ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΟ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ (EL13) Ως σημαντικότερα θέματα διαχείρισης των υδατικών πόρων στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης αξιολογούνται τα ακόλουθα: 1. Η υπερεκμετάλλευση για την κάλυψη υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών και η κακή ποιοτική κατάσταση υπόγειων υδατικών συστημάτων. Αναλυτικότερα, τα υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης με τα μεγαλύτερα προβλήματα, λόγω ανθρωπογενών πιέσεων, συνοψίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. συστήματο ς GR1300064 GR1300312 GR1300072 GR1300082 GR1300083 GR1300101 GR1300102 GR1300121 GR1300143 GR1300144 GR1300270 Σχήμα 1: Υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης με τα μεγαλύτερα προβλήματα στην ποσοτική ή/και ποσοτική τους κατάσταση, λόγω ανθρωπογενών πιέσεων Ονομασία ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ- ΤΥΛΙΣΣΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ -ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ- ΚΕΝΤΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ- ΣΗΤΕΙΑΣ ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Πιέσεις/Χρήσεις για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών της πόλης του Ηρακλείου. για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών τουριστικής περιοχής Δήμου Χερσονήσου. για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών τουριστικής περιοχής Δήμου Χερσονήσου. Γεωργικές δραστηριότητες. Αστικά λύματα. για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών των Δήμων Ηρακλείου, Μινώα Πεδιάδος και Χερσονήσου. για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών των Δήμων Ηρακλείου και Μινώα Πεδιάδος. για την κάλυψη αναγκών θερμοκηπιακών εγκαταστάσεων. για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών Γαύδου. Κατάσταση Πτώση στάθμης. Υφαλμύριση τοπικά με Cl έως 1400 mg/l. Cl έως 550 mg/l. Cl έως 830 mg/l. Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/l. Πτώση στάθμης. Αυξημένα νιτρικά ιόντα. Πτώση στάθμης. Πτώση στάθμης. Τοπικά αυξημένες τιμές νιτρικών. Αυξημένες τιμές νιτρικών. Cl έως 950 mg/l. Cl έως 500 mg/l. Cl έως 400 mg/l. 2. Η διείσδυση αλμυρού νερού στους παράκτιους υδροφορείς. Στους παράκτιους υδροφορείς η υδραυλική κλίση του υπόγειου νερού έχει συνήθως κατεύθυνση προς τη θάλασσα. Λόγω της παρουσίας του αλμυρού νερού, στο τμήμα του υδροφορέα που βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας σχηματίζεται μια ζώνη επαφής μεταξύ του ελαφρύτερου γλυκού νερού του υδροφορέα και του υποκείμενου βαρύτερου αλμυρού νερού. Ο όγκος του αλμυρού νερού κάτω από το γλυκό λόγω της χαρακτηριστικής του μορφής ονομάζεται σφήνα. Το αλμυρό και το γλυκό νερό είναι αναμίξιμα, με αποτέλεσμα η μεταξύ τους ζώνη επαφής να παίρνει τη μορφή μιας μεταβατικής ζώνης λόγω του φαινομένου της διάχυσης. Το φαινόμενο της υφαλμύρισης εμφανίζεται όταν η υδραυλική κλίση του παράκτιου υδροφορέα προς τη θάλασσα είναι μικρή και ακόμα περισσότερο όταν αλλάζει διεύθυνση 1
εξαιτίας των έντονων αντλήσεων. Στην περίπτωση αυτή δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για τη μετακίνηση της αλμυρής σφήνας προς το εσωτερικό του υδροφορέα με αποτέλεσμα την υφαλμύρισή του, την αύξηση δηλαδή της συγκέντρωσης των ιόντων χλωρίου, μαγνησίου και ασβεστίου στα υπόγεια νερά. Στην πλειοψηφία τους, τα υπόγεια υδατικά συστήματα της Κρήτης βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία με την θάλασσα. Σε συνδυασμό με τα γεωλογικά και τεκτονικά χαρακτηριστικά της νήσου το φαινόμενο των θαλάσσιων διεισδύσεων είναι έντονο και εμφανίζεται σε αρκετές περιοχές. Ένα ακόμη ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ΥΔ της Κρήτης είναι οι υφάλμυρες καρστικές πηγές που εμφανίζονται στο Βόρειο τμήμα του νησιού. Πρόκειται κατά κανόνα για μεγάλου δυναμικού πηγές, η αξιοποίηση των οποίων είναι περιορισμένη λόγο των υψηλών συγκεντρώσεων ιόντων χλωρίου. Στον ακόλουθο Πίνακα περιγράφονται τα υπόγεια υδατικά συστήματα του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης με προβλήματα υφαλμύρισης, είτε φυσικής (είσοδο θάλασσας ή στρωμάτων ορυκτού αλίτη), είτε ανθρωπογενής προέλευσης, λόγω υπερεκμετάλλευσης. Σχήμα 2: Υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης με προβλήματα υφαλμύρισης Cl - Ονομασία (mg/l) Στοιχεία υφαλμύρισης GR1300021 ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ 638 τοπικά καταγράφεται υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη GR1300023 ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ 496 φυσική υφαλμύριση στις πηγές Ζούρμπου GR1300024 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ 900-5500 GR1300044 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ τοπικά καταγράφεται υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη GR1300051 ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΔ. ΡΕΘΥΜΝΟΥ 260-330 τοπικά καταγράφεται ανά περιόδους υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη GR1300052 ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ. ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ 450- τοπικά καταγράφεται υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη και (ΚΑΜΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ-ΠΡΙΝΟΥ- 2900 υφαλμύριση λόγω ορυκτού αλίτη ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ) GR1300061 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΑΛΑΙΩΝ 250-320 φυσική υφαλμύριση μέσω των πηγών Μπαλίου GR1300064 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ-ΤΥΛΙΣΣΟΥ 430-1600 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση GR1300071 ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΟΡΕΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ τοπικά μικρά υδροφόρα υπερεκμετάλλευονται- τοπικά καταγράφεται υψηλή περιεκτικότητα σε θεϊκά ιόντα λόγω γύψων GR1300086 GR1300093 ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΑΡΑΣ-ΝΟΤΙΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ 290- GR1300072 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 1000 GR1300082 ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ 400 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 250-3800 έως 1000 τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε θεϊκά ιόντα (γύψος) και χλωριόντα (αλίτης), τοπικά αυξημένες περιεκτικότητες σε νιτρικά ιόντα τοπικά μικρά υδροφόρα υπερεκμετάλλευονται- τοπικά καταγράφεται υψηλή περιεκτικότητα σε θεϊκά ιόντα (γύψοι) και υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη, υδροφόρο σε οριακή κατάσταση ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΚΩΝΙΩΝ-ΑΛΜΥΡΟΥ ΑΓ. 280- GR1300114 ΝΙΚΟΛΑΟΥ 3700 GR1300115 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΦΟΥΡΝΗΣ-ΕΛΟΥΝΤΑΣ έως 280 τοπικά καταγράφεται οριακή εκμετάλλευση ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΙΣΙΟΥ-ΜΙΛΑΤΟΥ- 350- GR1300116 ΕΛΟΥΝΤΑΣ 1750 ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ-ΚΑΛΟΥ GR1300122 200-450 οριακή εκμετάλλευση, παράκτιος ζώνη υφαλμύριση ΧΩΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ- ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ- τοπικά τη καλοκαιρινή περίοδο καταγράφεται GR1300123 350 ΜΥΡΤΟΥ υπερεκμετάλλευση στην παράκτια ζώνη 2
Ονομασία Cl - (mg/l) Στοιχεία υφαλμύρισης GR1300132 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ- ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ 600-700 GR1300143 ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ-ΣΗΤΕΙΑΣ 310-760 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση GR1300144 ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ 500 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση GR1300153 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ 320- στην ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ 1000 παράκτια ζώνη GR1300162 ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΠΛΟΥ- ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ-ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ 300-400 τοπικά υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη GR1300270 ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ 400 υπερεκμετάλλευση, τοπικά υφαλμύριση GR1300312 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ - ΓΟΥΒΩΝ-ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ 280-800 υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση GR1300321 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ 500-800 GR1300322 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ) 450-700 GR1300323 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (ΣΟΥΔΑΣ) 500-800 GR1300324 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΠΟΚΟΡΩΝΑ GR1300340 ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ 3. Η ρύπανση επιφανειακών υδατικών συστημάτων από: α) σημειακές πηγές που σχετίζονται κυρίως με την εσταυλισμένη κτηνοτροφία, τα ελλαιουργία και τη βιομηχανία, τα αστικά υγρά απόβλητα από οικισμούς που εξυπηρετούνται από δίκτυα αποχέτευσης και κεντρικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και τα μεταλλεία λατομεία. β) διάχυτες πηγές ρύπανσης που σχετίζονται με απορροές ρυπαντικών φορτίων, κυρίως θρεπτικών, από την αγροτική δραστηριότητα, την κτηνοτροφία και τα αστικά υγρά απόβλητα από οικισμούς που δεν εξυπηρετούνται από δίκτυα αποχέτευσης και κεντρικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Αναλυτικότερα τα επιφανειακά υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης με τα μεγαλύτερα προβλήματα, λόγω πηγών ρύπανσης, συνοψίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Σχήμα 3: Επιφανειακά υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης με με τα μεγαλύτερα προβλήματα, λόγω σημειακών ή διάχυτων πηγών ρύπανσης Ονομασία Αιτίες ρύπανσης GR4001R000106210H ANAPODARHS Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες GR4001R000102105N ANAPODARHS Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Φώσφορο από επιφανειακές απορροές, Καλλιεργήσιμες, Οργανικά φορτία και θρεπτικά GR1339R001604155N APOSELEMHS Κτηνοτροφικές μονάδες GR1339R001603053N APOSELEMHS Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις (20-50%) GR1339R001602049N APOSELEMHS Καλλιεργήσιμες εκτάσεις (20-50%) GR3901R001602151N APOSELEMHS Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες GR3901R001602250N APOSELEMHS Μεγάλος οικισμός ( με ΕΕΛ), Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις (20-50%) GR1340R000204124H GEROPOTAMOS Μονάδες IPPC, Καλλιεργήσιμες GR1340R000206126Ν GEROPOTAMOS 3
GR4001R000207020N GEROPOTAMOS Καλλιεργήσιμες GR4001R000209021N GEROPOTAMOS Καλλιεργήσιμες GR1339R001301036N GAZANOS Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Κτηνοτροφικές μονάδες GR1339R001301037N GAZANOS Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Μονάδες IPPC, Καλλιεργήσιμες GR1339R001401041N GIOFYROS GR1339R001401043N GIOFYROS Μεγάλος οικισμός ( με ΕΕΛ), Μονάδες IPPC, Βιομηχανίες με απόρριψη ουσιών προτεραιότητας, Μεγάλη κάλυψη αστικής περιοχής, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις (20-50%) GR3901R001401061N GIOFYROS Μεγάλος οικισμός ( με ΕΕΛ), Μονάδες IPPC, Βιομηχανίες με απόρριψη ουσιών προτεραιότητας, Καλλιεργήσιμες GR3901R001401042N GIOFYROS GR1339R001503045N KARTEROS GR1339R001502046N KARTEROS GR1339R001501044N KARTEROS Μονάδες IPPC, Βιομηχανίες με απόρριψη ουσιών προτεραιότητας, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες GR3901R000401115N KERITHS Φώσφορο από επιφανειακές απορροές, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GR1340R000601035N SAMARIAS FARAGG Κτηνοτροφία GR1339R001001063H SFAKORYAKO Κτηνοτροφικές μονάδες GR1339R001101028N MYLOPOTAMOS (20-50%) GR1339R001201032N FODELE Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Κτηνοτροφικές μονάδες GR1339R000601062N ALMYROS XANION Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες GR1339R000601019N ALMYROS XANION (20-50%) GR4101R000101003N ALMYROS Μεγάλος οικισμός ( με ΕΕΛ), Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές LASITHI μονάδες, Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες 4. Η ποσοτική διαχείριση των επιφανειακών υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης, καθώς τα περισσότερα ποτάμια στην είναι χείμαρροι περιοδικής ροής. Σε αυτούς διακρίνονται τρεις κατηγορίες: αυτοί των οποίων η επιφανειακή ροή διαρκεί 8-9 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου και διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους την ξηρή καλοκαιρινή περίοδο καθώς η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα δε χαμηλώνει αρκετά. Στη δεύτερη κατηγορία η επιφανειακή ροή των χειμάρρων διαρκεί 6-8 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου αλλά δεν διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι. Τέλος στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι χείμαρροι με πολύ μικρή περίοδο επιφανειακής ροής (3 μήνες περίπου) και φυσικά χωρίς τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι (Βορεάδου Α., 1993). 5. Οι μορφολογικές αλλοιώσεις των επιφανειακών υδατικών συστημάτων, με την κατασκευή, κυρίως τα τελευταία χρόνια, πολλών μικρών ταμιευτήρων για την κάλυψη αρδευτικών και υδρευτικών αναγκών. 6. Η προστασία των υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Παρόλο που η Οδηγία 2000/60/ΕΚ δεν θέτει συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς στόχους για υγροτόπους, είναι πρόδηλο ότι η στενή τους σχέση με υδάτινα σώματα τα εντάσσει εμμέσως στους στόχους προστασίας της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προστασία των υγροτοπικών οικοσυστημάτων μέσω του προγράμματος μέτρων, ειδικά όταν αυτά εντάσσονται χωρικά ή λειτουργικά σε προστατευόμενη περιοχή που έχει ενταχθεί στο σχετικό μητρώο της Οδηγίας. 4
7. Η επάρκεια και καλή ποιότητα πόσιμου νερού. Όσον αφορά προβλήματα επάρκειας και ποιότητας του πόσιμου νερού στο υδατικό διαμέρισμα Κρήτης, τα βασικά προβλήματα εντοπίζονται σε: Τεχνικά, οργανωτικά και οικονομικά προβλήματα. Προβλήματα ανεπάρκειας πόρων. Ποιοτική επιβάρυνση υπόγειου νερού, είτε λόγω υπερκμετάλλευσης και ρύπανσης, είτε φυσικής προέλευσης. 5