοί, περιβαλλοντικοί, παράγοντες συνθηκών ζωής, παράγοντες σχετιζόμενοι με το σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας και παράγοντες εκπαίδευσης υγείας επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων αλλά και την κοινωνική αναπαράσταση του διπόλου υγείας- ασθένειας ( World Health Organication, 1946). Κάθε παρέκκλιση από την υγεία αποτελεί τη μειονεξία. Μειονεκτικό είναι το άτομο που δυσκολεύεται να προσαρμοσθεί και να ζήσει ομαλά στην κοινωνία λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης του και των συνθηκών που το περιβάλλουν. Είναι συνήθως ανεύθυνο για την κατάστασή του, ενώ συνυπεύθυνοι για τη δυσκολία προσαρμογής του στο σύνολο, μπορούν να θεωρηθούν όλοι οι υγιείς, αν δεν το βοηθήσουν να καταστεί ικανό να ζήσει με ίσους όρους ανάμεσά τους. Η γέννηση παιδιών με νέες συγγενείς ανωμαλίες προκαλούμενες από καινούριες γονιδιακές μεταλλάξεις, η συνύπαρξη με τη μειονεξία, σε αυξημένη συχνότητα νοσημάτων, οι αναπηρίες που προκύπτουν από τον τρόπο ζωής στις προηγμένες κοινωνίες, ανοίγουν δρόμους και ορίζοντες στις βιολογικές επιστήμες. Τα τελευταία 25-30 χρόνια, η Φυσική Αγωγή με βήματα στην αρχή και άλματα στη συνέχεια, μέσα από εξατομικευμένα και προσαρμοσμένα προγράμματα άσκησης για χρόνιες μειονεξίες και χρόνια νοσήματα, έχει προστεθεί ως ουσιώδους σημασίας, στις μεθόδους αποκατάστασης (Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, Ν., 2004). Με τον όρο Ειδική Φυσική Αγωγή αναφέρεται το γνωστικό πεδίο όπου τροποποιημένα και προσαρμοσμένα, εφαρμόζεται η άσκηση και η άθληση σε άτομα με αναπηρίες (Γιαγκουδάκη, 2010-11). Η ειδική φυσική αγωγή δεν διαφέρει ως προς το σκοπό και τους επιμέρους στόχους της από τη φυσική αγωγή, στοχεύοντας στην ψυχοκινητική ανάπτυξη του ατόμου μέσα από κινητικές εμπειρίες, από τη συμμετοχή του στην άσκηση, οδηγώντας το προς την αυτοπραγμάτωση. 4

Σκοπός της κοινωνίας είναι η δημιουργία ενός ατόμου που υιοθετεί έναν υγιή και ενεργό τρόπο ζωής και έχει αναπτύξει στο έπακρο τις δυνατότητές του, προσφέροντας στον εαυτό του και στους γύρω του (Κοκαρίδας, 2010). Ένα ποσοστό 8-10% των παιδιών σχολικής ηλικίας χρειάζεται ειδική αγωγή. Το 80% από αυτά τα παιδιά ανήκουν στις εξής περιπτώσεις: διαταραχές ομιλίας, δυσκολίες μάθησης, ελαφρά ή μέτρια νοητική υστέρηση (ΝΥ) και συναισθηματικές διαταραχές. Τα παιδιά με ΝΥ σχεδόν κατά κανόνα παρουσιάζουν καθυστέρηση ή δυσκολίες και στον κινητικό τομέα. Το 90% από αυτά ανήκει στην ελαφρά και μέτρια ΝΥ και μπορούν ως προς τη φυσική αγωγή να φοιτούν σε κανονική τάξη. Τα παιδιά με ΝΥ δεν είναι εκπαιδεύσιμα, φοιτούν σε ειδικό σχολείο ή ίδρυμα ανάλογα με τη σωματική τους κατάσταση και εκπαιδεύονται μόνο για να γίνουν ασκήσιμοι (Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, 2004). Oι κινητικές δραστηριότητες των ατόμων είναι περιορισμένες. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην καθαυτή μειονεξία, όπως, στην κακή υγεία που συχνά συνοδεύει τη μειονεξία και καθηλώνει το άτομο στο σπίτι ή στο νοσοκομείο, στη χαμηλή νοημοσύνη και το μικρό ενδιαφέρον του παιδιού για κίνηση. Ακόμη, στην ελλιπή παροχή ειδικής φυσικής αγωγής, στις μειωμένες απαιτήσεις από το άτομο με αναπηρία, καθώς και στις εσφαλμένες πεποιθήσεις πολλών γονέων ή εκπαιδευτικών ότι η άσκηση έχει δυσμενή επίπτωση σε ορισμένες κατηγορίες παιδιών με ιδιαιτερότητες. Η μειωμένη κινητικότητα έχει δυσμενή επίδραση στη σωματική υγεία των μειονεκτικών ατόμων, επιδεινώνει τις ήδη υπάρχουσες αναπηρίες οδηγώντας σε μόνιμες παραμορφώσεις, προκαλεί παχυσαρκία λόγω ακινησίας ή και ψυχογενούς βουλιμίας, οδηγεί σε περιορισμό της κοινωνικής δραστηριότητας με αποτέλεσμα απομόνωση στο σπίτι και εξάρτηση από το περιβάλλον. Όλα αυτά προκαλούν τεράστια ψυχολογικά προβλήματα που αλλοιώνουν την προσωπικότητα του ατόμου και εμποδίζουν την προσαρμογή του στο περιβάλλον. Για την καλή φυσική κατάσταση των μειονεκτικών ατόμων απαιτείται φυσική αγωγή και κατάλληλη, ισορροπημένη διατροφή (Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, 2004). 5

ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Η νοητική υστέρηση είναι η κάτω του μέσου όρου γενική νοητική λειτουργία που έχει την αρχή της κατά το στάδιο ανάπτυξης του ατόμου, συνυπάρχει με διαταραχές συμπεριφοράς και προσαρμογής στο περιβάλλον και έχει δυσμενή επίδραση στην εκπαίδευση και την ένταξη του ατόμου στην κοινωνία. Τα αίτια της νοητικής υστέρησης είναι πολλά και μπορεί να είναι προγεννητικά (π.χ. χρωμοσωμικές ανωμαλίες όπως σύνδρομο Down, ενδομήτριες λοιμώξεις, χρήση φαρμάκων χωρίς έγκριση, ακτινοβολία ή τραυματισμός εγκύου), περιγεννητικά (π.χ. προωρότητα, τραύμα κατά τον τοκετό, έλλειψη οξυγόνου από υποξία κ.ά) και μεταγεννητικά (π.χ. λοιμώξεις κεντρικού νευρικού συστήματος, τραύμα εγκεφάλου, βαριά υποθρεψία) (Κοκαρίδας, 2010). 6

ΑΙΤΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣΗΣ Α. Μη οργανικά- Περιβαλλοντικά 1. Κοινωνικά- Εκπαιδευτικά- Οικονομικά 2. Συναισθηματικές διαταραχές Β. Οργανικά 1. Προγεννητικά Χρωμοσωμικές ανωμαλίες Βλάβες Κ.Ν.Σ. από ανωμαλίες κατά τη διάπλαση Ενδομήτριες λοιμώξεις Τερατογόνα (θαλιδομίδη, αμινοπτερίνη κλπ.) Δυσλειτουργία πλακούντα Τοξιναιμία κατά την κύηση Διάφορα (ακτινοβολία ή κάκωση εγκύου, υποθρεψία, οργανική νόσος, συναισθηματικές διαταραχές εγκύου) 2. Περιγεννητικά Προωρότητα και επιπλοκές Μικρό βάρος νεογνού για την ηλικία κύησης Υποξία Τραύμα κατά τον τοκετό Μηνιγγίτιδα Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια 3.Μεταγεννητικά Λοιμώξεις Κ.Ν.Σ. (μηνιγγοεγκεφαλίτιδες) Εγκεφαλική κάκωση, ακτινοβολία εγκεφάλου Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια Δηλητηριάσεις (π.χ. μόλυβδος) Σπασμοί Βαριά υποθρεψία Προϊούσες εγκεφαλοπάθειες (Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, 2004) 7

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Ν.Υ. Κοινά χαρακτηριστικά που συνοδεύονται από ΝΥ αφορούν την μικρή περίμετρο της κεφαλής, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ή το μεγάλο κεφάλι, όπως στο παιδί με υδροκεφαλισμό, τις συγγενείς καρδιαγγειακές παθήσεις, την εκδήλωση σπασμών και την ύπαρξη συγγενών ανωμαλιών. Η νοητική υστέρηση σύμφωνα με το Δείκτη Νοημοσύνης, κατατάσσεται σε: οριακή, με IQ 68-83, ελαφρά, με IQ 52-67, μέτρια, με IQ 36-51, σοβαρή, με IQ 20-35, και βαθιά, με IQ <20. Πρόσφατα, η παραπάνω κατηγοριοποίηση άλλαξε και η νοητική υστέρηση διακρίνεται σε δύο επίπεδα, στην ελαφρά και τη σοβαρή με το Δείκτη Νοημοσύνης που ορίζει τη νοητική υστέρηση να καθορίζεται κάτω του 70 (AAMD, 1992). Παράλληλα τα παιδιά με οριακή νοημοσύνη αντιμετωπίζονται, πλέον, περισσότερο ως παιδιά με δυσκολίες κατά την εκπαίδευση και λιγότερο ως άτομα με ΝΥ. Αναφορικά με την εκπαιδευτική τους ταξινόμηση τα άτομα με ΝΥ μπορούν να ταξινομηθούν σε εκπαιδεύσιμα, ασκήσιμα και εξαρτημένα (Κοκαρίδας, 2010). Εκπαιδευτική Ταξινόμηση Ν.Υ. Δείκτης Νοημοσύνης Εκπαιδεύσιμα 55-70 Ασκήσιμα 40-55 Εξαρτημένα <40 (Κοκαρίδας, 2010) Πέρα από την εκπαιδευτική τους ταξινόμηση, γενικά τα παιδιά με ΝΥ αργούν περισσότερο να αντιδράσουν σε εξωτερικά ερεθίσματα, να καταλάβουν κατευθύνσεις, να ακολουθήσουν οδηγίες και να εξάγουν συμπεράσματα. Η πρόοδος τους είναι πιο αργή και η επιτυχία στο σχολείο τους διαφεύγει. Η μειωμένη κινητική τους ανάπτυξη και η χαμηλή φυσική κατάσταση οφείλεται, συχνά, στην έλλειψη ευκαιριών για συμμετοχή σε κινητικές δραστηριότητες, που με τη σειρά της οδηγεί σε τάσεις παχυσαρκίας. Αποτέλεσμα είναι τα παιδιά με ΝΥ να εκδηλώνουν τα εξής χαρακτηριστικά: Μειωμένα επίπεδα μυικής δύναμης. Χαμηλή αερόβια ικανότητα. Προβλήματα νευρομυικής συναρμογής. Πρόβλημα αυτοεικόνας και αντίληψης του σώματος. Ατελή κινητικά πρότυπα (βάδισμα, τρέξιμο, αναπηδήσεις, σύλληψη, λάκτισμα, ρίψεις). Έλλειψη συντονισμού (ματιού-χεριού, ματιού- ποδιού). Μειωμένη ικανότητα ισορροπίας. 8

Η βελτίωση των κινητικών τους ικανοτήτων αποτελεί στόχο που πρέπει να υλοποιηθεί από τον καθηγητή φυσικής αγωγής, μέσα από μία ποσοτική διδασκαλία και καθοδήγηση που θα οδηγήσει στη μεγιστοποίηση της απόδοσής τους (Κοκαρίδας, 2010). ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ Ν.Υ. Οι κυριότερες προσαρμογές που μπορούν να γίνουν στο μάθημα της φυσικής αγωγής για την επιτυχή συμμετοχή του μαθητή με ΝΥ είναι οι εξής: Προσαρμογές Περιβάλλοντος Διαμόρφωση ενός καθαρού και ασφαλούς χώρου άθλησης. Με τα αντικείμενα που δεν χρησιμοποιούνται να τοποθετούνται στην άκρη σε συγκεκριμένο χώρο. Με την εκμάθηση των ορίων και της γραμμής του χώρου. Με κοντινή επιτήρηση καθ' όλη τη διάρκεια του μαθήματος. Με περιορισμό της μειωμένης προσοχής του ασκούμενου παιδιού, μέσα από τη χρησιμοποίηση αντικειμένων μεγάλων σε μέγεθος ή με έντονα χρώματα, με το ξάφνιασμα του ατόμου, την εισαγωγή νέων ασκήσεων, το κάλεσμα του ασκούμενου με το όνομα του, τη διατήρηση της οπτικής επαφής και το άγγιγμα. Ενίσχυση των ερεθισμάτων διδισκαλίας, με: Έντονο χρώμα σε συγκεκριμένο υλικό, μέσα σε ένα ουδέτερο περιβάλλον μάθησης. Σμίκρυνση του χώρου και προσαρμογή του υλικού, όποτε είναι απαραίτητο, για την επιτυχή εκτέλεση των ασκήσεων. Χρησιμοποίηση του ήχου. Τοποθέτηση καθρεφτών στους τοίχους για αύξηση της συγκέντρωσης των ασκουμένων με μειωμένη προσοχή. 9

