ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Το φαρμακείο στο St John Hospital στην Brugge του Βελγίου Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού Βέρα Μίου Γιάννης Κουής Γιαννούλα Αγγελοπούλου Τάκης Αγγελόπουλος Άντρη Παστελλίδου Ζήνα Κάνθερ Η Συντακτική Επιτροπή του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διατηρεί το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ή να περικόβει κατά την κρίση της οποιοδήποτε χειρόγραφο. Ενυπόγραφα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα και τη γνώμη της Συντακτικής Επιτροπής και δημοσιεύονται χωρίς γλωσσική επιμέλεια. Ανυπόγραφες παρουσιάσεις είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς. Το Copyright των ενυπογράφων άρθρων ανήκει στους συγγραφείς. Διοικητικό Συμβούλιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Βέρα Μίου: Πρόεδρος Γιαννούλα Αγγελοπούλου: Αντιπρόεδρος Νίκος Χ' Χαραλάμπους: Γραμματέας Δέσποινα Αθανασιάδου: Ταμίας Κύπρος Καΐμης: Μέλος Γιάννης Κουής: Μέλος Ελιάνα Στυλιανού: Μέλος Ταχ. Θυρ. 25163, 1307 Λευκωσία Τηλ: 22-518531 ή 22-426900 Τηλεομοιότυπο: 22-315301, 22-495159 Διανέμεται δωρεάν σε όλους τους φαρμακοποιούς της Κύπρου Διεκπεραίωση γραφικών & στοιχειοθεσία: Microtype Designs, Καστοριάς 12, 1055 Λευκωσία - Κύπρος. Τηλ. 22-757638, Fax. 22-458271 e-mail: alecs@spidernet.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία KAILAS PRINTERS & LITHOGRAPHERS LTD ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2002 - ΤΕΥΧΟΣ 11

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TA EN OIKΩ... 3 Χρονικό του Αριστοτέλη... 3 Επιστημονικές και άλλες δραστηριότητες των Φαρμακοποιών... 6 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ... 9 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...12 Life-Style drugs...12 Aids-Θεραπευτικές δυνατότητες και προοπτικές...21 Αντιμετώπιση των κοινών βακτηριακών λοιμώξεων... 30 Οξυγονοθεραπεία... 40 Τι πρέπει να γνωρίζει κάποιος για τον καρκίνο του μαστού... 47 Ο ρόλος των αιμοπεταλίων στα καρδιαγγεικά νοσήματα... 49 ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ... 54 Χλωραμφενικόλη και βασιλικός πολτός... 54 Φαρμακευτικά βότανα...61 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ... 64 Ανάπτυξη της Οπτικής εμπορικότητας... 64 ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ... 73 Γιαννάκης Χριστοδουλίδης... 73 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ... 76 ΧΟΡΗΓΟΙ... 80 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2002 - ΤΕΥΧΟΣ 11

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Χρονικό του Αριστοτέλη Βέρα Μίου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Κλείνοντας το χρονικό του «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ» στο προηγούμενο τεύχος ευχήθηκα καλό ταξίδι σ όλα τα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου μας που θα ταξίδευαν για τη Θεσσαλονίκη. Πράγματι είχαμε καλό ταξίδι όσοι ακολουθήσαμε τον «Αριστοτέλη» σ αυτό το προσκύνημα-ταξίδι στη Νύμφη του Θερμαϊκού την πόλη της νιότης μας. Το Σάββατο όλοι ξυπνήσαμε πολύ νωρίς. Κανείς δεν ήθελε να χάνει χρόνο. Τσιμισκή, Αριστοτέλους, Αγίας Σοφίας, Εγνατίας, Μητροπόλεως. Γνώριμοι δρόμοι, παλιά στέκια, παντού θύμισες και συγκίνηση. Δεν χορταίναμε να περπατάμε ακόμα και μέσα στη βροχή που μας συνόδευε το μεσημεράκι Η συμμετοχή των μελών και των φίλων του Συλλόγου μας ήταν μεγάλη. Ο ενθουσιασμός ακόμα μεγαλύτερος. Η εκδρομή πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 23 Μαρτίου μέχρι τη 1 η Απριλίου. Αργά το βράδυ της Παρασκευής το αεροδρόμιο της Λάρνακας γέμισε με χαρούμενες φωνές, αγκαλιάσματα και συγκίνηση μιας παρέας φαρμακοποιών με τις οικογένειες και τους φίλους τους. Κάτι δεν ταίριαζε με τις ηλικίες των ανθρώπων αυτών. Δεν έμοιαζαν με κουρασμένους ανθρώπους γεμάτους με τις σκοτούρες της καθημερινότητας. Πιο πολύ έμοιαζαν με φοιτητές που επέστρεφαν στις σπουδές τους μετά από ολιγοήμερες διακοπές στο νησί. Οι ρυτίδες και οι έγνοιες είχαν σβηστεί από τα πρόσωπα. Στα μάτια όλων αναγνώριζες εκείνη τη σπίθα της πρώτης μας νιότης. Ο χρόνος είχε σταματήσει για μας Επιστρέφαμε στην πόλη όπου μεστώσαμε, στην πόλη που μας αγκάλιασε σαν δεύτερη μάνα. Μετά από τη δίωρη πτήση, φθάσαμε στη Θεσσαλονίκη. Βέβαια δεν ήταν η πρώτη φορά που πηγαίναμε μετά τις σπουδές μας, αλλά έτσι σαν μια παρέα τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Τα μάτια βουρκωμένα, τραγούδια στο λεωφορείο, αστεία και γέλια, θέλαμε να ζήσουμε την κάθε στιγμή. Φτάσαμε πολύ αργά στο υπέροχο ξενοδοχείο Mediterranean Palace, αλλά κανείς δεν είχε διάθεση για ύπνο. Τα Λαδάδικα, ακριβώς απέναντι από το ξενοδοχείο, ήταν σκέτη πρόκληση Βέρα Μίου Το βράδυ όλοι έτοιμοι για βόλτα και δείπνο στα Κάστρα. Η θέα από ψηλά είναι μαγευτική. Αν και στα μέρη αυτά είχαμε πάει πολλές φορές εντούτοις εξακολουθεί ακόμα να μας συναρπάζει. Στα πόδια μας η Θεσσαλονίκη το βράδυ φωτισμένη μοιάζει μαγική, βγαλμένη λες από πίνακα. Εδώ το Πανεπιστήμιο εκεί ο Λευκός Πύργος Τα φώτα που τρεμοπαίζουν σαν να μας καλωσορίζουν Μετά από το δείπνο πήγαμε στο Μύλο εκεί που ξέρει η Θεσσαλονίκη να διασκεδάζει κι ακούσαμε Πορτοκάλογλου και Τσαλιγοπούλου. Ήταν υπέροχοι. Την Κυριακή το πρωί ξεναγήσαμε τους φίλους του Αριστοτέλη στα αξιοθέατα της πόλης καταλήγοντας στη Νέα Κρήνη για ψάρι. Μαζί μας είχαμε τον κον Κουρουνάκη με τη σύζυγό του, τον κο Σουλελέ και δύο συνεργάτες του κου Κουρουνάκη. Η Νέα Κρήνη μας θύμισε παλιές καλές εποχές. Το απόγευμα όλη η παρέα ανεβήκαμε στο Πανόραμα για καφέ και φυσικά τρίγωνο το χαρακτηριστικό γλυκό του Πανοράματος. Εκεί μας περίμεναν ο κος Γ. Μανουσάκης καθηγητής της Ανοργάνου Χημείας του Α.Π.Θ. και πολύ καλός φίλος του Συλλόγου μας, μαζί με τη σύζυγό του, οι οποίοι κάλεσαν και φιλοξένησαν τα μέλη του Δ.Σ. του «Αριστοτέλη» στο σπίτι τους. Οι φίλαθλοι της παρέας βέβαια, δεν παρέλειψαν να παρακολουθήσουν τον αγώνα στην Τούμπα

