Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20-03-2005 ANAΛYΣH Στην περιφέρεια το νέο πεδίο δράσης της Πολιτικής Aνθρώπινων Πόρων του Σπύρου Βλιάμου* Σε μια εποχή στην οποία ολόκληρη η χώρα βρίσκεται σε ένα οργασμό προετοιμασίας για τη νέα προγραμματική περίοδο 2007-2013 (Δ ΚΠΣ), η πολιτική ανάπτυξης Aνθρώπινων Πόρων θα πρέπει να καταλαμβάνει κεντρικό σημείο διαπραγμάτευσης. Ας σκεφτούμε το παράδειγμα της Ιρλανδίας: Η επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα αποτέλεσε το βασικό παράγοντα ανάπτυξης της χώρας. Ο σχεδιασμός λοιπόν για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού στη νέα προγραμματική περίοδο θα πρέπει να στηρίζεται στις εξής παραμέτρους: 1. Tην εμπειρία της χώρας μας και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των τριών Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ), δηλαδή από το 1990 μέχρι σήμερα. 2. Tους στόχους της Στρατηγικής της Λισσαβώνας και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. 3. Tους στρατηγικούς αναπτυξιακούς στόχους που θέτει η χώρα μας (Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης). Αναμφίβολα, οι πόροι των ΚΠΣ και ιδιαίτερα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) έχουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη
και στον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών δομών στη χώρα μας, συνεισφέροντας άμεσα στην υλοποίηση εθνικών πολιτικών για την απασχόληση και την κοινωνική ενσωμάτωση. Ενδεικτικά, μέχρι τώρα οι δράσεις του ΕΚΤ βελτίωσαν και ενίσχυσαν: - Tις υποδομές και τα συστήματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς και τις δομές και τα συστήματα κατάρτισης για εργαζομένους και ανέργους. - Tις υπηρεσίες προώθησης στην Απασχόληση με στόχο την εξατομικευμένη προσέγγιση. - Tο ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στα θέματα ενίσχυσης της απασχόλησης (π.χ. ολοκληρωμένες παρεμβάσεις και τοπικές πρωτοβουλίες για την Απασχόληση), αλλά και στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών (π.χ. βρεφονηπιακούς σταθμούς, «Βοήθεια στο Σπίτι» κ.λπ.). - Tην ισότητα των δύο φύλων τόσο με την εξάλειψη των διακρίσεων, όσο και με την ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης, - Tον περιορισμό των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Παρ' όλα αυτά, η σχετική υστέρηση της χώρας μας στους παραπάνω τομείς σε σύγκριση με τις προηγμένες χώρες της Ε.Ε. απαιτεί τη διεκδίκηση αυξημένων πόρων από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Επίσης, απαιτεί ταχύτερη, αποτελεσματικότερη και διαρθρωτικά διαφοροποιημένη διαχείριση των πόρων αυτών, ώστε η βελτίωση από «σχετική» να καταστεί «επαρκής» σε καίρια ζητήματα, όπως η επαγγελματική κατάρτιση και η ενίσχυση της απασχόλησης. Η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα πλέον κατοχυρώνονται μέσα από μια σειρά
Υπουργικών Αποφάσεων που έχει εκδώσει ο υπουργός Απασχόλησης και τα αποτελέσματα των οποίων θα γίνουν πολύ γρήγορα ορατά. Οι διαρθρωτικές μεταβολές φαίνονται από την έμφαση στην ενίσχυση των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης (το 65% του Ε.Π. «Απασχόληση» έχει σχεδιαστεί με στόχευση τις ενεργητικές πολιτικές), έναντι των παραδοσιακών παθητικών μορφών. Παρ' όλα αυτά, ακόμα υπάρχουν πολλά να γίνουν: Η έμφαση που δίδεται σε ποσοτικά δεδομένα (π.χ. απορροφητικότητα) πρέπει να μετατοπισθεί σε ποιοτικά (π.