Προσαρμογές Ασκήσεων Οι ασκήσεις που επιλέγονται πρέπει: Να προάγουν περισσότερο τη συμμετοχή και λιγότερο την απόδοση. Να είναι παιγνιώδους μορφής, δίνοντας έμφαση στη διασκέδαση, την ψυχαγωγία και την επίτευξη αισθήματος επιτυχίας. Να βοηθούν τον ασκούμενο να κατανοήσει το σώμα του και να αποκτήσει την αίσθηση προσανατολισμού μέσα στο χώρο. Να λειτουργούν μέσα στο παρόν επίπεδο ικανοτήτων του ασκούμενου, προχωρώντας σταδιακά από τις απλές στις πιο σύνθετες. Να δίνουν έμφαση στις θεμελιώδεις δεξιότητες σταθεροποίησης, μετακίνησης και χειρισμού και τη βελτίωση της γενικότερης κινητικής και φυσικής κατάστασης. Να είναι απλές ως προς τους κανονισμούς. Να περιέχουν κοινά σημεία μεταξύ τους, αφού ληφθεί υπ' όψιν από τον καθηγητή φυσικής αγωγής ότι τα κοινά στοιχεία μεταξύ των ασκήσεων διευκολύνουν τη μάθηση. Να χαρακτηρίζονται από ποικιλία, ιδιαίτερα απαραίτητη σε περιπτώσεις ατόμων με μικρή διάρκεια προσοχής. 10

Προσαρμογές Διδασκαλίας Σύντομες οδηγίες. Απλές λέξεις, όπως ''πάνω'', ''κάτω'', ''κλότσησε'', μπορούν να υποκαταστήσουν ολόκληρες προτάσεις. Κατάλληλος τόνος φωνής, ανάλογα με τη δραστηριότητα (π.χ. υψηλός τόνος φωνής για τις έντονες δραστηριότητες και χαμηλός τόνος φωνής για την επαναφορά του παιδιού στην ηρεμία). Προσαρμογή διδασκαλίας, με εκμάθηση μιας δεξιότητας, τη φορά, και, όποτε είναι απαραίτητο, χωρισμός της δεξιότητας σε μικρότερα μέρη για την καλύτερη κατανόησή της. Συχνή επίδειξη-επανάληψη των ασκήσεων, για να αντιμετωπιστεί η αργή μάθηση που χαρακτηρίζει το παιδί με Ν.Υ. Κιναισθητική καθοδήγηση του μαθητή και παροχή βοήθειας, ανάλογα με τις ανάγκες του. Συνεχής ενθάρρυνση. Ο μαθητής πρέπει να ενθαρρύνεται συνεχώς, για να νιώθει την επιτυχία της προσπάθειας του. Η καλή συμπεριφορά πρέπει να επαινείται και η κακή συμπεριφορά να αγνοείται. Παροχή χρόνου στο μαθητή να αντιδράσει στα ερεθίσματα που δέχεται για την εκτέλεση μίας άσκησης, με παράλληλη διατήρηση της οπτικής επαφής με το μαθητή για μερικά δευτερόλεπτα μετά την επίδειξη εκτέλεσης κάθε άσκησης. Ανατροφοδότηση μετά το πέρας κάθε άσκησης, με ερωτήσεις προς το μαθητή ως προς τη διαδικασία και ως προς το αποτέλεσμα, για την ενίσχυση της βραχύχρονης μνήμης. Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, με την επιλογή ασκήσεων με συνασκούμενο ή τη συμμετοχή εθελοντών κατά τη διάρκεια του μαθήματος. (Κοκαρίδας, 2010) 11

ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN Ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται να γίνει στα άτομα με σύνδρομο Down (DS) το οποίο οφείλεται σε χρωμοσωμική ανωμαλία και στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορά την ύπαρξη υπεράριθμου χρωμοσώματος 21, με ακόλουθη την ύπαρξη μωσαικισμού και τη μετάθεση τμήματος του χρωμοσώματος 21 σε άλλο χρωμόσωμα. Η χρωμοσωμική ανωμαλία έχει σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη ορισμένων φυσικών χαρακτηριστικών που είναι ευρέως γνωστά και διαφοροποιούν το άτομο με σύνδρομο Down από τον υπόλοιπο πληθυσμό των ατόμων με νοητική υστέρηση. Πέρα από τα φυσικά χαρακτηριστικά, είναι σημαντικό ο καθηγητής φυσικής αγωγής να γνωρίζει ότι τα παιδιά με σύνδρομο Down παρουσιάζουν και άλλα χαρακτηριστικά που συνδέονται άμεσα με τις πρόσθετες προσαρμογές που χρειάζεται να γίνουν στο μάθημα της φυσικής αγωγής. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ DOWN ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: Μυική υποτονία και υπερεκτατικότητα των αρθρώσεων, σε σύγκριση με άτομα με ΝΥ χωρίς DS. Καθυστέρηση στην αρχική εκδήλωση των κινητικών δεξιοτήτων, όπως είναι η βάδιση, εξαιτίας της μυικής υποτονίας που επηρεάζει το παιχνίδι, μέσω του οποίου το παιδί μαθαίνει και εξερευνεί το περιβάλλον του, που καθιστά πολύ σημαντική την πρώιμη παρέμβαση. Χαμηλότερη κινητική απόδοση σε σύγκριση με άλλα άτομα με ΝΥ χωρίς DS. Χαμηλότερα επίπεδα μυικής δύναμης, σε σύγκριση με άλλους ασκούμενους με νοητική ΝΥ και, ιδιαίτερα, στα κάτω άκρα. Αυξημένος χρόνος αντίδρασης των ατόμων με DS σε εξωτερικά ερεθίσματα, σε σύγκριση με άλλα άτομα με ΝΥ χωρίς DS. Ασυμπτωματικό εξάρθρημα της ατλαντοαξονικής άρθρωσης σε ποσοστό 12-20% των περιπτώσεων. Πλατυποδία, εξαιτίας της υπερεκτατικότητας των αρθρώσεων, που επηρεάζει, κυρίως, την άρθρωση του άκρου ποδός. Αριστεροχειρία σε υψηλότερο ποσοστό ατόμων με DS σε σύγκριση με άλλα άτομα με ΝY χωρίς DS που περιορίζει την ικανότητα των ασκούμενων με DS να μιμηθούν δραστηριότητες δεξιόχειρων ασκουμένων. Ασυμμετρία δύναμης, με την αριστερή πλευρά να είναι, συνήθως, δυνατότερη από τη δεξιά. Κοιλιακοί μύες που προεξέχουν όπως ενός μικρού παιδιού, με το 90% των παιδιών με DS 12