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω μεταξύ ΠΑΟΚ και Παναθηναϊκού. Το βράδυ όμως, όλοι έτοιμοι για τα Λαδάδικα. Εκεί πραγματικά διασκεδάσαμε αφού κανείς δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος από τις πενιές της ορχήστρας. Το ζεϊμπέκικο άναψε στην πίστα. Το κρασί έρεε άφθονο. Ξημερώνει η Δευτέρα 1 η Απριλίου. Το βράδυ φεύγουμε. Πρέπει να σταματήσουμε το χρόνο Έχουμε πολλά να προλάβουμε ψώνια, επισκέψεις και φυσικά προσκύνημα στο Πανεπιστήμιο. Το Χημείο και η Φυσικομαθηματική Σχολή δεσπόζουν στην είσοδο της Πανεπιστημιούπολης. Οι αναμνήσεις αμέτρητες. Τα βήματα τυφλά μας οδηγούν στα παλιά λημέρια. Στη Φαρμακευτική Σχολή συναντήθηκαμε με τους καθηγητές και τους βοηθούς τους, με τους οποίους κατά καιρούς συνεργαζόμαστε για τις διαλέξεις και το περιοδικό. Ο χρόνος όμως μας πιέζει. Η ώρα της αναχώρησης πλησιάζει. Κανένας δε θέλει να τελειώσει το όνειρο. Όμως η κόρνα του λεωφορείου μας επαναφέρει στην πραγματικότητα. Το Δ.Σ. του Συλλόγου θα πρέπει να αποφασίσει πού και πότε θα γίνει το επόμενο ταξίδι του «ΑΡΙ- ΣΤΟΤΕΛΗ». Το έχουμε πει πολλές φορές πως παραμένουμε πιστοί στις υποσχέσεις μας. Πρωταρχικό μας μέλημα είναι η συνεχής επιστημονική ενημέρωση των φαρμακοποιών. Γι αυτό στις 26 Μαΐου 2002 πραγματοποιήθηκε η 5 η Επιστημονική Ημερίδα του Συλλόγου μας. Καλεσμένοι μας ομιλητές ήταν δύο καταξιωμένοι καθηγητές του Α.Π.Θ. Ο αν. καθηγητής της Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής κος Γιώργος Καρακιουλάκης ο οποίος παρουσίασε το θέμα Drugs for life style: Φάρμακα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, φοβίας, στυτικών δυσλειτουργιών, υπερτρίχωσης και ερυθρίασης του προσώπου. Η δεύτερη καλεσμένη μας ήταν η σύζυγος του κύριου Καρακιουλάκη, η λέκτορας της Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κα Ελένη Παπακωνσταντίνου η οποία μίλησε για το AIDS: Σύγχρονες θεραπευτικές δυνατότητες και προοπτικές. Προφυλάξεις στην καθημερινή πράξη για τον Φαρμακοποιό. Η 5 η Επιστημονική Ημερίδα έγινε στην αίθουσα εκδηλώσεων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (Κύπρου) στο κτίριο Διοίκησης της Τράπεζας στη Λεωφόρο Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ΙΙΙ στη Λευκωσία. Η αίθουσα παραχωρήθηκε αφιλοκερδώς από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (Κύπρου) γι αυτό θα θέλαμε και μέσω του περιοδικού μας να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας προς τους υπευθύνους της αίθουσας εκδηλώσεων, που με την ευγενή τους προσφορά συνέβαλαν στο να πετύχει για μια ακόμη φορά, το Δ.Σ. του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ τους υψηλούς του στόχους. Όπως και οι προηγούμενες ημερίδες έτσι και αυτή, θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθούν χωρίς την έμπρακτη συμπαράσταση της εταιρείας MUΝDIPHARMA LTD που για πέμπτη συνεχή χρονιά ήταν ο χορηγός της όλης εκδήλωσης. Θερμές ευχαριστίες στους διευθυντές και το προσωπικό της MUNDIPHARMA LTD για την πολύτιμη συνεισφορά τους.

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Στις 26 Φεβρουαρίου 1995 ιδρύθηκε ο Σύλλογος «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ». Εμπνευστής και νονά του Συλλόγου μας ήταν η κα Λένια Ιωαννίδου. Το όραμά της για ένα σύλλογο φαρμακοποιών αποφοίτων του Α.Π.Θ. έπαιρνε επιτέλους σάρκα και οστά. Η ίδρυση του «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ» οφείλεται στο ανήσυχο της πνεύμα, το ενδιαφέρον της για την επιστήμη μας αλλά και στην αγάπη της για μας, τους φαρμακοποιούς της Θεσσαλονίκης που νομίζω ότι μας νιώθει σαν δεύτερη οικογένειά της. Στην εποχή του ατομικισμού, ένας άνθρωπος με όραμα και μεράκι για τη δουλειά του αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Κερδίσαμε τόσα πολλά: Συνεχής επιστημονική ενημέρωση και αναβάθμιση του κλάδου αλλά και επαφή με τους ανθρώπους που μοιραστήκαμε τα όνειρα της νιότης μας. Εκδηλώσεις, εκδρομές, ημερίδες Μια καταξιωμένη επιστήμονας, ένας πνευματικός και καλλιεργημένος άνθρωπος με την ανιδιοτελή της προσφορά θέλησε και κατάφερε, οι απόφοιτοι φαρμακοποιοί του ΑΠΘ να μην χάσουν επαφή. Εργαστήκαμε όλοι σκληρά στα επτά αυτά χρόνια, μα η Λένια ήταν η ψυχή του Συλλόγου. Αστείρευτη πηγή ιδεών, με φαντασία, σκληρή δουλειά και πολλή διάθεση κατάφερε να εμπνεύσει κι εμάς, να μας εμφυσήσει τον ενθουσιασμό της. Είμαστε περήφανοι για το Σύλλογό μας και νιώθουμε τυχεροί που είχαμε τη Λένια πρόεδρό μας. Σαν βόμβα έπεσε όμως η ανακοίνωσή της για αποχώρηση από την προεδρία. Στην τελευταία γενική συνέλευση του Συλλόγου η κα Ιωαννίδου μας ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αποχωρήσει από την προεδρία του Συλλόγου λόγω άλλων ειλημμένων υποχρεώσεών της. Παρά τις πιέσεις μας δεν καταφέραμε να τη μεταπείσουμε. Η σκυτάλη για συνέχιση του δύσκολου έργου της παραδόθηκε σε εμένα. Της υπόσχομαι πως θα κάνω ότι μπορώ για να ανταποκριθώ στο έργο της προεδρίας του Συλλόγου. Είναι καλή δασκάλα και έμαθα πολλά απ αυτήν. Και είμαι σίγουρη ότι μπορώ να στηρίζομαι σε αυτήν και να τη συμβουλεύομαι. Παράλληλα όμως είμαι σίγουρη ότι θα έχω και την αμέριστη συμπαράσταση του υπόλοιπου Δ.Σ. αλλά και των απλών μελών του «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ». Σ αυτό το σημείο με μεγάλη χαρά σας ανακοινώνω ότι το Δ.Σ. με ομόφωνη απόφασή του ανακήρυξε την κα Λένια Ιωαννίδου επίτιμη πρόεδρο του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. Η Ετήσια Γενική Συνέλευση του Συλλόγου μας, έγινε την Τετάρτη 3 Ιουλίου στο ξενοδοχείο Κλεοπάτρα. Αφού η πρόεδρος παρουσίασε τα πεπραγμένα του απερχόμενου Δ.Σ. και τα ταμιακά, ακολούθησαν οι αρχαιρεσίες για την εκλογή του νέου Δ.Σ. το οποίο έχει την πιο κάτω σύνθεση: Βέρα Μίου Πρόεδρος, Γιαννούλα Αγγελοπούλου Αντιπρόεδρος, Νίκος Χ Χαραλάμπους Γραμματέας, Δέσποινα Αθανασιάδου Ταμίας, Γιάννης Κουής, Κύπρος Καΐμης και Ελιάνα Στυλιανού Μέλη. Η εξελεγκτική επιτροπή απαρτίζεται από τα μέλη: Τάκη Αγγελόπουλο και Χαράλαμπο Κέκκο. Καλή δουλειά και καλό χειμώνα!!

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Επιστημονικές και άλλες δραστηριότητες των φαρμακοποιών Γιαννούλα Αγγελοπούλου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Αγαπητοί Συνάδελφοι, Καλώς ορίσαμε όλοι πίσω στα φαρμακεία μας μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Ελπίζω και εύχομαι να είστε όλοι ανανεωμένοι και ξεκούραστοι. Τώρα στα καθ ημάς. Έγιναν αρκετές εκδηλώσεις για μας τους φαρμακοποιούς από την τελευταία έκδοση του περιοδικού μας τον Απρίλιο. Θα αναφερθώ σ αυτές κατά χρονολογική σειρά. Η Φαρμακευτική Οργάνωση Κύπρου διοργάνωσε εκδηλώσεις και παρουσίασε τα συμπληρώματα διατροφής Centrum & Caltrate. Για μεν τους Λευκωσιάτες και Λαρνακείς στις 3 Μαρτίου στο ξενοδοχείο Hilton, για δε τους Λεμεσιανούς και Πάφιους στις 27 Μαρτίου στο ξενοδοχείο Le Meridien. Ομιλητής ο Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών κος Νίκος Μ. Σιταράς. Η εταιρεία Παπαέλληνας & ΣΙΑ Λτδ διοργάνωσε δύο σεμινάρια για τα προϊόντα ROC, με ομιλήτρια τη Δρ. Mirela Munteanu στη Λευκωσία στις 4 Απριλίου στο ξενοδοχείο Holiday Inn, και στις 6 Απριλίου στο ξενοδοχείο Amathus. Hilton στη Λευκωσία παρουσίασε το πρωτοποριακό σκεύασμα επείγουσας αντισύλληψης Nοrlevo. Ομιλήτρια η υπεύθυνη προϊόντος της εταιρείας Π.Ν. Γερολυμάτος Α.Ε.Β.Ε. κα Όλγα Ντάσιου με θέμα: «Φυσιολογία Γεννητικού Κύκλου Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το χάπι της επόμενης μέρας». Η ίδια εκδήλωση έγινε στη Λεμεσό στο ξενοδοχείο Holiday Inn στις 12 Απριλίου. Στις 17 Απριλίου έγινε στην Πάφο στο ξενοδοχείο Aloe και στις 24 Απριλίου στη Λάρνακα στο ξενοδοχείο Palm Beach με ομιλητή το βιολόγο κο Μάριο Πουλλικά. Οι εταιρείες F. Hoffmann La Roche Ltd και Γ.Α. Σταμάτης & ΣΙΑ Λτδ διοργάνωσαν διαλέξεις για το ΧENICAL στο ξενοδοχείο Holiday Inn στη Λεμεσό στις 23 Μαΐου και στη Λευκωσία στις 22 Μαΐου στο ξενοδοχείο Forum. Τις διαλέξεις με τίτλο: "Παχυσαρκία Σύγχρονη Επιδημία" έκανε ο Δρ. Σταύρος H Lavipharm Κύπρου παρουσίασε τη δερμοκαλλυντική σειρά Castalia σε μια ωραία εκδήλωση που έγινε στις 10 Απριλίου στο ξενοδοχείο St Raphael στη Λεμεσό. Η φαρμακευτική εταιρεία Άκης Παναγιώτου & Υιός Λτδ σε εκδήλωση που έγινε στις 10 Απριλίου στο ξενοδοχείο

