Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 30 Ιανουαρίου 2017 (OR. en) 5768/17 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Ημερομηνία Παραλαβής: Αποδέκτης: Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: Θέμα: RECH 25 COMPET 56 MI 80 TELECOM 22 Για τον Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο κ. Jordi AYET PUIGARNAU, Διευθυντής 26 Ιανουαρίου 2017 κ. Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης COM(2017) 35 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: ώρα για υλοποίηση και παρακολούθηση της προόδου Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο COM(2017) 35 final. συνημμ.: COM(2017) 35 final 5768/17 ριτ DG G 3 C EL
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 26.1.2017 COM(2017) 35 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: ώρα για υλοποίηση και παρακολούθηση της προόδου {SWD(2017) 21 final} EL EL
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: ώρα για υλοποίηση και παρακολούθηση της προόδου. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το 2014, δύο έτη μετά την έκδοση της ανακοίνωσής της με τίτλο «Μια ενισχυμένη σύμπραξη του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας για αριστεία και ανάπτυξη» 1, η Επιτροπή ανέφερε ότι τα κράτη μέλη και οι ενδιαφερόμενοι φορείς του τομέα της έρευνας είχαν σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την υλοποίηση του ΕΧΕ. Ωστόσο, απαιτούνταν περισσότερες προσπάθειες για να λειτουργήσει ο ΕΧΕ, κυρίως μέσω της υλοποίησης των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων του ΕΧΕ στα κράτη μέλη και τις συνδεδεμένες χώρες 2. Ο ΕΧΕ αναπτύσσεται με βάση έξι προτεραιότητες: αποτελεσματικότερα εθνικά συστήματα έρευνας βελτιστοποιημένη διακρατική συνεργασία και ανταγωνισμός, όπου περιλαμβάνονται η «βελτιστοποιημένη διακρατική συνεργασία και ανταγωνισμός» και οι «ερευνητικές υποδομές» μια ανοικτή αγορά εργασίας για τους ερευνητές ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην έρευνα βελτιστοποιημένη κυκλοφορία, πρόσβαση και μεταφορά των επιστημονικών γνώσεων, όπου περιλαμβάνονται η «κυκλοφορία της γνώσης» και η «ανοικτή πρόσβαση» διεθνής συνεργασία. Τον Μάιο του 2015, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσε τη δέσμευσή του για έναν πλήρως λειτουργικό ΕΧΕ και ενέκρινε τον χάρτη πορείας του ΕΧΕ για την περίοδο 2015-2020, ένα έγγραφο που επικαιροποιείται συνεχώς και έχει ως στόχο να καθοδηγήσει τα κράτη μέλη ώστε να διαρθρώσουν την υλοποίηση των προτεραιοτήτων του ΕΧΕ σε εθνικό επίπεδο. Κάλεσε τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν τον χάρτη πορείας του ΕΧΕ μέσω κατάλληλων μέτρων στο πλαίσιο εθνικών σχεδίων δράσης (ΕΣΔ) και στρατηγικών για τον ΕΧΕ. Η παρακολούθηση της υλοποίησης του χάρτη πορείας του ΕΧΕ προβλεπόταν να ενσωματωθεί στην έκθεση προόδου για τον ΕΧΕ του 2016, με βάση κύριους δείκτες τους οποίους πρότεινε η Επιτροπή για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας και Καινοτομίας 3. Έως σήμερα, 24 κράτη μέλη και πέντε συνδεδεμένες χώρες έχουν εκδώσει εθνικά σχέδια δράσης για τον ΕΧΕ για την περίοδο 2015-2020 και αναμένεται ότι όλα τα κράτη μέλη θα εγκρίνουν τα σχέδια δράσης τους στο προσεχές μέλλον. Ως καθοριστικοί παράγοντες των εθνικών μεταρρυθμίσεων της πολιτικής για τον ΕΧΕ, τα ΕΣΔ παρουσιάζουν μια λεπτομερή εικόνα όλων των επερχόμενων στρατηγικών για τον ΕΧΕ και των αντίστοιχων μέτρων πολιτικής στα κράτη μέλη και στις συνδεδεμένες χώρες. 1 COM(2012) 392 final 2 COM(2014) 575 final 3 Έγγραφο 9351/15. Περιγραφή των δεικτών αυτών περιλαμβάνεται στο στατιστικό εγχειρίδιο παρακολούθησης του ΕΧΕ, το οποίο αποτελεί μέρος της συνοδευτικής μελέτης της Science Metrix. Τα συνδυαστικά μέσα ετήσια ποσοστά αύξησης αυτών των δεικτών παρουσιάζονται στον πίνακα 1. 2
Στην παρούσα έκθεση προόδου του ΕΧΕ του 2016 συνοψίζεται η τρέχουσα κατάσταση του ΕΧΕ και η πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά την υλοποίησή του την περίοδο 2014-2016 4. Για πρώτη φορά, η πρόοδος όσον αφορά τον ΕΧΕ έχει υπολογιστεί σε κάθε χώρα και για κάθε προτεραιότητα, με βάση τον μηχανισμό παρακολούθησης του ΕΧΕ, ο οποίος αποτελείται από ένα σύνολο 24 βασικών δεικτών που έχουν καθοριστεί από κοινού από τα κράτη μέλη, τους ενδιαφερόμενους φορείς του τομέα της έρευνας και την Επιτροπή. Η έκθεση παρέχει επίσης μια πρώτη εικόνα της εξέλιξης των προτεραιοτήτων του ΕΧΕ, της σύνδεσής τους με τον χάρτη πορείας του ΕΧΕ για την περίοδο 2015-2020 και τους βασικούς τομείς στους οποίους στοχεύουν τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ. Ο πίνακας στο τέλος του εγγράφου παρουσιάζει τα ποσοστά αύξησης των κύριων δεικτών. Ένα συνοδευτικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής και η έκθεση «Data gathering and information for the 2016 ERA monitoring» (Συλλογή δεδομένων και ενημέρωση για την παρακολούθηση του ΕΧΕ το 2016) της Science-Metrix 5 παρέχουν ποσοτικά δεδομένα με βάση ένα σύνολο δεικτών, καθώς και πρόσθετες ποιοτικές πληροφορίες σχετικές με την πολιτική. 4 Περιγράφονται οι εξελίξεις πολιτικής από τα μέσα του 2014 (ημερομηνία λήξης της περιόδου που αφορά η έκθεση προόδου του 2014 για τον ΕΧΕ) έως τα μέσα του 2016 (ημερομηνία λήξης της περιόδου που αφορά η έκθεση προόδου του 2016 για τον ΕΧΕ). Ωστόσο, οι δείκτες καθίστανται διαθέσιμοι με κάποια καθυστέρηση. Επομένως, οι περισσότεροι δείκτες της παρούσας έκθεσης αφορούν προηγούμενα έτη. 5 (Να προστεθεί η διαδικτυακή διεύθυνση κατά τον χρόνο δημοσίευσης). 3