σε μικρή ηλικία να έχει κήλη ομφάλιου λώρου, η οποία, συνήθως, διορθώνεται μόνη της. Ανεπαρκής ισορροπία που ''φράζει'' την εκμάθηση κινητικών δραστηριοτήτων. Πλεονέκτημα σε δραστηριότητες που απαιτούν ευλυγισία και ρυθμό. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN Ως συνέπεια των παραπάνω, πρόσθετες προσαρμογές που μπορούν να γίνουν στο μάθημα της φυσικής αγωγής για το παιδί με σύνδρομο Down είναι: Πρόσθετες Προσαρμογές Για Τα Παιδιά Με Σύνδρομο Down Συνδυασμός γυμναστικής με μουσική, δραστηριότητα που είναι ιδιαίτερα αγαπητή, προάγει τη βελτίωση της αερόβιας ικανότητας και βοηθάει την κινητική μάθηση και πρακτική. Επιλογή ασκήσεων που συμβάλλουν στη συμμετοχή των μεγάλων μυικών ομάδων για την αντιμετώπιση της μυικής υποτονίας που χαρακτηρίζει τα παιδιά με DS και στη βελτίωση της φυσικής τους κατάστασης. Έμφαση σε ασκήσεις ισορροπίας, ικανότητα στην οποία τα παιδιά με DS υστερούν περισσότερο συγκριτικά με παιδιά με ΝΥ χωρίς DS. Επιλογή ασκήσεων μυικής ενδυνάμωσης, ιδιαίτερα των κάτω άκρων, όπου τα παιδιά με DS υπολείπονται, σε σύγκριση με άλλα παιδιά με NY χωρίς DS. Επιλογή ασκήσεων που απαιτούν διαδοχική ανύψωση των ποδιών για την αντιμετώπιση της πλατυποδίας παρουσιάζουν πολλά παιδιά με DS. Προσεκτική επιλογή των ασκήσεων για την ενδυνάμωση των κοιλιακών μυών. Παροχή επιπλέον χρόνου στον ασκούμενο να αντιδράσει στα εξωτερικά ερεθίσματα, δεδομένου ότι ο χρόνος αντίδρασης των παιδιών με DS είναι πιο αργός, σε σύγκριση με άλλα παιδιά με ΝΥ χωρίς DS. Αποφυγή ασκήσεων ευλυγισίας και άλλων ασκήσεων (π.χ. κυβίστηση) σε περιπτώσεις ασκούμενων με DS με εξάρθρημα της ατλαντοαξονικής άρθρωσης. (Κοκαρίδας, 2010) Τα παιδιά με ΝΥ, με και χωρίς σύνδρομο Down, μπορούν να μάθουν, έστω και με βραδύτερους ρυθμούς, σε σύγκριση με τα παιδιά ίδιας χρονολογικής ηλικίας του τυπικού πληθυσμού. Για παιδιά με ελαφριά και μέτρια ΝΥ, το μάθημα φυσικής αγωγής καλό είναι να 13

στοχεύει περισσότερο στη βελτίωση των αδρών και λεπτών κινητικών δεξιοτήτων και των βασικών δεξιοτήτων σταθεροποίησης, μετακίνησης και χειρισμού, στη βελτίωση της γενικότερης φυσικής και κινητικής κατάστασης, με σταθερό και προοδευτικό τρόπο, την προαγωγή περισσότερο της συμμετοχής και λιγότερο της απόδοσης μέσα από το παιχνίδι, τη διασκέδαση, τη ψυχαγωγία και την επίτευξη αισθήματος επιτυχίας του μαθητή. Για παιδιά με σοβαρή ΝΥ, το μάθημα καλό είναι να στοχεύει περισσότερο στη διδασκαλία εκμάθησης ικανοτήτων αυτοεξυπηρέτησης και χειρισμού αντικειμένων, την επιλογή δραστηριοτήτων που έχουν πολλές πιθανότητες να διεξαχθούν στο σπίτι, το σχολείο και γενικότερα στην κοινωνία που προάγουν την αυτοεπάρκεια, την κοινωνικοποίηση και την επικοινωνία, τη διδασκαλία του παιδιού να χρησιμοποιεί στον ελεύθερο χρόνο τις ικανότητες που απέκτησε στο μάθημα της φυσικής αγωγής, τη διασκέδαση και τη ψυχαγωγία. ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Τα άτομα με ΝΥ έχουν ανάγκη από άσκηση καθώς τα επίπεδα φυσικής κατάστασης τους είναι συνήθως χαμηλά (Kittredge και συν. 1994; Pitteti & Tan, 1991) και ο ρυθμός ελάττωσης των φυσικών τους ικανοτήτων αρκετά γρήγορος (Pitteti & Campbell, 1991). Οι καταστάσεις αυτές είναι αποτελέσματα κυρίως της φυσικής αδυναμίας και δυσκολίας των ατόμων αυτών να συμμετέχουν στην άσκηση σε συνδυασμό με την καθυστέρηση της φυσικής ανάπτυξης τους (Brown, 1968, Rarick, 1973 ), την έλλειψη κινήτρων και τις λιγότερες ευκαιρίες για συμμετοχή σε άσκηση (Pitteti & Tan, 1991, Schurer και συν. 1985). Επακόλουθο είναι ότι η των έλλειψη άσκησης ατόμων με ΝΥ επιδρά αρνητικά στην επαγγελματική αποκατάσταση και απόδοση των ατόμων αυτών (Williams, 1978). Επίσης παρατηρείται υψηλότερος δείκτης μάζας σώματος σε άτομα με ΝΥ σε σχέση με συνομηλίκους τους, καθώς επίσης και χαμηλότερη οστική πυκνότητα ( Jacqueline Centerab, Helen Beangea & McElduffac, 1998). Αυτό οφείλεται στην έλλειψη άσκησης, στην χαμηλότερη ικανότητα άσκησης και στην μειωμένη αερόβια αντοχή που έχουν σαν αποτέλεσμα την παχυσαρκία και κινδύνους στην υγεία (Pitteti, Yarmer &Fernhall, 2012). Με τη συστηματική άσκηση παρατηρείται σημαντική αύξηση της VO2max, του όγκου παλμού, του μέγιστου πνευμονικού αερισμού, του μέγιστου χρόνου άσκησης καθώς επίσης και της ευελιξίας. Επιπλέον, παρατηρείται σημαντική βελτίωση της αερόβιας ικανότητας (Croce & Ronald, 1990), μεγάλες προσαρμογές στο μυικό σύστημα και στην καρδιαγγειακή αντοχή, μέτριες προσαρμογές στην μυική δύναμη και πολύ μικρότερες στην ευλυγισία (Chanias, Reid & Hoover, 2012). Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η άσκηση είναι απαραίτητη στα άτομα με ΝΥ, ο συνδυασμός της οποίας όμως θα προκύπτει ύστερα από την εκτίμηση της φυσικής κατάστασης των ατόμων 14

