σημειώσεις αντίστιξης

δημήτρης συκιάς σημειώσεις αντίστιξης J.S. Bach. Ανάλυση της Invention I, BWV 772 3euk1L4 2003 / 20012

A c c I Inventio I C major, BWV 772 m m Ó V Œ 3 5 # # M # m # # 7 B m j Œ # j Œ # # V V/V 9 J Œ Œ # J n 3euk1L4 2001

ii 11 13 # Inventio I, BWV 772 b # # n n m # # # n # M R n# # n # 15 C vi n Π# n 18 b b 20 m U b n w U w I

J.S. Bach. Ανάλυση της Invention I, BWV 772 Οι Inventions δεν έχουν συγκεκριμένη μορφή, όπως δηλώνει και το όνομά τους αποτελούν παραδείγματα μουσικής εύρεσης - ανακάλυψης. Ο Bach συνέλαβε τις Inventions ως διδακτικά της ερμηνείας και της σύνθεσης μουσικά τεμάχια. Συνήθως συνδυάζουν ομοφωνικά με πολυφωνικά συνθετικά χαρακτηριστικά. Το τυπικό τονικό σχήμα των Inventions είναι: Τονική Γειτονικές Τονικότητες Τονική. Συνήθως η αρχή των τεμαχίων βασίζεται στην τεχνική της μίμησης. Το αρχικό μοτίβο (-βα) αναπτύσσεται και επανεκτίθεται κατά την διάρκεια του τεμαχίου με παρεμβολή επεισοδιακών και πτωτικών τμημάτων. Σε αυτό το σημείο οι Inventions ομοιάζουν με δίφωνες φούγκες. Τα επεισόδια είναι συνήθως μετατροπικά, περιέχουν αρμονικές αλυσίδες και διπλή αντίστιξη. Για την Invention που θα εξετάσουμε ο Ratz 1 αναφέρει: Όσο απέριττη κι αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως περιέχει εν σπέρματι όλες τις μορφολογικές αρχές τις οποίες θα συναντήσουμε στη δομή και των πιο πολυσύνθετων μορφών. Τόσο στην εξισορροπημένη αρχιτεκτονική της, όσο και στην οικονομία των χρησιμοποιούμενων μέσων, είναι θαυμαστό έργο, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Bach με πλήρη συνείδηση του σκοπού του, να δώσει δηλαδή μια κορυφαία απεικόνιση των διάφορων μορφολογικών στοιχείων. Εισαγωγή Η Invention χωρίζεται σε 3 μέρη, Α, Β και C μέσω Τέλειων Πτώσεων στα αντίστοιχα σημεία. Τμήμα Μέτρα Πτώση Α 1-6 V (Σολ) Β 7-14 vi (λα) C 15-22 I (Ντο) Βασίζεται στο παρακάτω ΜΟΤΙΒΟ το οποίο θα ονομάσουμε x. Ο Bach χειρίζεται ελεύθερα το καταληκτικό διάστημα της 5Κ, C 4 -G 4, 2 γι αυτό και θέσαμε τον φθόγγο G 4 εντός παρενθέσεως. 1 Erwin Ratz, Εισαγωγή στη Μουσική Μορφολογία, Νάσος 1987 2 C 4, το μεσαίο ντο του πιάνου. Δημήτρης Συκιάς 2012

