ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ραγδαία αύξηση των εκφυλιστικών παθήσεων (παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα) στη χώρα μας, που οδηγούν σε αύξηση της νοσηρότητας και της θνητότητας καθώς και του σχετικού κόστους περίθαλψης, έχουν κάνει επιτακτική για τη δημόσια υγεία, την ανάγκη δημιουργίας και εφαρμογής στρατηγικών παρέμβασης. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το 1/3 των Ελλήνων είναι παχύσαρκοι, το 10% πάσχει από διαβήτη και το 1/3 παρουσιάζει αρτηριακή υπέρταση. Η Ελλάδα παρουσιάζει ακόμα έντονη αυξητική τάση καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας, σε αντίθεση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες που εμφανίζουν μείωση, και αυτό οφείλεται κυρίως στην εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου διατροφής και διαβίωσης. Ο συνδυασμός δίαιτας και σωματικής δραστηριότητας μπορεί να μειώσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο κατά περίπου 82%, ενώ η υγιεινή διατροφή από μόνη της κατά 60%. Πιο συγκεκριμένα και σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου, η κατάλληλη υγιεινή διατροφή μπορεί να μειώσει το σωματικό βάρος κατά περίπου 10% ή και περισσότερο κατά περίπτωση, την αρτηριακή πίεση κατά 10 mmhg, την LDL χοληστερόλη κατά 20%, ενώ σε συνδυασμό με τροποποίηση συμπεριφοράς μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 κατά 58% σύμφωνα με τα πορίσματα διεθνών μελετών. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Προάσπιση της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού και με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΣΠΑ 2007-2013), το τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης (ΑΤΕΙΘ) υλοποιεί, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας, Παρεμβατικά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής, στους δήμους της Ελλάδας, για την αντιμετώπιση των Εκφυλιστικών Παθήσεων. Ο τίτλος του έργου είναι «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ». Οι στρατηγικές παρέμβασης επικεντρώνονται στην προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με ορθές διατροφικές επιλογές. Δεδομένης της έλλειψης στοχευόμενων εθνικών προγραμμάτων διατροφικής αγωγής σε ενήλικες και υπερήλικες στην Ελλάδα, τα Παρεμβατικά αυτά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής περιλαμβάνουν στοχευόμενες δράσεις διατροφικής αγωγής ενηλίκων και υπερηλίκων με εκφυλιστικές παθήσεις, οι οποίες και έχουν σχεδιαστεί βάσει δοκιμασμένων παρεμβάσεων σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής του πάσχοντα από τις παθήσεις αυτές, αλλά και του υγιή -σε επίπεδο πρόληψηςπληθυσμού. Οι αναμενόμενες θετικές επιπτώσεις συνοψίζονται στη μείωση της νοσηρότητας και του σχετικού κόστους περίθαλψης ατόμων με εκφυλιστικές παθήσεις, λόγω της βελτίωσης της διατροφής τους. Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού οι επιστημονικοί συνεργάτες του προγράμματος, αφού έλαβαν υπόψη τους τη διεθνή βιβλιογραφία, συνέγραψαν το παρόν φυλλάδιο που απευθύνεται στην επιστημονική κοινότητα αλλά και σε όλο τον Ελληνικό πληθυσμό ελπίζοντας να βοηθήσει στην ενημέρωση αλλά και στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σωστή διατροφική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Το παρόν έντυπο χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΣΠΑ 2007-2013). Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ > 3
Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής Πρόγραμμα «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ» Επιστημονικά Υπεύθυνη του Προγράμματος: Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ Καθηγητής Βιοστατιστικής-Επιδημιολογίας: Δημοσθένης Παναγιωτάκος Συγγραφείς των εντύπων: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης, (Ιατροί Ενδοκρινολόγοι) Αλεξάνδρα Κουλούρη, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Σουζάνα Παπαδοπούλου (Διαιτολόγοι- Διατροφολόγοι) Φιλολογική επιμέλεια εντύπων: Παναγιώτα Καραγιάννη Επιστημονικοί συνεργάτες Ιατροί: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης Διαιτολόγοι Διατροφολόγοι: Αγγελική Ασημακοπούλου, Γιώργος Χαραλαμπίδης, Δήμητρα Σιτζάνη, Ειρήνη Ευσταθοπούλου, Ελένη Αλεξίου, Ιωάννης Κάλφας, Αγγελική Περσυνάκη, Αλεξάνδρα Κουλούρη, Δημήτριος Λουλούδης, Διονύσης Μπαρμπάκας, Κωνσταντίνα Εξαρχοπούλου, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Κωνσταντίνος Πετρόπουλος, Ρούλα Χριστοπούλου, Σουζάνα Παπαδοπούλου, Χριστίνα Αδαμοπούλου Ψυχολόγος: Δάφνη Κακλαμάνου Πληροφορικός: Ιωάννης Πάγκαλος Οικονομολόγος: Ευαγγελία-Ελένη Παγκάλου Διοικητικά Υπεύθυνη: Κατερίνα Πλιάκου 4 <
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης; Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια νόσος η οποία χαρακτηρίζεται από χρόνια αύξηση του σακχάρου στο αίμα. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να οφείλεται είτε στην πλήρη έλλειψη ινσουλίνης (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 ή νεανικός ή ινσουλινοεξαρτώμενος), είτε στη σχετική έλλειψη ινσουλίνης κυρίως λόγω της παχυσαρκίας (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 ή των ενηλίκων ή μη ινσουλινοεξαρτώμενος). Η πλήρης ή η σχετική ανεπάρκεια της ινσουλίνης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα αλλά και άλλες μεταβολικές διαταραχές. Μια ξεχωριστή μορφή διαβήτη είναι ο διαβήτης που πρωτοεμφανίζεται στην εγκυμοσύνη, συνήθως σε παχύσαρκες γυναίκες και λέγεται «διαβήτης της κύησης». Ο διαβήτης αυτός πρέπει να διαγνωσθεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα γιατί διαφορετικά μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο έμβρυο και στη μητέρα. Πόσο συχνός είναι ο σακχαρώδης διαβήτης και ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο; Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι πολύ συχνή νόσος ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες. Στην Ελλάδα οι διαβητικοί ασθενείς είναι περίπου 1.200.000 άτομα δηλαδή το 10% του πληθυσμού της χώρας. Αυτή περίπου είναι η συχνότητα του διαβήτη και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι το 2030 περισσότεροι από 300 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν εκδηλώσει σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται ομάδες ατόμων που εμφανίζουν υψηλό κίνδυνο για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη: Ομάδες υψηλού κινδύνου για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι (BMI ή Δείκτης Μάζας Σώματος > 25 kg/m2). Όσοι κάνουν καθιστική ζωή. Όσοι εμφανίζουν διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη (προδιαβητικοί ασθενείς). > 5
Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής Όσοι έχουν συγγενή πρώτου βαθμού με διαβήτη. Οι γυναίκες που παρουσιάζουν διαβήτη κυήσεως ή γεννούν βρέφη με βάρος πάνω από 4 κιλά. Οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Οι υπερτασικοί (Α.Π. πάνω από 140/90 mmhg). Όσοι έχουν χαμηλά επίπεδα καλής χοληστερίνης, HDL-C (κάτω από 35 mg/dl) και αυξημένα τριγλυκεριδίων (πάνω 200 mg/dl), καθώς και οι ασθενείς με ιστορικό αγγειακής νόσου (π.χ. στηθάγχη, έμφραγμα, στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικό επεισόδιο). Ποιες είναι οι αιτίες και πως προκαλείται ο σακχαρώδης διαβήτης; Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στα β κύτταρα του παγκρέατος. Μερικές φορές ο οργανισμός δεν αναγνωρίζει σαν δικά του τα β κύτταρα και συνθέτει αντισώματα που τα καταστρέφουν, με αποτέλεσμα να προκαλείται μια κατάσταση που οδηγεί στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (ΣΔ1). Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 (ΣΔ2) έχει διαφορετική παθογένεια. Εδώ η ινσουλίνη δεν μπορεί να δράσει σωστά (η κατάσταση αυτή λέγεται ινσουλινοαντίσταση), με αποτέλεσμα το πάγκρεας να αναγκάζεται να βγάζει μεγάλες ποσότητες ινσουλίνης για να υπερκαλύψει το εμπόδιο. Η ινσουλινοαντίσταση και η υπερινσουλιναιμία οφείλονται κυρίως στην καθιστική ζωή και στο αυξημένο σωματικό βάρος (παχυσαρκία). Κατά συνέπεια, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 είναι στενά συνυφασμένος με το σύγχρονο τρόπο ζωής. Στην αρχή, τα αυξημένα επίπεδα της ινσουλίνης επαρκούν για τη σωστή ρύθμιση του σακχάρου, στη συνέχεια όμως προκαλείται σταδιακή αύξησή του και τελικά εκδηλώνεται σακχαρώδης διαβήτης. Η ινσουλίνη είναι απαραίτητη για το μεταβολισμό όλων των θρεπτικών ουσιών, δηλαδή υδατανθράκων, πρωτεϊνών και λιπών. Έτσι, στο σακχαρώδη διαβήτη υπάρχει διαταραχή του μεταβολισμού και στις τρεις αυτές κατηγορίες και δεν επηρεάζονται μόνο τα σάκχαρα. Τελευταία, υποστηρίζεται ότι στο σακχαρώδη διαβήτη εκτός από τη διαταραχή στην έκκριση της ινσουλίνης, υπάρχει διαταραχή και στην έκκριση μιας άλλης ορμόνης, της γλυκαγόνης, που συντίθεται και εκκρίνεται από τα α κύτταρα του παγκρέατος. 6 <
Ποια είναι τα διαγνωστικά κριτήρια; Μιλάμε για σακχαρώδη διαβήτη, όταν το σάκχαρο του αίματος το πρωί σε συνθήκες νηστείας είναι πάνω από 126 mg/dl ή/και το σάκχαρο αίματος 2 ώρες μετά από λήψη 75 gr γλυκόζης από το στόμα, πάνω από 200 mg/dl. Όταν το σάκχαρο αίματος το πρωί σε συνθήκες νηστείας είναι από 100 έως 125 mg/dl, πρόκειται για παθολογική γλυκόζη νηστείας και όταν το σάκχαρο αίματος 2 ώρες μετά από λήψη 75 gr γλυκόζης από το στόμα είναι από 140 mg/ dl έως 199 mg/dl, πρόκειται για παθολογική ανοχή στη γλυκόζη. Αυτές οι δυο τελευταίες κατηγορίες αποτελούν προστάδια του διαβήτη (προδιαβήτης) και αν δεν γίνει κάποια παρέμβαση πολλά από τα άτομα με αυτές τις διαταραχές θα εκδηλώσουν στο μέλλον διαβήτη. Διαγνωστικά κριτήρια σακχαρώδους διαβήτη Φυσιολογικό Σακχαρώδης διαβήτης Παθολογική γλυκόζη νηστείας (προδιαβήτης) Παθολογική ανοχή στη γλυκόζη (προδιαβήτης) Σάκχαρο νηστείας κάτω από 100 mg/dl πάνω από 126 mg/dl 100-125 mg/dl Σάκχαρο 2 ώρες μετά λήψη 75 gr γλυκόζης κάτω από 140 mg/dl πάνω από 200 mg/dl 140-199 mg/dl Ποια είναι τα συμπτώματα και οι επιπλοκές; Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη και αυξημένο σάκχαρο στο αίμα (συνήθως πάνω από 180 mg/dl ) βγάζουν πολλά ούρα, διψούν πολύ, έχουν αυξημένη όρεξη και τρώνε πολύ αλλά παρόλα αυτά χάνουν βάρος. Τις περισσότερες φορές όμως η διάγνωση του διαβήτη γίνεται τυχαία μετά από ένα εργαστηριακό έλεγχο (τσεκ απ), χωρίς να υπάρχουν καθόλου συμπτώματα. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια νόσος και συνοδεύεται, ιδίως όταν δεν ρυθμίζεται καλά, από επιπλοκές που διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. > 7