αυτών. Η εκτίμηση αυτή επιτυγχάνεται με δοκιμασίες πεδίου και εργαστηριακές δοκιμασίες όπου η εξοικείωση των ατόμων με ΝΥ με το εργαστήριο, ο επαρκής χρόνος εξάσκησης, η εξασφάλιση της ασφαλούς συμμετοχής αυτών, καθώς και η δημιουργία ενός κατάλληλου πρωτοκόλλου και ενός περιβάλλοντος συνεργασίας αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη σωστή λειτουργία αυτών. Κατά τη διάρκεια των δοκιμασιών αυτών εκτιμούνται η καρδιοαναπνευστική ικανότητα, η μυική δύναμη, η μυική αντοχή, η κινητικότητα των αρθρώσεων και η δυναμική ισορροπία των συμμετεχόντων μέσα από εξειδικευμένα τεστ (Fernhall & Tymeson, 1987). ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Η συνεχής άσκηση βοηθάει τη λειτουργία του σώματος (Astrand, 1987), ενώ η αποφυγή της μπορεί να προκαλέσει καρδιαγγειακά επεισόδια και να παρουσιάσει παχυσαρκία, ένα αρκετά συνηθισμένο γνώρισμα των ατόμων με ΝΥ (Corbin & Lindsey, 1985). Με τακτική άσκηση, οι παράγοντες πρόκλησης των καρδιαγγειακών προβλημάτων αλλά και της οστεοπόρωσης μπορούν να μεταβληθούν ωφέλιμα (Compton και συν. 1989). Επιπλέον, η γήρανση επηρεάζει περισσότερο τα άτομα με ΝΥ δυσκολεύοντας τα να εκτελούν ακόμα και απλές ασκήσεις, καθώς και πολλές καθημερινές δραστηριότητες μετά τα 50 έτη (Fernhall, 1993). Συγκεκριμένα προγράμματα με βάρη, αντιστάσεις αλλά και πλειομετρικές ασκήσεις μπορούν να βελτιώσουν τη φυσική ικανότητα, τη μυική δύναμη και μυική αντοχή των ατόμων με ΝΥ. Σχετικά με τη μυική δύναμη, ενδεικτικά οι ασκήσεις θα πρέπει να επαναλαμβάνονται δύο φορές τη βδομάδα από ένα σετ για κάθε άσκηση όπου θα ασκούνται και οι αγωνιστές και οι ανταγωνιστές μυς της άρθρωσης (Tσιμάρας 2011). Οι ασκήσεις διάτασης θα πρέπει να εκτελούνται στην αρχή και στο τέλος κάθε προγράμματος, να είναι συγκεκριμένης διάρκειας και στατικές έτσι ώστε να έχουν οφέλη στην κίνηση, στις αρθρώσεις και στους μυς (Αuxter & Pyfer, 1989). Η συμβολή του ΚΦΑ στα οφέλη της άσκησης είναι καθοριστική,καθώς είναι υπεύθυνος για την παροχή κατάλληλων κινητικών εμπειριών στα άτομα με ΝΥ και τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος δράσης (Stein, 1977). Το ποσοστό ατόμων με σοβαρή και βαθιά ΝΥ δεν είναι μεγάλο. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν συνήθως κινητικά και αισθητηριακά προβλήματα, έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής και επομένως δεν μπορούν να ζήσουν ανεξάρτητα (Switzky και συν. 1982). Γι' αυτό το λόγο πολλά από αυτά βρίσκονται σε ιδρύματα και ασκούνται με απλές δραστηριότητες στο έδαφος και το νερό (Tσιμάρας 2011). Η κολύμβηση αποτελεί μέσο ιδανικής άσκησης και ταυτόχρονα θεραπείας για τα άτομα 15

