Πώς η οικογένεια επηρεάζει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού Κορωνάκης Αριστόβουλος MSc Ιστορική Έρευνα, Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες, Med Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση, Med Ειδική Εκπαίδευση 1
Εισαγωγικά Αναμφισβήτητα η οικογένεια αποτελεί ιδιαίτερη μορφοποιό δύναμη και παράγοντα καθοριστικό στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. 2
Συναισθηματικό θυμικό περίβλημα ενεργειών Σπουδαιότερο είναι όχι ότι τόσο οι συγκεκριμένες ενέργειες των γονέων, αλλά το συναισθηματικό - θυμικό περίβλημα των ενεργειών τους. 3
Ψυχολογικοί παράγοντες της ψυχοδυναμικής της οικογένειας 1. Έκδηλη στοργή 2. Χορήγηση αμοιβών Ενίσχυση 3. Απόρριψη 4. Άτεγκτη εμμονή στην εκτέλεση των εντολών 5. Επιθετικότητα των γονέων 4
Ψυχολογικοί παράγοντες της ψυχοδυναμικής της οικογένειας (2) 6. Αυτοκριτική των γονέων 7. Κοινωνικότητα των γονέων 8. Ασυνέπεια στη συμπεριφορά των γονέων 9. Άσκηση εξουσίας στην οικογένεια 10. Σεβασμός προς την ατομικότητα του παιδιού 5
Ψυχολογικοί παράγοντες της ψυχοδυναμικής της οικογένειας (3) 11. Ενθάρρυνση για αυτονομία 12. Εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού 13. Παροχή ευκαιριών για επιτεύγματα 14. Δικαιολόγηση αποφάσεων 6
Διαστάσεις ψυχοδυναμικής της οικογένειας Οι δύο βασικές διαστάσεις της ψυχοδυναμικής της οικογένειας: «Έκδηλη στοργή Απόρριψη» και «Αυτονομία Αυταρχισμός» Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν δύο κύριες διαστάσεις στις στάσεις και στη συμπεριφορά των γονέων: α) Ο συναισθηματικός τόνος των ενεργειών των γονέων, όπου στο ένα άκρο οι στάσεις και συμπεριφορές είναι στοργικές-φιλικές και στο άλλο απορριπτικές εχθρικές. β) Ο τρόπος χειραγώγησης του παιδιού, όπου στο ένα άκρο οι στάσεις και οι συμπεριφορές είναι περιοριστικές καταπιεστικές και στο άλλο άκρο είναι ανεκτικέςφιλελεύθερες. 7
Η «έκδηλη στοργή απόρριψη» αντιπροσωπεύει τον συναισθηματικό τόνο ενεργειών των γονέων ΕΧΘΡΟΤΗΤΑ Γονείς με απορριπτικές εχθρικές στάσεις και συμπεριφορές Γονείς με στοργικές φιλικές στάσεις και συμπεριφορές ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ 8
Οι γονείς με στοργικές φιλικές στάσεις και συμπεριφορές Δείχνουν την αγάπη τους στο παιδί απλόχερα, έκδηλα και ελεύθερα. Χαίρονται τη συντροφιά του παιδιού συμμετέχοντας στα παιχνίδια και στις ασχολίες του. Του παρέχουν ηθική στήριξη σε κάθε δυσκολία και συμπαράσταση στις αστοχίες και στα σφάλματά του. Αναζητούν ευκαιρίες να το επαινέσουν, να το ενθαρρύνουν και με κάθε τρόπο να εκδηλώσουν τη στοργή τους. «Οι ωραιότερες μου ώρες είναι όταν είμαστε μαζί, οι δυο μας!» 9