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Τα θέματα των διαλέξεων ήταν: Σταύρου, MD, Ειδικός Ενδοκρινολόγος Διαβητολόγος Παθολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης, Επικεφαλής Προγράμματος Διαβήτη στο νοσοκομείο VA του Μανχάταν. Ο Σύλλογος μας Αριστοτέλης διοργάνωσε την 5 η Επιστημονική του Ημερίδα στις 26 Μαΐου με μεγάλη επιτυχία. Χορηγός μας η εταιρεία Mundipharma Ltd την οποία ευχαριστούμε θερμά. Η εκδήλωση έγινε στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (Κύπρου) στη Λευκωσία. Η αίθουσα παραχωρήθηκε δωρεάν, τις ευχαριστίες μας. (α) Aids: Σύγχρονες θεραπευτικές δυνατότητες και προοπτικές. Προφυλάξεις στην καθημερινή πράξη για το φαρμακοποιό. Ομιλήτρια η κα Ελένη Παπακωνσταντίνου, Λέκτορας φαρμακολογίας. (β) Drugs for lifestyle: Φάρμακα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, φοβίας, στυτικών δυσλειτουργιών, υπερτρίχωσης και ερυθρίασης του προσώπου. Ομιλητής ο κος Γιώργος Καρακιουλάκης, Αν. Καθηγητής Φαρμακολογίας Τελευταία εκδήλωση αυτή της εταιρείας Χ.Α. Παπαέλληνα και ΣΙΑ Λτδ όπου παρουσίασε τη νέα σειρά παιδικών προϊόντων περιποίησης Fissan. Έγινε στις 11 Σεπτεμβρίου στο ξενοδοχείο Hilton από τον κο Arnoud Dor. Αυτά αγαπητοί μου μέχρι σήμερα. Καλό χειμώνα και καλή δύναμη νάχουμε. Η Συντακτική Επιτροπή και το Διοικητικό Συμβούλιο του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς τους φίλους και χορηγούς του περιοδικού

Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Σ Λ Ο Γ Ο Σ Πέτρος Α. Μαυρογένης Φαρμακοποιός Αγαπητοί συνάδελφοι, Μετά από μια περίοδο σχετικής ηρεμίας άρχισαν και πάλι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να ασχολούνται μαζί μας. Η αφορμή, όπως πάντα, ασήμαντη αλλά φαίνεται ότι το θέμα πουλά πολύ και γι αυτό δεν λένε να δώσουν τέλος στη συζήτηση. Από τη μια κάποιοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το θέμα προεκλογικά κερδίζοντας εντυπώσεις από την όλη ιστορία, ενώ από την άλλη φαίνεται κάποιοι να προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν το κοινό από το αρνητικό κλίμα που δημιουργήθηκε τις τελευταίες μέρες εναντίον τους και που δυστυχώς ανήκουν στον ίδιο χώρο με εμάς. Επιτέλους, άνοιξε ο φάκελος διανυκτέρευση που σαν ωρολογιακή βόμβα περίμενε να σκάσει μια και οι κανόνες οι υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματα της κάθε πλευράς δεν ήσαν ποτέ ξεκαθαρισμένα. Πέτρος Μαυρογένης Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ορισμένα γεγονότα τα οποία όλοι αγνόησαν και παρέλειψαν να αναφέρουν στα εκτεταμένα ρεπορτάζ. Οι κύπριοι πολίτες έχουν το δικαίωμα,και αυτό τους παρέχεται από τα ιδιωτικά φαρμακεία (τα οποία παρεμπιπτόντως διακινούν αμελητέες ποσότητες φαρμάκων σε σύγκριση με το δημόσιο τομέα), να έχουν άμεση πρόσβαση σε φάρμακα και φαρμακευτικές υπηρεσίες καθημερινά και όλες τις μέρες του χρόνου. Για δεκαπέντε ώρες την ημέρα τα διημερεύοντα φαρμακεία εξυπηρετούν όλες τις ανάγκες του κοινού ενώ για όλες τις άλλες ώρες του εικοσιτετραώρου τα διανυκτερεύοντα φαρμακεία εξυπηρετούν όλα τα επείγοντα περιστατικά. Όλοι φυσικά επιμελώς παραβλέπουν το γεγονός ότι όλες αυτές οι υπηρεσίες προσφέρονται εντελώς ΔΩΡΕΑΝ πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει σε κανένα άλλο είδος υπηρεσίας η λειτουργήματος. Αυτή και μόνο η πράξη των Κύπριων φαρμακοποιών δείχνει πόσο νοιαζόμαστε για τους συνανθρώπους μας χωρίς να προσπαθούμε να εκμεταλλευτούμε τον ανθρώπινο πόνο οικονομικά την ώρα που ο άλλος υποφέρει. Μακάρι αυτή η κατανόηση και αλληλεγγύη να άγγιζε όλους όσους ασχολούνται με την υγεία. Ακόμα και κατά τις μεταμεσονύκτιες ώρες προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας στα επείγοντα περιστατικά χωρίς καμιά επιπλέον χρέωση. Ίσως αυτό να είναι το λάθος μας από την αρχή μια και ο κόσμος γενικά εκτιμά μόνο όταν ακριβοπληρώνει. Όταν όμως οι απαιτήσεις των ασθενών αλλά και οι δηλώσεις άλλων εμπλεκομένων, ξεπερνούν τη λογική αγγίζοντας το παράλογο, τότε είναι η ώρα να αντιδράσουμε και να βάλουμε κάποια πράγματα στη θέση τους. Κανείς δεν αμφιβάλλει, πως πρέπει να παρέχεται φαρμακευτική φροντίδα μέσα σε ιδανικές συνθήκες. Δυστυχώς όμως κάθε άλλο παρά ιδανικές συνθήκες ισχύουν στο τομέα μας. Η απουσία στοιχειώδους πολιτικής υγείας, η οποία έχει αντικατασταθεί με περιστασιακά ημίμετρα που μισο ικανοποιούν τις απαιτήσεις ομάδων ασθενών οι οποίοι κατά καιρούς επαναστατούν, έχει σαν αποτέλεσμα οι προσπάθειες για αλλαγή στον τομέα τις υγείας να είναι σπασμωδικές και χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Πως μπορούν τα ιδιωτικά φαρμακεία να παρέχουν εικοσιτετράωρη εξυπηρέτηση όταν η ουσιαστική εργασία τους κατά την διάρκεια της ημέρας είναι στην ουσία υπολειτουργία λόγω της πολιτικής που ακολουθείται τα τελευταία σαράντα χρόνια; Πως θα καταφύγουν στα φαρμακεία τις νυκτερινές

Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ο Σ Λ Ο Γ Ο Σ ώρες άτομα όπως καρδιοπαθείς, διαβητικοί, νεφροπαθείς και τόσοι άλλοι ασθενείς που δεν καταλήγουν στα φαρμακεία ούτε κατά τις κανονικές ώρες λειτουργίας. Με ποιά αποθέματα να τους εξυπηρετήσουν τα φαρμακεία μια και τα περισσότερα φάρμακα για χρόνιες και σοβαρές ασθένειες δεν βρίσκονται πια στα φαρμακεία λόγω έλλειψης ασθενών; Πολλές φορές γιατροί συνταγογραφούν τέτοια σκευάσματα το βράδυ για επείγοντα περιστατικά τα οποία δεν είναι δυνατό να εκτελεστούν με αποτέλεσμα οι ασθενείς να ταλαιπωρούνται αφάνταστα, για τους πιο πάνω λόγους. Με ποίες οικονομικές δυνατότητες τα φαρμακεία θα εργοδοτούν επιπλέον προσωπικό, έστω και σε προσωρινή βάση, για τις νυχτερινές ώρες; Μήπως επικρατεί η άποψη ότι ο ίδιος φαρμακοποιός θα εργάζεται από τις οκτώ το πρωί της μιας μέρας μέχρι τις επτά και τριάντα το απόγευμα τις άλλης μέρας; Ποιοί επιτέλους εργάζονται τέτοιες ώρες στη Κύπρο για να ισχύει για τους φαρμακοποιούς; Αν ακόμη δεχτούμε ότι το υπουργείο υγείας κατανοεί τα προβλήματα μας και προχωρεί σε κάποια οικονομική διευθέτηση μαζί μας για εικοσιτετράωρη λειτουργία, ας μην ξεχνούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό φαρμακείων δεν διαθέτει τους χώρους αλλά και την βασική υλικοτεχνική υποδομή για να φιλοξενούν φαρμακοποιούς το βράδυ έστω και κάτω από βασικές συνθήκες διαβίωσης, όπως αυτές καθορίζονται από την Ευρώπη και αφορούν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εργαζόμενοι διανυκτερεύουν στο χώρο της εργασίας τους. Φαίνεται ότι κάποιοι φαντάζονται ανοιχτά φαρμακεία όπως τις πρωινές ώρες αγνοώντας τους κινδύνους που παραμονεύουν τη νύχτα. Ο τρόπος και ο χρόνος λειτουργίας των διανυκτερεύοντων φαρμακείων, ίσως να μην είναι ο ιδανικότερος, είναι όμως ο καλύτερος όταν λάβουμε υπόψη τις ατέλειες και τις ελλείψεις του συστήματος μας γενικότερα. Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται προς το κοινό εντελώς ΔΩΡΕΑΝ. Είναι φανερό ότι οι φαρμακοποιοί είναι οι μόνοι στον τομέα της υγείας που έχουν κάνει πράξη το λειτούργημα τους και δεν εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο μετά τις οκτώ το βράδυ έναντι αδράς αμοιβής. Αλλαγές και βελτιώσεις προς καλύτερη εξυπηρέτηση του κοινού πρέπει να γίνουν μέσα στο πλαίσιο μιας γενικότερης αναδιοργάνωσης του συστήματος φαρμακευτικής περίθαλψης. Το κράτος πρέπει να συνεισφέρει στην προσπάθεια αυτή έμπρακτα και όχι να τα βάζει με τους φαρμακοποιούς οποτεδήποτε παρουσιάζονται προβλήματα στον φαρμακευτικό τομέα. Το κράτος πρέπει επιτέλους να αντιληφθεί το μέγεθος της ευθύνης που φέρει για τα κακώς έχοντα στον χώρο τις υγείας γενικότερα, μια και αυτό είναι υπεύθυνο για την χάραξη πολιτικής στο χώρο αυτό. Ας βάλουμε λοιπόν τον ανταγωνισμό και την συκοφαντία στην άκρη και ας εργαστούμε μαζί για να καλυτερέψουμε το επίπεδο υπηρεσιών που προσφέρουμε στους συνανθρώπους μας. Αυτό τουλάχιστο εμείς δείχνουμε έμπρακτα προσφέροντας τους εντελώς δωρεάν την καλύτερη δυνατή υπηρεσία στα πλαίσια των πενιχρών μας δυνατοτήτων. 10