2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ 2.1. Αποτελεσματικότερα εθνικά συστήματα έρευνας Στόχος: Εθνικά συστήματα έρευνας και καινοτομίας (Ε&Κ) τα οποία έχουν σχεδιαστεί αποτελεσματικά και λειτουργούν αποδοτικά ώστε τα δημόσια κεφάλαια να παράγουν μέγιστη αξία. Παραδοτέα: Καλύτερη εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών με τις κοινές ευρωπαϊκές προτεραιότητες, εφαρμογή των βασικών αρχών της διεθνούς αξιολόγησης από ομοτίμους για τους χρηματοδοτικούς οργανισμούς, επίτευξη ικανοποιητικής ισορροπίας μεταξύ ανταγωνιστικής και θεσμικής χρηματοδότησης και επένδυση σε ευρύτερα συστήματα εκπαίδευσης και καινοτομίας. Η ερευνητική αριστεία κατέγραψε ετήσιο ποσοστό αύξησης της τάξης του 6,4 % την περίοδο 2010-2013 όσον αφορά τον μέσο όρο της ΕΕ των 28 6. Όλες σχεδόν οι χώρες διαθέτουν εθνικές στρατηγικές για την Ε&Κ, ενιαίες γενικές στρατηγικές, καθώς και πολλαπλές στρατηγικές που εφαρμόζονται από επιμέρους κρατικούς φορείς. Ωστόσο, η χρηματοδότηση της Ε&Κ εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα, όπως περιγράφηκε στην προηγούμενη έκθεση προόδου (2014). Ο περαιτέρω εξορθολογισμός των διαδικασιών χρηματοδότησης θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση του κατακερματισμού, στην αύξηση της απόδοσης της ερευνητικής χρηματοδότησης, και παράλληλα να διευκολύνει τη διασυνοριακή και διατομεακή συνεργασία. Η βελτίωση του συντονισμού θα μπορούσε να αποβεί επωφελής για τα κριτήρια και τις διαδικασίες που εφαρμόζονται για τους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς. Οι εθνικές δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση της Ε&Κ πρέπει να είναι σαφείς και ρητές και να αναλαμβάνονται σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλιστεί ένα προβλέψιμο περιβάλλον, το οποίο επιθυμούν τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας. Τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ επικεντρώνονται κυρίως στον τρόπο βελτίωσης των νομικών πλαισίων που ισχύουν για τα εθνικά συστήματα Ε&Κ στην ανάπτυξη μακροπρόθεσμων εθνικών στρατηγικών για την Ε&Κ στη δημιουργία νέων χρηματοδοτικών μηχανισμών με ανταγωνιστικά στοιχεία (όπως στη Φινλανδία και στις Κάτω Χώρες για την ενίσχυση του κύρους της πανεπιστημιακής έρευνας) και στην εξεύρεση συμπληρωματικότητας μεταξύ της εθνικής χρηματοδότησης και της χρηματοδότησης από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων συμπράξεων δημοσίου-ιδιωτικού τομέα. Ενώ τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη συνολικών στρατηγικών, πλαισίων και μηχανισμών αξιολόγησης, λιγότερη προσοχή δίνεται στο ακριβές επίπεδο της χρηματοδότησης και τους σχετικούς μηχανισμούς. Γενικό συμπέρασμα 6 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 1. 4
Σύμφωνα με την ανάλυση, οι περισσότερες χώρες έχουν σημειώσει πρόοδο στον τομέα της ερευνητικής αριστείας και σχεδόν όλες έχουν θεσπίσει εθνικές στρατηγικές για την Ε&Κ. Αρκετά κράτη μέλη επαναπροσδιορίζουν τις οικείες εθνικές στρατηγικές για την Ε&Κ με βάση μια ευρεία έννοια της καινοτομίας, η οποία περιλαμβάνει την εκπαίδευση καθώς και την Ε&Κ για την επίτευξη μεγαλύτερης αποδοτικότητας. Από μια πρώτη καταγραφή των ΕΣΔ για τον ΕΧΕ προκύπτει ότι στο μέλλον θα ενισχυθεί μια περισσότερο ολιστική στρατηγική προσέγγιση της Ε&Κ. Ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η εξασφάλιση σταθερότερων μηχανισμών χρηματοδότησης των κρατικών επενδύσεων. 2.2. Βελτιστοποιημένη διακρατική συνεργασία και ανταγωνισμός Από κοινού αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων Στόχος: Η βελτίωση της συνεργασίας για την ανταπόκριση στις μεγάλες προκλήσεις με τις οποίες είμαστε όλοι αντιμέτωποι έχει κεντρική σημασία προκειμένου η Ευρώπη να είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε έναν δυναμικό και εξελισσόμενο κόσμο. Παραδοτέα: Εξασφάλιση στενότερης συνεργασίας μεταξύ υπουργείων και οργανισμών χρηματοδότησης της έρευνας για την επίτευξη καλύτερης ευθυγράμμισης με τα θέματα και τις προτεραιότητες των πρωτοβουλιών κοινού προγραμματισμού, αμοιβαίας αναγνώρισης των διαδικασιών αξιολόγησης, κοινής ορολογίας και κοινών διαδικασιών για την υλοποίηση προγραμμάτων Ε&Κ, καλύτερης ενοποίησης των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων και προαγωγής μιας περισσότερο διεθνούς οπτικής. Από τις διαπιστώσεις 7 προκύπτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αύξησης μεταξύ όλων των κύριων δεικτών του ΕΧΕ, με ετήσιο ποσοστό αύξησης της τάξης του 7,8 % την περίοδο 2010-2014 για τις πιστώσεις κρατικού προϋπολογισμού για έρευνα και ανάπτυξη (GBARD) που διατέθηκαν για διακρατική δημόσια Ε&Α σε ολόκληρη την ΕΕ 8. Παρότι το αποτέλεσμα αυτό αποτελεί ένδειξη της αυξανόμενης διεθνοποίησης της επιστήμης εν γένει, το ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του συμπληρωματικού δείκτη που αφορά τις εθνικές συνεισφορές στον κοινό προγραμματισμό (πρωτοβουλίες βάσει του άρθρου 185, πρωτοβουλίες κοινού προγραμματισμού (ΠΚΠ) και δράσεις ERA-NET (Δίκτυο του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας)) (42 % την περίοδο 2012-2014) υπογραμμίζει την αυξανόμενη σημασία που αποδίδουν οι κυβερνήσεις στη διαδικασία κοινού προγραμματισμού, η οποία καθοδηγείται περισσότερο από την πολιτική. Η βασική πρόκληση που έχει προσδιοριστεί είναι ότι οι εθνικές και διεθνείς χρηματοδοτικές ρυθμίσεις θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μεγαλύτερη εναρμόνιση, η οποία μπορεί να διευκολύνει επίσης τη διεθνή κινητικότητα των ερευνητών. Επιπροσθέτως, όσον αφορά τις πρωτοβουλίες κοινού προγραμματισμού (ΠΚΠ) για την αντιμετώπιση σημαντικών προκλήσεων θα ήταν σκόπιμη η σαφέστερη σύνδεσή τους με τις στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης των εμπλεκόμενων εταίρων και αντιστρόφως. Η αξιολόγηση των κοινωνικών 7 Οι διαπιστώσεις που αναφέρονται σε ολόκληρη την παρούσα έκθεση προέρχονται από την έκθεση «Data gathering and information for the 2016 ERA Monitoring» της Science-Metrix. 8 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 2α. 5
οφελών της έρευνας πρέπει να είναι περισσότερο ενδελεχής, ώστε να διευκολύνει τη βελτιωμένη διαχείριση της έρευνας, καθώς και να προβάλει καλύτερα την αξία της έρευνας στο κοινό, καταδεικνύοντας την απόδοση των επενδύσεων 9. Τα περισσότερα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ επικεντρώνονται σε ένα ευρύ φάσμα μέτρων και δραστηριοτήτων των κρατών μελών και των συνδεδεμένων χωρών για την ενίσχυση της συμμετοχής τους στον κοινό προγραμματισμό. Στόχος των ΕΣΔ είναι η καλύτερη εναρμόνιση του εθνικού και του ευρωπαϊκού προγραμματισμού Ε&Α για την αντιμετώπιση των κύριων προκλήσεων που έχουν προσδιοριστεί. Γενικό συμπέρασμα Σύμφωνα με την ανάλυση, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στα περισσότερα κράτη μέλη όσον αφορά τη συμμετοχή τους στις πρωτοβουλίες κοινού προγραμματισμού κατά τα τελευταία έτη. Με βάση τις παλαιότερες τάσεις και τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί και/ή προγραμματιστεί στο πλαίσιο των ΕΣΔ, μπορεί να υποτεθεί ότι ο όγκος, η ποιότητα και ο αντίκτυπος του κοινού προγραμματισμού θα συνεχίσουν να αυξάνονται σημαντικά. Αυτό θα συμβεί ιδιαίτερα εάν το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ και συμπληρωματικά χρηματοδοτικά μέσα από προϋπολογισμούς της ΕΕ συνεχίσουν να λειτουργούν ως καταλυτικοί παράγοντες για την ανάληψη δράσης από τα κράτη μέλη. Ερευνητικές υποδομές Στόχος: Οι υψηλής ποιότητας, προσβάσιμες ερευνητικές υποδομές βρίσκονται στο επίκεντρο του τριγώνου της γνώσης και αποτελούν βασικό στοιχείο της φιλοδοξίας της Ευρώπης να ηγηθεί του παγκοσμίου κινήματος για ανοικτή επιστήμη. Τα κράτη μέλη έχουν αναπτύξει μια συλλογική προσέγγιση μέσω του Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI), του προγράμματος-πλαισίου «Ορίζων 2020» και του νομικού πλαισίου για την Κοινοπραξία Ευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής (ΚΕΕΥ). Παραδοτέα: Εξασφάλιση της συμβατότητας μεταξύ του χάρτη πορείας για το ESFRI και των εθνικών χαρτών πορείας για την Ε&Κ, διευκόλυνση της πρόσβασης σε ερευνητικές υποδομές εκείνων των κρατών μελών που δεν είναι σε θέση να επενδύσουν σε μεγάλες υποδομές και προσεκτική εξέταση των σχεδιαζόμενων χρηματοδοτικών συνεισφορών. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις, πολλά κράτη μέλη έχουν αναπτύξει και εφαρμόσει εθνικούς χάρτες πορείας για ερευνητικές υποδομές, χρησιμοποιώντας τον γενικό χάρτη πορείας του Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI) ως σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων τους. Ωστόσο, αυτοί οι εθνικοί χάρτες πορείας θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια σαφή και συνεκτική προσέγγιση για τη γενική 9 Έκθεση της Science-Metrix, τμήμα 3.2.2. 6
περιγραφή του κόστους που συνδέεται με τις ερευνητικές υποδομές. Επιπροσθέτως, η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ερευνητικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης των λειτουργικών δαπανών, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από το στάδιο έναρξης του έργου. Θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί περαιτέρω ο συντονισμός των εθνικών χρηματοδοτικών μηχανισμών και των εθνικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων ώστε να επιταχυνθεί η ανάπτυξη των υποδομών. Επίσης, οι περιφερειακές ανισότητες όσον αφορά τις ερευνητικές ικανότητες θα πρέπει, έως έναν βαθμό, να αντιμετωπιστούν μέσω της επιλογής τοποθεσιών για τις ερευνητικές υποδομές. Η ένταξη του ιδιωτικού τομέα ήδη από το αρχικό στάδιο εκτέλεσης έργων ερευνητικών υποδομών θα μπορούσε να επηρεάσει καταλυτικά τη συμμετοχή του στην Ε&Κ γενικότερα. Σε πολλούς εθνικούς χάρτες πορείας υπογραμμίζεται η σημασία μιας συντονισμένης προσέγγισης όσον αφορά τις ερευνητικές υποδομές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα για την ενίσχυση της εθνικής συμμετοχής σε πανευρωπαϊκές εγκαταστάσεις, για τη θέσπιση σταθερών χρηματοδοτικών μηχανισμών και για την παρακολούθηση της υλοποίησης έργων προτεραιότητας. Στους χάρτες πορείας τονίζεται επίσης η ανάγκη αξιολόγησης της τρέχουσας κατάστασης, ώστε να εξασφαλιστεί η βέλτιστη υλοποίηση. Ορισμένοι χάρτες πορείας περιλαμβάνουν επίσης τον σχεδιασμό, σε εθνικό επίπεδο, ηλεκτρονικών υποδομών, των οριζόντιων στοιχείων που καθιστούν δυνατή τη δικτύωση, την επεξεργασία, τη διαχείριση δεδομένων και την ανοικτή πρόσβαση. Το συμπέρασμα είναι ότι έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στη σύνδεση των εθνικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων για τις ερευνητικές υποδομές με τις προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συντονισμένη χρηματοδότηση για υλοποίηση και λειτουργία 10. 10 Έκθεση της Science-Metrix, τμήμα 3.2.4. 7