χ. αποτελεσματικότητα της επαγγελματικής κατάρτισης). Επίσης, πρέπει να επιδιωχθούν συνέργειες με τις δράσεις των άλλων διαρθρωτικών ταμείων αλλά και με τις επενδύσεις των εθνικών πόρων, αντί οι δράσεις του ΕΚΤ να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται αποσπασματικά και ως αυτοσκοπός με συνέπεια να μην υπάρχει πολλαπλασιαστικό όφελος. Ακόμα πρέπει να βελτιωθεί η ποιότητα της επαγγελματικής κατάρτισης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Τέλος, πρέπει να δημιουργηθεί μια συνεκτική και ολοκληρωμένη στρατηγική για τη διά βίου μάθηση. Σήμερα αναγνωρίζεται ευρέως ότι η Στρατηγική της Λισσαβώνας πρέπει να εκφραστεί σε μεγάλο βαθμό από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση (ΕΣΑ), αφού οι τρεις βασικοί στόχοι αυτής είναι απόλυτα εναρμονισμένοι με τη Στρατηγική της Λισσαβώνας. Στην έκθεση προόδου της Επιτροπής για την οικονομική και κοινωνική συνοχή συνδέεται για πρώτη φορά ο στόχος της περιφερειακής πολιτικής με τη Στρατηγική της Λισσαβώνας. Η οικονομική και κοινωνική συνοχή ενισχύονται ακόμη περισσότερο όταν υπάρχει καλύτερος συντονισμός και συνέργεια μεταξύ της περιφερειακής πολιτικής και της ΕΣΑ. Η
εξειδίκευση της ΕΣΑ σε κάθε κράτος-μέλος μέσα από τα Εθνικά Σχέδια Δράσης για την Απασχόληση (ΕΣΔΑ), αποτελεί ταυτόχρονα και έναν μηχανισμό συντονισμού και ομογενοποίησης πολιτικών στην κατεύθυνση της συνοχής και της σύγκλισης μέσα στη διευρυμένη πλέον Ευρωπαϊκή Eνωση. Στην Ελλάδα η δέσμευση της κυβέρνησης για την προώθηση του στόχου της ανάπτυξης της περιφέρειας έχει διακηρυχθεί με τον πλέον επίσημο τρόπο. Bασικοί άξονες Επομένως, οι βασικοί άξονες για το σχεδιασμό των δράσεων ανάπτυξης ανθρώπινων πόρων εν όψει του Δ ΚΠΣ πρέπει να διέπονται από τις εξής αρχές: - Οι δράσεις του ΕΚΤ πρέπει να βρίσκονται σε άμεση αντιστοιχία και να υποστηρίζουν τις εθνικές αναπτυξιακές πολιτικές (π.χ. συνάρτηση με αναπτυξιακό νόμο). - Oλες οι δράσεις που αφορούν ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (επαγγελματική κατάρτιση, προώθηση στην απασχόληση) πρέπει να εμπεριέχονται σε ολοκληρωμένα σχέδια παρέμβασης για μια γεωγραφική περιοχή, ομάδα - στόχο ή οικονομικό κλάδο. - Οι δράσεις του ΕΚΤ πρέπει να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται με απόλυτη συνέργεια με τις δράσεις των άλλων διαρθρωτικών ταμείων. Αντίστοιχα, κάθε δράση που αφορά υποδομές (κυρίως ΕΤΠΑ) πρέπει να εμπεριέχει δράσεις ΕΚΤ. - Η εμβέλεια και το οικονομικό μέγεθος των ολοκληρωμένων παρεμβάσεων πρέπει να επιτρέπουν τη δημιουργία μιας «κρίσιμης
μάζας» ικανής να φέρει τη βελτίωση στα οικονομικά μεγέθη μιας περιοχής. - Πρέπει να ενισχυθεί η συμμετοχή του ιδιωτικού και τραπεζικού τομέα. Κατά συνέπεια, οι άξονες παρέμβασης (προτεραιότητες) δεν μπορεί να είναι άλλοι από τους εξής: α) Τοπική ανάπτυξη και απασχόληση: Ο ανταγωνισμός μέσα στη διευρυμένη Ε.Ε. επιτελείται σήμερα μεταξύ των περιφερειών και όχι των κρατών. Η ενεργοποίηση του ενδογενούς δυναμικού στην περιφέρεια αναγνωρίζεται σήμερα από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση, ως καθοριστική παράμετρος για την ανάπτυξη και την ενίσχυση της απασχόλησης, ενώ ο ρόλος του κεντρικού, κρατικού μηχανισμού πρέπει να περιορίζεται στη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και κυρίως στο συντονισμό των παρεμβάσεων, με στόχο τη δημιουργία συνεργειών και πολλαπλασιαστικών οφελών. Απαραίτητη, επομένως, γίνεται η διαμόρφωση συνεκτικών μεταξύ τους σχεδίων ανάπτυξης και απασχόλησης σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Προϋπόθεση για την επίτευξη των ανωτέρω είναι η αποφασιστική ενίσχυση των τοπικών και περιφερειακών διοικητικών μηχανισμών. β) Κοινωνία της Γνώσης: Η ύπαρξη μιας συνεκτικής στρατηγικής για τη Διά Βίου Μάθηση (ΔΒΜ) θεωρείται δεδομένη για τη διεκδίκηση πόρων στους τομείς της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης, με κεντρικό σύνθημα ποιότητα παντού. Στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης βασική προτεραιότητα πρέπει να είναι η εφαρμοσμένη έρευνα και η ενίσχυση της καινοτομίας. Στην επαγγελματική κατάρτιση ενισχύονται οι μηχανισμοί σύνδεσης των απαιτήσεων της αγοράς με τα