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Life - Style Drugs Γιώργος Καρακιουλάκης Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 54006 Θεσσαλονίκη. gkaraki@med.auth.gr 12 Κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια έξαρση της δημοσιότητας και χρήσης νέων φαρμάκων ή φαρμάκων με νέες ενδείξεις, τα οποία υπό τον διεθνή όρο life-style drugs λαμβάνονται από άτομα για την αντιμετώπιση, κατά κύριο λόγο, συμπτωμάτων που προκύπτουν εξ αιτίας των προσωπικών τους επιλογών του τρόπου ζωής και της αντίληψής τους περί του κοινωνικά αποδεκτού. Στα life-style drugs περιλαμβάνονται φάρμακα για την αντιμετώπιση συμπτωμάτων που προκύπτουν εξ αιτίας των προσωπικών επιλογών του τρόπου ζωής, όπως της παχυσαρκίας (ορλιστάτη, Xenical ), του καπνίσματος (Nicotrol Inhaler και υδροχλωρικής βουπροπιόνης, ZYBAN, του αλκοολισμού (Antabuse, ναλτρξόνη) και του εθισμού στα ναρκωτικά, ή την αντιμετώπιση συμπτωμάτων που προκύπτουν εξ αιτίας των προσωπικής αντίληψης για το κοινωνικά αποδεκτό, όπως της ανδρογενούς αλωπεκίας (φαλάκρας) (μινοξιδίλη, Rogain και φιναστερίδη, Propecia, Proscar ), της δασυτριχίας και τριχοφυίας (εφλορνιθίνη, Vaniqa ), των ρυτίδων (υαλουρονικό οξύ, Juvederm, αλλαντοτοξίνη A, botulinum toxin A, Botox ) και την αντιμετώπιση «συμπτωμάτων» όπως ατολμία, ντροπαλότητα και ερυθρίαση του προσώπου (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης). Στα life-style drugs περιλαμβάνονται, επίσης, φάρμακα για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας στον άνδρα (σιλδεναφίλη, Viagra, απομορφίνη, Uprima και ενδοπεϊκές ενέσεις προσταγλανδίνης) και η χορήγηση αυξητικής ορμόνης σε φυσιολογικά παιδιά χαμηλού αναστήματος ή στους υπερήλικες άνδρες. Τέλος, στα life-style drugs μπορεί να συμπεριληφθεί και το αντισυλληπτικό χάπι, που χρησιμοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, καθώς και η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (π.χ. το προγεσταγόνο νοραιθιστερόνη) όταν χρησιμοποιείται για αύξηση της libido και καθυστέρηση της εμμηνόπαυσης. Η χρήση των life-style drugs έχει εγείρει μια σειρά σοβαρών προβληματισμών για τα εθνικά συστήματα υγείας, τους γιατρούς και την κοινωνία γενικότερα, οι οποίοι αφορούν σε άλλοτε άλλο βαθμό την κάθε υποκατηγορία των εν λόγω φαρμάκων. Ένας προβληματισμός αφορά στον ορισμό των life-style drugs, (ονομασία την οποία, παρεμπιπτόντως, δεν αποδέχεται η φαρμακοβιομηχανία, ως γενικόλογη και υποτιμητική του στόχου των εν λόγω φαρμάκων). Εκτός από την ανομοιογένεια των συμπτωμάτων για τα οποία προορίζονται τα life-style drugs, υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές όσον αφορά τη σοβαρότητα των επιπτώσεων των εν λόγω συμπτωμάτων στην εν γένει υγεία του ασθενούς και τους εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισής τους. Π.χ., η δημιουργία της φαλάκρας δεν σχετίζεται με τις προσωπικές επιλογές του τρόπου ζωής, αλλά η αντιμετώπισή της, η οποία καθορίζεται σαφώς από τον τρόπο ζωής και τα κοινωνικά πρότυπα, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με φαρμακοθεραπεία. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απειλητική για τη ζωή, αν και υπό ειδικές προϋποθέσεις στρεβλών κοινωνικών προτύπων, μπορεί να αποτελέσει αίτιο αλλοίωσης της ψυχοβιολογικής συμπεριφορά του ατόμου. Σε αντίθεση, το κάπνισμα αφορά μια καθαρά προσωπική επιλογή του ατόμου, είναι μια απειλητική για τη ζωή συνήθεια και μπορεί να αντιμετωπισθεί χωρίς φαρμακοθεραπεία. Σύμφωνα με τον Gilbert (1999) προτείνονται δύο ορισμοί: Ο πρώτος ορισμός των lifestyle drugs αφορά «κάθε φάρμακο που χορηγείται με σκοπό την αντιμετώπιση συμπτωμάτων που βρίσκονται στα όρια μεταξύ του ιατρικού και κοινωνικού προσδιορισμού της υγείας» και ο δεύτερος «κάθε φάρμακο που χορηγείται για την αντιμετώπιση συμπτωμάτων που προκύπτουν από τις προσωπικές επιλογές του τρόπου ζωής του ατόμου». Όσον αφορά στην απόδοση του όρου life-style drugs στα ελληνικά, θα μπορούσε να αποδοθεί ως «φάρμακα που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και/ή την κοινωνική