8 < Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής Βραχυπρόθεσμες επιπλοκές είναι το διαβητικό οξεωτικό και το υπερωσμωτικό κώμα, κατά την εμφάνιση των οποίων ο ασθενής χρειάζεται νοσηλεία στο νοσοκομείο. Βραχυπρόθεσμη επιπλοκή είναι επίσης και η υπογλυκαιμία, δηλαδή η μεγάλη και απότομη μείωση του σακχάρου στο αίμα κάτω από 50 mg/dl που συνήθως εμφανίζουν οι διαβητικοί που θεραπεύονται με ινσουλίνη. Η υπογλυκαιμία εκδηλώνεται με ταχυκαρδία, ιδρώτα, τρεμούλα, δυσφορία και λιγούρα και αντιμετωπίζεται με λήψη ζάχαρης η οποία απορροφάται ταχύτατα και αποκαθιστά γρήγορα το σάκχαρο του αίματος. Στη συνέχεια, το άτομο με διαβήτη, μόλις συνέλθει, θα πρέπει να φάει κανονικό φαγητό γιατί αλλιώς υπάρχει ξανά ο κίνδυνος της υπογλυκαιμίας. Aν η υπογλυκαιμία είναι πολύ σοβαρή και το άτομο με διαβήτη δεν είναι σε θέση να φάει, τότε αντιμετωπίζεται με ένεση γλυκαγόνης ή σακχαρούχο ορό. Μακροπρόθεσμες επιπλοκές είναι η αγγειοπάθεια που διακρίνεται στη μακροαγγειοπάθεια, δηλαδή βλάβη μεγάλων αγγείων όπως τα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς, τα αγγεία του εγκεφάλου ή των ποδιών και στη μικροαγγειοπάθεια, δηλαδή βλάβη των μικρών αγγείων που εκδηλώνεται κλινικά με τη μορφή της διαβητικής νεφροπάθειας (βλάβη στους νεφρούς) και της αμφιβληστροειδοπάθειας (βλάβη στα μάτια). Άλλες μακροπρόθεσμες επιπλοκές είναι η διαβητική νευροπάθεια που εμφανίζεται με τη μορφή της περιφερικής νευροπάθειας κάτω άκρων (εκδηλώνεται με πόνους, μουδιάσματα, κράμπες, παραισθήσεις, διαταραχές της αίσθησης θερμού-ψυχρού) ή της νευροπάθειας του αυτόνομου νευρικού συστήματος που εκδηλώνεται με ανιδρωσία των κάτω άκρων και άφθονη εφίδρωση στο πρόσωπο και στο άνω μέρος του κορμού ιδίως μετά το γεύμα, αλλαγή του καρδιακού ρυθμού, ορθοστατική υπόταση, γαστροπάρεση, διάρροιες ή δυσκοιλιότητα, ατονία της ουροδόχου κύστεως και άλλα. Συχνή επιπλοκή του σακχαρώδη διαβήτη στους άνδρες είναι και η στυτική δυσλειτουργία, ενώ μια άλλη, όχι πολύ συνηθισμένη επιπλοκή, είναι και η διαβητική δερματοπάθεια. Συχνή και σοβαρή επιπλοκή είναι το «διαβητικό πόδι» που αφορά περίπου το 15% των διαβητικών. Με τον όρο «διαβητικό πόδι» χαρακτηρίζονται όλες οι βλάβες των ποδιών των διαβητικών κάτω από τους αστραγάλους και είναι αποτέλεσμα τόσο της αγγειοπάθειας, όσο και της νευροπάθειας.
Αναμφίβολα οι επιπλοκές του διαβήτη έχουν να κάνουν με τη ρύθμισή του και εμφανίζονται κυρίως σε διαβητικούς με απορυθμισμένο σάκχαρο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται επιγραμματικά οι επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη. Επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη Βραχυπρόθεσμες Διαβητικό οξεωτικό κώμα Υπερωσμωτικό κώμα Υπογλυκαιμία Μακροπρόθεσμες Αγγειοπάθεια μεγάλων αγγείων (διαβητική μακροαγγειοπάθεια) Αγγειοπάθεια μικρών αγγείων (διαβητική μικροαγγειοπάθεια, νεφροπάθεια, αμφιβληστροειδοπάθεια) Διαβητική νευροπάθεια (περιφερική νευροπάθεια, νευροπάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος) Στυτική δυσλειτουργία Διαβητικό πόδι Πώς αντιμετωπίζεται ο