επαγγελματικά περιγράμματα και τα προγράμματα σπουδών. Η ποιότητα της παρεχόμενης κατάρτισης πρέπει να πιστοποιείται από ανεξάρτητους φορείς με τη συμμετοχή και τη συνυπευθυνότητα των κοινωνικών εταίρων. Η πιστοποίηση των προγραμμάτων και δεξιοτήτων είναι απαραίτητη για την ελκυστικότητα και την αποδοτικότητα των δράσεων κατάρτισης. Τέλος, δημιουργούνται οι κατάλληλοι μηχανισμοί για την προώθηση της κατάρτισης τόσο των εργαζομένων στις επιχειρήσεις όσο και των επιχειρηματιών, ιδιαίτερα στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. γ) Γυναίκες και Απασχόληση: Η ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών αποτελεί κρίσιμο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό η χώρα μας διεκδικεί συνέχιση της χρηματοδότησης και για την επόμενη προγραμματική περίοδο εκείνων των Υπηρεσιών Κοινωνικής Φροντίδας που συχνά αποτελούν προϋπόθεση της απασχολησιμότητας μεγάλης μερίδας γυναικών. Πρέπει βέβαια να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα των δομών αυτών και η επίπτωσή τους στην απασχόληση να γίνει πιο ορατή. Επίσης, οι δράσεις ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας πρέπει να εντάσσονται στα σχέδια τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και να υποστηρίζουν τη δικτύωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και την εξωστρέφειά τους προς τις διεθνείς αγορές (ιδιαίτερα αναφορικά με τα τοπικά προϊόντα). δ) Κοινωνική Ενσωμάτωση και Συνοχή: Η διαπίστωση πως ο αποκλεισμός από την αγορά εργασίας έχει συχνά έντονη περιφερειακή ή τοπική διάσταση, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης αυτών των φαινομένων αυξάνεται, όταν ενεργοποιείται η
ίδια η τοπική κοινωνία και της δίνονται τα μέσα να δράσει άμεσα. Αυτή η κινητοποίηση, βέβαια, απαιτεί καλύτερο σχεδιασμό τοπικών πολιτικών και δράσεων, αλλά και διάθεση πόρων και εργαλείων για την έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων που μπορούν να αποκτήσουν όμως ένα μόνιμο χαρακτήρα (π.χ. οικονομικοί μετανάστες, λαθρομετανάστες, πολιτισμικές μειονότητες κ.λπ.). Συμπερασματικά λοιπόν: Το ΕΚΤ είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την άσκηση πολιτικής για την απασχόληση. Ο σχεδιασμός των δράσεών του πρέπει να συνδυάζεται με τα άλλα διαρθρωτικά ταμεία ώστε να επιτυγχάνεται η μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών του. Οι συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες των περιφερειακών αγορών εργασίας απαιτούν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στη λήψη μέτρων και εφαρμογή πολιτικών, λιγότερη γραφειοκρατία και απλοποίηση των διαδικασιών, ώστε οι πόροι να φθάνουν ταχύτερα στους τελικούς ωφελούμενους που είναι οι πολίτες της χώρας. Τέλος θα πρέπει να τονισθεί ότι εφόσον συμφωνηθούν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι στόχοι και οι κανόνες για την οικονομική διαχείριση και τον έλεγχο, να υπάρχει μεγαλύτερη αποκέντρωση των ευθυνών στα κράτη-μέλη. * O καθηγητής Σπύρος Βλιάμος είναι γενικός γραμματέας Διαχείρισης Κοινοτικών Πόρων του υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας.