9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ΣΥγκριση βασικων αλιευτικων στοιχειων απο διαφορες επισημες πηγες πληροφορησης Κουτσικόπουλος Κ., Πούλος Κ., Χριστοδούλου Β. Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, ckoutsi@upatras.gr Περίληψη Η σύγκριση στοιχείων που σχετίζονται άμεσα με την αλιευτική εκμετάλλευση (στόλος, παραγωγή) που προέρχονται από διάφορες επίσημες πηγές όπως η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, το Κοινό Αλιευτικό Μητρώο και το Εθνικό Σύστημα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων αναδεικνύει το πρόβλημα της ετερογένειας των εκτιμήσεων για το ίδιο μέγεθος. Έτσι διαφορές τόσο στο στόλο (αριθμός σκαφών, ισχύς) όσο και στη συνολική παραγωγή αλλά και ανά αλιευτικό εργαλείο υπάρχουν ανάμεσα στις πηγές και αναπόφευκτα οδηγούν στην ανάγκη εκτίμησης της ποιότητας και ομογενοποίησης των στοιχείων ώστε να αποφευχθεί η ανακριβής ή/και μεροληπτική γνωμάτευση για τη δραστηριότητα, τους πόρους και τα οικοσυστήματα. Λέξεις κλειδιά: αλιευτικός στόλος, παραγωγή, δεδομένα, ποιότητα, σύγκριση. Comparison of basic fisheries data provided by different official sources Koutsikopoulos C., Poulos C., V. Christodoulou Department of Biology, University of Patras, ckoutsi@upatras.gr Abstract The comparison of fisheries data (fleet, landings) provided by various sources like the National Statistical Service of Greece, the Common Fleet Register and the National Data Collection System of fisheries data (in the DCR context) reveals the diversity of the estimates for the main elements. Differences in the size of the fishing fleet (number of boats, engine power) and in the quantity of landings, both global and by fishing gear, exist depending on the source of the data. These elements point out the need of the establishment of a common reference base and the analysis of the data quality in order to avoid imprecise or/ and biased advices about the state of the fisheries and the marine ecosystems. Keywords: fishing fleet, landings, comparison, data quality. 1. Εισαγωγή Η ποιότητα των στοιχείων που χρησιμοποιούνται σε τομείς της έρευνας που σχετίζονται άμεσα με τη λήψη αποφάσεων στα πλαίσια διαχείρισης είναι καθοριστικής σημασίας. Όπως σχολιάζουν οι Costanza et al. (1992), δυστυχώς σε πάρα πολλούς τομείς τόσο η εκτίμηση όσο και η διατήρηση της ποιότητας του συστήματος πληροφόρησης είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθούν. Ειδικά στο πλαίσιο της διαχείρισης φυσικών συστημάτων (βιολογικών πόρων, οικοσυστημάτων, τοπίων) η ποιότητα και ποσότητα της πρωτογενούς πληροφορίας είναι συχνά άκρως περιορισμένη, όχι μόνο λόγω της πολυπλοκότητας αυτών των συστημάτων αλλά και λόγω της περιορισμένης γνώσης μας για τη δομή και τη λειτουργία τους. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η ύπαρξη ειδικών προσεγγίσεων εκτίμησης της ποιότητας της πληροφορίας που συλλέγεται στη ρουτίνα των συστημάτων παρακολούθησης είναι απαραίτητη. Τα παραπάνω προβλήματα είναι κοινά στο πλαίσιο της εκμετάλλευσης των φυσικών ανανεώσιμων πόρων και είναι ιδιαίτερα σημαντικά στην αλιεία, γιατί οι εκμεταλλευόμενοι πόροι είναι «αόρατοι» αλλά και διότι η προσέγγιση του παραγωγού είναι δύσκολη για πολλούς τεχνικούς (στη θάλασσα), κοινωνικούς (μοναχικοί με έντονο εσωτερικό ανταγωνισμό, χαμηλού επιπέδου εκπαίδευσης) και διοικητικούς λόγους (μη υποχρέωση συστηματικής δήλωσης της παραγωγής). Το πρόβλημα των μη καταγεγραμμένων εξαλιεύσεων από τα συστήματα παρακολούθησης απασχολεί -895-
