ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Ενδεικτικοί πρόλογοι Στη ζωή του συγχρόνου ανθρώπου η εργασία κατέχει κεντρική θέση. Με την εργασία του ο άνθρωπος ικανοποιεί τις βιοτικές ανάγκες του, αναγνωρίζεται κοινωνικά και καταξιώνεται. Γύρω από την εργασία του στρέφονται οι συζητήσεις, τα ενδιαφέροντα, οι επιδιώξεις, οι αρχές και οι αξίες του. Εντούτοις, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και τη ζωτική σημασία που έχει για τον άνθρωπο ο ελεύθερος χρόνος. (Με σύγκριση και αντίθεση) Οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής είναι μονότονες, πιεστικές και επίπονες. Οι γρήγοροι ρυθμοί, ο ανταγωνισμός και το άγχος, οι πολλές και επείγουσες επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, η εξειδίκευση και η πνευματική μονομέρεια που αυτή συνεπάγεται, η αποξένωση από τους συνανθρώπους και από τη φύση καταπονούν σωματικά και ψυχικά τον άνθρωπο. Αυτές, λοιπόν, οι συνθήκες κάνουν απόλυτα αναγκαία όχι μόνο την ύπαρξη ελευθέρου χρόνου, αλλά και την κατάλληλη αξιοποίηση του. (Με αίτιο-αποτέλεσμα) Όπως είναι αναγκαία η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου, έτσι είναι αναγκαία και η ικανοποίηση των πνευματικών και ψυχικών του αναγκών. Άλλωστε, «ουκ επ' άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος». Τις πνευματικές και ψυχικές του ανάγκες μπορεί να τις ικανοποιήσει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του ελευθέρου χρόνου του, αν τον αξιοποιήσει κατάλληλα. (Με αναλογία) ΚΕΙΜΕΝΟ 1: Από τι εξαρτάται στις μέρες μας η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου; Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Κατ' αρχάς, από τις ανάγκες του καθενός. Έπειτα, από τα ενδιαφέροντα που έχει. Και επειδή συνήθως τα ενδιαφέροντά του καθορίζονται από την ψυχοσύνθεση και την παιδεία του, οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν και τις επιλογές του κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου του. Σημαντική είναι και η επίδραση των συνηθειών που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος, ιδιαίτερα σε μικρή ηλικία. Αλλά και το περιβάλλον, το κοινωνικό, το πολιτιστικό και το φυσικό, μέσα στο οποίο ζει και από το οποίο δέχεται επιδράσεις ο άνθρωπος παίζει ουσιαστικό ρόλο προβάλλει πρότυπα και αξίες, υπαγορεύει τρόπο ζωής, προσφέρει ή στερεί δυνατότητες. Για να αξιοποιεί, όμως, αυτές τις δυνατότητες ο άνθρωπος, πρέπει να έχει την ευχέρεια, κυρίως την οικονομική, από την οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος με τον οποίο επενδύει ο καθένας τον ελεύθερο χρόνο του. Με λίγα λόγια, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι συνάρτηση υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων. ΚΕΙΜΕΝΟ 2: Νέοι και ελεύθερος χρόνος Σχετικά με την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο η ζωή των εφήβων χαρακτηρίζεται από δυο αντιφάσεις. Δουλεύουν πιο σκληρά από πολλούς εργαζόμενους, αλλά δεν αμείβονται. Χρειάζονται πιο πολύ από κάθε άλλη ηλικία ελεύθερο χρόνο, αλλά διαθέτουν ελάχιστο, λόγω της πληθώρας των σχολικών και εξωσχολικών υποχρεώσεων που έχουν. Μέσα στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους πρέπει να χωρέσουν όλα όσα είναι ζωτικής ανάγκης για το νέο: η ανεμελιά, το παιχνίδι, η ξεκούραση, η παρέα, η ψυχαγωγία και -γιατί όχι-η περισυλλογή και η ονειροπόληση. Τα ασφυκτικά χρονικά όρια δεν αφήνουν περιθώρια για πολλές επιλογές. Γι' αυτό και καθένας διαθέτει τον ελεύθερο χρόνο του ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του, τις συνήθειες και τα ενδιαφέροντά του, ανάλογα με τις δυνατότητες που του παρέχει το περιβάλλον του και την ευχέρεια που έχει να αξιοποιεί τις δυνατότητες αυτές. Παρά το γεγονός ότι όλοι οι νέοι δε διαθέτουν με τον ίδιο τρόπο τον ελεύθερο χρόνο τους, μπορούμε να παρατηρήσουμε ορισμένες κοινές συνήθειες και κοινούς τρόπους ψυχαγωγίας κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους. Οι νέοι διασκεδάζουν με έντονο και θορυβώδη τρόπο σε κλαμπ, διοργανώνουν πάρτι με φίλους, αθλούνται, συμμετέχουν σε συλλόγους αθλητικούς ή πολιτιστικούς, παίζουν διάφορα παιχνίδια (κατά προτίμηση ηλεκτρονικά), βλέπουν τηλεόραση, ακούν μουσική, διαβάζουν βιβλία και περιοδικά, βγαίνουν με τους φίλους τους, πηγαίνουν στον κινηματογράφο και μερικοί ασχολούνται με διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως για παράδειγμα είναι η ποίηση και η ζωγραφική. Οι περισσότεροι από αυτούς τους τρόπους διάθεσης του ελεύθερου χρόνου τους είναι ευχάριστοι και ωφέλιμοι. Οι άλλοι, όμως, όπως για παράδειγμα η ένταξη σε ομάδες φανατικών «φιλάθλων», η ολονύκτια διασκέδαση σε κλαμπ πίνοντας και καπνίζοντας, η συμμόρφωση στις επιταγές της μόδας και η σπατάλη χρόνου και χρημάτων για ψώνια, σύμφωνα με τα καταναλωτικά πρότυπα, όχι μόνο δε βοηθούν τον νέο να απολαύσει τις χαρές της ζωής και να ανανεώσει τις ψυχικές του δυνάμεις, αλλά και υπονομεύουν την ψυχική και σωματική υγεία του. Ο τρόπος με τον οποίο ο νέος θα αξιοποιήσει ή θα σπαταλήσει τον ελεύθερο χρόνο του έχει σχέση με τις επιδράσεις που δέχεται και την προσωπικότητα που σιγά σιγά διαμορφώνει. Βέβαια, ορισμένα χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στη φύση των νέων, όπως για παράδειγμα ο δυναμισμός και ενθουσιασμός τους, παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά δεν είναι καθοριστικός. Πιο πολύ επηρεάζονται από αντικειμενικούς παράγοντες. Τα πρότυπα που προβάλλονται και η τάση των νέων να τα μιμούνται, η διαφήμιση των προϊόντων της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου, η ελλιπής αγωγή, τόσο από την οικογένεια όσο και από το σχολείο, για την εποικοδομητική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους επιδρούν καταλυτικά στις επιλογές τους. Ο τρόπος με τον οποίο κάθε νέος μπορεί να αξιοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του είναι προσωπική του υπόθεση και επιλογή. Εντούτοις, υπάρχουν ορισμένοι ευχάριστοι και επωφελείς τρόποι αξιοποίησής του που βοηθούν τον νέο να διατηρήσει την ψυχική και σωματική του υγεία και να μην περιέλθει σε κατάσταση πνευματικού και ψυχικού λήθαργου. Οι τρόποι αυτοί είναι, κατά την προσωπική μου άποψη, η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων, η ενασχόληση με κάθε μορφής τέχνη, η παρέα και η συντροφιά με άλλους νέους, η άθληση, τα ταξίδια και οι δημιουργικές 1
ερασιτεχνικές ενασχολήσεις. Οι τρόποι αυτοί ανακουφίζουν τον νέο από τη φορτική πίεση που καθημερινά δέχεται, τον ξεκουράζουν, τον ηρεμούν και συντελούν στη μόρφωσή του και στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας και των δημιουργικών του ικανοτήτων. Επιπλέον, αποτελούν μια καλή υποθήκη και για τη μελλοντική εποικοδομητική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου που θα έχει ως εργαζόμενος, αφού οι συνήθειες που αποκτά ο άνθρωπος, όταν είναι νέος, τον συνοδεύουν κατά κανόνα σε όλη τη ζωή του. ΚΕΙΜΕΝΟ 3: Ποια πρέπει να είναι η στάση της πολιτείας στο ζήτημα της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου; Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι μια «επένδυση». Όχι, βέβαια, με τη στενά εννοούμενη αντίληψη, να αποκομίσουμε, άμεσα ή μακροπρόθεσμα, υλικά οφέλη, αλλά με την ευρύτερη σημασία της λέξης, τη διάθεση δηλαδή του χρόνου αυτού για σωματική και ψυχική ευεξία, για ανάπαυση και περισυλλογή, για μόρφωση και επιμόρφωση, για δημιουργία που δε μας επιτρέπουν να πραγματοποιήσουμε η ένταση και οι απαιτήσεις της καθημερινής δουλειάς, για κοινωνικότητα και ψυχαγωγία. Όταν, λοιπόν, θεωρούμε τον ελεύθερο χρόνο ως ευκαιρία για να ικανοποιήσουμε τέτοιες ανάγκες, κατανοούμε πόσο πολύτιμος είναι. Διαφορετικά, ο χρόνος αυτός μπορεί να γίνει κενός, ανιαρός, καταθλιπτικός και κατά τη διάρκειά του να εκδηλώνονται ψυχοπαθολογικά και αντικοινωνικά φαινόμενα, βία, εγκληματικότητα, διαφθορά. Η αξιοποίησή του, επομένως, έχει άμεση σχέση με την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Γι' αυτό η πολιτεία, που μεριμνά για τους πολίτες της, δεν μπορεί να παραμένει ουδέτερη και αδιάφορη για το ζήτημα αυτό. Απεναντίας, έχει χρέος να δημιουργήσει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε όχι μόνο να μην πλήττουν οι πολίτες στον ελεύθερο χρόνο τους, αλλά να τον αξιοποιούν κατάλληλα. Αυτό μπορεί να το πετύχει πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες, ακόμη και με τη χορήγηση κινήτρων, για μόρφωση και επιμόρφωση σε κατάλληλα για το σκοπό αυτό ιδρύματα αν ενισχύσει, με τα απαραίτητα μέσα, τους ήδη υπάρχοντες μορφωτικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, ώστε να αυξήσουν τον αριθμό των μελών τους, να διοργανώνουν πιο συχνές εκδηλώσεις, να βελτιώσουν και να κάνουν πιο ελκυστικό το περιεχόμενό τους με την κατασκευή και την επέκταση αθλητικών κέντρων, για να μπορούν να αθλούνται σ' αυτά περισσότεροι άνθρωποι κάθε ηλικίας και στο άθλημα που αγαπούν. Τέλος, για να περιορίσει τα αντικοινωνικά και παθολογικά φαινόμενα, είναι απαραίτητο να ελέγχει αυστηρά τις αιτίες και τις εστίες που τα εκκολάπτουν, βία στα γήπεδα, προβαλλόμενα θεάματα, ύποπτα κέντρα ψυχαγωγίας. Έτσι, ο ελεύθερος χρόνος θα είναι χρόνος διασκέδασης και χαράς, όχι ανίας και θλίψης. ΚΕΙΜΕΝΟ 4: Ο ρόλος των θεσμών της κοινωνικοποίησης Οι θεσμοποιημένοι φορείς της κοινωνικοποίησης, δηλαδή η οικογένεια, το σχολείο και η τοπική αυτοδιοίκηση μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά τους νέους να συνειδητοποιήσουν την αξία του ελεύθερου χρόνου και να τους κατευθύνουν σε δημιουργικούς τρόπους αξιοποίησής του. Πρώτα πρώτα χρειάζεται ενημέρωση του νέου για τις σύγχρονες συνθήκες ζωής και εργασίας. Πρέπει να καταλάβει ο νέος πόσο σημαντικός είναι ο ελεύθερος χρόνος και η δημιουργική αξιοποίησή του για την ψυχική του ισορροπία και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του να ευαισθητοποιηθεί, ακόμα, και σε θέματα κατανάλωσης των προϊόντων που παράγει η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου και να διεκδικήσει για τον εαυτό του γνήσιες μορφές έκφρασης και ψυχαγωγίας. Οι φορείς της κοινωνικοποίησης οφείλουν να διευκολύνουν στην πράξη τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Αν η οικογένεια δίνοντας το παράδειγμα εθίσει το παιδί σε δημιουργικές απασχολήσεις, εύκολα αυτό θα αναζητήσει ανάλογη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου όταν μεγαλώσει. Τα σχολεία και οι δήμοι μπορούν να γίνουν φυτώρια πολιτισμού. Αν υπάρξει πολιτική βούληση και διατεθούν τα απαραίτητα κονδύλια για να οργανωθούν και να στεγαστούν πολιτιστικές δραστηριότητες, οι νέοι με ενθουσιασμό θα επιδοθούν σ' αυτές. Κάθε σχολείο μπορεί να αποκτήσει τον αθλητικό του σύλλογο και το καλλιτεχνικό του εργαστήρι, στα οποία οι νέοι θα βρίσκουν την ευκαιρία για δημιουργική έκφραση. Παράλληλα, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να ενισχύσει τη δράση πολιτιστικών και αθλητικών συλλόγων, την οργάνωση βιβλιοθηκών, την ίδρυση κινηματογραφικής και θεατρικής λέσχης και τη σύσταση ορειβατικού, κολυμβητικού ή φυσιολατρικού ομίλου, ανάλογα με τις δυνατότητες που προσφέρουν ο τόπος και ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων και την πολιτιστική παράδοση της περιοχής. Χρήσιμη θα ήταν και η διοργάνωση διαλέξεων με επιστημονικά, κοινωνικά ή καλλιτεχνικά θέματα, τα σεμινάρια επιμόρφωσης, τα μαθήματα μουσικής, χορού και εικαστικών τεχνών (ζωγραφικής γλυπτικής), όπου κάθε νέος ανάλογα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητές του θα μπορεί να συμμετέχει. Έτσι, ο νέος, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, θα αποκτήσει ευκαιρίες να αξιοποιεί ελεύθερα και δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του. (Κούτρας, Πειστικός λόγος) ΚΕΙΜΕΝΟ 5: Με TV, DVD και PC περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους οι έφηβοι Ελ. Φυντανίδου, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/12/2011 * Ξεχνούν, σιγά σιγά, τη γυμναστική οι έφηβοι. Μόνο ο ένας στους πέντε ασκείται σε καθημερινή βάση, ενώ ένα στα οκτώ 15χρονα κορίτσια δεν γυμνάζονται καθόλου. Αναλύοντας τα στοιχεία, οι ειδικοί επιστήμονες παρατηρούν μείωση του ποσοστού των μαθητών που ασκείται σωματικά τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα, την τελευταία δωδεκαετία. Αντιθέτως, η τηλεόραση, τα DVD και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ζουν και βασιλεύουν, τη στιγμή μάλιστα που οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που αφιερώνουν πολύ χρόνο, σε καθημερινή βάση, σε αυτές τις ηλεκτρονικές συσκευές έχουν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες. Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από πανελλήνια έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές το 2010 από ομάδα επιστημόνων του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής. Οι επιστήμονες έχουν κατατάξει τις δραστηριότητες των εφήβων στον ελεύθερο χρόνο τους σε δύο κατηγορίες: δραστηριότητες που απαιτούν φυσική άσκηση (π.χ. ποδόσφαιρο, ποδήλατο, μπαλέτο) και καθιστικές δραστηριότητες (π.χ. τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής, ηλεκτρονικά παιχνίδια, βιβλία, κτλ.). 2
Ο χρόνος που αφιερώνουν σε κάθε έναν από αυτούς τους δύο τύπους δραστηριοτήτων απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους επαγγελματίες υγείας, αφού φαίνεται πως οι έφηβοι τείνουν να ασχολούνται λιγότερο με φυσικές και περισσότερο με καθιστικές δραστηριότητες. Ειδικότερα, η έρευνα δείχνει: Σχεδόν δύο στους πέντε μαθητές (38,3%) παρακολουθούν τηλεόραση / DVD τουλάχιστον τρεις ώρες ημερησίως όλες τις ημέρες της εβδομάδας, σε υψηλότερο ποσοστό οι 13χρονοι (42,5%). Περισσότερες ώρες οι έφηβοι βλέπουν τηλεόραση / DVD τα Σαββατοκύριακα συγκριτικά με τις ημέρες του σχολείου. Σε ποσοστό 12% οι έφηβοι που βλέπουν τηλεόραση / DVD τουλάχιστον τρεις ώρες κάθε μέρα έχουν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, δηλαδή καταναλώνουν συχνά γλυκά ή αναψυκτικά, ενώ σπάνια τρώνε φρούτα ή λαχανικά. Ένας στους πέντε εφήβους που παρακολουθούν τηλεόραση ή DVD τουλάχιστον τρεις ώρες κάθε μέρα είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος, κυρίως τα κορίτσια και οι 11χρονοι. Το 16,4% των εφήβων, κυρίως τα αγόρια και οι μαθητές ηλικίας 13-15 ετών, βρίσκονται τουλάχιστον έξι ώρες κάθε μέρα μπροστά από μία οθόνη τηλεόρασης, ηλεκτρονικού υπολογιστή ή ειδικής κονσόλας για ηλεκτρονικά παιχνίδια. Το 2010, συγκριτικά με το 2006, έχει σχεδόν τριπλασιαστεί ο αριθμός των μαθητών που αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο (τουλάχιστον έξι ώρες) κάθε μέρα μπροστά από μία οθόνη κάποιας ηλεκτρονικής συσκευής, παρόλο που βλέπουν λιγότερες ώρες τηλεόραση. Στη θέση της καταγράφεται αύξηση στη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. «Η συχνή σωματική άσκηση έχει θετικές επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία των εφήβων. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που ασκούνται σωματικά ημερησίως για 60 λεπτά έχουν καλύτερη φυσική κατάσταση, σχολική επίδοση, αυτοεκτίμηση, ομαλή διαχείριση άγχους και είναι πιο κοινωνικοί συγκριτικά με εκείνους που ασκούνται λιγότερο συχνά ή και καθόλου. Επίσης, οι έφηβοι που συμμετέχουν σε φυσικές δραστηριότητες (π.χ. αθλητικές ομάδες, εκμάθηση χορού) και υιοθετούν ένα δραστήριο τρόπο ζωής είναι πιθανότερο να συνεχίσουν να είναι δραστήριοι και ως ενήλικοι. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό και γενικά η σωματική άσκηση αποτελεί, τέλος, προστατευτικό παράγοντα για την έναρξη χρήσης και κατάχρησης αλκοόλ και καπνού τόσο στην εφηβεία όσο και στην ενήλικη ζωή», αναφέρεται στην έρευνα. Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου Οι δραστηριότητες των εφήβων εκτός σχολείου αποτελούν μία σημαντική πτυχή της ζωής τους. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των μαθητών, οι αθλητικές δραστηριότητες, η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και η ακρόαση μουσικής είναι οι δημοφιλέστερες ασχολίες τους ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας. Αναλυτικότερα, οι δραστηριότητες των εφήβων στον ελεύθερο χρόνο τους με συχνότητα μία φορά την εβδομάδα ή περισσότερο είναι κατά σειρά προτίμησης: η ακρόαση μουσικής (83%), η ενασχόληση με αθλητικές δραστηριότητες (69,6%), τα ηλεκτρονικά παιχνίδια στον υπολογιστή (62,1%), το «κατέβασμα» μουσικών κομματιών από το Internet (50,7%) και η επεξεργασία φωτογραφιών στον υπολογιστή (40,5%). Ακολουθούν, η ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων (33,9%), η ενασχόληση με κάποιο μουσικό όργανο (18,5%), και η συμμετοχή σε εκδηλώσεις της εκκλησίας (10,1%). Τέλος, δύο στους πέντε μαθητές (40,7%) αναφέρουν ότι πηγαίνουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις (π.χ. συναυλίες, θέατρο, μουσεία) έως και τρεις φορές το μήνα. Σημαντική είναι η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων, με το ποσοστό των κοριτσιών να είναι σχεδόν διπλάσιο (40,8%) από εκείνο των αγοριών (26,6%). Με τα χρόνια οι έφηβοι περιορίζουν τις δραστηριότητές τους και ασχολούνται κυρίως με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και την ακρόαση μουσικής. Σημαντικά μικρότερο ποσοστό 15χρονων ασχολούνται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα με κάποια αθλητική δραστηριότητα, την ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων, το χορό, τη ζωγραφική ή παίζουν κάποιο μουσικό όργανο συγκριτικά με τους 13χρονους και τους 11χρονους. ΚΕΙΜΕΝΟ 6: Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΩΝ Μ ΑΘΗΤΩΝ Νέ α Υόρκη 1990 * [ ] Από τις 168 ώρες της εβδομάδας, τα παιδιά ξοδεύουν τις 56 στον ύπνο. Αυτό τους αφήνει περιθώριο 112 ώρες την εβδομάδα. Μέσα σ αυτές τις ώρες πρέπει να διαμορφώσουν τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα τους. Τα παιδιά μου βλέπουν 55 ώρες τηλεόραση την εβδομάδα. Έτσι τουλάχιστον αναφέρουν πρόσφατες στατιστικές. Αυτό τους αφήνει 57 ώρες την εβδομάδα για να «μεγαλώσουν». Τα παιδιά μου παρακολουθούν τα μαθήματα του σχολείου 30 ώρες την εβδομάδα. Χρειάζονται ακόμα 8 ώρες για να ετοιμαστούν, να φύγουν για το σχολείο και να επιστρέψουν στο σπίτι, και σπαταλούν -κατά μέσον όρο- 7 ώρες την εβδομάδα για να κάνουν τις εργασίες τους και να διαβάσουν τα μαθήματα τους. Δηλαδή 45 ώρες συνολικά. Όλον αυτόν τον καιρό βρίσκονται υπό διαρκή επιτήρηση, δεν έχουν