αυτά. Η εκμάθηση της κολύμβησης συνίσταται όχι μόνο για λόγους υγείας αλλά κυρίως γιατί αποτελεί κινητικό βίωμα που δίνει τη δυνατότητα στα άτομα για παιχνίδι και για ενίσχυση της ψυχικής ισορροπίας. Εκτός των άλλων η κολύμβηση προσφέρει ιδανικά ερεθίσματα για την αύξηση του γνωστικού, κινητικού και κοινωνικού επιπέδου. Τα επιτυχή βιώματα που δέχεται το άτομο με Ν.Υ. ελαχιστοποιούν τους αρχικούς δισταγμούς και τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να προκύψουν. Στην κολύμβηση λόγω της συμμετοχής του μυικού και συνδεσμικού συστήματος και με την επίδραση του κρύου ερεθίσματος του νερού, της άνωσης και της πυκνότητας το σώμα χαλαρώνει και δυναμώνει σε ρυθμική εναλλαγή με αποτέλεσμα ευνοϊκής επίδρασης στην καρδιά, στο αναπνευστικό και κυκλοφορικό σύστημα και γενικά βελτίωση της φυσικής κατάστασης. Η αυτοπεποίθηση και η ψυχική ευχαρίστηση βελτιώνεται καθώς αυξάνεται η παρακίνηση που λαμβάνει το άτομο θέτοντας μεγαλύτερες απαιτήσεις από τον εαυτό του (Innenmoser, 1985). Το παιχνίδι διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στα άτομα με ΝΥ, καθώς συμβάλλει στη κοινωνικοποίηση τους. Επιπλέον, τα άτομα με σοβαρή ΝΥ μπορούν να συμμετέχουν σε ατομικά αθλήματα, χωρίς όμως να είναι εύκολο να μπορούν να γνωρίζουν τους κανονισμούς και τις στρατηγικές για μη προσαρμοσμένα αθλήματα (Winnick, 1995). Οι στρατηγικές άσκησης για τα άτομα με ΝΥ πρέπει να εξασφαλίζουν: 1. Χρησιμοποίηση σύντομων οδηγιών (περισσότερη επίδειξη και σωματική βοήθεια). 2. Απλοποίηση των κανόνων (διευκολύνει την αντίληψη και την ενθάρρυνση). 3. Προσαρμογές των δραστηριοτήτων (μειωμένη ταχύτητα εκτέλεσης της δεξιότητας και ελάττωση της απαιτούμενης πίεσης για την επιτυχή εκτέλεση της δεξιότητας). 4. Ένα συνεχές πρόγραμμα άσκησης και αθλητικών δραστηριοτήτων που να απαιτούν περισσότερο την αδρή παρά τη λεπτή κινητικότητα, καθώς μπορεί να προετοιμάσει το άτομο με ΝΥ να κινείται με άνεση και να χρησιμοποιεί αυτές τις δεξιότητες και αργότερα στη ζωή του. 5. Άθληση υπό μορφή παιγνιδιού. 6. Εφαρμογή στρατηγικών παρακίνησης (μεγάλη υποστήριξη, εξωτερική παρακίνηση και παροχή υλικών κινήτρων όπως κινηματογράφος, θέατρο, χυμοί κλπ). (Τσιμάρας, 2011) Γενικά υπάρχουν τρεις κλίμακες ταξινόμησης, με βάση τη χρονολογική ηλικία, σχετικά με την άσκηση των ατόμων με ΝΥ (Τσιμάρας 2011): 1. Νηπιακή- Προσχολική ηλικία (0-6έτη) Περιλαμβάνονται δραστηριότητες που αφορούν την ικανότητα ισορροπίας, τη γνώση του σώματος και τον προσανατολισμό στο χώρο και είναι απαραίτητες για την εκτέλεση περισσότερο σύνθετων δεξιοτήτων και παιχνιδιών όπως είναι το λάκτισμα, η ρίψη και η σύλληψη της μπάλας ή άλλων αντικειμένων. 16

2. Παιδική- Προεφηβική ηλικία (7-13έτη) Εκμάθηση δραστηριοτήτων μέσω της συμμετοχής σε δομημένα προγράμματα άσκησης, η πρόοδος των οποίων βασίζεται σε δεξιότητες που αποκτήθηκαν κατά την προσχολική ηλικία. 3. Εφηβεία-Ενηλικίωση (14-21έτη) Καθοδήγηση του ατόμου κατά τη διάρκεια εφαρμογής των δραστηριοτήτων στο κοινωνικό περιβάλλον. Δραστηριότητες που έχουν επιλεχθεί από το άτομο για να συμμετάσχει και είναι διαθέσιμες στο περιβάλλον που κινείται. Προσαρμογή δεξιοτήτων στη μέτρια νοητική υστέρηση ΧΗ Δραστηριότητες παιδιών Δραστηριότητες παιδιών ΝΗ (χρόνια) με ΝΗ=ΧΗ με μέτρια ΝΚ (χρόνια) 4-8 Τρέξιμο και πήδημα Μαθαίνουν να τρέχουν 2-4 με ευχέρεια κατά τη Ισορροπούν στο ένα πόδι διάρκεια παιχνιδιού Απλές δραστηριότητες Ομαδικά παιχνίδια με καθοδήγηση καθοδηγούμενα 8-12 Σπορ με πέταγμα- Τρέξιμο και πήδημα 4-6 άρπαγμα μπάλας Έναρξη συνεργασίας Συναγωνιστικά παιχνίδια και κοινωνικοποίησης Συμμόρφωση με κανόνες 12-17 Αθλήματα απαιτήσεων Προσαρμοσμένα αθλήματα 6-8 Υψηλές επιδόσεις Καλύτερη επίδοση σε ατομικά με μπάλα και ρακέτα αθλήματα (κολύμπι, μπόουλινγκ) Πετά και αρπάζει μπάλα αλλά δύσκολα παίρνει μέρος σε συναγωνιστικά αθλήματα >17 Ικανότητα να ενεργεί Κοινωνικοποιείται >10 ανεξάρτητα, σε άθλημα και Ομαδικά προσαρμοσμένα ομάδα της αρεσκείας του προγράμματα ΧΗ: χρονολογική ηλικία, ΝΗ: νοητική ηλικία ( Auxter & Pyfer, 1989) 17

Συμπερασματικά, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα άτομα με ΝΥ, με και χωρίς σύνδρομο Down θα πρέπει να συμμετέχουν σε ημερήσια βάση σε άσκηση, καθώς τα οφέλη είναι πολλά και ποικίλα. Με την άθληση, το άτομο με ΝΥ βελτιώνει τη γνώση γύρω από το σώμα του, την ευλυγισία και την κινητικότητα των μελών του, τη μυική ισχύ, τη στατική και δυναμική ισορροπία του σώματος, τη συνεργασία και το συντονισμό ματιού-χεριού, αυξάνει την ταχύτητα των κινήσεων και την αντοχή, προάγει τη σωματική του υγεία και προφυλάσσεται από ορισμένες παθήσεις. Προάγει την αυτογνωσία και αυτοπεποίθησή του, αυξάνει τις κοινωνικές γνωριμίες και σχέσεις και βελτιώνει τις νοητικές του ικανότητες. Οι ίδιες κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες οδηγούν τα άτομα με φυσιολογική ανάπτυξη και τα άτομα με αναπηρίες στην άθληση. Οι ανάγκες αυτές είναι: η αναγνώριση του ''εγώ'', η επιτυχία, η ικανοποίηση, η χαρά, ο συναγωνισμός, ο έλεγχος της τύχης, η επιθυμία για τελετές, οι κοινωνικές σχέσεις και το σπουδαιότερο η αποδοχή. ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΕΠ) στηρίζεται στον καθορισμό του αναπτυξιακού επιπέδου. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε σε ποιό επίπεδο βρίσκεται η αδρή κινητικότητα, οι λεπτές κινήσεις και δεξιότητες καθώς και το νοητικό επίπεδο και η προσωπικότητα του παιδιού, παράγοντες που επιδρούν στη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και διαγράφουν περισσότερες πιθανότητες βελτίωσης του ατόμου. Ο καθηγητής φυσικής αγωγής πρέπει να είναι ενήμερος των δεξιοτήτων που πρέπει να εκτελούνται στις διάφορες ''ηλικίες κλειδιά'' και ιδιαίτερα των κινητικών δεξιοτήτων. 'Οταν εκτιμάται το αναπτυξιακό επίπεδο δεν καταγράφεται μόνο η αναπτυξιακή ηλικία στην οποία αντιστοιχεί το άτομο (π.χ. το άτομο είναι 12χρονών και οι δεξιότητες του αντιστοιχούν σε παιδί 8χρονών), αλλά και τα κριτήρια με τα οποία έγινε η κατάταξη στο αναπτυξιακό επίπεδο. Ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο κατατάσσεται το άτομο η εκπαίδευση προχωρά στο αμέσως επόμενο στάδιο και προγραμματίζονται οι άμεσοι και απώτεροι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν. 18

Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΠΠ) Ονοματεπώνυμο Ημερομηνία γέννησης Ημερομηνία έναρξης ΕΕΠ Βάρος σώματος Μήκος σώματος Περίμετρος κεφαλής Πάθηση Σύντομο ιατρικό ιστορικό Αισθητηριακές βλάβες Ιατρική εξέταση Προβλήματα υγείας που προκύπτουν κατά την άσκηση Επίπεδο νοημοσύνης Αναπτυξιακή ηλικία: α. Κινητικότητας, αδρής, λεπτής β. Προσωπικότητας γ. Συμπεριφοράς Κριτήρια με τα οποία καθορίσθηκε το αναπτυξιακό επίπεδο Ειδικό τεστ αξιολόγησης, λεπτομερής καταγραφή δεξιοτήτων Στόχοι: α)άμεσοι (π.χ. σε 1μήνα) β)απώτεροι (στο τέλος του εκπαιδευτικού έτους) Αθλήματα στα οποία θα ασκηθεί Άλλες προσφερόμενες υπηρεσίες: Ακαδημαϊκή μόρφωση Φυσικοθεραπεία Εργασιοθεραπεία Λογοθεραπεία Ψυχολογική υποστήριξη (Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, 2004) 19

AΓΩΝΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ- SPECIAL OLYMPICS Τα Special Οlympics είναι ένας παγκόσμιος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που σκοπό έχει να προσφέρει, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, δυνατότητες προπονήσεις και συμμετοχής σε αγώνες, σε παιδιά και νέους με διανοητική αναπηρία, σε ένα φάσμα ολυμπιακών αθλημάτων. Ταυτόχρονα τους δίνουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν σωματικά, νοητικά, κοινωνικά και πνευματικά, μοιραζόμενα τη χαρά που ο αθλητισμός προσφέρει, με τους φίλους, τους γονείς, τους εθελοντές και υποστηρικτές τους, σε ένα περιβάλλον σεβασμού και απόδοσης. Τα Special Olympics ιδρύθηκαν το 1968, δίνοντας μορφή στο όραμα της ιδρύτριας τους, Eunice Kennedy Shriver ( 1921-2009), η οποία αφιέρωσε τη ζωή της στο να διδάξει ολόκληρο τον κόσμο, ότι καμία σωματική ή νοητική αναπηρία δεν μπορεί να κάμψει τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος. Από τους πρώτους Διεθνείς Θερινούς Αγώνες Special Olympics στο Illinois των Η.Π.Α. το 1968 μέχρι σήμερα, τα Special Olympics έχουν εξελιχθεί σε ένα Παγκόσμιο κίνημα -αναγνωρισμένο επίσημα από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (1988) που παρέχει την ευκαιρία σε 3,1 εκατομμύρια ανθρώπους με νοητική αναπηρία από 185 χώρες του κόσμου, κυρίως μέσω του αθλητισμού, να ενισχύουν την αυτοεκτίμησή τους, να ανακαλύπτουν τις ξεχωριστές τους ικανότητες και με τους τρόπους αυτούς να αποτελούν ενεργά και χρήσιμα μέλη των κοινοτήτων τους (Special Olympics Ελλάς, 2011). TΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ SPECIAL OLYMPICS Στους αγώνες των Special Olympics δεν εφαρμόζεται ιατρική ή λειτουργική ταξινόμηση, αλλά η αποκαλούμενη κατηγοριοποίηση (Divisioning). Η κατάταξη σε κατηγορίες γίνεται σύμφωνα με την ηλικία (ατομικά αθλήματα, 8-11, 12-15, 16-21, 22-29, 30+, ομαδικά αθλήματα 15 και κάτω, 16-21, 22+ έτη), το φύλο και το επίπεδο ικανοτήτων. Σε κάθε κατηγορία δεν πρέπει να συμμετέχουν λιγότεροι/ες από τρεις αθλητές/τριες ή ομάδες και όχι περισσότεροι/ες από οκτώ. Στα ατομικά αθλήματα, προβλέπεται ότι η διαφορά μεταξύ των αθλητών δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10-15%. Σε ορισμένες περιπτώσεις για να αποφευχθεί η ύπαρξη κατηγορίας με έναν μόνο αθλητή, το όριο αυτό μπορεί να αυξηθεί περισσότερο. Στα ομαδικά αθλήματα, η κατηγοριοποίηση βασίζεται στην εφαρμογή δοκιμαστικών γύρων πριν από την επίσημη έναρξη του αθλήματος για την εκτίμηση των ικανοτήτων των αθλητών διαμέσου της παρακολούθησης με τη βοήθεια κάμερας. Ο κανονισμός 15% αναφέρει ότι η απόδοση ενός αθλητή δεν πρέπει να υπερβαίνει αυτό το ποσοστό μεταξύ των προσπαθειών του δοκιμαστικού γύρου και της επίσημης συμμετοχής στο 20

άθλημα. ( Special Olympics International, 2011) ΑΘΛΗΜΑΤΑ SPECIAL OLYMPICS ( Special Olympics, 2002, Special Olympics International, 2011) Καλαθοσφαίριση Πετοσφαίριση Πετοσφαίριση Άμμου Στίβος Αντιπτέριση Αντισφαίριση Επιτραπέζια αντισφαίριση Χειροσφαίριση Softball Ιστιοπλοΐα Άρση βαρών Γυμναστική Ιππασία Ποδηλασία Bocce Bowling Γκολφ Πατινάζ επί Δαπέδου Καγιάκινγκ Κολύμβηση Τζούντο Floor Hockey Ελεύθερη κατάβαση Σκι σε ανώμαλο δρόμο Πατινάζ ταχύτητας Καλλιτεχνικό πατινάζ Snowboarding Snowsheeing 21