-896-9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ όλο και περισσότερο την επιστημονική κοινότητα (Pitcher et al., 2002) ειδικά στο πλαίσιο της οικοσυστημικής προσέγγισης της αλιείας. Ο πολλαπλασιασμός των πηγών πληροφόρησης και η σύγκριση συγκεκριμένων μεγεθών, η εκτίμηση ή η απογραφή των οποίων προέρχεται από ανεξάρτητες πηγές, προσφέρει μια δυνατότητα εκτίμησης της ποιότητας της πληροφορίας που τελικά παρέχουν τα διάφορα συστήματα παρακολούθησης μιας παραγωγικής διαδικασίας. Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο ευρωπαϊκών παροτρύνσεων ή υποχρεώσεων αναπτύχθηκαν και στην Ελλάδα διάφορα συστήματα καταγραφής και διάθεσης στοιχείων που αφορούν στον αλιευτικό τομέα. Στην εργασία αυτή γίνεται μια προσπάθεια παράλληλης εξέτασης και σύγκρισης στοιχείων που προέρχονται από διαφορετικές πηγές με στόχο την κατανόηση των ευαίσθητων σημείων που καθορίζουν και την ποιότητα της παρεχόμενης πληροφορίας. 2.Υλικά και Μέθοδοι Στην εργασία αυτή γίνεται απλά μια παράθεση και σύγκριση των διαφόρων πηγών πληροφόρησης που σχετίζονται με την αλιεία. Είναι μια πρώτη προσέγγιση και έτσι περιορίζεται σε μια περιγραφική παρουσίαση και σχολιασμό. Στόχος είναι η σύγκριση στοιχείων και ο σχολιασμός των σημείων διαφοροποίησης αλλά και των λόγων εμφάνισης τους και των επιπτώσεων τους. Έτσι για την ελληνική αλιεία στο σύνολό της συγκρίνονται στοιχεία που προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας (ΕΣΥΕ) και παρουσιάζονται αναλυτικά από τους Stergiou et al. (2007), το Κοινό Αλιευτικό Μητρώο, στοιχεία από το Εθνικό Σύστημα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων (ΕΣΣΑΔ) όπως τα παρουσιάζουν οι Καπανταγάκης και Laurijsen (2005) και Καπανταγάκης και συν., (2007), και τέλος στοιχεία από έντυπα ενημέρωσης του Υπουργείου Γεωργίας (Ανώνυμος 2000). Στην παρουσίαση και σύγκριση των στοιχείων αυτών παρατίθενται και τα κριτήρια επιλογής τους από τις βάσεις ώστε να είναι πλήρως κατανοητή η ταυτότητά τους. 3. Αποτελέσματα Οι παρακάτω εικόνες παρουσιάζουν τεχνικά στοιχεία που αφορούν στη διαχρονική εξέλιξη του ελληνικού αλιευτικού στόλου. Στην Εικόνα 1 παρουσιάζεται ο στόλος της μέσης αλιείας με τις κύριες συνιστώσες του δηλαδή τη μηχανόταρτα και το γρι-γρι. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι η εξαγωγή των στοιχείων από το ΚΑΜ (μηχ/τα, γρι-γρι) βασίζεται στο δηλωμένο κύριο εργαλείο των σκαφών. Επειδή αυτή η προσέγγιση μπορεί να είναι σχετικά ανακριβής, κυρίως διότι ένας σημαντικός αριθμός σκαφών (περίπου 120) είναι καταγεγραμμένα ως μηχ/τα και γρι-γρι (κύριο και δευτερεύον εργαλείο) χωρίς να είναι δυνατή εκ του ΚΑΜ η συγκεκριμένη δραστηριοποίησή τους, παρουσιάζεται και η διαχρονική εξέλιξη του αθροίσματός τους. Το πρώτο σημείο του σχήματος αφορά στη διαφορά των στοιχείων ανάμεσα στο ΚΑΜ και στα στοιχεία της ΕΣΥΕ για την κατανομή στις δυο κατηγορίες. Οι μηχ/τες της ΕΣΥΕ είναι λιγότερες από τα σκάφη που το έχουν πρώτο εργαλείο στο ΚΑΜ ενώ για το γρι-γρι ισχύει το αντίθετο. Εάν θεωρήσουμε ότι η πλειοψηφία των 120 περίπου σκαφών που έχουν και τα δυο εργαλεία δραστηριοποιείται κυρίως ως μηχ/τα τότε οι διαφορές αυξάνουν. Είναι όμως σημαντικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τα στοιχεία συγκλίνουν. Φυσικά τόσο τα στοιχεία της ΕΣΥΕ όσο και του ΕΣΣΑΔ βασίζονται στην πραγματική δραστηριότητα του σκάφους για το χαρακτηρισμό του. Είναι όμως αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο αριθμός των μηχ/των και γρι-γρι που αναφέρουν οι Καπανταγάκης & Laurijsen (2005) με προέλευση το ΚΑΜ είναι πλησιέστερος στα στοιχεία της ΕΣΥΕ για τη μηχ/τα και πλησιάζουν αυτά του ΚΑΜ για το γρι-γρι (πρώτο εργαλείο), ενώ και ο συνολικός αριθμός σκαφών από τη συγκεκριμένη πηγή είναι συστηματικά μικρότερος από τις άλλες δυο πηγές. Μια πιθανή αιτία διαφοροποίησης των στοιχείων είναι και η ουσιαστική δραστηριοποίηση των σκαφών. Αυτό καλύπτεται από τα
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ Εικ. 1: Συνολικός αριθμός σκαφών και ισχύς του στόλου της μέσης αλιείας ανά εργαλείο και συνολικά (το άθροισμα των δύο εργαλείων). Πηγές: ΕΣΥΕ, ΚΑΜ, ΕΣΣΑΔ και ΚΑΜ-Β που είναι δεδομένα του ΚΑΜ όπως τα αναφέρουν οι Καπανταγάκης & Laurijsen (2007); Καπανταγάκης και συν., 2005. «ενεργά» σκάφη που παρουσιάζουν σε λεπτομέρειες οι Καπανταγάκης & Laurijsen (2005). Φυσικά ο αριθμός τους είναι μικρότερος από τον «ονομαστικό» στόλο αλλά το ενδιαφέρον βασίζεται στο δραστικό περιορισμό των ενεργών μηχ/των το 2005 και του γρι-γρι το 2003 που δείχνουν έντονη ρευστότητα του ενεργού στόλου ακόμα και σε επίπεδο μέσης αλιείας. Οι διακυμάνσεις αυτές δεν είναι εμφανείς στα στοιχεία της ΕΣΥΕ και συνεπώς η αξιοπιστία της εκτίμησης των ενεργών σκαφών πρέπει να διερευνηθεί. Ενώ ο συνολικός αριθμός σκαφών μέσης αλιείας είναι παραπλήσιος και για τις δυο πηγές (ΕΣΥΕ, ΚΑΜ) σε επίπεδο ισχύος οι διαφορές είναι σημαντικές, αν και συγκλίνουσες μετά το 2004. Για τη βιντζότρατα (Εικόνα 2) τα δεδομένα της ΕΣΥΕ δείχνουν μια δραστική μείωση του αριθμού των σκαφών το 1996-97 χωρίς αυτό να είναι εμφανές στο ΚΑΜ (επιλογή κύριο ή δευτερεύον εργαλείο). Ο αριθμός των «ενεργών» σκαφών του ΕΣΣΑΔ είναι παρόμοιος με το πλήθος που παρουσιάζει η ΕΣΥΕ αλλά μετά το 2003 οι σειρές αποκλίνουν σοβαρά. Η εξέλιξη της ισχύος ακολουθεί το -897-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ Εικ. 2: Συνολικός αριθμός σκαφών και ισχύς του στόλου της βιντζότρατας και των σκαφών της μικρής παράκτιας αλιείας (στατικά εργαλεία). Πηγές: ΕΣΥΕ, ΚΑΜ, ΕΣΣΑΔ, ΚΑΜ>19HP σκάφη με στατικά εργαλεία και μηχανή >19HP όπως προκύπτουν από το ΚΑΜ και ΚΑΜ-Β που είναι δεδομένα του ΚΑΜ όπως τα αναφέρουν οι Καπανταγάκης & Laurijsen (2007); Καπανταγάκης και συν., 2005. Εικ. 3: Συνολική αλιευτική παραγωγή και λόγος παραγωγής παράκτιας/μέσης αλιείας. Πηγές: ΕΣΥΕ, ΕΣΣΑΔ και Υπ.ΓΕΩΡΓ που είναι ενημερωτικό έντυπο του Υπουργείου Γεωργίας (Ανώνυμος, 2000). ίδιο πρότυπο. Για τα σκάφη που χρησιμοποιούν στατικά εργαλεία η κατάσταση είναι λίγο πιο πολύπλοκη με δεδομένο ότι η ΕΣΥΕ καλύπτει το τμήμα του στόλου με σκάφη ιπποδύναμης μεγαλύτερης των 19HP. Για να είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη, στην Εικόνα 2 παρουσιάζεται εξέλιξη του συνόλου του στόλου αλλά και του υποσυνόλου για τα σκάφη με ισχύ >19HP. Για το κοινό τμήμα η ΕΣΥΕ δίνει συστηματικά μικρότερο αριθμό σκαφών και ισχύ από αυτά που προκύπτουν από το ΚΑΜ. Ο αριθμός των ενεργών σκαφών αναφέρεται στο σύνολο του στόλου και είναι σημαντικά μικρότερος από το ονομαστικό πλήθος του ΚΑΜ. Το σχήμα αυτό όμως φέρνει στο φως και δυο ενδιαφέροντα στοιχεία. Το πρώτο αφορά στο γεγονός ότι ο στόλος των ενεργών σκαφών παραμένει σταθερός ενώ ο συνολικός αριθμός σκαφών μειώνεται σημαντικά (κατά 1936 σκάφη) την ίδια περίοδο. Ίσως -898-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος ΙΙ αυτό να οφείλεται στην απόσυρση αποκλειστικά ανενεργών σκαφών από το στόλο ή και σε θέματα που σχετίζονται με την εκτίμηση του αριθμού των ενεργών σκαφών ή στη ρευστότητα του ενεργού στόλου. Το δεύτερο σημείο αφορά στην ισχύ του ενεργού τμήματος της κατηγορίας που συμπίπτει σχεδόν με αυτή του συνόλου του στόλου της κατηγορίας, ενώ ο αριθμός των ενεργών σκαφών είναι περίπου κατά 4000 μικρότερος. Η σύγκριση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο επίπεδο της αλιευτικής παραγωγής. Η εικόνα 3 παρουσιάζει στοιχεία της ΕΣΥΕ, του ΕΣΣΑΔ και στοιχεία που παρουσιάζονται από το Υπουργείο Γεωργίας το 2000 (Ανώνυμος). Πρέπει να τονίσουμε πάλι ότι η ΕΣΥΕ δεν καλύπτει τα σκάφη <19HP. Η ΕΣΥΕ δίνει μια σημαντική πτώση της παραγωγής από το 1997 στο 2000 και στη συνέχεια μια αξιοθαύμαστη σταθερότητα της αλιευτικής παραγωγής. Εάν αυτή η πτώση συνδέεται και με τη μείωση στον αριθμό των απογραφικών δελτίων που συμπληρώθηκαν (Ανώνυμος, 2000) δεν είναι γνωστό. Για την κοινή περίοδο 2004-2006 τα δεδομένα του ΕΣΣΑΔ δίνουν μια συνολική παραγωγή σχεδόν διπλάσια (αυξημένη κατά 114%, Πίν. 1) από αυτή της ΕΣΥΕ. Εάν οι δυο εκτιμήσεις είναι σωστές, τότε τα σκάφη κάτω των 19HP (είναι αυτά που διαφοροποιούν τις δυο πηγές) παράγουν όσο και ο υπόλοιπος στόλος στο σύνολό του (μικρή και μέση αλιεία). Πάντως και το Υπουργείο Γεωργίας στο ενημερωτικό του έντυπο (Ανώνυμος, 2000) αναφέρει ότι η παραγωγή των μικρών σκαφών δεν είναι αμελητέα και είναι συγκρίσιμη με αυτή των μεγάλων σκαφών της παράκτιας αλιείας. Στην ίδια εικόνα φαίνεται και ο λόγος παραγωγής μικρής παράκτιας προς μέση αλιεία που ενώ η ΕΣΥΕ δείχνει μια συνεχή μείωση της συμμετοχής της παράκτιας αλιείας τα δεδομένα του ΕΣ- ΣΑΔ δείχνουν μια αναλογία όμοια με αυτή της αρχής της περιόδου. Η σύγκριση των δυο πηγών για το 2005 ανά εργαλείο δείχνει ότι οι διαφορές ανάμεσα στις δυο πηγές εντοπίζονται στο γρι-γρι και στην παράκτια αλιεία που όμως οι δυο πηγές αναφέρονται σε διαφορετικά τμήματα του στόλου. Πίνακας 1: Συνολική αλιευτική παραγωγή και παραγωγή ανά εργαλείο για το 2005 από διάφορες πηγές. Πηγή Μηχανότρατα Γρι-γρι Βιντζότρατα Παράκτια Σύνολο ΕΣΥΕ 23808,9 30026,5 5921,5 27707,0 87463,9 ΕΣΣΑΔ 28919,0 52124,8 5314,8 101222.7 187581,3 Διαφορά (%) 21,5 73,6-10,2 265,3 114,5 4. Συζήτηση Η απλή σύγκριση των παραπάνω στοιχείων και ο σχολιασμός τους αναδεικνύουν το κοινό πρόβλημα της ποιότητας της παρεχόμενης πληροφορίας για την αλιεία. Το σημαντικό σημείο είναι το ότι και οι τρεις πηγές (ΚΑΜ, ΕΣΥΕ, ΕΣΣΑΔ) αποτελούν επίσημους φορείς πληροφόρησης. Η χρήση των στοιχείων που παρέχουν μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες για τους παραγωγικούς κλάδους, τα συστήματα διαχείρισης αλλά και την εικόνα που παρουσιάζεται για τους πόρους και την κατάσταση των οικοσυστημάτων. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 90 τα προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση δεδομένων που προέρχονται από την ίδια την αλιεία για τη διαχείρισή της έχουν απασχολήσει τους επιστήμονες (Hilborn & Walters, 1992). Στην περίπτωσή μας υπάρχει και μια βασική διαφορά ανάμεσα στις πηγές. Το ΕΣΣΑΔ υλοποιείται από έναν ερευνητικό φορέα και η πρόσβαση σε βασικά δεδομένα αλλά και την ακολουθούμενη μεθοδολογία είναι μάλλον ευκολότερη για τον πιθανό χρήστη. Είναι και η μόνη πηγή που βασίζεται σε δειγματοληψία και συνεπώς οι εκτιμήσεις συνοδεύονται και από μια αβεβαιότητα. Το ΚΑΜ έχει καθαρά απογραφικό χαρακτήρα και δεν υπάρχει πρόβλημα εκτίμησης. Στη θεωρία, απογραφικό είναι και το σύστημα της ΕΣΥΕ με κυμαινόμενο όμως πληθυσμό αναφοράς, αφού βασίζεται στη διακίνηση του καυσίμου και μη ελεγχόμενη τη βασική πληροφορία για την παραγωγή. Σε όλες τις περιπτώσεις η εκτίμηση της ποιότητας της πρωτογενούς πληροφορίας είναι καθοριστική και δύσκολα μπορεί να βελτιωθεί εκ των υστέρων -899-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ με αναλύσεις και προσαρμογές. Η πολυφωνία των πηγών πληροφόρησης εκτός από τη αύξηση του κόστους και τη σύγχυση μπορεί να οδηγήσει και σε μεροληψία μέσω της επιλεκτικής χρήσης. Ειδικά για την επιστημονική κοινότητα η κρίση της αξιοπιστίας της διαθέσιμης πληροφορίας που βασίζεται στη γνώση της μεθοδολογίας συλλογής και επεξεργασίας είναι καθοριστική διότι ουσιαστικά θέτει και τα όρια των ερωτημάτων που μπορούν να προσεγγιστούν από τη συγκεκριμένη πληροφορία. Η παρούσα εργασία σκοπεύει στην έναρξη μιας συζήτησης τόσο για τη βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων και εκτιμήσεων όσο και για την ορθολογική χρήση τους. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Ανώνυμος, 2000. Ο αλιευτικός τομέας στην Ελλάδα. Υπουργείο Γεωργίας, Γενική Δ/νση Αλιείας, 82 σελ. Costanza, R., Funtowicz, S. & Ravetz, J.R., 1992. Assessing and Communicating Policy-Relevant Research. Environmental Management, 16(1), 121 131. Hilborn, R. & Walters, C. J., 1992. Quantitative fisheries stock assessment: choice, dynamics, and uncertainty. Chapman and Hall, New York. Καπανταγάκης, Α. & Laurijsen, J. 2005. Αλιευτικός ζήλος στον ελληνικό αλιευτικό στόλο. Πρακτ. 12 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ιχθυολόγων, 31-34. Καπανταγάκης, Α., Laurijsen, J. & Λιουδάκης, Λ. 2007. Συγκριτική παρουσίαση οικονομικών μεγεθών του Αλιευτικού στόλου των Μεσογειακών χωρών της Ευρωπαικής Ένωσης. Πρακτ. 13 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ιχθυολόγων, 37-40. Pitcher, T.J., Watson, R., Forrest, R., Valtysson, H. & Guenette, S. 2002. Estimating illegal and unreported catches from marine ecosystems: a basis for change. Fish and Fisheries, 3, 317-339. Stergiou, K.I., Moutopoulos, D.K., Tsikliras, A.C. & Papaconstantinou, C., 2007. Hellenic Marine Fisheries: A general perspective from the National Statistical Service data. In SoHelFi, State of Hellenic Fisheries, C. Papaconstantinou, A. Zenetos, V. Vassilopoulou, G. Tserpes (Eds), 132-140. -900-