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η αποδοχή», αλλά δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός όρος και για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος στο παρόν άρθρο. Ένας άλλος προβληματισμός αφορά το ποιος επωμίζεται το κόστος φαρμακοθεραπείας των life-style drugs. Αρχικά, πρέπει να επισημανθούν οι εκρηκτικές οικονομικές διαστάσεις που προσλαμβάνει αφενός η προώθηση/διαφήμιση των εν λόγω φαρμάκων και αφετέρου το κόστος κατανάλωσης στο ελεύθερο εμπόριο. Π.χ. το κόστος προώθησης για 4 μόνο life-style drugs: Propecia, Viagra, Xenical και Zyban κατά το έτος 1999 (ένα από τα αρχικά έτη κυκλοφορίας), μόνο στις ΗΠΑ, ανήλθε στα 325 εκατομμύρια US$. Τα εθνικά και κυρίως τα ιδιωτικά συστήματα υγείας θεωρούν ότι δεν τους αφορά το κόστος της φαρμακοθεραπείας των life-style drugs εφόσον δεν χορηγούνται για την αντιμετώπιση ιατρικώς προσδιορισμένων ασθενειών, π.χ. φαλάκρα, δασυτριχία κλπ, ή χορηγούνται για αντιμετώπιση συμπτωμάτων απειλητικών μεν για τη ζωή, τα οποία, όμως, προκύπτουν από τον τρόπο ζωής των ατόμων και παρά τις περί του αντιθέτου συστάσεις, π.χ. κάπνισμα, παχυσαρκία, αλκοολισμός, ναρκωτικά. Αντίθετα, η φαρμακοβιομηχανία και ομάδες ατόμων (ασθενών ή «ασθενών») που χρησιμοποιούν τα life-style drugs, αφενός δεν συμφωνούν με τον ορισμό των life-style drugs και αφετέρου προβάλουν επιχειρήματα, όπως, ότι είναι μικρότερη η εφ άπαξ δαπάνη για τη «θεραπεία» αποτοξίνωσης από το κάπνισμα, τον αλκοολισμό κλπ, παρά αν επωμισθεί το σύστημα υγείας, όπως είναι υποχρεωμένο να το κάνει, το κόστος περίθαλψης από τις συνέπειες του καπνίσματος (π.χ. καρκίνος του πνεύμονα, αθηροσκλήρωση κλπ), του αλκοολισμού (κίρωση ήπατος, σύνδρομο αλκοόλης των νεογνών κλπ.) ή της παχυσαρκίας (υπέρταση, διαβήτης κλπ). Όμως, οι πλέον σοβαροί προβληματισμοί σχετικά με τα life-style drugs, αφορούν στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εν λόγω φαρμάκων και κατ επέκταση στην ιατρική δεοντολογία. Ενώ για ορισμένες περιπτώσεις η χρήση των life-style drugs, παρά τις όποιες ανεπιθύμητες ενέργειές τους, προσφέρει αναντικατάστατη προσέγγιση, όπως π.χ. κατά την αποτοξίνωση από τα οπιοειδή, για ορισμένες υποκατηγορίες, όπως π.χ. για τα διαθέσιμα σήμερα life-style drugs για το κάπνισμα, την παχυσαρκία, τη φαλάκρα, τη δασυτριχία κλπ, η αποτελεσματικότητά τους βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, ή απαιτεί τη δια βίου θεραπεία, ή δεν διαφέρει από τη μη-φαρμακολογική αντιμετώπιση των συμπτωμάτων για τα οποία χορηγούνται (Everitt et al, 1990, Editorial, 2000, Berry, 2001). Όσον αφορά στις ανεπιθύμητες ενέργειες και την τοξικότητα των life-style drugs, υπάρχει σημαντικός προβληματισμός για την ασφαλή χρήση τους. Κανένα φάρμακο δεν στερείται ανεπιθύμητων ενεργειών και η αποδοχή τους συνήθως αυξάνει ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου για την οποία χορηγείται. Όμως, στην περίπτωση των life-style drugs είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποφανθεί κάποιος για την ποσότητα και τη βαρύτητα των ανεπιθύμητων ενεργειών που είναι θεμιτό να υποστεί ένα άτομο που θεραπεύεται π.χ. για τη ντροπαλότητα, τη δασυτριχία, τη φαλάκρα κλπ. Ακολούθως περιγράφεται ο μηχανισμός δράσης ορισμένων υποκατηγοριών των life-style drugs και οι ανεπιθύμητες ενέργειές τους. Για τον τερματισμό του καπνίσματος Ως υποβοηθητικό στον τερματισμό του καπνίσματος χρησιμοποιείται το Nicotrol Inhaler, το οποίο δρα ως υποκατάστατο της νικοτίνης. Επίσης, χρησιμοποιείται η υδροχλωρική βουπροπιόνη (ZYBAN ), το οποίο είναι ασθενής αναστολέας της επαναπρόσληψης Ι των μονοαμινών (νοραδρεναλίνης, δοπαμίνης και σεροτονίνης) στο ΚΝΣ και βοηθά, με άγνωστο μηχανισμό, στη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων του συνδρόμου αποστέρησης μετά το «κόψιμο» του καπνίσματος. Αρχικά κυκλοφόρησε ως αντικαταθλιπτικό με το όνομα Wellbutrin. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που προκαλεί περιλαμβάνουν: ξηροστομία, πονοκέφαλο, αυξημένη εφίδρωση, ναυτία, έμετο, δυσκοιλιότητα, άγχος, αδυναμία, διαταραχές όρασης, αίσθημα παλμών, αϋπνία, μεταβολές σωματικό βάρος, τρόμο, ζάλη, διαταραχές διάθεσης, λιποθυμία, βραδυκινησία, δυσουρία, μειωμένη libido, νωθρότητα, υπνηλία, πυρετό, μυϊκούς πόνους, διανοητικές διαταραχές, σημάδια ίκτερου και επιληπτικές κρίσεις. Δεδομένου ότι για τον επιτυχή τερματισμό του καπνίσματος απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνειδητή απόφαση του ατόμου για την επίτευξη αυτού του στόχου και ότι οι προκαλούμενες ανεπιθύμητες ενέργειες από τη χορήγηση του ZYBAN δεν φαίνεται να μειονεκτούν από τα συμπτώματα του συνδρόμου αποστέρησης μετά το «κόψιμο» του 13

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 14 καπνίσματος, γεννάται το εύλογο ερώτημα γιατί να χρειάζεται φαρμακοθεραπεία, με σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος το οποίο αποδεδειγμένα μπορεί να αντιμετωπισθεί επιτυχώς χωρίς φάρμακα, εφ όσον βέβαια υπάρχουν επαρκή κίνητρα. Για την αντιμετώπιση του αλκοολισμού Παρά το γεγονός ότι ο αλκοολικός θεωρείται ασθενής, τα συστήματα υγείας δεν καλύπτουν τη φαρμακοθεραπεία για την αντιμετώπιση του αλκοολισμού γιατί θεωρούν ότι η φυσική εξάρτηση από το αλκοόλ θεωρείται προσωπική αποτυχία και όχι ιατρική πάθηση. Για την αντιμετώπιση του αλκοολισμού χρησιμοποιούνται το Antabuse (από το 1948) το οποίο προκαλεί σύνδρομο ακεταλδεϋδης και δυσανεξία στο αλκοόλ, και φάρμακα όπως η ναλτρεξόνη, ανταγωνιστής μ, κ, δ υποδοχέων, (περιορίζει την ευχαρίστηση που νοιώθει ο αλκοολικός όταν πίνει), το Acamprosate, το οποίο προκαλεί μείωση των διεγερτικών αμινοξέων στο ΚΝΣ και το Ondasetron, ανταγωνιστής των 5-ΗΤ 3Α υποδοχέων, τα οποία μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων του συνδρόμου αποστέρησης κατά την αποτοξίνωση από τον αλκοόλ (Szalavitz, 2000). Στα κέντρα αποτοξίνωσης, όπου συμμετέχει ο αλκοολικός μετά από συνειδητή επιλογή, χρησιμοποιείται συνδυασμός των ανωτέρω φαρμάκων. Για την αντιμετώπιση του εθισμού και της φυσικής εξάρτησης στα ναρκωτικά Όπως και στον αλκοολικό, ο εθισμένος στα ναρκωτικά (π.χ. οπιοειδή) θεωρείται ασθενής, αλλά τα συστήματα υγείας δεν καλύπτουν τη φαρμακοθεραπεία για την αντιμετώπιση της φυσικής εξάρτησης στα ναρκωτικά γιατί θεωρούν το γεγονός ως προσωπική αποτυχία και όχι ιατρική πάθηση. Παρά ταύτα, ένα μικρός αριθμός ναρκομανών περιθάλπεται σε εδικά κέντρα αποτοξίνωσης υπό την αιγίδα εθνικών συστημάτων υγείας. Για την αντιμετώπιση του συνδρόμου αποστέρησης κατά την απεξάρτηση από τα οπιοειδή χρησιμοποιείται η μεθαδόνη (αγωνιστής των οπιοειδών υποδοχέων με ηπιότερο σύνδρομο αποστέρησης σε σχέση με άλλα οπιοειδή), η ναλτρεξόνη (ανταγωνιστής των οπιοειδών υποδοχέων) και η βουπρενορφίνη (δρα ως μικτός αγωνιστής/ανταγωνιστής των οπιοειδών υποδοχέων). Στα κέντρα αποτοξίνωσης ο ναρκομανής συμμετέχει μετά από συνειδητή επιλογή και, εκτός των ανωτέρω, χρησιμοποιούνται και άλλα φάρμακα, όπως π.χ. αγχολυτικά, ενώ σημαντικό ρόλο έχει η ψυχολογική υποστήριξη. Για την αντιμετώπιση του συνδρόμου αποστέρησης κατά την απεξάρτηση από την κοκαΐνη χρησιμοποιούνται δυο αντικαταθλιπτικά φάρμακα, η vigabatrin (Sabril, έγκριση στον Καναδά) και το baclofen (προκαλούν αύξηση των επιπέδων GABA). Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Σύμφωνα με την WHO, η παχυσαρκία προσδιορίζεται από το δείκτη βάρους σώματος: Kg/ύψος(m) 2, (φυσιολογικός >25, υπέρβαρος 25-30, παχύσαρκος >30). Πρόσφατες στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι στις ΗΠΑ και Βρετανία οι υπέρβαροι είναι > 50% των ενηλίκων (Law, 2001), στη Γερμανία > 33% (Ηauner, 2001), ενώ ανησυχητικές διαστάσεις προσλαμβάνει και η παιδική παχυσαρκία η οποία αποτελεί κακό προγνωστικό δείκτη της παχυσαρκίας κατά την ενήλικη ζωή (Parsons et al, 1999). Άλλοι τρόποι αξιολόγησης της παχυσαρκίας που χρησιμοποιούνται σε επιδημιολογικές μελέτες περιλαμβάνουν την απλή μέτρηση του βάρους σώματος, τη σχέση της περιμέτρου μέσης/γοφών, ενώ οι πλέον τεχνολογικά προηγμένες αλλά δαπανηρές μέθοδοι περιλαμβάνουν την πυκνομετρία, τη διπλής ενέργειας απορρόφηση ακτίνων-χ (dualenergy x-ray absorptiometry) και την ηλεκτρική αγωγιμότητα (bioelectrical impedance analysis) του σώματος (Moyad, 2001). Δεδομένου ότι η παχυσαρκία αποτελεί αίτιο πολλών παθολογικών καταστάσεων, όπως, π.χ., διαβήτης, υπέρταση κλπ, η παχυσαρκία αναγνωρίζεται πλέον ως επιδημία σε αρκετές χώρες. Επίσης, η επικινδυνότητα της παχυσαρκίας διαφέρει ανάλογα με τον τύπο της. Π.χ. η κοιλιακή παχυσαρκία των ενηλίκων και υπερηλίκων ανδρών θεωρείται ως η πλέον κοινή αιτία επιπλοκών διαβήτη τύπου ΙΙ, υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας και καρδιαγγειακών παθήσεων (Després, 2001). Ανάμεσα στα πιο δημοφιλή lifestyle drugs περιλαμβάνεται η ορλιστάτη (XENICAL ), η οποία εγκρίθηκε για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο 1998 στις ΗΠΑ, ΕΕ και Ασία. Η ορλιστάτη παρουσιάζει ενδιαφέρον από φαρμακολογική άποψη γιατί έχει μια νέα δομή (Σχήμα 1) και καινοτόμο μηχανισμό δράσης.

