6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Προαγωγής και Αγωγής Υγείας "Προαγωγή της υγείας: Επιλογή υγείας στην οικονομική κρίση Το μοντέλο PRECEDE-PROCEED Γιώργος Γιαννακόπουλος Δρ Ιατρικής ΕΚΠΑ Νοέμβριος 13, 2011
Τα κίνητρα δημιουργίας του μοντέλου : PRECEDE-PROCEED (Green & Kreuter 1974-1990) ΠΟΙΟ ΘΕΜΑ ΥΓΕΙΑΣ και ΠΟΙΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΘΑ ΕΠΙΛΕΓΕΙ; Σε μερικές περιπτώσεις δε φαίνεται να υπάρχει προφανής λόγος ΠΟΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΕΙ; Πολλοί σχεδιαστές έχουν προκαθορίσει τον τρόπο παρέμβασης, συνήθως ο τρόπος αυτός είναι ο πιο οικείος και όχι ο πιο ενδεδειγμένος
Τα κίνητρα δημιουργίας του μοντέλου PRECEDE-PROCEED (συν.) ΠΕΤΥΧΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ; Η αξιολόγηση του αν «δούλεψε» το πρόγραμμα συχνά παραλείπεται ή σχεδιάζεται εκ των υστέρων ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ; Τα αποτελέσματα και η μεθοδολογία του προγράμματος συχνά δε δημοσιοποιούνται σωστά
ΑΡΧΕΣ του μοντέλου PRECEDE-PROCEED: Εθελοντική συνεργασία και συμμετοχικότητα: Όλοι όσοι έχουν κοινό συμφέρον πρέπει να παρουσιάσουν τις απόψεις τους κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού.
Τα αρχικά του PRECEDE μεταφράζονται ελεύθερα σε: Predisposing Reinforcing Enabling Constructs in Educational Diagnosis and Evaluation προδιαθεσικές ενθαρρυντικές διευκολυντικές υποθέσεις στην εκπαιδευτική διάγνωση και αξιολόγηση
Τα αρχικά του PROCEED μεταφράζονται ελεύθερα σε: Policy Regulation Organizational Constructs in Education and Environmental Development πολιτικές ρυθμιστικές οργανωσιακές υποθέσεις στην αγωγή και την περιβαλλοντική ανάπτυξη
Φάση 1η: Κοινωνική Διάγνωση Αξιολόγηση της ποιότητας ζωής μίας κοινότητας / ενός ατόμου (δηλ., των αναγκών και των προσδοκιών τους) Ο ρόλος σας είναι να βοηθήσετε την κοινότητα να διερευνήσει η ίδια τι είναι σημαντικό για μια καλύτερη ποιότητα ζωής
Φάση 1η: Κοινωνική Διάγνωση (συν.) Κάποιες φορές παραλείπουμε τη συγκεκριμένη φάση. Αυτό όμως πρέπει να αποτελεί εξαίρεση και όχι τον κανόνα! Τεχνικές: μέθοδος της Ψηφοφορίας μέθοδος Delphi οι συζητήσεις ομάδας έρευνες προσωπικές συνεντεύξεις
Συμβουλές για βελτίωση της συμμετοχής κατά την κοινωνική διάγνωση Δημιουργήσετε αίσθηση σημαντικότητας Διαφημίστε/ προωθήστε την σωστά Διασφαλίστε την εμπιστευτικότητα
Φάση 2η: Επιδημιολογική Διάγνωση Σκοπός: να είστε σε θέση να δικαιώσετε τη νούμερο 1 προτεραιότητα της 1 ης φάσης με αντικειμενικούς δείκτες Δε θα χρειαστεί να κάνετε επιδημιολογικές μελέτες, απλά να χρησιμοποιήσετε δεδομένα τα οποία έχουν ήδη δημοσιευτεί Στατιστικές για αναπηρία (disability), επιπολασμό (prevalence), νοσηρότητα (morbidity), επίπτωση (incidence), θνησιμότητα (mortality)
Θέματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην επιδημιολογική διάγνωση: Ποιο πρόβλημα έχει το μεγαλύτερο αντίκτυπο; Είναι κάποιοι πληθυσμοί (παιδιά, μητέρες, μετανάστες κλπ) σε υψηλό κίνδυνο; Ποια προβλήματα είναι πιο «δεκτικά» σε παρέμβαση; Ποιο πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπιστεί από άλλες δράσεις; Υπάρχουν κάποια προβλήματα που βρίσκονται σε υψηλή προτεραιότητα στην τοπική/κυβερνητική πολιτική;
Στην επιδημιολογική διάγνωση καταλήγετε στον σκοπό και τους στόχους του προγράμματος: Ο σκοπός είναι μια σαφής πρόταση του τι θέλετε να πετύχετε. Ποιος θα λάβει το πρόγραμμα; Σε τι θα τον ωφελήσει; Πόσο θα ωφεληθεί; Έως πότε θα πρέπει να τρέχει το πρόγραμμα για να έχει αυτά τα οφέλη;
Φάση 3η: Συμπεριφορική και Περιβαλλοντική Διάγνωση Ποιοι παράγοντες κινδύνου συμπεριφοράς και περιβάλλοντος συνδέονται με την εμφάνιση του προβλήματος υγείας που επιλέχθηκε: Φτιάξτε λίστα για τους παράγοντες κινδύνου συμπεριφοράς και για τις συνθήκες στο περιβάλλον και χωρίστε τους σε αυτούς που είναι πιο σημαντικοί και πιο εύκολοι να αλλάξουν. Αναζητήστε βιβλιογραφία.
Φάση 3η: Συμπεριφορική και Περιβαλλοντική Διάγνωση (συν.) Για τα καρδιαγγειακά : ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ/ ΣΥΝΘΗΚΕΣ: Πιο εύκολο να αλλάξουν Λιγότερο εύκολο να αλλάξουν Πιο σημαντικές -κάπνισμα -διατροφή υψηλών λιπαρών -υπερβολική κατανάλωση φαγητού -έλλειψη φυσικής άσκησης Λιγότερο σημαντικές -μη έλεγχος αρτηριακής πίεσης -μη τήρηση των ραντεβού με τον γιατρό -στρες
Φάση 3η: Συμπεριφορική και Περιβαλλοντική Διάγνωση (συν.) ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ/ ΣΥΝΘΗΚΕΣ: Πιο εύκολο να αλλάξουν Πιο σημαντικές Υψηλή προτεραιότητα για προγράμματα Λιγότερο σημαντικές Χαμηλή προτεραιότητα -εκτός αν υπάρχουν λόγοι πολιτικής Λιγότερο εύκολο να αλλάξουν Καινοτόμα προγράμματα η καλή αξιολόγηση εδώ είναι απαραίτητη
Φάση 4η: Εκπαιδευτική και Οικολογική Διάγνωση ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ: Πως θα πετύχουμε το στόχο μας; Η κοινότητα θα μειώσει την επικίνδυνη συμπεριφορά επειδή θα αποκτήσουν ΓΝΩΣΕΙΣ για τους κινδύνους, ή/ και θα αλλάξουν ΣΤΑΣΕΙΣ απέναντι στη συμπεριφορά ή/και θα αποκτήσουν νέες ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ για την αντιμετώπιση της;
Προδιαθεσικοί παράγοντες : οποιοδήποτε χαρακτηριστικό του ατόμου ή του πληθυσμού που κινητοποιεί τη συμπεριφορά πριν από την εκδήλωση της: Π.χ. Γνώσεις, Πιστεύω, Αξίες, Στάσεις, Δημογραφικοί παράγοντες κλπ Μπορούν να αλλάξουν με την απευθείας επικοινωνία
Διευκολυντικοί παράγοντες: χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που διευκολύνουν τη δράση ή κάθε δεξιότητα ή πόρος που χρειάζεται για τη διατήρηση της συμπεριφοράς Π.χ. Εύκολη πρόσβαση, Διαθεσιμότητα, Δεξιότητες, Νομοθεσία κλπ Πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω οργανωτικών ή εκπαιδευτικών τακτικών και πολιτικών