UNIFIED SPORTS Τα Unified Sports είναι προγράμματα που φέρνουν σε επαφή αθλητές των Special Olympics με αθλητές χωρίς νοητική αναπηρία δημιουργώντας αθλητικές ομάδες που στόχο έχουν την προπόνηση και τους αγώνες. Σε κάθε ομάδα: Συμμετέχει ίσος αριθμός αθλητών Special Olympics και αθλητών χωρίς νοητική αναπηρία. Όλοι οι αθλητές ανήκουν στην ίδια ηλικιακά ομάδα. Όλοι οι αθλητές είναι στο ίδο αθλητικό επίπεδο. Τα Unified Program στοχεύουν: Στη βελτίωση της αθλητικής επίδοσης. Σε αγωνιστικές εμπειρίες. Σε εκπαιδευτική εμπειρία. Σε προσωπική ανάπτυξη. Σε ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας. Σε ισοτιμία και ευκαιρίες. Σε ουσιαστική κοινωνική ένταξη. Σε συμμετοχή της οικογένειας. ( Special Olympics Ελλάς, 2011) 22

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αstrand, P. (1987) Exercise physiology and its role in dicase prevention and rehabilition, Archives of physical and medical rehabilitation, 68, 305-309. 2. Auxter, D. & Pyfer, J. (1989) Principles and methods of adapted physical education and recreation. (6 th ed.). Times Mirror/ Mosby Coll Publishers, St. Louis. 3. Brantley, D. (1988) Understanding mental retardation: A guide for social workers. Springfield, IL: Charles C. Thomas. 4. Brown, J. (1968) Ratio of physical development as a factor in performance of retarded boys on physical fitness. Training School Bulletin, 65, 7-11. 5. Centerab J., Beangea H. & McElduffac A. (1998) People With Mental Retardation Have an Increased Prevalence of Osteoporosis: A Population Study.American Journal on Mental Retardation, 103(1), 19-28 6..Compton, D.M., Eisenman, P.A. & Henderson, H. (1989) Exercise and fitness for persons with disabilities. Sports Medicine, 7, 150-162. 7. Corbin, B. & Lindsey, R. (1985) Concepts of physical fitness, W.C. Brown, Dubuque, lowa. 8. Croce, RV. (1990) Effects of exercise and diet on body composition and cardiovascular fitness in adults with severe mental retardation,education & Training in Mental Retardation, 25(2), Jun, 176-187. 9. Εmerson, E. (2005) Journal of Intellectual Disability Research, 49(2) issue 2, 134-143. 10. Fernhall, B. (1993) Physical fitness and exercise training of individuals with mental retardation. Medicine and Science in Sports and Exercise, 25, 442-450. 11. Fernhall, B. & Tymeson, G. (1987) Graded exercise testing of mentally retarded adults: study of feasibility. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, University of Illinois. 12. Kittredge, G., Rimmer, J. & Looney, M. (1994) Validation of the Rockport Fitness Walking Test for adults with mental retardation. Medicine and Science in Sports and Exercise, 26, 95-102. 13. Lewis L. & Fragala-Pinkham, M A. MS, PT, (2005) Effects of Aerobic Conditioning and Strength Training on a Child with Down Syndrome: A Case Study. Pediatric Physical Therapy, 17(1), 30-36. 14. Μental retardation, (1994), 31, 218-220. 15. Pitetti, K.H., & Campell, K.D. (1991) Mentally retarded individuals- a population at risk? Medicine and Science in Sports and Exercise, 23, 586-593. 16. Pitetti, K.H., Rimmer, J., & Fernhall, B. (1993) Physical fitness and adults with mental 23

retardation: an overview of current research and future directions. Sports Medicine, 16, 23-56. 17. Pitetti, K.H., & Tan, D.M. (1991) Effects of a minimally supervised exercise for mentally retarded adults. Medicine and Science in Sports and Exercise, 23, 594-601. 18. Pitetti KH., Yarmer DA & Fernhall B., (2012) Cardiovascular Fitness and Body Composition of Youth With and Without Mental Retardation, APAQ, 18(2), 127-141. 19. Pommering, TL.; Brose, JA.; Randolph, Murray, F. et al. PsycINFO Database Record (c), (2012 ), Effects of an aerobic exercise program on community-based adults with mental retardation. 20. Rarick, G.G. (1973) Motor performance of mentally retarded. In: G.L. Rarick (ed.). Physical Activity. Human growth and development. New York: Academie Press. 21. Sailors, M., &Berg, K. (1987) Comparison of responses to weight training in pubescent boys and man. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 27, 30-37. 22. Simpson, S., (1989) The effects of participation in physical fitness: A comparative study. Journal of visual Impairment and Blindness, 82, 237-239. 23. Special Olympics International. (1992) Official Special Olympics sports rules. (1992-1995 rev. ed.). Washington, DC: Joseph P. Kennedy Foundation. 24. Special Olympics International. (2002) Special Olympics sports skills guides. Washington, D.C. 25. Special Olympics (2011) Special Olympics young athletes- οδηγός δραστηριοτήτων- Be A Fan of Fun, Athens, Greece. 26. Stein, J.U. (1977) Physical education, recreation and sports fro special populations. Education and Training of the Mentally Retarded, 12, 4-13. 27. Switzky, H., Haywood, H. & Rotatori, A. (1982) Who are the severely and profoundly mentally retarded? Education and Training of the Mentally Retarted, 17, 268-272. 28. Williams, H. (1978) Effects of physical education for the visually impaired. Unpublished Doctoral Dissertation. 29. Winnick, J.P. & Short, F.X. (1985). Physical fitness testing of the disabled: Project Unique. Champaign, IL: Human Kinetics. 30. Αγγελοπούλου- Σακαντάμη, Ν. (2004) Ειδική Αγωγή, Αναπτυξιακές διαταραχές και χρόνιες μειονεξίες, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. 31. Γιαγκουδάκη, Φ. (2010-2011) Σημειώσεις Ειδικής Φυσικής Αγωγής Ορθοσωματικής Γυμναστικής, Έκδοση τμήμα εκδόσεων ΑΠΘ. 32. Κοκαρίδας, Δ. (2010) Άσκηση και Αναπηρία: Εξατομίκευση, προσαρμογές και προοπτικές 24

ένταξης, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη. 33. Σιδηροπούλου, Μ. (2009-2010) Ειδική φυσική αγωγή και θεραπευτική γυμναστική, Έκδοση τμήμα εκδόσεων ΑΠΘ. 34. Tσιμάρας, Β. (2011), Σημειώσεις προσαρμοσμένης φυσικής δραστηιότητας II, Θεσσαλονίκη. 25