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Σχήμα 1. Η δομή της ορλιστάτης Η ορλιστάτη δρα ως αναστολέας της παγκρεατικής και γαστρικής λιπάσης, τα οποία αποτελούν ένζυμα απαραίτητα για τη διάσπαση των λιπών της διατροφής. Ως αποτέλεσμα αναστέλλεται η υδρόλυση του 1/3 των τριγλυκεριδίων και κατά συνέπεια η απορρόφηση από το βλεννογόνο του γαστρεντερικού συστήματος του 1/3 των ελεύθερων λιπαρών οξέων και της χοληστερόλης που περιέχονται στα γεύματα. Τα μη διασπασμένα τριγλυκερίδια αποβάλλονται στα κόπρανα, δηλαδή δεν απορροφάται και αποβάλλεται από τον οργανισμό το 30% του λίπους της διατροφής. Δεν επηρεάζεται η απορρόφηση πρωτεϊνών και υδατανθράκων, αλλά επηρεάζεται η απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών. Χορηγείται πριν ή εντός 1 h μετά από γεύμα που περιέχει λίπη. Αν το γεύμα δεν περιέχει λίπη δεν υπάρχει λόγος λήψης του φαρμάκου. Συνιστάται στους παχύσαρκους (BMI >30 kg/m 2 ) και αντενδείκνυται σε ασθενείς με βουλιμία (bulimia nervosa) και σύνδρομα δυσαπορρόφησης. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της ορλιστάτης περιλαμβάνουν: υδαρείς λιπαρές κενώσεις ανάλογα με την ποσότητα λίπους του γεύματος, ανικανότητα ελέγχου των κενώσεων σε βαθμό δυσάρεστο, αυξημένη κινητικότητα του εντέρου, διάρροια, κοιλιακό πόνο και κράμπες, μείωση επιπέδων λιποδιαλυτών βιταμινών και β-καροτίνης, πτώση της αρτηριακής πίεσης και σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, πιθανή πρόκληση καρκίνου του μαστού. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της ορλιστάτης, συμβάλλει στην απώλεια βάρους χωρίς απαραίτητη αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, αλλά μόνο για όσο διάστημα καταναλώνεται και δεν υπερτερεί από την απλή δίαιτα (Editorial, 2000). Δεδομένων των διαστάσεων που έχει προσλάβει η επιδημία της παχυσαρκίας, των παθολογικών επιπλοκών που προκαλεί και των κοινωνικών προτύπων της σωματικής διάπλασης που προβάλλονται από τα ΜΜΕ, υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για αποτελεσματικούς φαρμακολογικούς και διαιτητικούς τρόπους καθώς και μεθόδους άσκησης για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και τη διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους. Σήμερα γίνεται σημαντική προσπάθεια για ανάπτυξη ανορεξιογόνων που δρουν περιφερικά διεγείροντας συστήματα κορεσμού της όρεξης, όπως π.χ. τη bombesin/grp, την enterostatin και τη GLP-1, ή δρουν κεντρικά αυξάνοντας την κατανάλωση ενέργειας (sibutramine), ή καταστέλλοντας είτε νευροπεπτίδια του υποθαλάμου, όπως π.χ. το NPY, τη galanin, την orexin και τη μελανοκορτίνη, είτε υποτύπους υποδοχέων της σεροτονίνης, της νοραδρεναλίνης και πιθανώς της δοπαμίνης, ή, τέλος, διεγείροντας ορμόνες, όπως τη λεπτίνη (Halford, 2001). Για την αντιμετώπιση της ανδρογενούς αλωπεκίας (φαλάκρας) Για την αντιμετώπιση της φαλάκρας χρησιμοποιείται η μινοξιδίλη (Rogaine ), το οποίο αρχικά εγκρίθηκε ως αντυπερτασικό και δρα προκαλώντας αγγειοδιαστολή μέσω ενεργοποίησης των διαύλων Κ +. Επίσης, χρησιμοποιείται η φιναστερίδη (Propecia, Proscar ), η οποία αρχικά εγκρίθηκε για την αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη και δρα αναστέλλοντας την 5α αναγωγάση ΙΙ, η οποία είναι το υπεύθυνο ένζυμο για τη σύνθεση της διυδροτεστοστερόνης, δηλαδή της ορμόνης που συμβάλλει στην αύξηση του προστατικού ιστού. Και στις δύο περιπτώσεις, κατά την αρχική ένδειξη των φαρμάκων διαπιστώθηκε, ως ανεπιθύμητη ενέργεια κατά τη δεδομένη χρήση, η πρόκληση τριχοφυΐας. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της μινοξιδίλης περιλαμβάνουν: πονοκέφαλο, ζάλη, αδυναμία, αλλεργική δερματίτιδα, έκζεμα, ρινίτιδα, διάρροια, ναυτία, έμετο, επίταση αλωπεκίας ή υπερτρίχωση, οπτικές διαταραχές, οίδημα, κατακράτηση νατρίου και νερού, περικαρδίτιδα, ταχυκαρδία και στηθαγχική κρίση. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της φιναστερίδης περιλαμβάνουν: γυναικομαστία, τερατογένεση, μείωση της libido, μείωση της στύσης και μείωση της παραγωγής σπερματικού υγρού. 15

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 16 Η αποτελεσματικότητα των εν λόγω φαρμάκων δεν είναι πάντοτε εμφανής με την έννοια ότι απαιτείται παρατεταμένη χρήση (>3 μήνες) για να παρατηρηθεί σε <25% των χρηστών ανάκτηση μέρους της φυσιολογικής τριχοφυΐας. Δεδομένου του ως άνω ποσοστού αποτελεσματικότητας και των ανεπιθύμητων ενεργειών των εν λόγω life-style drugs, υπάρχει ο κίνδυνος προσθήκης στους χρήστες και δεύτερου κοινωνικού προβλήματος στο προϋπάρχον. Για την αντιμετώπιση της δασυτριχίας Η δασυτριχία θεωρείται κληρονομική. Λιγότερο συχνά οφείλεται σε υπερπαραγωγή ανδρογόνων ή σε πολυκυστικές ωοθήκες. Για την αντιμετώπιση της δασυτριχίας χρησιμοποιείται η εφλορνιθίνη (διφθοριομεθυλο-ορνιθίνη) (Vaniqa ) (Σχήμα 2), η οποία αρχικά είχε εγκριθεί για την αντιμετώπιση των ελμινθιάσεων (τριπανοσωμίαση) και δρα αναστέλλοντας την αποκαρβοξυλάση της ορνιθίνης, η οποία είναι απαραίτητη στη σύνθεση και κυτταρική διαίρεση Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της εφλορνιθίνης είναι κυρίως απόρροια του μηχανισμού δράσης της και περιλαμβάνουν: καρκινογένεση, τερατογένεση, στειρότητα, αιμορραγίες στο δέρμα, χειλίτιδα, δερματίτιδα, ακμή, οίδημα στα χείλη, ευπάθεια σε επιχείλιο έρπη και αύξηση των τρανσαμινασών. Σχήμα 2: Η δομή της εφλορνιθίνης Για την εξάλειψη των ρυτίδων Για την εξάλειψη των ρυτίδων χρησιμοποιείται το υαλουρονικό οξύ, (Juvederm ), το οποίο είναι μια γλυκοζαμινογλυκάνη που αποτελείται από επαναλαμβανόμενους δισακχαρίτες εξοζαμίνης και ουρονικού οξέος κατά ν φορές, ώστε να σχηματίζει μεγάλα και κυμαινόμενου μοριακού βάρους (100-2000 kda περίπου) μόρια. Ενίεται υποδορίως στον αυλό των ρυτίδων και τις ανατάσσει. Απαιτείται επανάληψη της χορήγησης υαλουρονικού οξέος μετά πάροδο κυμαινόμενου χρόνου εξ αιτίας του μεταβολισμού του από τις υαλουρονιδάσες του οργανισμού και η κυριότερη ανεπιθύμητη ενέργεια αφορά τον κίνδυνο παραμόρφωσης από λανθασμένους χειρισμούς. Για την εξάλειψη των ρυτίδων χρησιμοποιείται, επίσης, η αλλαντοτοξίνη A, (τοξίνη Α της βουτουλίνης, botulinum toxin A, Botox ), η οποία παράγεται από το Clostridium botulinum και είναι υπεύθυνη για την πρόκληση αλλαντίασης (παράλυση του νευρομυΐκού συστήματος). Το Clostridium botulinum παράγει συνολικά 7 νευροτοξίνες: τις αλλαντοτοξίνες A, B, C1, D, E, F και G, έκαστη των οποίων αποτελείται από δύο πεπτίδια (ένα μικρού και ένα μεγαλύτερου ΜΒ) συνδεδεμένα με δισουλφιδικούς δεσμούς. Η αλλαντοτοξίνη A ενίεται κοντά σε νευρικές απολήξεις της νευρομυϊκής σύναψης μυϊκών ομάδων που νευρούν τους κινητικούς μύες των υπό εξάλειψη ρυτίδων, προκαλεί παράλυση των νεύρων και ανατάσσονται οι ρυτίδες. Αυτό επιτυγχάνεται με τον εξής μηχανισμό: το μικρού μοριακού βάρους πεπτίδιο εισέρχεται στα συναπτικά κυστίδια της προσυναπτικής μεμβράνης της νευρομυϊκής σύναψης και αποδιοργανώνει τις πρωτεΐνες SNARE: synaptobrevin, syntaxin και κυρίως τη SNAP-25, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη σύντηξη των συναπτικών κυστιδίων, (στα οποία αποθηκεύεται η ακετυλοχολίνη στην προσυναπτική απόληξη της νευρομυϊκής σύναψης) με την προσυναπτική μεμβράνη, την απελευθέρωση του νευροδιαβιβαστή στο συναπτικό χάσμα και τη σύσπαση του μυός. Έτσι, δεν απελευθερώνεται στο συναπτικό χάσμα η ακετυλοχολίνη και προκαλείται παράλυση. (Arnon et al, 2001). Με τον ίδιο μηχανισμό η αλλαντοτοξίνη Α δρα όταν χορηγείται για την αντιμετώπιση του στραβισμού και του βλεφαρόσπασμου. Επίσης, με τον ίδιο μηχανισμό δρα ένα συνθετικό παράγωγο της αλλαντοτοξίνης Β (Myobloc, Neurobloc ) το οποίο έχει εγκριθεί από το FDA για την αντιμετώπιση της αυχενικής δυστονίας. Απαιτείται επανάληψη της χορήγησης μετά πάροδο κυμαινόμενου χρόνου εξ αιτίας του γεγονότος ότι ο οργανισμός με νέα σύνθεση θα επαναφέρει στο φυσιολογικό τα αποθέματα των πρωτεϊνών SNARE. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να είναι εκτεταμένη παράλυση λόγω λανθασμένων χειρισμών κατά την επέμβαση, δεδομένου ότι η αλλαντοτοξίνη A είναι η πλέ-