Οι γονείς με απορριπτικές εχθρικές στάσεις και συμπεριφορές Είναι φειδωλοί στις εκδηλώσεις συμπάθειας προς το παιδί. Το θεωρούν παρείσακτο και ανεπιθύμητο. Δείχνουν ανταγωνισμό στις ιδιοτροπίες του και δύσκολα συμφιλιώνονται μαζί του μετά από διαφωνία. Συχνή είναι η αποδοκιμασία και η αρνητική κριτική. Δείχνουν επιλεκτική προσοχή στις ατέλειές του και μεγιστοποιούν τα σφάλματά του. «Πάλι Νιαγάρα τα έκανες!» 10
Η «αυτονομία αυταρχισμός» αντιπροσωπεύει τον τρόπο χειραγώγησης του παιδιού ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Γονείς με ανεκτικές ελευθερόφρονες στάσεις και συμπεριφορές Γονείς με περιοριστικές καταπιεστικές στάσεις και συμπεριφορές ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ 11
Οι γονείς με ανεκτικές - ελευθερόφρονες στάσεις και συμπεριφορές Ενθαρρύνουν την αυτονομία, πάντοτε μέσα στα όρια. Δείχνουν σεβασμό στην ατομικότητα του, στις ιδιαίτερες προτιμήσεις και στα ενδιαφέροντά του. Παρέχουν εναλλακτικές λύσεις και δίνουν το δικαίωμα επιλογής. Ασκούν αυτοκριτική για τη συμπεριφορά τους και προβαίνουν σε δικαιολόγηση των αποφάσεών τους. Χρησιμοποιούν διαλεκτικό εξατομικευμένο τρόπο χειραγώγησής του. Για την πειθάρχηση του παιδιού χρησιμοποιούν την προτροπή, τη λογική εξήγηση των καταστάσεων. Φροντίζουν το παιδί τους να αποκτήσει εσωτερικό έλεγχο συμπεριφοράς. Παρέχουν εξηγήσεις για τους κανόνες συμπεριφοράς και για τις συνέπειες των ενεργειών τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους. 12
Οι γονείς με περιοριστικές - καταπιεστικές στάσεις και συμπεριφορές Χρησιμοποιούν αυταρχικό στερεοτυπικό τρόπο χειραγώγησης του παιδιού. Παίρνουν τις αποφάσεις μονομερώς, χωρίς να αναγνωρίζουν δικαιώματα στο παιδί και απαιτούν άμεση και αδιαφιλονίκητη υπακοή και συμμόρφωση. Δείχνουν αδιαλλαξία και άτεγκτη εμμονή στην τυφλή εκτέλεση των αποφάσεων. Για την πειθάρχηση χρησιμοποιούν τη δύναμη της αυθεντίας, της εξουσιαστικής υπεροχής και την απειλή της τιμωρίας. Ασκούν εξωτερική πειθαρχία. «Η υπακοή για την αυταξία! Η υπακοή για την υπακοή!» 13
Συνέπειες για την ανάπτυξη του παιδιού Οι αναμενόμενες επιπτώσεις που προκύπτουν ως φυσική συνέπεια της ιδιαίτερης συμπεριφοράς του συγκεκριμένου τύπου γονέα. Οι παθολογικές επιπτώσεις που προκύπτουν σε περίπτωση «εκτροπής». 14
Μορφές συμπεριφοράς και επιπτώσεις: στοργικοί ανεκτικοί γονείς Συνδυάζουν τη στοργή με την ενθάρρυνση για αυτονομία και αυτεπάρκεια. Οι ιδιότητες αυτές των γονέων βοηθούν το παιδί να αποκτήσει: συναισθηματική σταθερότητα, κοινωνικότητα, φιλική διάθεση, έφεση για υψηλή επίδοση, ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα, αξιοσύνη, δημιουργικότητα και συνεργατικότητα. 15
Μορφές συμπεριφοράς και επιπτώσεις: υπερπροστατευτικοί γονείς Συνδυάζουν τη στοργή και τον έλεγχο. Υποτάσσουν τα παιδιά τους στη δική τους απόλυτη φροντίδα ή υποτάσσονται οι ίδιοι στις επιθυμίες του παιδιού. Τα παιδιά παρουσιάζουν συνήθως: τυραννική συμπεριφορά, εγωιστική στάση, εγωκεντρική ναρκισσιστική συμπεριφορά, περιορισμένες κοινωνικές επαφές, εξάρτηση και εσωτερική ανασφάλεια, κινδυνεύουν να εκδηλώσουν σχολική φοβία. 16