2 BACH Ανάλυση της Invention I, BWV 772 Την πρώτη εμφάνιση του μοτίβου x, από την οποία θα προκύψουν με μετασχηματισμό μοτιβικές μορφές που θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια της σύνθεσης, ονομάζουμε ΠΡΟΤΥΠΗ ή ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ (prime, original). 3 Το x μπορούμε να το ονομάσουμε και ΘΕΜΑ, αλλά προτιμότερο είναι να κρατήσουμε αυτό τον όρο για τη φούγκα. Τμήμα Α Μέτρα 1, 2. Έκθεση. Παρουσίαση Θεματικού Υλικού. Εγκαθίδρυση της Ι Το μοτίβο x παρουσιάζεται στην άνω φωνή [1]. Η κάτω φωνή το μιμείται στην υποκείμενη οκτάβα [2]. Στη φούγκα ονομάζεται ΑΠΑΝΤΗΣΗ, για την Invention θα κρατήσουμε το μίμηση στην υποκείμενη 8 βα. Το μ.2 είναι επανάληψη του μ.1 στη V [3] και [4]. Την αντίστιξη πάνω από το x, όταν αυτό ακούγεται στο μ.1 στην κάτω φωνή, ονομάζουμε δευτερεύον μοτίβο y. Στη φούγκα την ονομάζουμε ΑΝΤΙΘΕΜΑ. Τα μ.1, 2 έχουν γραφεί με χρήση ΑΝΑΣΤΡΕΦΟΜΕΝΗΣ ΑΝΤΙΣΤΙΞΗΣ (invertible counterpoint) στην 8 βα. Συγκρίνετέ τα με τα μ.7, 8. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η άνω φωνή μπορεί να αποτελέσει ένα καλό 4 μπάσο για την κάτω φωνή. Η δίφωνη αναστρεφόμενη αντίστιξη ονομάζεται και ΔΙΠΛΗ ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ (double counterpoint). Αυτά τα 2 μέτρα αποτελούν την ΈΚΘΕΣΗ (Exposition) της Invention. Εδώ εκτίθεται το θεματικό υλικό της Invention. 3 Οι τρεις βασικοί μετασχηματισμοί μιας ΠΡOΤΥΠΗΣ ή ΑΥΘΕΝΤΙΚΗΣ μοτιβικής μορφής (συμβολίζεται με: O ή P) είναι: ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΉ (Inversion), συμβολίζεται με: I ΑΝΑΔΡΟΜΗ ή OΠΙΣΘΟΒΑΤΙΚΉ μορφή (Retrograde), συμβολίζεται με: R ΑΝΑΔΡΟΜΗ της ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ (Retrograde Inversion), συμβολίζεται με: RI 4 Ένα καλό μπάσο δεν δημιουργεί απαγορευμένα διαστήματα με την άνω φωνή. Στην διπλή αντίστιξη το απαγορευμένο διάστημα είναι της 4 ης.

Σημειώσεις Αντίστιξης 3 Μέτρα 3, 4. Ανάπτυξη I. Απομάκρυνση από την Τονική Σε αυτά τα μέτρα αυτά εμφανίζονται οι 4 πρώτες νότες του x, που τις συμβολίζουμε με x 1 (υπομοτίβο του x): Η κάτω φωνή κατασκευάζεται ως μελωδική αλυσίδα και με διπλασιασμό των αξιών του υπομοτίβου x 1. Στην αντίστιξη, η τεχνική του διπλασιασμού των αξιών ενός μοτίβου ονομάζεται ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ (augmentation). Θα συμβολίσουμε αυτόν τον μοτιβικό μετασχηματισμό με [2 ]x 1. Στην άνω φωνή το x αναστρέφεται δηλαδή τα ανιόντα διαστήματα γίνονται κατιόντα και τα κατιόντα, ανιόντα. Διατηρείται το γένος των διαστημάτων, αλλά όχι το είδος τους. Το ανεστραμμένο x θα το συμβολίσουμε με [I]x, όπου το [I] σημαίνει ΙNVERSION (= αναστροφή). Οι φθόγγοι του κάτω πενταγράμμου φαίνονται σαν να καθρεπτίζουν αυτούς του άνω: Αυτή η τεχνική - μοτιβικός μετασχηματισμός - στην αντίστιξη λέγεται ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ (inversion) και συνήθως συμβολίζεται με [I]. Με το [I]x στην άνω φωνή και το [2 ]x στην κάτω κατασκευάζει μια αλυσίδα η οποία μετατρέπει στην V (Σολ) της κύριας τονικότητας (Ντο).