Γενικό συμπέρασμα Από την ανάλυση των εθνικών χαρτών πορείας για τις ερευνητικές υποδομές καταδεικνύεται ότι έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στη σύνδεση των εθνικών προτεραιοτήτων με τις προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί στο πλαίσιο του ESFRI. Αυτή η αυξανόμενη εναρμόνιση αυξάνει τη συνοχή του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ερευνητικών υποδομών και ενισχύει την ανταγωνιστικότητα του ΕΧΕ. Ωστόσο, για να ενισχυθεί περαιτέρω η αποτελεσματικότητα των δημόσιων επενδύσεων σε ερευνητικές υποδομές, τα κράτη μέλη θα πρέπει να συμφωνήσουν σε μια στρατηγική για την εξασφάλιση μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας. 2.3. Μια ανοικτή αγορά εργασίας για τους ερευνητές Στόχος: Ένας πραγματικά ανοικτός ΕΧΕ με γνώμονα την αριστεία εντός του οποίου άτομα με δεξιότητες και επαγγελματικά προσόντα υψηλού επιπέδου θα μπορούν να μετακινούνται αδιαλείπτως μεταξύ των συνόρων με προορισμό τον τόπο στον οποίο τα ταλέντα τους μπορούν να αξιοποιηθούν με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο. Παραδοτέα: Οι κυβερνήσεις και οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο οι κανόνες των εθνικών καθεστώτων χρηματοδότησης θα μπορούσαν να υποστηρίξουν καλύτερα τις αρχές της ανοικτής πρόσβασης, της διαφάνειας και της αξιοκρατικής πρόσληψης και να άρουν τους νομικούς φραγμούς στην ανοικτή διαδικασία πρόσληψης ερευνητών σε ερευνητικούς οργανισμούς, καθώς και να ορίσουν νέους τρόπους εξέλιξης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας των ερευνητών. Από τις διαπιστώσεις προκύπτει ότι ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας στον τομέα της έρευνας που διαφημίζονται μέσω της πύλης εύρεσης εργασίας EURAXESS παρουσίασε ετήσιο ποσοστό αύξησης της τάξης του 7,8 % την περίοδο 2012-2014 όσον αφορά τον μέσο όρο της ΕΕ των 28 11. Η έκθεση καταδεικνύει ότι η χρήση της πύλης EURAXESS ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Τα οφέλη των ανοικτών, διαφανών και αξιοκρατικών πολιτικών πρόσληψης έχουν επίσης μεγαλύτερη σημασία για τους πρωτόπειρους ερευνητές σε σύγκριση με τους καταξιωμένους ερευνητές, για τους οποίους άλλα κριτήρια φαίνεται να επηρεάζουν περισσότερο τις αποφάσεις πρόσληψης και προαγωγής 12. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι οι πολιτικές προσπάθειες που αποσκοπούν στην αύξηση της δυνατότητας μεταφοράς επιχορηγήσεων (το μοντέλο «τα χρήματα ακολουθούν τον ερευνητή») μπορούν να συμβάλουν στην περαιτέρω βελτίωση της διεθνούς κινητικότητας των ερευνητών. Η ανομοιογένεια εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης, γεγονός που αποθαρρύνει την κινητικότητα από χώρες με περισσότερο προστατευτικά συστήματα. Για να βελτιωθούν οι προσλήψεις, καθώς και οι συνθήκες εργασίας, είναι σημαντικό να 11 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 3. 12 Έκθεση της Science Metrix, τμήμα 3.3. 8
αναπτυχθούν περαιτέρω οι διαδικασίες που αφορούν το ανθρώπινο δυναμικό. Η δυνατότητα μεταφοράς συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και η γλωσσική επάρκεια για τις απαιτήσεις της διδασκαλίας επισημαίνονται ως δύο από τα σημαντικότερα ζητήματα. Για να αντιμετωπιστεί το πρώτο ζήτημα, η Επιτροπή δημιούργησε το 2016 ένα πανευρωπαϊκό ταμείο επικουρικής συνταξιοδότησης για ερευνητές με την ονομασία RESAVER (Retirement Savings Vehicle for European Research Institutions - Φορέας Συνταξιοδοτικής Αποταμίευσης για Ευρωπαϊκά Ερευνητικά Ιδρύματα). Όσον αφορά το δεύτερο ζήτημα, οι νομικοί φραγμοί στην πρόσληψη φαίνεται να έχουν αρθεί στις περισσότερες χώρες. Το κύριο πρόβλημα που εξακολουθεί να υφίσταται όσον αφορά την πρόσληψη καταξιωμένων αλλοδαπών ερευνητών φαίνεται να είναι η απαίτηση γνώσης της εθνικής γλώσσας για σκοπούς διδασκαλίας. Πολλά ΕΣΔ για τον ΕΧΕ δίνουν έμφαση στην προώθηση της πύλης EURAXESS με σκοπό την αύξηση της κινητικότητας των ερευνητών, τόσο διασυνοριακά όσο και διατομεακά. Η προώθηση της στρατηγικής ανθρώπινων πόρων για τους ερευνητές και της μεγαλύτερης έμφασης στην προγραμματισμένη πανεπιστημιακή σταδιοδρομία σε μόνιμη θέση εξυπηρετεί επίσης αυτόν τον σκοπό. Επιπροσθέτως, τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ υπογραμμίζουν τη σημασία των ανοικτών, διαφανών και αξιοκρατικών διαδικασιών πρόσληψης και τις προκλήσεις που σχετίζονται με την κοινωνική ασφάλιση των μετακινούμενων ερευνητών. Γενικό συμπέρασμα Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι δίνεται μεγαλύτερη προσοχή σε ανοικτές, διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες πρόσληψης σε εθνικό επίπεδο. Εν προκειμένω, η περαιτέρω προώθηση της πύλης EURAXESS ως αποθετηρίου δικαιωμάτων ερευνητών έχει καίρια σημασία. Στα πιθανά μέτρα για την περαιτέρω διευκόλυνση της διεθνούς κινητικότητας των ερευνητών περιλαμβάνεται η ισότιμη πρόσβαση αλλοδαπών ερευνητών σε εθνικά προγράμματα χρηματοδότησης της έρευνας και η αύξηση της δυνατότητας μεταφοράς ερευνητικών επιχορηγήσεων. Ένα επιπλέον μέτρο αποτελεί η περαιτέρω ανάπτυξη διαδικασιών ανθρώπινου δυναμικού σε ιδρύματα που διεξάγουν έρευνα. Η δυνατότητα μεταφοράς συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και η γλωσσική επάρκεια για σκοπούς διδασκαλίας αποτελούν θέματα που βρίσκονται σε εξέλιξη. 2.4. Ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην έρευνα Στόχος: Να ενισχυθεί η επιστημονική αριστεία μέσω της πλήρους αξιοποίησης των διαφορών και της ισότητας των φύλων και να αποφευχθεί η αναίτια απώλεια ταλέντων. Παραδοτέα: Ανάπτυξη πολιτικών για την ισότητα των φύλων, επικέντρωση σε τομείς στους οποίους οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται, προαγωγή προσεγγίσεων για τη συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου και ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην έρευνα. Από την έκθεση προκύπτει ότι το μερίδιο των γυναικών σε θέσεις πρώτης βαθμίδας στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε με συνδυαστικό ετήσιο ποσοστό αύξησης 9
3,4 % την περίοδο 2007-2014 στην ΕΕ των 28 13. Το μερίδιο αυτό ανήλθε σε 23,5 % στην ΕΕ των 28 το 2014. Πρόοδος καταγράφηκε σχεδόν σε όλα τα κράτη μέλη. Από την ανάλυση καταδεικνύεται επίσης ότι μία από τις κύριες προκλήσεις που συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν οι χώρες είναι η «γυάλινη οροφή» που εμποδίζει τις γυναίκες να ανέλθουν σε θέσεις υψηλότερης βαθμίδας. Αυτό αποτυπώνεται στο γεγονός ότι το ένα τρίτο των ερευνητών είναι γυναίκες, αλλά στις θέσεις υψηλότερης βαθμίδας το ποσοστό των γυναικών μειώνεται σε λιγότερο από το ένα τέταρτο. Παρότι σύμφωνα με τα δεδομένα η κατάσταση βελτιώνεται, ο ρυθμός βελτίωσης είναι αργός. Τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση στην προώθηση της ισότητας των φύλων στην Ε&Κ 14 σε σύγκριση με την κατάσταση που περιγραφόταν στην έκθεση προόδου του ΕΧΕ του 2014. Η παρακολούθηση της εφαρμογής της ισότητας των φύλων είναι συνεχής ή βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει το αυξανόμενο ενδιαφέρον και την αυξανόμενη δέσμευση σε εθνικό επίπεδο για την επίτευξη της ισότητας των φύλων στα εθνικά συστήματα έρευνας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ο βαθμός και η ποιότητα των δράσεων για την ισότητα των φύλων διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στα ερευνητικά προγράμματα συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση σε πολλά κράτη μέλη. Γενικό συμπέρασμα Σύμφωνα με την ανάλυση, στην πλειονότητα των κρατών μελών έχει επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση ή τον σχεδιασμό περισσότερο συστημικών στρατηγικών για την ισότητα των φύλων στην Ε&Κ. Με τα μέτρα που περιγράφονται στα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ θα συνεχιστεί η υποστήριξη της θεσμικής αλλαγής μέσω σχεδίων για την ισότητα των φύλων τα οποία θα λειτουργήσουν ως καταλύτης για τις δράσεις των κρατών μελών. Ο μεγάλος αριθμός των σχεδιαζόμενων μέτρων δημιουργεί προσδοκίες για σημαντική πρόοδο τα επόμενα έτη. Η πραγματική βελτίωση θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των κρατών μελών να διατηρήσουν και να ενισχύσουν μακροπρόθεσμα τις στρατηγικές θεσμικής αλλαγής που έχουν θεσπίσει έως σήμερα. 2.5. Βέλτιστη κυκλοφορία των επιστημονικών γνώσεων, πρόσβαση σε αυτές και μεταφορά τους, μέσω και του ψηφιακού ΕΧΕ. Μεταφορά γνώσης και ανοικτή καινοτομία Στόχος: Να αρθούν οι φραγμοί στην ευρύτερη χρήση της γνώσης για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης μέσω της πλήρους εφαρμογής πολιτικών για τη μεταφορά της γνώσης. Παραδοτέα: 13 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 4. 14 Έχουν οριστεί τρεις στόχοι: 1. η άρση των φραγμών στην πρόσληψη και την επαγγελματική ανέλιξη των ερευνητριών 2. η αντιμετώπιση των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και 3. η ενίσχυση της διάστασης του φύλου στα ερευνητικά προγράμματα. 10
Προαγωγή αποτελεσματικών μηχανισμών μεταφοράς της γνώσης, θέσπιση πολιτικών και διαδικασιών για τη διαχείριση της διανοητικής ιδιοκτησίας. Η ανάλυση επιβεβαιώνει ότι μπορούν να προκύψουν σημαντικά οικονομικά οφέλη από τη μεταφορά, την απορρόφηση και την πραγματική χρήση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί μάλιστα ως θεμελιώδες βήμα για την αντιμετώπιση μεγάλων προκλήσεων (προτεραιότητα 2α) και την ενίσχυση της κοινωνικής ευημερίας. Παρά τα εν λόγω οφέλη της κυκλοφορίας της γνώσης, η Ευρώπη δεν είναι ακόμη έτοιμη να αξιοποιήσει το δυναμικό της περιοχής ώστε να κεφαλαιοποιήσει τις επενδύσεις στην έρευνα και τις δυνατότητες ανάπτυξης που αυτές προσφέρουν 15. Σύμφωνα με την έκθεση, το μέσο ετήσιο ποσοστό αύξησης των καινοτόμων επιχειρήσεων που συνεργάζονται με δημόσια ή ιδιωτικά ερευνητικά ιδρύματα ανήλθε σε 3,5 % την περίοδο 2008-2012 και των καινοτόμων επιχειρήσεων που συνεργάζονται με ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε 1,3 % 16. Το γενικό εμπόδιο που παρατηρείται σχετικά με τη μεταφορά γνώσης είναι η μη απόδοση σημασίας και η έλλειψη στήριξης όσον αφορά την απορρόφηση των αποτελεσμάτων της έρευνας από την αγορά. Στο ζήτημα αυτό εξακολουθεί να μην έχει δοθεί η δέουσα σημασία τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο. Βασικό εμπόδιο συνιστούν τα χαμηλά επίπεδα απασχόλησης ερευνητών στον ιδιωτικό τομέα και η περιορισμένη πείρα των ερευνητών εκτός του ακαδημαϊκού χώρου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους νέους ερευνητές. Τα κέντρα τεχνολογίας και καινοτομίας αποτελούν πολύ σημαντικά εργαλεία για τη διασφάλιση της βέλτιστης δυνατής κυκλοφορίας της γνώσης. Βασικό έργο αυτών των κέντρων είναι η αντιστοίχιση των αναγκών της βιομηχανίας με τις ερευνητικές δραστηριότητες και η υποστήριξη της εμπορικής αξιοποίησης της έρευνας. Στα περισσότερα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ εξετάζονται οι κύριες προκλήσεις, όπως η διαχείριση της διανοητικής ιδιοκτησίας και η ενδεχόμενη σχετική νομοθεσία. Στόχο αποτελεί επίσης η ανάπτυξη εργαλείων για τη συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα στο εν λόγω πεδίο, καθώς και προγραμμάτων κατάρτισης για την επιχειρηματικότητα. Γενικό συμπέρασμα Από την ανάλυση προκύπτει μια εξαιρετικά ανομοιογενής εικόνα όσον αφορά τη μεταφορά γνώσης στην Ευρώπη. Είναι ανάγκη να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο θα ενσωματωθεί η χρηματοδότηση σε κάθε κρίκο της αλυσίδας γνώσης και θα εξασφαλιστεί η συχνότερη διάθεση της έρευνας στην αγορά. Εκπρόσωποι ερευνητικών οργανισμών υπέβαλαν διάφορες προτάσεις, όπως διοργάνωση κοινών εκδηλώσεων επιχειρήσεων και ακαδημαϊκών φορέων κοινές προκλήσεις υποβολής αιτήσεων και κοινή κατάρτιση από επιχειρήσεις και 15 «Boosting Open Innovation and Knowledge Transfer in the European Union» (Ενίσχυση της ανοικτής καινοτομίας και της μεταφοράς γνώσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση) από την έκθεση της ανεξάρτητης ομάδας εμπειρογνωμόνων για την ανοικτή καινοτομία και τη μεταφορά γνώσης: Debackere κ. ά., 2014. 16 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακες 5α1 και 5α2. 11
ερευνητικούς οργανισμούς (ΕΟ) και πρωτοβουλίες εξέλιξης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας που εντάσσουν φοιτητές διδακτορικών σπουδών στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα. Με τον τρόπο αυτό θα οικοδομηθεί εμπιστοσύνη, θα ενταθεί η συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και θα προαχθεί η διατομεακή κινητικότητα. Ανοικτή πρόσβαση σε δημοσιεύσεις και δεδομένα Στόχος: Η ανοικτή πρόσβαση σε επιστημονικές δημοσιεύσεις και δεδομένα προάγει την ευρύτερη και ταχύτερη κυκλοφορία των επιστημονικών ιδεών, αυξάνοντας τα οφέλη τόσο για την ίδια την επιστήμη όσο και για την κοινωνία στο σύνολό της. Αποτελεί βασικό μέρος του ευρύτερου κινήματος για ανοικτή επιστήμη. Παραδοτέα: Προώθηση της «χρυσής» (δημοσιεύσεις ανοιχτής πρόσβασης σε περιοδικά) και/ή της «πράσινης» (αυτο-αρχειοθέτηση σε επιγραμμικό αποθετήριο) ανοικτής πρόσβασης σύμφωνα με τη σύσταση της Επιτροπής του 2012 για την πρόσβαση σε επιστημονικές γνώσεις και τη διαφύλαξή τους, εξέταση του ενδεχομένου ευθυγράμμισης και συντονισμού των διαπραγματεύσεων με εκδότες επιστημονικών έργων για την υποστήριξη της μετάβασης σε νέα και περισσότερο ισορροπημένα επιχειρηματικά μοντέλα. Σύμφωνα με την ανάλυση, 24 κράτη μέλη θέσπισαν πολιτικές υπέρ της ανοικτής πρόσβασης το 2016 17. Στην πλειονότητά τους, τα μέτρα αυτά έχουν εγκριθεί από το 2012 και ορισμένες από τις χώρες που τα ενέκριναν πρώτες έχουν συμπληρώσει έκτοτε την πολιτική τους με περαιτέρω μέτρα. Το κίνημα για την ανοικτή πρόσβαση εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, υπερβαίνοντας τα τελευταία χρόνια το σημείο καμπής του 50 %. Κατά το εκδοτικό έτος 2014, περίπου το 52 % των δημοσιεύσεων στην ΕΕ των 28 ήταν διαθέσιμες σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης 18. Ωστόσο, οι πολιτικές και οι πρακτικές ανοικτής πρόσβασης ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό και μπορεί να διαφέρουν τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ οργανισμών χρηματοδότησης της έρευνας. Για να επιτευχθεί πλήρης ανοικτή πρόσβαση είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν περαιτέρω μοντέλα εκδόσεων και συστήματα ανταμοιβής, καθώς και να συνενωθούν οι υποδομές για την ανταλλαγή και την επαναχρησιμοποίηση ερευνητικών δεδομένων. Στα εμπόδια που θεωρείται ότι παρακωλύουν την περαιτέρω πρόοδο περιλαμβάνεται το κόστος μετάβασης σε καθεστώς ανοικτής πρόσβασης, η διαφορετική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία στα διάφορα κράτη μέλη, η αδιαφάνεια των νομικών πτυχών της κυριότητας των δικαιωμάτων, ο προβληματισμός του ιδιωτικού τομέα σχετικά με τις υποχρεώσεις κοινοχρησίας δεδομένων. Οι ερευνητές ανησυχούν επίσης για τις συνέπειες της δημοσίευσης ανοικτής πρόσβασης στην εκτίμηση του αντίκτυπου του έργου τους και, κατά συνέπεια, στην επαγγελματική τους ανέλιξη. 17 Έκθεση της Science-Metrix: Data gathering and information for the 2016 ERA monitoring, πίνακας 25. 18 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 5β. 12
Κατά τα τελευταία έτη ανάπτυξη παρουσιάζει και η ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά δεδομένα, αλλά βρίσκεται σε λιγότερο προχωρημένο στάδιο. Σημαντικοί τεχνικοί και οικονομικοί φραγμοί εμποδίζουν τη μετάβαση στην αποτελεσματική αποθήκευση και επαναχρησιμοποίηση δεδομένων, ενώ η έλλειψη ειδικών στον τομέα των δεδομένων και το ανεπαρκές επίπεδο των δεξιοτήτων του πληθυσμού των ερευνητών όσον αφορά τη διαχείριση δεδομένων παρακωλύουν την αποτελεσματική εφαρμογή. Τα κράτη μέλη εξέδωσαν στις 27 Μαΐου 2016 τα συμπεράσματα του Συμβουλίου για τη μετάβαση προς ένα σύστημα ανοικτής επιστήμης. Ζήτησαν συγκεκριμένα να καταστεί η ανοικτή πρόσβαση σε επιστημονικές δημοσιεύσεις πάγια επιλογή για τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της δημόσια χρηματοδοτούμενης έρευνας και υποστήριξαν ότι η μετάβαση στην άμεση ελεύθερη πρόσβαση πρέπει να καταστεί πάγια κατάσταση έως το 2020. Τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ εστιάζονται κυρίως στην ανάπτυξη και την υποστήριξη της ανοικτής πρόσβασης σε δημοσιεύσεις, ιδίως δε στη δημιουργία ηλεκτρονικών υποδομών και στη χάραξη στρατηγικών και σχεδίων δράσης για τη διασφάλιση της ανοικτής πρόσβασης σε δημοσιεύσεις. Εξακολουθεί να δίνεται έμφαση κυρίως σε ήπια μέτρα για τη στήριξη της ανοικτής πρόσβασης σε δεδομένα και δημοσιεύσεις, ενώ δίνεται λιγότερη προσοχή στις ρυθμιστικές πτυχές. Γενικό συμπέρασμα Τα τελευταία έτη, η ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά αποτελέσματα (δημοσιεύσεις και δεδομένα) υποστηρίζεται από αυξανόμενο αριθμό πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και οργανισμών χρηματοδότησης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ωστόσο, καθώς ο αριθμός των πολιτικών και των πρωτοβουλιών έχει αυξηθεί, έχει δημιουργηθεί ένα εξαιρετικά ποικιλόμορφο οικοσύστημα στην Ευρώπη. Περισσότερες δράσεις συντονισμού και πολιτικής σύγκλισης σε διασυνοριακό επίπεδο θα μπορούσαν να αποδειχθούν χρήσιμο επόμενο στάδιο με βάση τις βέλτιστες πρακτικές. Όσον αφορά τις πολιτικές για ανοικτά ερευνητικά δεδομένα, θα πρέπει να καταβληθούν πολύ περισσότερες προσπάθειες και το πρόγραμμαπλαίσιο «Ορίζων 2020» αποτελεί ένα χρήσιμο μοντέλο αναφοράς. 2.6. Διεθνής συνεργασία Στόχος: να εξασφαλιστεί ότι η Ευρώπη στο σύνολό της μπορεί να επωφεληθεί στον μέγιστο βαθμό από τις βέλτιστες ευκαιρίες Ε&Κ σε παγκόσμιο επίπεδο. Παραδοτέα: καθορισμός εθνικών στρατηγικών διεθνοποίησης για την ενθάρρυνση στενότερης συνεργασίας με σημαντικές τρίτες χώρες, καλύτερος συντονισμός των στόχων και των δραστηριοτήτων της ΕΕ, των κρατών μελών και των συνδεδεμένων χωρών με χώρες εκτός ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς, καλύτερη απορρόφηση των αποτελεσμάτων των πολυμερών ενωσιακών και διακυβερνητικών έργων,και καλύτερη χρήση διμερών και πολυμερών συμφωνιών μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ και τρίτων χωρών εταίρων. 13
Από την ανάλυση προκύπτει σημαντικό ετήσιο ποσοστό αύξησης των συνδημοσιεύσεων με εταίρους εκτός του ΕΧΕ της τάξης του 4,1 % την περίοδο 2005-2014 19. Το ποσοστό αυτό ήταν ελαφρώς υψηλότερο του ποσοστού αύξησης των συνδημοσιεύσεων με εταίρους του ΕΧΕ κατά την ίδια περίοδο, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 3,6 %. Σύμφωνα με τις βασικές διαπιστώσεις, αναπτύσσονται διεθνείς συνεργασίες με τρίτες χώρες, παρότι οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης ηγούνται της εν λόγω διαδικασίας και διευρύνεται το χάσμα μεταξύ αυτών και των άλλων χωρών του ΕΧΕ. Επίσης, σημειώνεται πρόοδος και στις διεθνείς προσλήψεις, παρότι τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης ηγούνται και στο μέτωπο αυτό, με σημαντικό προβάδισμα σε σχέση με τις άλλες χώρες. Είναι σημαντικό να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην εξασφάλιση ανθρώπινου δυναμικού με γνώμονα τη γεωγραφική κάλυψη, ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες στο ερευνητικό περιβάλλον. Τα περισσότερα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ επικεντρώνονται στη χάραξη στρατηγικών για τη διευκόλυνση της συνεργασίας εντός της ΕΕ, μέτρων ενημέρωσης και μέτρων ενίσχυσης της προβολής και της δικτύωσης. Τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν ολοένα και περισσότερο τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας και της ανάληψης κοινών δράσεων ιδιαίτερα όσον αφορά τις αναδυόμενες χώρες στον τομέα της επιστήμης. Γενικό συμπέρασμα Από την ανάλυση προκύπτει ότι πολλά κράτη σημείωσαν σημαντική πρόοδο όσον αφορά τις δυνατότητές τους για διεθνή συνεργασία τα τελευταία έτη. Φαίνεται ότι δεν αμφισβητείται πλέον η προστιθέμενη αξία των κοινών προσεγγίσεων στον τομέα της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και της ΕΕ ως στοιχείου στρατηγικής που έρχεται να προστεθεί στην υφιστάμενη διμερή συνεργασία. Ειδικότερα τα μικρότερα κράτη μέλη υπογραμμίζουν την ανάγκη για κοινές προσεγγίσεις και την προστιθέμενη αξία τους, ιδιαίτερα έναντι των μεγάλων υφιστάμενων και αναδυόμενων χωρών στον επιστημονικό τομέα. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η έκθεση επιβεβαιώνει ότι έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στον ΕΧΕ τα τελευταία έτη. Όλοι οι κύριοι δείκτες εμφανίζουν πρόοδο συν τω χρόνω σύμφωνα με τους μέσους όρους της ΕΕ των 28, παρότι υπάρχουν μεγάλες ανισότητες, τόσο στα επίπεδα επιδόσεων όσο και στα ποσοστά αύξησης των δεικτών μεταξύ των χωρών. (Βλέπε πίνακα επισκόπησης των ποσοστών αύξησης.) Το γεγονός ότι το θεσμικό πλαίσιο διαφέρει μεταξύ των χωρών υποδηλώνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο περιθώριο για περαιτέρω πρόοδο σε όλες τις προτεραιότητες. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεν έχουν υλοποιήσει ακόμη πλήρως τον ΕΧΕ, όπως προβλεπόταν στην ανακοίνωση του 2012. Απαιτείται να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες από τους διάφορους φορείς. Οι βέλτιστες επιδόσεις στον ΕΧΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πιθανά σημεία αναφοράς για τις χώρες που παρουσιάζουν υστέρηση. 19 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, πίνακας 6. 14
Τα ΕΣΔ για τον ΕΧΕ που έχουν δημοσιευθεί από τα κράτη μέλη και τις συνδεδεμένες χώρες αποτελούν σαφή απόδειξη της ανάληψης πολιτικής ευθύνης για όλες τις προτεραιότητες του ΕΧΕ και καταδεικνύουν υψηλό επίπεδο φιλοδοξίας για την επίτευξη περαιτέρω προόδου σχετικά με τον ΕΧΕ. Το θεματολόγιο πολιτικής της Επιτροπής για ανοικτή επιστήμη, ανοικτή καινοτομία και ανοικτό στον κόσμο ΕΧΕ θα φέρει τον ΕΧΕ αντιμέτωπο με μελλοντικές προκλήσεις, όπως η ψηφιοποίηση και τα παγκόσμια δίκτυα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει εκ νέου ότι η έννοια «ΕΧΕ» εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου. Νέες προκλήσεις ανακύπτουν και εναπόκειται στις κυβερνήσεις να εξεύρουν τρόπους αξιοποίησης των ευκαιριών. Υπάρχουν νέοι φραγμοί που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Η επιτυχία του ΕΧΕ θα οδηγήσει σε ανοικτή καινοτομία, ανοικτή επιστήμη και έναν ανοικτό στον κόσμο ΕΧΕ. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να δοθεί πλέον έμφαση στην ενίσχυση της υλοποίησης προκειμένου να επιτευχθούν όλες οι προτεραιότητες του ΕΧΕ. Αυτό αποτελεί ευθύνη των κρατών μελών, με την παρακολούθηση και την πολιτική υποστήριξη της Επιτροπής. Οι οργανισμοί των ενδιαφερόμενων φορέων του ΕΧΕ συνέχισαν τις προσπάθειές τους για την υλοποίηση των προτεραιοτήτων του ΕΧΕ 20. Η δέσμευσή τους υπογραμμίστηκε με την υπογραφή νέας κοινής δήλωσης των προέδρων των πέντε οργανισμών που εκπροσωπούνται στην πλατφόρμα ενδιαφερόμενων φορέων του ΕΧΕ και του Επιτρόπου Moedas τον Ιούνιο του 2015. Επιπροσθέτως, η πλατφόρμα ενδιαφερόμενων φορέων του ΕΧΕ υποδέχτηκε νέα μέλη το 2016, διευρύνοντας έτσι το φάσμα των συμμετεχόντων. Παραχωρήθηκε καθεστώς παρατηρητή στους οργανισμούς EIRMA, ERF-AISBL, ERRIN, EU-LIFE και TAFTIE, μετά την έκδοση από αυτούς σχεδίων δράσης για τον ΕΧΕ. Η ένταξη της παρακολούθησης του χάρτη πορείας του ΕΧΕ στην παρούσα έκθεση προόδου αποτελεί ισχυρό εργαλείο το οποίο συνδράμει τα κράτη μέλη και τις συνδεδεμένες χώρες στον προσδιορισμό και την υλοποίηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων του ΕΧΕ σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο εναρμόνισης με άλλες εκθέσεις όσον αφορά τις προτεραιότητες του ΕΧΕ. Η χρήση του μηχανισμού παρακολούθησης του ΕΧΕ ως βασικού άξονα θα μπορούσε να ενισχύσει περαιτέρω την ποσοτική βάση των ΕΣΔ για τον ΕΧΕ. Η διαδικασία παρακολούθησης του ΕΧΕ θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω μέσω διαδικασιών αμοιβαίας μάθησης με βάση έναν συνδυασμό των ΕΣΔ για τον ΕΧΕ και των συμπληρωματικών συνοπτικών παρουσιάσεων ανά χώρα για την επόμενη έκθεση προόδου του ΕΧΕ. 20 Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, παράρτημα 3. 15
Η πρόοδος των χωρών όσον αφορά την επίτευξη των προτεραιοτήτων του ΕΧΕ Χώρα Ερευν. αριστεία ΚΚΕρ (2010-2013) Πιστώσεις GBARD για διακρατικά έργα (2010-2014) Αναγγελίες θέσεων εργασίας στο EURAXESS (2012-2014) Γυναίκες στην Α' βαθμίδα (2007-2014) Κύριοι δείκτες 21 Συνεργασία δημόσιων ή ιδιωτικών ερευνητικών ιδρυμάτων (2008-2012) Συνεργασία ακαδημαϊκού κόσμουιδιωτικού τομέα (2008-2012) Δημοσιεύσεις εκτός ΕΧΕ ανά 1000 έρευνες (2005-2014) ΕΕ των 28 6,4% 7,8 % 7,8 % 3,4 % 3,5 % 1,3 % 4,1 % AT 2,6 % 3,4 % 2,3 % 6,0 % 14,7 % 1,7 % 2,9 % BE 9,5 % 1,0 % 1,8 % 6,4% 0,4 % -1,2 % 3,0 % BG 0,6 % 16,0 % -2,0 % 5,5 % -9,3 % -1,7 % 1,4 % CH 4,2 % : 4,6 % -1,9 % : : 1,4 % CY 8,7 % 0,7 % -1,4 % 4,6 % 11,2 % -6,5 % 8,4 % CZ 1,9 % -3,4 % -39,1 % 1,7 % -2,3 % 2,3 % 6,3 % DE 6,0 % -1,1 % 8,5 % 5,9 % : : 0,0 % DK 8,4 % -3,7 % 3,0 % 5,4 % -7,2 % -4,6 % 3,5 % EE 3,8 % 25,7 % 13,7 % 3,2 % 10,0 % 8,8 % 8,4 % EL 5,5 % -12,6 % -8,8 % 4,3 % : : : ES 5,9 % 6,2 % 21,3 % 1,9 % 13,1 % 11,9 % 9,1 % FI 5,6 % -0,2 % -29,4 % 2,5 % -0,1 % -1,5 % 8,9 % FR 6,2 % : 16,7 % 2,5 % -1,6 % -2,9 % 4,2 % HR 5,2 % 22,5 % 308,2 % 6,4% -2,2 % -0,1 % 6,3 % HU 5,2 % 3,8 % -29,4 % -0,7 % -2,6 % -2,3 % 3,0 % IE 7,3 % 5,7 % 17,2 % 12,7 % : : 6,2 % IS : : : : : : 9,9 % IT 5,6 % 18,1 % 10,7 % 2,1 % 12,2 % 0,2 % 2,9 % LT -0,6 % 24,8 % -19,2 % 12,3 % 2,9 % 9,3 % 7,7 % LU 13,6 % 35,2 % -26,0 % 8,6 % -12,0 % -12,3 % 13,8 % LV 4,1 % 47,1 % 72,3 % 2,8 % 0,1 % -9,8 % 13,8 % MT 8,0 % -100,0 % : 34,6 % -0,6 % 7,6 % 16,4 % NL 9,1 % 10,4 % 13,4 % 6,3 % : : 5,4 % NO 7,1 % -3,9 % 11,2 % 5,4 % 0,8 % 0,3 % 6,0 % PL 3,6 % 76,8 % -4,7 % 1,6 % -3,8 % -3,0 % 3,0 % PT 4,7 % 1,4 % 31,0 % 2,0 % 3,5 % 1,2 % 11,1 % RO 1,3 % 9,5 % -34,8 % -1,1 % 22,9 % -4,0 % 8,6 % RS -1,5 % : -12,1 % : : : 4,6 % SE 5,2 % -2,5 % 17,0 % 4,3 % 8,9 % 4,2 % 3,8 % SI -1,0 % -18,4 % 21,2 % 6,0 % : : 5,3 % SK 4,0 % 15,7 % 111,8 % 3,3 % -11,5 % 0,1 % 1,6 % UK 9,1 % 11,0 % 4,9 % : : : 5,7 % 21 Περιγραφή των δεικτών αυτών περιλαμβάνεται στο στατιστικό εγχειρίδιο παρακολούθησης του ΕΧΕ, το οποίο αποτελεί μέρος της συνοδευτικής έκθεσης της Science Metrix. 16