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η ον ισχυρή νευροτοξίνη που προκαλεί παράλυση των κινητικών μυών στον άνθρωπο. Για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας στον άνδρα Για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας χρησιμοποιούνται η σιλδεναφίλη (Viagra ), η απομορφίνη (Uprima ) και οι ενδοπεϊκές ενέσεις προσταγλανδίνης Ε1 ή παπ αβερίνης+φαιντολαμίνης (Slob et al, 2002). Η σιλδεναφίλη δρα με τον ακόλουθο μηχανισμό: Η ερωτική διέγερση προκαλεί έκλυση ΝΟ στο στυτικό ιστό. Το ΝΟ αυξάνει τη δραστηριότητα της γουανιλικής κυκλάσης, η οποία μετατρέπει το GTP σε cgmp το οποίο ακολούθως προκαλεί διαστολή των αγγείων των σηραγγωδών σωμάτων του πέους, εισροή αίματος και πρόκληση στύσης, ενώ δια της σύγκλεισης των απαγωγών φλεβών διατηρείται η στύση. Η στύση διατηρείται όσο παραμένει σε υψηλά επίπεδα η συγκέντρωση του cgmp. Σε περίπτωση, όμως, που υπό την επίδραση της φωσφοδιεστεράσης τύπου V (PDE5) μεταβολισθεί το cgmp σε 5 GMP, τότε επέρχεται σύσπαση των αγγείων των σηραγγωδών σωμάτων, απορροή αίματος δια των απαγωγών φλεβών και ανικανότητα διατήρησης της στύσης. Η σιλδεναφίλη δρα ως εκλεκτικός αναστολέας της PDE5, με αποτέλεσμα να προκαλεί και να διατηρεί τη στύση εφόσον υπάρχει το κατάλληλο ερωτικό ερέθισμα. Αξίζει να σημειωθεί η εκλεκτικότητα της σιλδεναφίλης για την PDE5 (IC 50 =3,9 nm, έναντι, 38 nm για την PDE6, 2.700 nm για την PDE11, ως >30.000 nm για την PDE2). Παρά ταύτα, η σιλδεναφίλη μπορεί να προκαλέσει προβλήματα λόγω επίδρασης σε άλλες PDE, ιδιαίτερα σε καρδιοπαθείς και για το λόγο αυτό αντενδείκνυται η χορήγησή της σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της σιλδεναφίλης περιλαμβάνουν: ζάλη, πονοκέφαλο, ερυθρότητα προσώπου και έξαψη, στομαχικές διαταραχές και διάρροια, ρινική συμφόρηση, μολύνσεις του ουροποιητικού, οπτικές διαταραχές διάκρισης των χρωμάτων μπλε και πράσινου και αυξημένη ευαισθησία στο φως. Η απομορφίνη παράγεται με θέρμανση της μορφίνης παρουσία ισχυρού οξέος. Δεν έχει δράση οπιοειδούς και αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως εμετικό. Χορηγείται υπογλώσσια και μέσα σε 10 λεπτά εισέρχεται στο ΚΝΣ και ενεργοποιεί δοπαμινεργικούς υποδοχείς στον υπερκοιλιακό (paraventricular) πυρήνα και ακολούθως μέσω του νωτιαίου μυελού διεγείρει τον ιερό παρασυμπαθητικό πυρήνα και ακολούθως τα ιερά νεύρα που νευρούν το στυτικό ιστό, τα οποία προκαλούν χάλαση των λείων μυϊκών ινών των αγγείων του σηραγγώδους σώματος, αύξηση της αιματικής ροής και πρόκληση στύσης, ενώ δια της σύγκλεισης των απαγωγών φλεβών διατηρείται η στύση. Η πρόκληση εμέτου παρατηρείται κατά την πρώτη χορήγηση και υπόκειται σε ανάπτυξη εθισμού, δηλαδή απαιτείται μεγαλύτερη δόση προκειμένου να εκδηλωθεί ξανά. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της απομορφίνης περιλαμβάνουν ζάλη, πονοκέφαλο και ναυτία. Το Uprima δεν έχει ακόμη την έγκριση από το FDA κυρίως εξ αιτίας της πρόκληση ναυτίας στο 32% του συνόλου των χρηστών και στο 16% των χρηστών χαμηλής δόσης (2 mg) καθώς και τις αναφορές σε ελάχιστες περιπτώσεις για πρόκληση λιποθυμίας. Για την αντιμετώπιση της ατολμίας, ντροπαλότητας και της ερυθρίασης του προσώπου Για την αντιμετώπιση των εν λόγω συμπτωμάτων χρησιμοποιούνται οι εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης Ι της σεροτονίνης (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRIs) οι οποίοι περιλαμβάνουν φάρμακα όπως: φθοριοξετίνη (fluoxetine, Prozac ), παροξετίνη (Paroxetine, Paxil ), χλωμιπραμίνη (Anafranil ), φθοριοβοξαμίνη (fluvoxamine, Luvox ), σετραλίνη (sertraline, Zoloft και σιταλοπράμη (citalopram, Celexa ). Η εν λόγω κατηγορία των life-style drugs ονομάζεται και «happy pills» και η αρχική έγκριση, όπως π.χ. της παροξετίνης ήταν για την αντιμετώπιση σοβαρών ψυχιατρικών ασθενειών, όπως η κοινωνική φοβία. Επεκτάθηκε, όμως η χρήση τους σε πολυπληθέστερες κατηγορίες ατόμων, όπως αυτών που χαρακτηρίζονται από ατολμία ή ντροπαλότητα, τα οποία προφανώς ανήκουν σε υποκατηγορίες ατόμων με φυσιολογική συμπεριφορά. Αυτό επιτεύχθηκε με κατάλληλες διαφημιστικές εκστρατείες των φαρμακοβιομηχανιών, οι οποίες προβάλλουν το πρότυπο του επιτυχημένου, σύγχρονου, εξωστρεφή και τολμηρού χαρακτήρα, περνώντας εμμέσως πλην σαφώς το μήνυμα πως ο άτολμος είναι ασθενής (Lexchin, 2001). Με παρόμοιο σκεπτικό το Prozac διαφημίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως το φάρμακο που θα κάνει τους ανθρώπους «πιο φυσιολογικούς» (Kramer, 1993). Εδώ ανακύπτει ένας άλλος προβλημα- 17