4 BACH Ανάλυση της Invention I, BWV 772 Μέτρα 5, 6. Συνέχεια Ανάπτυξης I Το x εμφανίζεται στην κάτω φωνή [1], το [I]x στην άνω φωνή [2], ενώ η κάτω φωνή συνεχίζει με το [2 ]x [3]. Το διάστημα 7 ης, ρε-ντο, στην άνω φωνή στο μ.5 καθώς και ο παρεστιγμένος ρυθμός, είναι σημαντικά στοιχεία γιατί τραβούν την προσοχή του ακροατή υπογραμμίζοντας την μετατροπία στην V. Το ονομάζουμε μοτίβο z. Στο [4] παρουσιάζεται ένας μοτιβικός σχηματισμός του x που διατηρεί την ρυθμική συνιστώσα του μοτίβου παραλλάσσει όμως την διαστηματική. Το ονομάζουμε x. Ομοίως στο [5] το [2 ]x. Το Τμήμα Α της Ιnvention οδηγείται στο τέλος του με ένα καταληκτικό σχηματισμό [6] και Τέλεια Πτώση στην V. Τμήμα Β Μέτρα 7, 8. Έκθεση ΙΙ Η ΈΚΘΕΣΗ (μμ.1, 2) επαναλαμβάνεται στα μ.7, 8 με τις ακόλουθες αλλαγές: Τα μ.7, 8 είναι γραμμένα με αναστρεφόμενη αντίστιξη. Πιο σωστά τα μ.1, 2 είχαν γραφεί με αναστρεφόμενη αντίστιξη έτσι ώστε να είναι δυνατόν στα μ.7, 8 η άνω φωνή να πάρει τη θέση της κάτω και η κάτω της άνω χωρίς να προκύψουν λάθη. Τα δυο αυτά μέτρα είναι γραμμένα στην τονικότητα της V (Σολ) σε αντίθεση με την Έκθεση που είναι γραμμένη στην Ι (Ντο). Τα μ.7, 8 καλούμε ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΈΚΘΕΣΗ ή ΈΚΘΕΣΗ ΙΙ, όροι δανεισμένοι από τη φούγκα.

Σημειώσεις Αντίστιξης 5 Συγκρίνετε με τα μ.1, 2 τις ΈΚΘΕΣΗΣ: Μέτρα 9, 10. Επεισόδιο Το [I]x σε αλυσίδα και στις δύο φωνές μας οδηγεί στη ii (ρε). Το [I]y στο [1]και [2] είναι αναστροφή του μοτίβου y. Ενώ στα μμ.7-8 έχουμε την λειτουργική αντίθεση I - V, τα μμ.9-10 ενώ ομοιάζουν με τα μμ.7-8 εξυπηρετούν την μετατροπία από την Σολ στη ρε. Μέτρα 11, 12. Ανάπτυξη ΙΙ Η αλυσίδα των μ.3, 4 της ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι επαναλαμβάνεται με τις παρακάτω αλλαγές: Η διάταξη των φωνών των μ.3, 4 στα 11, 12 έχει αναστραφεί (τα μ.3, 4 έχουν γραφεί με αναστρεφόμενη αντίστιξη). Το μέρος αυτό είναι γραμμένο στην τονικότητα της ii (ρε). Τα μ.3, 4 μας οδήγησαν από την I (Ντο) στην V (Σολ) (ανιούσα 5 η ), τώρα τα μ.11, 12 μας οδηγούν από τη ii (ρε) στην vi (λα) (επίσης ανιούσα 5 η ).

6 BACH Ανάλυση της Invention I, BWV 772 Συγκρίνετε με τα μ.3, 4 της ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι: Μέτρα 13, 14. Συνέχεια Ανάπτυξης ΙΙ Με [ ]y συμβολίζουμε τη σμίκρυνση του y (υποδιπλασιασμός των αξιών) και με [Ι ]y την αναστροφή της σμίκρυνσης του y. Με Τέλεια Πτώση στην vi (λα) οδηγείται στο τέλος το ΤΜΉΜΑ Β της Ιnvention. Τμήμα C Μέτρα 15-18. Αναδρομή Εισάγεται το νέο μοτίβο w το οποίο δρομολογεί την επιστροφή στην I. To w μπορεί να θεωρηθεί ως μεγέθυνση του τελευταίου φθόγγου του μοτίβου x. Το τμήμα αυτό κατασκευάσετε με ένα δίμετρο (μ.15, 16) και την αλυσίδα του, με χρήση των x, [I]x και w.

Σημειώσεις Αντίστιξης 7 Μέτρα 18-22. Επαναφορά και Κατάληξη Παρατηρείστε την στροφή στην υποδεσπόζουσα (IV) λίγο πριν το τέλος της Invention [1] με χρήση της αναστροφής και μεγέθυνσης της κεφαλής του x στην κάτω φωνή, [I2 ]x. Στο [2] επαναφορά και κατάληξη στην τονική. Ο Busoni 5 στην κριτική έκδοση των Inventions σημειώνει ότι το arpeggiando που απαντάται σε πολλές εκδόσεις του έργου στην τελική συγχορδία της Ντο μείζονος είναι εκτός ύφους. Μη απαραίτητη κρίνει επίσης την επιβράδυνση του tempo λόγω της στέρεας εγκαθίδρυσης της τονικής στα τελευταία τρία μέτρα. 5 BACH-BUSONI, Two Part Inventions, Instructive Edition, Associated Music Publishers, Inc.