σακχαρώδης διαβήτης; Η θεραπευτική αντιμετώπιση του διαβήτη στηρίζεται στην απώλεια σωματικού βάρους - εφόσον υπάρχει παχυσαρκία- στη σωματική άσκηση και στη σωστή διατροφή, η οποία δε διαφέρει από αυτό που σήμερα θεωρούμε υγιεινή διατροφή. Η απώλεια σωματικού βάρους αποτελεί θεραπευτική προτεραιότητα η επίτευξή της όμως είναι ιδιαίτερα δύσκολη στα διαβητικά άτομα, λόγω των πολλών φαρμάκων που παίρνουν, των συχνών ψυχολογικών προβλημάτων και της δυσκινησίας που παρουσιάζουν ιδίως όταν εμφανισθούν οι επιπλοκές. Πάντως τα οφέλη από την απώλεια κιλών είναι αξιοσημείωτα, καθώς απώλεια μόλις 10 κιλών μπορεί να ελαττώσει το σάκχαρο μέχρι και 50%. Σημαντική επίσης είναι η διακοπή του καπνίσματος, το οποίο ειδικά στους διαβητικούς μπορεί να προκαλέσει απόφραξη των αγγείων των ποδιών με δραματική κατάληξη σε γάγγραινα και ακρωτηριασμό. Επίσης, η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και η μείωση της λιπιδίων (χοληστερίνης και > 9
Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής τριγλυκεριδίων), τα οποία είναι συχνά αυξημένα στους διαβητικούς ασθενείς, είναι το ίδιο απαραίτητες με τη μείωση του σακχάρου, ώστε να επιτευχθεί ο απώτερος στόχος που είναι η μείωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων. Ο κίνδυνος για αρτηριοσκλήρυνση των αγγείων, ιδίως της καρδιάς, είναι τόσο μεγάλος στο διαβήτη τύπου 2 που οι επιστήμονες θεωρούν ότι τα άτομα που πάσχουν από τον τύπο αυτό του διαβήτη είναι σαν να έχουν ήδη αρχόμενη στεφανιαία νόσο. Φαρμακευτικά, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 αντιμετωπίζεται με ινσουλίνη, ενώ στον τύπου 2 χορηγούνται αντιδιαβητικά δισκία και σε περίπτωση αποτυχίας ρύθμισης χορηγείται ινσουλίνη μόνη ή σε συνδυασμό με αντιδιαβητικά δισκία. Υπάρχουν σήμερα πολλών ειδών ινσουλίνες με διαφορετικό χρόνο έναρξης δράσης, χρόνο μέγιστης δράσης αλλά και διάρκεια δράσης. Αντίστοιχα, υπάρχουν και πολλά αντιδιαβητικά δισκία διαφόρων κατηγοριών. Η θεραπεία ξεκινάει συνήθως με ένα φάρμακο και με την πάροδο του χρόνου μπορεί να προστεθούν μέχρι και τέσσερα φάρμακα. Ο ειδικός γιατρός θα επιλέξει και την κατάλληλη θεραπεία. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα κυριότερα αντιδιαβητικά φάρμακα που κυκλοφορούν σήμερα. Αντιδιαβητικά φάρμακα Μετφορμίνη Σουλφονυλουρίες Αναστολείς DPP4 Mεγλιτινίδες Πιογλιταζόνη Ακαρβόζη Ανάλογα GLP1(ενέσιμα) Ινσουλίνες Ποια πρέπει να είναι η παρακολούθηση; Ο διαβητικός ασθενής πρέπει να παρακολουθεί μόνος του τακτικά το σάκχαρο αίματος τόσο το πρωί σε συνθήκες νηστείας, όσο και μεταγευματικά και να ενημερώνει το γιατρό του. Πρέπει επίσης να κάνει τακτικά τσεκάπ τα οποία πέραν των άλλων να περιλαμβάνουν έλεγχο της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (που δείχνει το επίπεδο της ρύθμισης του σακχάρου τους 3 τελευταίους μήνες πριν την εξέταση) και εξέταση μικρολευκωματουρίας που όταν είναι παθολογική αποτελεί πρόδρομο σημείο αρχόμενης διαβητικής νεφροπάθειας. Τα άτομα με διαβήτη πρέπει επίσης να παρακολουθούνται τακτικά από οφθαλμίατρο 10 <