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 18 τισμός σχετικά με τα life-style drugs, ειδικά αυτής της κατηγορίας, που σχετίζεται με την προσπάθεια δημιουργίας ομοιογενούς κοινωνίας, μέσα από την προβολή κοινωνικών προτύπων και τη κατάλληλη διαφήμιση που περιλαμβάνει αφενός τη διαθεσιμότητα ειδικών φαρμάκων και αφετέρου νέους ορισμούς περί «φυσιολογικού» και «ασθενούς». Η εν λόγω προσέγγιση θέτει τεράστια κοινωνικοοικονομικά προβλήματα και η πρόβλεψη είναι ότι συνεχώς θα διογκώνεται. Τα εν λόγω life-style drugs μπορεί να προκαλέσουν εθισμό και φυσική εξάρτηση με σύνδρομο αποστέρησης ακόμη και μετά από σταδιακή μείωση των δόσεων. Επίσης, μπορεί να προκαλέσουν αϋπνίες, άγχος, νευρικότητα, αδυναμία, ανορεξία, ξηρότητα στόματος, εφίδρωση, χασμουρητά, μείωση της libido και σεξουαλική ανικανότητα. Χορήγηση αυξητικής ορμόνης Η αυξητική ορμόνη (GH) είναι κεντρικός ενδοκρινολογικός ρυθμιστής της ανάπτυξης του σώματος. Εκκρίνεται από την πρόσθια υπόφυση και δρα σε όλους τους ιστούς αυξάνοντας την ανάπτυξη τους άμεσα ή έμμεσα μέσω παραγωγής της IGF-1. Η έκκρισή της ρυθμίζεται από την GHRH που εκκρίνεται από τον υποθάλαμο, τα πεπτίδια απελευθέρωσης GH (GHRP), όπως π.χ. η ghrelin που εκκρίνεται από το στόμαχο και την άσκηση. Η έκκρισή της αναστέλλεται από την SRIF (σωματοστατίνη) και αυξημένα επίπεδα GH και IGF-1. Η GH δεν επηρεάζει την ανάπτυξη κατά την εμβρυϊκή ζωή. Αν η παραγωγή της GH είναι μειωμένη κατά τη νεογνική ηλικία προκαλείται υποφυσιογενής νανισμός, ενώ αν είναι μειωμένη στους ενήλικες και υπερήλικες, προκαλεί εναπόθεση λίπους στην κοιλιακή χώρα, απίσχνανση, καταθλιπτικές τάσεις, μειωμένη αντοχή και μυϊκή δύναμη, μείωση της κοινωνικότητας και μειωμένη libido και σεξουαλική δραστηριότητα. Αν η GH είναι αυξημένη κατά την προεφηβική ηλικία προκαλείται γιγαντισμός, ενώ αν είναι αυξημένη στους ενήλικες προκαλείται ακρομεγαλία. Οι θεραπευτικές εφαρμογές της GH αφορούν τον υποφυσιογενή νανισμό. Υπολογίζεται ότι η νεογνική-παιδική ανεπάρκεια GH είναι 1/10000 παιδιά, ενώ η μερική ανεπάρκεια GH είναι 1/3500 παιδιά. Επίσης, χρησιμοποιείται στο σύνδρομο Turner, στο σύνδρομο Prader-Willi, στη λιποδυστροφία, στα εγκαύματα και στη σηψαιμία. Από τη στιγμή που παρήχθη ανασυνδυασμένη GH και έγινε ευρέως διαθέσιμη άρχισε η κατάχρηση της ορμόνης στον αθλητισμό και ως life-style drug σε φυσιολογικά παιδιά μικρού ύψους και σε ενήλικες-υπερήλικες. Η χρήση της GH σε φυσιολογικά παιδιά μικρού ύψους έγινε εφικτή με παράλληλη προώθηση διαφημιστικής καμπάνιας για τα πλεονεκτήματα του ύψους στα αθλήματα, στην εύρεση εργασίας και συντρόφων και στην πολιτική (Grumbach, 1990) και εντάσσεται στους προβληματισμούς που ήδη αναφέρθηκαν περί ομογενοποίησης της κοινωνίας δια μέσου της ιατρικής και της φαρμακοθεραπείας. Η χρήση GH στους ενήλικες και υπερήλικες μειώνει την εναπόθεση λίπους στην κοιλιακή χώρα, μειώνει την απίσχνανση και τις καταθλιπτικές τάσεις και αυξάνει τη μυϊκή δύναμη και αντοχή, την κοινωνικότητα, τη libido και τη σεξουαλική δραστηριότητα. Οι επιδράσεις αυτές φαίνονται συναρπαστικές, αλλά θα πρέπει να αναλογισθεί κανείς και τους κινδύνους. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της GH περιλαμβάνουν κατακράτηση υγρών και περιφερικό οίδημα, καλοήθη ενδοκρανιακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, αύξηση του μεταβολισμού (υδατανθράκων και πρωτεϊνοσύνθεσης), προφλεγμονώδεις καταστάσεις, αρθραλγία, μυαλγία και υποθυρεοειδισμό. Πρόσφατα αναφέρθηκε ότι διαγονιδιακά ποντίκια με μεταλλάξεις στο γονίδιο GHR (Coschigano et al, 2000) ή μειωμένα επίπεδα GH (Bartke et al., 2001) υστερούν στην ανάπτυξη αλλά ζουν περισσότερο, γεγονός που ενδεχόμενα συσχετίζει τη GH με μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης. Ως επίλογος, παρατίθενται δύο ακόμη προβληματισμοί. Ο ένας αφορά τις τάσεις για τον τύπο νέων φαρμάκων που αναμένεται να εγκριθούν για κυκλοφορία στο εμπόριο στο εγγύς και απώτερο μέλλον. Τα φάρμακα τύπου life-style drugs αναμένεται ότι θα κερδίζουν ολοένα μεγαλύτερο μέρος των ερευνητικών προσπαθειών των φαρμακοβιομηχανιών, που χρηματοδοτούν περισσότερο από το 95% των δαπανών για τη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα για το φάρμακο. Ο λόγος για τις τάσεις αυτές είναι καθαρά οικονομικός, δεδομένου ότι τα life-style drugs απευθύνονται σε πολυπληθυσμιακές ομάδες σε παγκόσμιο επίπεδο, για την αντιμετώπιση κοινότατων συμπτωμάτων που σχετίζονται με τον τρό-

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η πο ζωής και τα κοινωνικά πρότυπα. Το άτομο, τις περισσότερες φορές, αποφασίζει μόνο του αν απαιτείται φαρμακοθεραπεία ή όχι. Οι αποφάσεις δυστυχώς λαμβάνονται μέσα στα πλαίσια διαφημιστικών εκστρατειών που δημιουργούν το μύθο ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα και ευκολότερα με φαρμακοθεραπεία. Η πρόβλεψη είναι ότι η φαρμακοθεραπεία με life-style drugs θα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα υγείας από όσα, ενδεχομένως, θα λύνει. Μια άλλη δυσμενής επίπτωση της ως άνω τάσης των φαρμακοβιομηχανιών είναι ότι στερεύει η χρηματοδότηση για την R&D νέων φαρμάκων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των πραγματικών ασθενειών. Ένας τελευταίος προβληματισμός, αφορά στο ποιος διακινεί τα life-style drugs. Η διακίνηση των life-style drugs μέσω «φαρμακείων» του διαδικτύου αυξάνει συνεχώς, γεγονός που θέτει ερωτήματα για την όποια στοιχειώδη ασφάλεια μπορεί να υπάρξει κατά τη χορήγηση των εν λόγω φαρμάκων, για τη νομιμότητα διακίνησης φαρμάκων, για τη νομιμότητα περί διαφήμισης φαρμάκων, για αθέμιτο συναγωνισμό, για κανόνες δεοντολογίας κατά τη διακίνηση και χορήγηση φαρμάκων και για φοροδιαφυγή. Βιβλιογραφία Arnon SS, Schechter R, Inglesby TV, Henderson DA, Bartlett JG, Ascher MS, Eitzen E, Fine AD, Hauer J, Layton M, Lillibridge S, Osterholm MT, O Toole T, Parker G, Perl TM, Russell PK, Swerdlow DL, Tonat K; Botulinum toxin as a biological weapon: medical and public health management.jama 2001, 285:1059-1070 Bartke A, Coschigano K, Kopchick J, Chandrashekar V, Mattison J, Kinney B, Hauck S. Genes that prolong life: relationships of growth hormone and growth to aging and life span. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2001, 56:B340-349. Berry EM Drugs are not the way to treat obesity BMJ 2001, 323:576. Coschigano KT, Clemmons D, Bellush LL, Kopchick JJ. Assessment of growth parameters and life span of GHR/BP gene-disrupted mice. Endocrinology. 2000, 141:2608-2613. Després J-P. Drug treatment for obesity. BMJ 2001, 322:1379-1380. Editorial. New drugs V: orlistat (Xenical ). Ther Lett 2000, no. 34, http://www.ti.ubc.ca/pages /letter34.htm Everitt DE, Avorn J, Baker MW. Clinical decisionmaking in the evaluation and treatment of insomnia. Am J Med 1990, 89:357-362. Gilbert D. Life-style drugs: Who will pay? Scrip report. London: PJB Publications; 1999. Grumbach MH. Growth hormone therapy and the short end of the stick. N Engl J Med 1990, 319: 238-241. Halford JC. Pharmacology of appetite suppression: implication for the treatment of obesity. Curr Drug Targets 2001, 2:353-370. Hauner, Η Therapy of obesity. Setting realistic goals. BMJ 2001, 322:1379-1380 Kramer PD. Listening to Prozac. New York: Penguin Books; 1993 Law C. Adult obesity and growth in childhood. BMJ 2001, 323:1320-1321. Lexchin J Lifestyle drugs: issues for debate. CMAJ 2001, 164:1449 Moyad MA Current methods used for defining, measuring, and treating obesity. Semin Urol Oncol 2001 Nov;19(4):247-56. Parsons TJ, Power C, Logan S, Summerbell CD. Childhood predictors of adult obesity: a systematic review. Int J Obesity 1999, 23: S1-107. Slob AK, Verhulst AC, Gijs L, Maksimovic PA, van der Werff ten Bosch JJ. Intracavernous injection during diagnostic screening for erectile dysfunction; five-year experience with over 600 patients. J Sex Marital Ther 2002 Jan- Mar;28(1):61-70 Szalavitz Μ. Drugs to Fight Drugs. HMS Beagle 2000, November 24, Issue 91. 19