Μορφές συμπεριφοράς και επιπτώσεις: απορριπτικοί - αδιάφοροι γονείς Οι γονείς αυτοί είναι συνήθως τύποι αδιάφοροι. Τα παιδιά προσανατολίζονται και ταυτίζονται με τις ομάδες των συνομήλικων: αν συναναστραφούν και ταυτιστούν με συνομηλίκους που ανήκουν σε ομάδες δημιουργικής εργασίας, αξιοποιούν την ενθάρρυνση για αυτάρκεια, παίρνουν πρωτοβουλίες και επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις, αντίθετα, αν προσανατολιστούν και ενταχθούν σε συμμορίες, αποβαίνουν αντικοινωνικά- εγκληματικά άτομα. Για τους γονείς αυτούς ισχύει η παροιμία: «έσπειραν ανέμους και θερίζουν θύελλες», γιατί τα παιδιά «δίνουν ό,τι παίρνουν!», «εχθρότητα πήραν, εχθρότητα θα δώσουν!» 17
Μορφές συμπεριφοράς και επιπτώσεις: εχθρικοί καταπιεστικοί γονείς Χαρακτηρίζονται από απορριπτική στάση και αυστηρό έλεγχο. Οι γονείς αυτοί είναι σκληροί, βίαιοι, οξείς Τα παιδιά τους: αναπτύσσουν συναισθήματα πικρίας, αποστροφή προς τους άλλους, επιθετικότητα, άλλοτε δείχνουν εξάρτηση, συμμόρφωση, υποτέλεια και υποκριτική στάση, και άλλοτε αρνητισμό, έκδηλη εχθρότητα και εγκληματικότητα. 18
Αναμενόμενες και παθολογικές επιπτώσεις Αντικοινωνικά παραπτωματικά άτομα ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Δημιουργικότητα Αξιόλογα επιτεύγματα. Επιτυχείς κοινωνικοί ρόλοι Παραβατικές παρέες Ταύτιση με ομάδες συνομηλίκων Δημιουργικές παρέες Κοινωνικότητα Συναισθηματική σταθερότητα Έφεση για υψηλή επίδοση Ενισχυμένο αυτοσυναίσθημα αξιοσύνη ΕΧΘΡΟΤΗΤΑ Απολογικός γραφειοκράτης. Αυταρχικός τύπος Ψυχοπαθητική προσωπικότητα Μονήρης, σκληρός, ανάλγητος, Ευπειθέστατος στους ανωτέρους. Σκληρός στους κατωτέρους Υποκριτική υποτέλεια Τυπολάτρης Συναισθήματα πικρίας Εχθρική επιθετικότητα Χαιρεκακία Εσωτερική ανασφάλεια Εγωκεντρική ναρκισσιστική συμπεριφορά Περιορισμένη κοινωνικότητα Προσκόλληση στους ενηλίκους (μικρομέγαλη συμπεριφορά) Τυραννική συμπεριφορά ΕΚΔΗΛΗ ΣΤΟΡΓΗ Υπερβολική αναστολή. Νευρωτισμός Σχολική φοβία ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ 19
Συμπερασματικά: «Να γίνεις γονέας είναι εύκολο, να είσαι όμως γονέας είναι δύσκολο!» 20
Ο «ιδανικός» γονέας Ο όρος «ιδανικός» χρησιμοποιείται με την έννοια ότι με τη στάση και τη συμπεριφορά του αυξάνει την πιθανότητα το παιδί του να έχει σταθερό ψυχισμό και έτσι να μπορεί να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της εποχής. 21
Τα τρία χαρακτηριστικά του «ιδανικού» γονέα: Να δείχνουν με κάθε τρόπο απλόχερα την αγάπη τους στο παιδί. Να ενθαρρύνουν την αυτονομία του παιδιού μέσα στα σαφή όρια. Να απαιτούν από το παιδί ολοένα και μεγαλύτερη υπεύθυνη και ώριμη συμπεριφορά. 22
Ευχαριστώ!!! 23