χώρο ή χρόνο για τον εαυτό τους και αν προσπαθήσουν μόνα τους να ορίσουν το χρόνο τους και τις ασχολίες τους «συνετίζονται» αναλόγως. Έτσι λοιπόν μένουν 12 ώρες την εβδομάδα για να δημιουργήσουν την ατομική τους συνείδηση και προσωπικότητα. Φυσικά, τα παιδιά τρώνε, και αυτό απαιτεί κάποιο χρόνο, αλλά όχι πολύ αφού η παράδοση του οικογενειακού γεύματος αποτελεί πλέον παρελθόν. Εάν αφαιρέσουμε τις τρεις ώρες του φαγητού, έχουμε 9 ώρες ελεύθερου χρόνου για κάθε παιδί. Δεν αρκεί. Έτσι δεν είναι; Όσο πιο πλούσιο είναι ένα παιδί τόσο λιγότερη τηλεόραση βλέπει.. Όμως ο χρόνος του είναι εξ ίσου περιορισμένος εξ αιτίας μιας ευρύτερης γκάμας διασκεδάσεων και αναπόφευκτων δεσμεύσεων όπως τα ιδιαίτερα μαθήματα -που τελικά σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις τα έχει επιλέξει. Όλα τα παραπάνω είναι, όλως παραδόξως, απλά ένας πιο εύσχημος τρόπος δημιουργίας εξαρτημένων ανθρώπων που δεν θα είναι ποτέ σε θέση να δώσουν νόημα και ουσία στις ζωές τους και να διασκεδάσουν πραγματικά. Αυτή η εξάρτηση και η έλλειψη στόχων έχει καταντήσει εθνική αρρώστια και κατά τη γνώμη μου γι αυτό ευθύνονται η τηλεόραση και τα σχολεία. 3
Σκεφτείτε τα πράγματα που μας δολοφονούν ως έθνος: Τα ναρκωτικά, ο ανελέητος ανταγωνισμός, το σέξ ως μέσον αναψυχής, η πορνογραφία της βίας, ο τζόγος, το αλκοόλ και η χειρότερη πορνεία απ όλες: Ζωές αφιερωμένες στην αγορά αγαθών -ο καταναλωτισμός ως φιλοσοφία και στάση ζωής. Σε όλα αυτά τα «ναρκωτικά» είναι εθισμένος ο εξαρτημένος άνθρωπος που κι αυτός με τη σειρά του είναι ένα μοιραίο προϊόν του εκπαιδευτικού μας συστήματος. [ ]. * Απόσπασμα από την ομιλία του John Taylor Gatto Γιατί τα σχολεία δε μορφώνουν, στον οποίο απονεμήθηκε ο τίτλος του «Δασκάλου της Χρονιάς της Νέας Υόρκης» το 1990. Αυτό το κείμενο αναφέρεται στους μαθητές των ΗΠΑ. Εντοπίζετε ομοιότητες και διαφορές σε σχέση με τους μαθητές στην Ελλάδα του σήμερα; Να τις αναφέρετε. ΚΕΙΜΕΝΟ 7: Η νόθη και η γνήσια ψυχαγωγία [...] Η νόθη ψυχαγωγία είναι απόπειρα φυγής, επιθυμία απόδρασης από τον κλοιό μιας ζωής που μόνο πληγές μας δίνει και απογοητεύσεις ή που μας έγινε αφόρητη από το αθεράπευτο κενό της. Απόπειρα φυγής, όχι φυγή επιθυμία απόδρασης, όχι απόδραση. Γιατί σε λίγο ξαναγυρίζουμε στην αρένα βαρύτερα πληγωμένοι, βρισκόμαστε και πάλι στο πηγάδι μας με μεγαλύτερο άγχος - η απελευθέρωση ήταν ψεύδος, τραγική αυταπάτη. Πίσω, λοιπόν, από τη νόθη ψυχαγωγία υπάρχει πανικός και μωρία 1 όταν μαυρίσει από την απελπισία ή ρημάξει μέσα στην ανία η ψυχή μας, μας πιάνει τρόμος και τρέχουμε να αναπληρώσουμε αυτό που μας λείπει με μια συγκίνηση (ας είναι και αγωνία), με μια διέγερση (ας είναι και αλλοτρίωση του προσώπου μας), με μιαν εξαντλητική ηδονή (ας φέρνει και την αποκτήνωση) με κάτι τέλος πάντων που έστω και προσωρινά θα δώσει άλλη τροπή στη ζωή μας. Εκείνο που μας τρομάζει περισσότερο είναι η ερημιά της ψυχής, το εσωτερικό άδειασμα. Και ριχνόμαστε σ εκείνους τους τρόπους της ψυχαγωγίας και ελπίζουμε ότι θα μας βοηθήσουν να ξεφύγουμε - από τι; Ολοφάνερα από τον «εαυτό» μας. Αυτός μας έχει γίνει ανυπόφορος και, επειδή μας πονεί ή μας αηδιάζει η παρουσία του, επιχειρούμε να αποδράσουμε «σκοτώνοντας» το χρόνο που μας πολεμάει ή έχει περιφρονήσει την ψυχή μας. Κάθε ευκαιρία φυγής είναι τότε ευπρόσδεκτη, ακόμη κι αν υπονομεύει την υγεία μας ή μας ντροπιάζει. Και όταν μας παρουσιαστεί (η κοινωνία έχει και για τούτο προνοήσει με τις λέσχες, τα καπηλειά, τα καταγώγια) τρέχουμε να επωφεληθούμε. Αστόχαστα, αφού στο τέρμα του δρόμου μάς περιμένει ήσυχος ο εχθρός που θέλουμε να του ξεφύγουμε...[...] Αντίθετα προς τη νόθη η γνήσια ψυχαγωγία ως ανάγκη γεννιέται από τη δύναμη και τη χαρά της ζωής, και εκείνο που προσφέρει είναι να συντηρεί και να ανανεώνει τη δύναμη και τη χαρά της ζωής. Αυτήν ακριβώς που φθείρει και αφανίζει η νόθη. Δε νομίζω ότι χρειάζονται αποδείξεις για να βεβαιωθεί κανείς ότι άλλο πράγμα είναι να ρίχνεσαι στο ξεφάντωμα από αμηχανία και άγχος, για να «διασκεδάσεις» την κατάθλιψη και την ανία που σε ρημάζει, και άλλο (εντελώς άλλο και στις προθέσεις και στα αποτελέσματα) να διασκεδάζεις από περίσσεια δυνάμεων και ευφρόσυνη 2 διάθεση, για να κρατείς υψηλά την εσωτερική σου θερμοκρασία και να απολαβαίνεις την ακμή του σώματος και τη χαρά της ψυχής. Στην πρώτη περίπτωση, όπως είπαμε, η ψυχαγωγία είναι απόπειρα φυγής, αναζήτηση σωτηρίας από το αδιεξόδο που αντί να δώσει ανακούφιση από το άλγος 3 και την πλήξη, κάνει τη ζωή πιο δύσκολη, ζοφερή 4 και αρρωστημένη. Στη δεύτερη, είναι ακτινοβολία και θρίαμβος σωματικής και ψυχικής ευφορίας, άξια επιβράβευση εκείνων που ευδοκιμούν στο σκληρό αγώνα της ζωής με την περίσκεψη, το θάρρος, το τάλαντό τους - και για τούτο προσφέρει ό,τι υπόσχεται: δύναμη και χαρά μεγαλύτερη. Εάν βρίσκεσαι σε συμφωνία με τον εαυτό σου (τις διαθέσεις, τις ικανότητες, τα όνειρά σου) εάν με τους συνανθρώπους ζεις αρμονικά προσπαθώντας με καλή προαίρεση 5 να γεφυρώνεις τα χάσματα και ν αποφεύγεις την τριβή στις σχέσεις σου μαζί τους εάν εργάζεσαι έντιμα και δημιουργικά και είσαι ικανοποιημένος από την αναγνώριση των αποδόσεών σου εάν στην αισθηματική σου ζωή αξιώθηκες να γνωρίσεις την τρυφερότητα και τη στοργή εάν προπάντων έχεις πεισθεί ότι ο δρόμος του βίου δεν είναι ποτέ ομαλός και γίνεται βατός μόνο από εκείνους που μπορούν να δέχονται τις αποτυχίες με χαμόγελο και τους πόνους με εγκαρτέρηση-τότε θα είσαι πάντα δυνατός και χαρούμενος, και αυτή τη δύναμη και τη χαρά σου θα την ξαναβρίσκεις πολλαπλάσια, όταν θα διαθέτεις τον ελεύθερο χρόνο σου σε σύστοιχους 6 προς το ψυχικό κλίμα και το πνευματικό σου επίπεδο τρόπους ψυχαγωγίας. Ούτε καταπονημένος και ταπεινωμένος, ούτε αηδιασμένος από τον εαυτό σου θα βγαίνεις από τους τόπους των διασκεδάσεων με την πικρή γεύση που δίνει ο ανώφελος κάματος, η αποστροφή και η μεταμέλεια. Ο Spinoza έχει λαμπρά αποδείξει στα θεωρήματα της δικής του Γεωμετρίας δύο ταυτότητες που επαληθεύονται διαρκώς από την καθημερινή πείρα: ένταση της ζωής, ευφορία ψυχική ίσον δύναμη, ίσον χαρά. Χαλάρωση της ζωής, ψυχική αφορία ίσον αδυναμία, ίσον θλίψη. Η θέση της νόθης ψυχαγωγίας είναι στο κεφάλαιο της δεύτερης ταυτότητας της γνήσιας, στο κεφάλαιο της πρώτης. Ποιας η δωρεά είναι η ευ-θυμία των Αρχαίων, περιττεύει νομίζω- και να το υπαινιχθούμε. (Ε.Π.Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ, σσ. 88-89) 1. μωρία: ανοησία / 2. ευφρόσυνος: χαρμόσυνος / 3. άλγος: πόνος / 4. ζοφερός: που εμπνέει φόβο, ανησυχία, θλίψη και μελαγχολία / 5. προαίρεση: πρόθεση που οδηγεί σε συγκεκριμένες επιλογές / 6. σύστοιχος: ομοειδής ΑΣΚΗΣΕΙΣ Να γράψετε συνώνυμα για τις λέξεις: νόθη, γνήσια, ηδονή, προσωρινά, ευπρόσδεκτη, ευδοκιμούν, εγκαρτέρηση Να γράψετε πέντε περιπτώσεις ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας( μεταφορική ή συνυποδηλωτική χρήση) Να βρείτε (και να αντιγράψετε) τη σημασία και την ετυμολογική προέλευση των λέξεων: ψυχαγωγία, διασκέδαση. 4
ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 (ελεύθερος χρόνος) ΚΕΙΜΕΝΟ Ένα γενικό χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι το κυνήγι του χρόνου. Όλοι τρέχουν, λαχανιάζουν, αγωνιούν και πάντοτε έχουν την αίσθηση ότι δεν πρόφτασαν κάτι. Αυτή η παραφροσύνη του καιρού μας, που μας σπρώχνει συνεχώς πίσω από το χρόνο, μας εμπλέκει μέσα στη ροή του χρόνου και μας αφαιρεί τη χαρά να συνυπάρχουμε με το χρόνο (συμβαδίζοντας και συνυπάρχοντας με άνεση), εκμηδενίζει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα και ως ανθρώπινη ουσία. Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις. Λες και βάλαμε όλη την τέχνη και τη σοφία μας στο να συνθλίψουμε τους εαυτούς μας. Ο άδειος από τις ασχολίες χρόνος, που θα είναι δικός μας αποκλειστικά, είναι ή ελάχιστος ή ανύπαρκτος. Δεν έχουμε καιρό να συναντηθούμε με τον εαυτό μας, να αναδιπλωθούμε και να ταξιδέψουμε μέσα μας, να ονειροπολήσουμε ή να νοσταλγήσουμε, να αποχωρισθούμε απ όλους τους εξωτερικούς περισπασμούς, σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας. Έτσι ο χρόνος χάνεται ερήμην μας και ανακαλύπτουμε ξαφνικά την απουσία του ή με υπομνήσεις επετείων ή με μνήμες που αναβιώνουν απροσδόκητα ή με συμπτώματα βιολογικής καταπόνησης και ανημποριάς. Και διαπιστώνουμε ξαφνικά πόσο εγκληματικά αποκοπήκαμε από πρόσωπα και πράγματα. Οι στιγμές που συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή, με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουν, φεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες. Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου που μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες 1 μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Είναι και η παθολογία του καιρού μας που συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Όλοι συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει, για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του, ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τον στηρίξει κ.λπ. Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις και πάλι άλλες θέσεις και συμμετοχές σε συμβούλια και σε επιτροπές, επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση, προσπαθούν να επιβάλουν ένα συχνότατα μίζερο εαυτό, που με άγχος βαδίζει στη φθορά. Και όλα αυτά ξεκινούν (πέρα από την ανθρώπινη κενοδοξία) από μια αβεβαιότητα, από την ανασφάλεια του ανθρώπου. Και τρέχουν οι «τλήμονες θνητοί» 2 να εξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα. Και ο χρόνος εκδικείται για το θάνατό του. Και η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη. Αριστόξενος Σκιαδάς, Διαπιστώσεις, Αθήνα 1977 (Διασκευή). 1 δολιχοδρομίες: αγώνες δρόμου μεγάλων αποστάσεων. 2 τλήμονες θνητοί: ταλαίπωροι άνθρωποι. Α 1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις). Μονάδες 25 Β 1. Σε μία παράγραφο 80 100 λέξεων να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παρακάτω περιόδου: Οι άνθρωποι επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση. Μονάδες 10 Β 2. α) Να βρείτε τη δομή της παραγράφου: Είναι έτσι φτιαγμένη εαυτό μας. (μονάδες 3) β) Να αναφέρετε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος: Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας βαδίζει στη φθορά. (μονάδες 4) Μονάδες 7 Β 3. α) Να σχολιάσετε τη χρήση του α πληθυντικού προσώπου από τον συγγραφέα. (μονάδες 4) β) Να δώσετε μέσα από το κείμενο δύο παραδείγματα συγκινησιακής λειτουργίας της γλώσσας. (μονάδες 4) Μονάδες 8 Β 4. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: παραφροσύνη, ανημποριάς, συνιστούν, ανεκπλήρωτες, επιδιώκουν. (μονάδες 5) β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: εμπλέκει, αφαιρεί, ερήμην, συχνότατα, ανασφάλεια. (μονάδες 5) Μονάδες 10 Γ 1. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε τις συνέπειες της κακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου από τον σύγχρονο άνθρωπο και να διατυπώσετε προτάσεις για τη δημιουργικότερη αξιοποίησή του. (500 600 λέξεις). Μονάδες 40 5