Ενθαρρυντικοί παράγοντες: ανταμοιβές και τιμωρίες που ακολουθούν ή αναμένονται ως αποτέλεσμα μιας συμπεριφοράς. Βοηθούν να ενδυναμωθεί ή όχι η συμπεριφορά. Π.χ. Οικογένεια, Συνομήλικοι, Δάσκαλοι, Προσωπικά αισθήματα ευχαρίστησης (π.χ. μετά τη φυσική άσκηση) κλπ Μεταβάλλονται μέσω της έμμεσης επικοινωνίας (δηλ., μέσω κοινωνικών καναλιών, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, οι δάσκαλοι, οι συνάδελφοι κλπ)
Σκεφτείτε το θέμα της ασφαλούς σεξουαλικής συμπεριφοράς μέσω της χρήσης προφυλακτικών: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Πιο σημαντικοί Λιγότερο σημαντικοί Πιο εύκολο να αλλάξουν - έλλειψη γνώσεων για τα προφυλακτικά - πεποίθηση ότι τα προφυλακτικά είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν - δε γνωρίζουν πού να τα βρουν - έλλειψη ολοκληρωμένης γνώσης για τις αντισυλληπτικές μεθόδους Λιγότερο εύκολο να αλλάξουν - λίγη ενθάρρυνση για τη χρήση προφυλακτικών - οι γονείς συνήθως σε άγνοια για τη σεξουαλική δραστηριότητα των παιδιών τους -μη ευρεία διάδοση τεστ ελέγχου για ΣΜΝ και εγκυμοσύνη
Φάση 5η: Διοικητική και Πολιτική Διάγνωση Αφορά σε θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν πριν από την έναρξη της υλοποίησης του προγράμματος Πόροι Προϋπολογισμός Χρονοδιάγραμμα Προσωπικό κλπ
Φάση 6η: Υλοποίηση Πώς θα προωθήσετε/διαφημίσετε το πρόγραμμα για να προσελκύσετε την ομάδα-στόχο; Τακτικές: Ανακοινώσεις, Τύπος, αφίσες, ειδικά δρώμενα, φυλλάδια, συνεργασίες με διοικήσεις Προ-δοκιμασία του προγράμματος και αλλαγές ανάλογα με τα αποτελέσματα Υλοποίηση του προγράμματος
Φάση 7η: Αξιολόγηση Διαδικασίας Αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό, υλοποίηση του προγράμματος και της ποιότητας τους. Στην ομάδα-στόχο για να αξιολογηθεί η ικανοποίηση με την ποιότητα του προγράμματος. Πιθανές ερωτήσεις: «Τα θέματα του προγράμματος ήταν σχετικά; Ενδιαφέροντα;» «Ο ρυθμός του προγράμματος ήταν καλός; όχι πολύ γρήγορος, ούτε πολύ αργός;» «Ήταν οι συντονιστές/ προσωπικό ενθουσιώδεις και ειλικρινείς;» κλπ
Φάση 8η και 9η: Αξιολόγηση Αντίκτυπου και Αξιολόγηση Αποτελέσματος Αντίκτυπος του προγράμματος: τι άλλαξε μετά το τέλος του προγράμματος; Μοιράστε στην ομάδα-στόχο πριν και μετά την παρέμβαση ερωτηματολόγια για να αξιολογήσετε τους προδιαθεσικούς, διευκολυντικούς και ενθαρρυντικούς παράγοντες στους οποίους εστιάσατε. Π.χ. Πρόγραμμα κατά της παχυσαρκίας: έμαθαν για τους κινδύνους της παχυσαρκίας, άλλαξαν τις στάσεις τους για τις τροφές υψηλών λιπαρών και μείωσαν το βάρος τους όταν αξιολογήθηκαν μετά το τέλος της παρέμβασης;
Αποτέλεσμα του προγράμματος: Η μακρόχρονη αλλά και ουσιαστική επιτυχία ενός προγράμματος αγωγής και προαγωγής υγείας. Π.χ. Πρόγραμμα κατά της παχυσαρκίας: Θα πρέπει να ακολουθήσετε την ομάδα-στόχο για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετρώντας το βάρος τους συστηματικά. Μήπως το βάρος τους επανήλθε στα αρχικά υψηλά επίπεδα δύο μήνες ή ένα χρόνο μετά το τέλος της παρέμβασης (δηλ. ξαναγύρισαν στην ομάδα κινδύνου);