και καρδιολόγο και να υποβάλλονται σε νευρολογική εκτίμηση και σε εκτίμηση της κατάστασης των περιφερικών τους αγγείων. Πως μπορούμε να αποφύγουμε την εμφάνιση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2; 1. Απώλεια βάρους (επί παχυσαρκίας) ή σταθεροποίηση του και καθημερινή σωματική δραστηριότητα. 2. Έλεγχος και αντιμετώπιση όλων των παραγόντων κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (διακοπή καπνίσματος, ρύθμιση αρτηριακής υπέρτασης, ελάττωση χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων). 3. Εξέταση σακχάρου νηστείας ή δοκιμασία ανοχής γλυκόζης, ειδικά εάν υπάρχει παχυσαρκία ή συγγενής με σακχαρώδη διαβήτη. Εάν διαγνωσθεί προδιαβήτης, τότε κάθε έτος θα πρέπει να γίνεται εξέταση για τυχόν ανάπτυξη διαβήτη στο μέλλον. Διατροφή και Σακχαρώδης Διαβήτης: Οι συμβουλές του διαιτολόγου Η σωστή διατροφή στο Σακχαρώδη Διαβήτη έχει ως στόχο: Τη διατήρηση της γλυκόζης σε φυσιολογικές τιμές. Τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων λιπιδίων. Τη διατήρηση φυσιολογικού βάρους. Την πρόληψη απώτερων επιπλοκών του διαβήτη, όπως είναι η νεφροπάθεια, η υπέρταση, η νευροπάθεια και οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Την αποφυγή υπογλυκαιμιών σε άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 1 και σε ινσουλινορυθμιζόμενα άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2. Πώς πρέπει να είναι το διαιτολόγιο του διαβητικού; Το πρόγραμμα διατροφής δεν πρέπει να είναι ένα πρόγραμμα στέρησης και απαγορεύσεων. Το διαιτολόγιο κάθε ατόμου που έχει διαβήτη πρέπει να είναι εξατομικευμένο, όμως οι διατροφικές ανάγκες του διαβητικού είναι πολύ κοντά σε αυτές του γενικού πληθυσμού και βασίζονται στις γενικές αρχές της μεσογειακής διατροφής. > 11
Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής Κατανάλωση σε καθημερινή βάση: Ακατέργαστα δημητριακά και τα προϊόντα τους (προϊόντα ολικής άλεσης, μη αποφλοιωμένο ρύζι κ.ά) 8 μικρομερίδες Άφθονα φρούτα και λαχανικά 5 τουλάχιστον μικρομερίδες Χρήση ελαιόλαδου ως κύρια πηγή λιπαρών. Γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά 2 μικρομερίδες Κατανάλωση σε εβδομαδιαία βάση: Ψάρια και άπαχο κρέας όπως κοτόπουλο. Έμφαση στην κατανάλωση οσπρίων. Αυγά και ξηροί καρποί. Ελάχιστη κατανάλωση γλυκών. Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος περιορίζεται σε 2-3 φορές το μήνα. 12 < Πρέπει να τρώει υδατάνθρακες ένα άτομο με Σακχαρώδη Διαβήτη; Οι υδατάνθρακες αποτελούν το πιο δύσκολο και σημαντικό κεφάλαιο του διαβήτη, καθώς αποτελούν εκείνο το διατροφικό στοιχείο που επηρεάζει άμεσα τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα. Οι υδατάνθρακες προέρχονται από τρόφιμα όπως: ψωμί, δημητριακά, κράκερ, ρύζι, ζυμαρικά, αλεύρι, καλαμπόκι, τρόφιμα σε μορφή σνακ (πατατάκια, κρουασάν, κ.α.), όσπρια, αμυλώδη λαχανικά π.χ. πατάτα, γλυκοπατάτα, αρακάς, μη αμυλώδη λαχανικά, φρούτα και χυμοί φρούτων, γάλα και γιαούρτι, ζάχαρη, μέλι, σιρόπια, γλυκά.
Οι τελευταίες επίσημες συστάσεις προτείνουν η ημερήσια πρόσληψη υδατανθράκων να καλύπτει το 45-65% των ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων. Τα ποσοστά αυτά εξατομικεύονται και εξαρτώνται από τη σωματική δραστηριότητα του ατόμου. Οι τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες θα πρέπει να καταμερίζονται στα τρία κύρια γεύματα, καθώς και σε τρία ενδιάμεσα γεύματα (τύπου σνακ). Η ημερήσια πρόσληψη υδατανθράκων δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 130g/ημέρα. Σχετικά με την κατανάλωσή τους, συστήνεται η κατανάλωση σύνθετων και η αποφυγή απλών υδατανθράκων, όπως είναι για παράδειγμα η ζάχαρη και τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε αυτήν. Πρωτεΐνες και λίπη Όσον αφορά στις πρωτεΐνες δεν υπάρχουν ενδείξεις πως θα πρέπει να τροποποιηθεί η συνήθης πρόσληψη πρωτεΐνης λόγω του διαβήτη, εκτός εάν έχει εκδηλωθεί νεφροπάθεια, οπότε πρέπει να περιοριστούν. Σχετικά με τα λίπη συστήνεται περιορισμός των κορεσμένων λιπών (π.χ λιπαρό κόκκινο κρέας, πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα) και κατανάλωση μονοακόρεστων λιπαρών οξέων (π.χ ελαιόλαδο), αντί για τα κορεσμένα με παράλληλη προσθήκη τροφίμων πλούσιων σε πολυακόρεστα ω-3 λιπαρά οξέα (αυξημένη κατανάλωση ψαριού εβδομαδιαίως). Φυτικές Ίνες Η κατανάλωση φυτικών ινών σχετίζεται με τη μείωση των επιπέδων χοληστερόλης στο αίμα, ενώ βοηθά παράλληλα και στην ομαλοποίηση των επιπέδων γλυκόζης και ινσουλίνης. Τα δεδομένα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα οι φυτικές ίνες να θεωρούνται ένα από τα κύρια διαιτητικά μέσα απέναντι στην πρόληψη και την θεραπεία τόσο των καρδιαγγειακών παθήσεων και της παχυσαρκίας όσο και του σακχαρώδους διαβήτη. Ένας απλός τρόπος για να αυξήσουμε την πρόσληψη φυτικών ινών είναι η ημερήσια κατανάλωση δύο ή τριών μερίδων φρούτων και το λιγότερο τριών ή πέντε μερίδων λαχανικών, καθώς επίσης και η προτίμηση προϊόντων ολικής αλέσεως. > 13
Eνημερωτικός οδηγός για την προαγωγή της υγείας μέσω σωστής διατροφής Συστάσεις για τη λήψη οινοπνευματωδών ποτών στο διαβήτη Ο διαβήτης δεν αποτελεί αντένδειξη για τη μέτρια κατανάλωση αλκοόλ. Συστήνεται όμως η αποφυγή ποτών που περιέχουν πολλή ζάχαρη (γλυκά κρασιά, λικέρ κλπ). Το αλκοόλ θα πρέπει να συνοδεύεται από φαγητό ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος υπογλυκαιμίας. Η ημερήσια κατανάλωση δεν πρέπει να ξεπερνάει το ένα ποτήρι για τις γυναίκες και τα δυο για τους άντρες. Ένα ποτό ορίζεται ως: 320ml μπύρας, 170ml κρασιού, 50ml σκληρού ποτού) Πόσο επηρεάζει ένα γεύμα τα επίπεδα γλυκόζης; Ανεξάρτητα από τον τύπο του διαβήτη, τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα της διατροφής αλλά και η ώρα κατανάλωσης των γευμάτων, επηρεάζουν τα επίπεδα γλυκόζης. Για να προσδιορίσετε πόσο ένα συγκεκριμένο γεύμα επηρεάζει τα επίπεδα γλυκόζης του αίματός σας, θα πρέπει να μετρήσετε το σάκχαρό σας 2 ώρες μετά από την πρώτη μπουκιά του γεύματός σας, φροντίζοντας τα επίπεδα γλυκόζης να μην ξεπερνούν τα 180mg/dl και ιδανικά τα 140 mg/dl μετά το φαγητό. Αν η μέτρηση αυτή ξεπερνά κατά πολύ τα 180mg/dl θα πρέπει αρχικά να μειώσετε την ποσότητα των υδατανθράκων που καταναλώνετε στο συγκεκριμένο γεύμα, ενώ θα πρέπει να αυξήσετε τη σωματική σας δραστηριότητα. Εάν ακόμη και μετά από αυτές τις αλλαγές τα επίπεδα γλυκόζης σας παραμένουν υψηλά, θα πρέπει να ενημερώσετε τον γιατρό σας. Σωματική άσκηση και διαβήτης Η καθημερινή άσκηση βοηθάει σημαντικά στην ελάττωση του σακχάρου του αίματος, στη διατήρηση του σωματικού βάρους και στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Συστήνεται καθημερινή δραστηριότητα μικρής έως μέτριας έντασης για τουλάχιστον 30 λεπτά, όπως περπάτημα, ελαφρύ τρέξιμο, ποδήλατο, κηπουρική κ.α. Πρέπει επίσης να προωθούνται οι καθημερινές μικροδραστηριότητες όπως η χρήση σκάλας και η αποφυγή ασανσέρ, το περπάτημα μικρών αποστάσεων αντί για χρήση λεωφορείου ή αυτοκινήτου κλπ. Στην εποχή μας είναι σημαντικό να αλλάξει ο καθιστικός τρόπος ζωής και να μειωθούν οι πολλές ώρες τηλεόρασης, βίντεο και υπολογιστή. 14 <
Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο