ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΡΙΚΟΤΗΤΩΝ

ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΡΙΚΟΤΗΤΩΝ Κεφάλαιο 6ο Εισαγωγικά Στο µάθηµα αυτό θα συζητήσουµε την σπουδαιότητα την οποία έχει ο πλήρης προσδιορισµός των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας στην αποτελεσµατική κατανοµή των πόρων Θα εξετάσουµε περιπτώσεις αποτυχίας των αγορών και θα συζητήσουµε κάποιες από τις προτεινόµενες λύσεις Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 2

ικαιώµατα ιδιοκτησίας ικαιώµατα ιδιοκτησίας είναι οι κανόνες που διέπουν τα προνόµια και τους περιορισµούς στη χρήση των πόρων από τους ιδιοκτήτες τους Η επιστήµη των οικονοµικών εξετάζει µεταξύ άλλων και το πώς επηρεάζουν διαφορετικές δοµές δικαιωµάτων την συµπεριφορά των οικονοµούντων ατόµων το πώς επηρεάζουν διαφορετικές δοµές δικαιωµάτων το οικονοµικό σύστηµα το πώς οι µεταβαλλόµενες οικονοµικές συνθήκες επηρεάζουν τον καθορισµό των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας το πώς επηρεάζει η µεταβολή των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας την διανοµή του πλούτου Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 3 ικαιώµατα ιδιοκτησίας Ο ρόλος του κράτους είναι πολύ σηµαντικός είτε έχοντας το ίδιο δικαιώµατα ιδιοκτησίας (όλων των πόρων σε κεντρικά σχεδιασµένες οικονοµίες) είτε καθορίζοντας την διανοµή και το εύρος των δικαιωµάτων Η ύπαρξη ιδιωτικών δικαιωµάτων ιδιοκτησίας παρέχει κίνητρα κέρδους, τα οποία πολλές φορές αναφέρονται σαν πηγή των περιβαλλοντικών προβληµάτων Το κράτος µπορεί να µεταβάλλει το πλαίσιο και να δώσει κίνητρα (µέσα στα πλαίσια των ιδιωτικών δικαιωµάτων ιδιοκτησίας) για την προστασία του περιβάλλοντος Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 4

Αποτελεσµατικότητα Όταν τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας είναι σαφώς καθορισµένα, οδηγούν σε αποτελεσµατική κατανοµή των πόρων (µε δεδοµένο τις τέλεια ανταγωνιστικές αγορές) P 8 7 6 5 4 Πλεόνασµα P * παραγωγού 2 Πλεόνασµα καταναλωτών 1 2 3 4 Μέγιστη καθαρή ωφέλεια 8 S D Q Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 5 ικαιώµατα ιδιοκτησίας και αποτελεσµατικότητα Χαρακτηριστικά αποτελεσµατικών δοµών δικαιωµάτων ιδιοκτησίας Καθολικότητα (καθορισµένα δικαιώµατα και υποχρεώσεις) Αποκλειστικότητα απόδοσης οφελών και κόστους στον ιδιοκτήτη υνατότητα ελεύθερης µεταβίβασης υνατότητα νοµικής προστασίας Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 6

ικαιώµατα ιδιοκτησίας και αποτελεσµατικότητα Το πλεόνασµα του παραγωγού είναι κέρδη. Κέρδη στον τέλειο ανταγωνισµό µπορούν να υπάρχουν βραχυχρόνια. Μακροχρόνια η είσοδος επιχειρήσεων εκµηδενίζει τα κέρδη υπό την προϋπόθεση ότι όλες οι επιχειρήσεις είναι εξίσου αποδοτικές (ίδια τεχνολογία) Στην περίπτωση όµως πόρων σε σπανιότητα ή διαφορετικής ποιότητας, η παραπάνω προϋπόθεση δεν ισχύει Για να αυξηθεί η προσφορά αγροτικών προϊόντων για παράδειγµα, θα πρέπει να καλλιεργηθεί λιγότερο αποδοτική γη (υψηλότερου κόστους) και εποµένως η πλέον αποδοτική γη θα αποφέρει µακροχρόνια κέρδη (µε τη µορφή προσόδου σπανιότητας). Ένα άλλο παράδειγµα ύπαρξης προσόδου σπανιότητας είδαµε στο προηγούµενο µάθηµα, στη διαχρονική κατανοµή ενός εξαντλήσιµου πόρου, ο οποίος είχε σταθερό κόστος απόσπασης Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 7 ικαιώµατα ιδιοκτησίας και αποτελεσµατικότητα Εποµένως το οικονοµικό σύστηµα κατανέµει αποτελεσµατικά τους πόρους στις διάφορες χρήσεις τους κάτω από «τέλειες συνθήκες» (που συµπεριλαµβάνουν και ένα σαφώς καθορισµένο σύστηµα δικαιωµάτων ιδιοκτησίας) Υπάρχουν όµως περιπτώσεις που οι «τέλειες συνθήκες» δεν ισχύουν και έχουµε αναποτελεσµατικές κατανοµές Εξωτερικότητες Κοινόκτητοι πόροι ηµόσια αγαθά Ατέλεια ανταγωνισµού στις αγορές Προεξοφλητικά επιτόκια Αποτυχία κράτους Στο µάθηµα αυτό εξετάζουµε τις περιπτώσεις αυτές καθώς και τις πιθανές λύσεις Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 8

Τα είδη αγαθών Ναι Αποκλειστικής χρήσης; Όχι Ανταγωνιστικό στην κατανάλωση; Ναι Όχι Ιδιωτικά αγαθά Χωνάκι παγωτό Είδη ένδυσης Μποτιλιαρισµένοι δρόµοι µε διόδια Κοινόκτητοι πόροι Ψάρια ελευθέρας βοσκής Το περιβάλλον Μποτιλιαρισµένοι δρόµοι χωρίς διόδια Φυσικό µονοπώλιο Πυρασφάλεια ορυφορική TV Μη µποτιλιαρισµένοι δρόµοι µε διόδια ηµόσια αγαθά Εθνική άµυνα Γνώση Μη µποτιλιαρισµένοι δρόµοι χωρίς διόδια Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 9 Πηγές αποτυχίας των αγορών Εξωτερικότητες Όταν η λειτουργία µιας αγοράς επηρεάζει άτοµα έξω από την αγορά, τότε δηµιουργούνται παρενέργειες που ονοµάζονται εξωτερικότητες Η παρουσία εξωτερικοτήτων κάνει τις αγορές αναποτελεσµατικές και έτσι αποτυγχάνουν Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 10

Πηγές αποτυχίας των αγορών Αρνητική εξωτερικότητα είναι η µη αποζηµιωµένη ζηµιά που επιβάλλεται από την δραστηριότητα σε µια αγορά, σε άτοµα που δεν µετέχουν στην κατανάλωση ή παραγωγή του συγκεκριµένου αγαθού Εκποµπές καυσαερίων από τα αυτοκίνητα Κάπνισµα Θετική εξωτερικότητα είναι το µη αντισταθµισµένο όφελος που δέχονται άτοµα από την λειτουργία µια αγοράς και τα οποία άτοµα δεν συµµετέχουν στην αγορά αυτή Εµβολιασµοί Ανακαίνιση διατηρητέων κτιρίων Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 11 Πηγές αποτυχίας των αγορών Μια αρνητική εξωτερικότητα έχει σαν αποτέλεσµα η παραγωγή ή η κατανάλωση να οδηγεί τις αγορές να παράγουν µεγαλύτερη από την κοινωνικά βέλτιστη ποσότητα Το κοινωνικό κόστος παραγωγής είναι µεγαλύτερο από το ιδιωτικό κόστος Το κοινωνικό κόστος περιλαµβάνει το κόστος του παραγωγού και το κόστος που επιβάλλει η µόλυνση στα άτοµα εκτός αγοράς Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 12

Πηγές αποτυχίας των αγορών Το άριστο επίπεδο παραγωγής είναι µικρότερο από το επίπεδο ισορροπίας Τιµή P ΑΡΙΣΤΗ P ΑΓΟΡΑΣ Άριστο Κόστος ρύπανσης Ισορροπία Κοινωνικό κόστος Προσφορά (Ιδιωτικό κόστος) Ζήτηση (Ιδιωτική αξία) 0 Q ΑΡΙΣΤΗ Q ΑΓΟΡΑΣ Ποσότητα Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 13 Πηγές αποτυχίας των αγορών Μια θετική εξωτερικότητα έχει σαν αποτέλεσµα η παραγωγή ή η κατανάλωση να οδηγεί τις αγορές να παράγουν µικρότερη από την κοινωνικά βέλτιστη ποσότητα Το κοινωνικό κόστος παραγωγής είναι µικρότερο από το ιδιωτικό κόστος Το κοινωνικό κόστος περιλαµβάνει το κόστος του παραγωγού αλλά µειωµένο κατά το όφελος προς την κοινωνία το οποίο δεν µπορεί να ιδιοποιηθεί από την επιχείρηση Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 14

Πηγές αποτυχίας των αγορών Το άριστο επίπεδο παραγωγής είναι µεγαλύτερο από το επίπεδο ισορροπίας Τιµή Ισορροπία Αξία διάχυσης Της τεχνολογίας Άριστο Προσφορά (ιδιωτικό κόστος) Κοινωνικό κόστος Ζήτηση (ιδιωτική αξία) 0 Q ΑΓΟΡΑΣ Q ΑΡΙΣΤΗ Ποσότητα Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 15 Πηγές αποτυχίας των αγορών Χρηµατικές εξωτερικότητες Μέρος των εξωτερικοτήτων που δηµιουργούνται µπορεί κάποιες φορές να εσωτερικεύονται από τις αγορές (όπου υπάρχουν σαφή δικαιώµατα ιδιοκτησίας) Για παράδειγµα, η εγκατάσταση µιας µονάδας παραγωγής χαρτοπολτού (που µολύνει σηµαντικά τον αέρα) κοντά σε µια κατοικηµένη περιοχή, µειώνει την αξία των κατοικιών και της γης στην περιοχή. Το µέρος αυτό της εξωτερικότητας που αφορά την αγορά κατοικίας και γης (το οποίο δεν είναι το µόνο), εσωτερικεύεται από τις αγορές αυτές Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 16

Πηγές αποτυχίας των αγορών Κοινόκτητοι πόροι Κοινόκτητοι είναι οι πόροι των οποίων η χρήση δεν µπορεί να αποκλειστεί Προσφέρονται δωρεάν σε όποιο άτοµο θέλει να τους χρησιµοποιήσει Αλλά οι κοινόκτητοι πόροι είναι ανταγωνιστικοί στην κατανάλωση καθώς όταν ένα άτοµο τους χρησιµοποιεί, ελαττώνει αυτόµατα την ευχαρίστηση των άλλων ες τις εργασίες που παρουσιάστηκαν στα συνέδρια του International Association for the Study of Common Property (IASCP) το 1998 και 2000 στην διεύθυνση: http://www.indiana.edu/~iascp/abstract.html Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 17 Πηγές αποτυχίας των αγορών Υπάρχουν διάφοροι προσδιορισµοί των δικαιωµάτων χρήσης κοινόκτητων πόρων, ανάλογα µε τους οποίους είναι και οι αναποτελεσµατικότητες που δηµιουργούνται Γενικά, όσο πιο σαφή γίνονται τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας, τυπικά ή άτυπα (εθιµικό δίκαιο) τόσο περιορίζονται οι αναποτελεσµατικότητες Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 18

Πηγές αποτυχίας των αγορών Το πρόβληµα µε πλήρως ελεύθερη πρόσβαση Όταν έχουµε έναν εξαντλήσιµο πόρο µε ελεύθερη πρόσβαση (ψάρια, βίσονες, κλπ), τότε η µονοπωλιακή λύση είναι και η άριστη διότι η ελεύθερη πρόσβαση (τέλειος ανταγωνισµός) δεν επιτρέπει την ιδιοποίηση της προσόδου σπανιότητας και άρα έχουµε υπερεκµετάλλευση και εποµένως ελάττωση του πληθυσµού ή και εξαφάνιση του είδους Πρόσοδος σπανιότητας Q ΑΡΙΣΤΟ MP Q ΑΓΟΡΑΣ MC, AC AP Q Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 19 Πηγές αποτυχίας των αγορών Όταν ένα άτοµο χρησιµοποιεί έναν κοινόκτητο πόρο, ελαττώνει την χρησιµότητα των υπολοίπων Για το λόγο αυτό οι κοινόκτητοι πόροι χρησιµοποιούνται περισσότερο από το επιθυµητό Η κατάσταση αυτή ονοµάζεται τραγωδία των κοινόκτητων πόρων ες: Garrett Hardin "The Tragedy of the Commons» Science, vol. 162 (December 13, 1968). Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 20

Πηγές αποτυχίας των αγορών Καθαρή ατµόσφαιρα και νερό Κοιτάσµατα πετρελαίου Μποτιλιαρισµένοι δρόµοι Ψάρια, φάλαινες, και άλλα είδη άγριας ζωής Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 21 Πηγές αποτυχίας των αγορών Γιατί οι αγελάδες δεν απειλούνται µε εξαφάνιση; εν µας εξαφάνισαν αλλά µας τρέλαναν.. Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 22

Πηγές αποτυχίας των αγορών ηµόσια αγαθά Είναι τα αγαθά των οποίων η χρήση δεν µπορεί να αποκλειστεί και ως εκ τούτου είναι ελευθέρα για τον καθένα Στην περίπτωση των δηµόσιων αγαθών έχουµε εξωτερικότητες καθώς κάτι που έχει αξία δεν έχει τιµή Τα άτοµα παίρνουν χρησιµότητα (απόλαυση) χωρίς να χρειάζεται να πληρώνει κανέναν Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 23 Πηγές αποτυχίας των αγορών ηµόσια αγαθά P D Κάθετη αντί οριζόντιας άθροισης ατοµικών ζητήσεων Συνολική ζήτηση Η άριστη παραγωγή µόνον εάν κάθε άτοµο πληρώνει τιµή ίση µε οριακή ωφέλειά του (P A. P Β ) P A P B D B D A MC Ατοµική ζήτηση q B q A Q * Q Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 24

Πηγές αποτυχίας των αγορών Κανείς όµως από τους δύο δεν θα πληρώσει εθελοντικά ποσό ίσο µε την οριακή του ωφέλεια Αν πρώτος πλήρωνε ο Β, τότε ο Α θα πλήρωνε µόνο για να αυξηθεί η προσφορά από q B σε q Α. Αν πρώτος πλήρωνε ο Α τότε ο β δεν θα πλήρωνε τίποτα Τσαµπατζής είναι το άτοµο το οποίο ενώ αποκοµίζει οφέλη από κάποιο αγαθό (υπηρεσία) αρνείται (ή αποφεύγει) να πληρώσει Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 25 Πηγές αποτυχίας των αγορών Καθώς κανείς δεν µπορεί να αποκλείσει κάποιο άτοµο από το να απολαµβάνει τα οφέλη από ένα δηµόσιο αγαθό, τα άτοµα θα αποφεύγουν να πληρώσουν για την παροχή του αγαθού αυτού ευχόµενοι ότι θα πληρώσουν οι άλλοι Το πρόβληµα του τσαµπατζή είναι αυτό το οποίο δηµιουργεί την αποτυχία της αγοράς (καµία ιδιωτική επιχείρηση δεν θα προσφέρει δηµόσια αγαθά) Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 26

Πηγές αποτυχίας των αγορών Εθνική άµυνα Βασική έρευνα Προγράµµατα καταπολέµησης της φτώχειας Παγκόσµια δηµόσια αγαθά Μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα σε δηµόσια αγαθά: ED CLARKE'S PUBLIC GOODS INDEX PAGE Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 27 Πηγές αποτυχίας των αγορών Απόκλιση κοινωνικών και ιδιωτικών προεξοφλητικών επιτοκίων Η διαχρονική κατανοµή πόρων εξαρτάται όπως είδαµε από το επίπεδο του προεξοφλητικού επιτόκιου Εάν οι επιχειρήσεις χρησιµοποιούν υψηλότερο (χαµηλότερο) προεξοφλητικό επιτόκιο από το κοινωνικά άριστο, τότε αποσπούν πιο γρήγορα (αργά) τους πόρους Ένας λόγος διαφοράς κοινωνικού από το ιδιωτικό προεξοφλητικό επιτόκιο είναι η διαφορετική αντίληψη της πρόσθετης απόδοσης για αντιστάθµιση κινδύνου (risk premium) Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 28

Πιθανές λύσεις Άµεσες διαπραγµατεύσεις Υποθέτουµε ότι µια δραστηριότητα που δηµιουργεί οριακά καθαρά ιδιωτικά οφέλη MNPB και µια εξωτερικότητα µε οριακό κόστος MEC. Κόστη, οφέλη σε MEC Εάν τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας ανήκουν στον ρυπαίνοντα αυτός επιλέγει Q max ενώ αν τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας ανήκουν στον υποµένοντα την εξωτερικότητα αυτός επιλέγει Q min Καµιά από τις επιλογές αυτές δεν µεγιστοποιεί την κοινωνική (συνολική) ωφέλεια, η οποία περιορίζεται στις επιφάνια Α+(Β-Γ) είτε στην επιφάνεια Α αντίστοιχα Α Β Γ Q min MNPB Q max Παραγωγή, ρύπανση Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 29 Πιθανές λύσεις Άµεσες διαπραγµατεύσεις Κόστη, Στην περίπτωση που τα οφέλη δικαιώµατα ανήκουν στον σε ρυπαίνοντα, αυτός επιλέγει Q max. Το συνολικό του όφελος από την δραστηριότητα Q max Q * είναι η περιοχή του τριγώνου Γ, ενώ το το συνολικό κόστος της είναι η περιοχή του τραπεζίου Α και εποµένως το συνολικό (κοινωνικό) καθαρό κόστος είναι η περιοχή του τριγώνου. P * MEC Εάν αυτός που υποµένει την εξωτερικότητα πληρώσει τον ρυπαίνοντα ποσό ίσο µε την περιοχή Β, τότε και οι δύο ωφελούνται και φτάνουµε στο άριστο επίπεδο δραστηριότητας Q * Q min Q * AB Γ Q max MNPB Παραγωγή, ρύπανση Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 30

Πιθανές λύσεις Άµεσες διαπραγµατεύσεις Με την ίδια διαδικασία διαπραγµατεύσεων µπορούµε να φτάσουµε στο άριστο επίπεδο της δραστηριότητας και στην περίπτωση στην οποία τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας ανήκουν στον υποµένοντα την εξωτερικότητα Θεώρηµα του Coase: Εάν τα ιδιοκτησιακά δικαιώµατα είναι τέλεια καθορισµένα, ανεξάρτητα από το σε ποιόν ανήκουν, οι άµεσες διαπραγµατεύσεις θα οδηγήσουν στο άριστο επίπεδο της δραστηριότητας Coase Ronald, The problem of social cost. The Journal of Law and Economics, Vol. 3, pp.1-44 Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 31 Πιθανές λύσεις Άµεσες διαπραγµατεύσεις Κριτική του θεωρήµατος του Coase Η κατανοµή δικαιωµάτων επηρεάζει το επίπεδο πλούτου των δύο µερών και αυτό την συµπεριφορά τους (είτε την καµπύλη MNPB είτε την MEC) Ατελής ανταγωνισµός οδηγεί σε διαφορετική καµπύλη MNPB Σε πολλές περιπτώσεις είναι δύσκολο να συγκεκριµενοποιηθούν τα µέρη που επηρεάζονται από την δραστηριότητα (Περιπτώσεις στις οποίες η ρύπανση επηρεάζει για µεγάλο χρονικό διάστηµα, όπως τοξικά ραδιενεργά, και χηµικά απόβλητα, είτε περιπτώσεις πόρων ανοικτής πρόσβασης) είτε τα µέρη που επηρεάζονται δεν έχουν την απαραίτητη πληροφόρηση Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 32

Πιθανές λύσεις Άµεσες διαπραγµατεύσεις Κριτική του θεωρήµατος του Coase Τα κόστη διαπραγµατεύσεων είναι υψηλά, ειδικά όταν τα άτοµα που επηρεάζονται είναι πολλά, και µπορούν να υπερβούν τα δυνητικά κέρδη και εποµένως να µην οδηγηθούµε σε λύση του προβλήµατος Στην περίπτωση των κοινόκτητων πόρων, οι καµπύλες MNPB και MEC ανήκουν στα ίδια άτοµα και αποµένει να βρεθεί συνεργατική λύση όπου το κάθε άτοµο θα βεβαιώνεται ότι και τα άλλα άτοµα δρουν συνεργατικά (cooperative games) Μερικά από τα παραπάνω στοιχεία κριτικής µπορείτε να τα βρείτε στο άρθρο των V. V. Chari1, and Larry E. Jones A reconsideration of the problem of social cost: Free riders and monopolists? Economic Theory 16, 1 22 (2000) Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 33 Πιθανές λύσεις Κανόνες νοµικής ευθύνης Στις περιπτώσεις στις οποίες η λύση της άµεσης διαπραγµάτευσης δεν είναι δυνατή τότε µπορούν τα δικαστήρια να καταφύγουν σε κανόνες νοµικής ευθύνης (liability rules). Τα δικαστήρια επιδικάζουν χρηµατικές αποζηµιώσεις στα θιγόµενα µέρη µετά την δηµιουργία ενός εξωτερικού κόστους Αν και οι κανόνες νοµικής ευθύνης χειρίζονται προβλήµατα που έχουν ήδη συντελεστεί, οι χρηµατικές επιδικάσεις λειτουργούν αποτρεπτικά στο µέλλον καθώς υπάρχει το δεδικασµένο και άρα δηµιουργούνται κίνητρα για αποτελεσµατικό προσδιορισµό του επιπέδου της δραστηριότητας Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε. Σ. Σαρτζετάκης 34

Περιβαλλοντική πολιτική Κριτήρια επιλογής περιβαλλοντικής πολιτικής την ικανότητα να επιτύχουν ελαχιστοποίηση του κόστους µείωσης των ρύπων την επίτευξη ισότητας στον καταµερισµό της προσπάθειας και της ωφέλειας τα κίνητρα που προσφέρουν για την εξεύρεση καλύτερων λύσεων το κατά πόσο συµφωνούν µε την κυρίαρχη ηθική Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 35 $ Περιβαλλοντική πολιτική Μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας MAC ΜD Σε πολλές περιπτώσεις η εκτίµηση της οριακής βλάβης είναι αδύνατη και τότε εφαρµόζουµε την αρχή της ελαχιστοποίησης του κόστους Ε* Ρύπανση ιάγραµµα ΙV.1. Οριακό κόστος µείωσης των ρύπων ίσο µε την οριακή βλάβη Μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας συνεπάγεται και ελαχιστοποίηση του κόστους αλλά όχι το αντίστροφο Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 36

Περιβαλλοντική πολιτική ικαιοσύνη και ισότητα Η επίτευξη δικαιοσύνη και ισότητα στον καταµερισµό του κόστους αλλά και της ωφέλειας από την µείωση των ρύπων στις διάφορες κοινωνικές οµάδες πολλές φορές παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στην επιλογή πολιτικής και σε πολλές περιπτώσεις υποσκελίζει την εφαρµογή του κριτηρίου αποδοτικότητας Το κριτήριο της δικαιοσύνης και ισότητας παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στην επίτευξη διεθνών περιβαλλοντικών συµφωνιών υστυχώς είναι πολύ δύσκολο να εκτιµηθούν οι επιδράσεις ανακατανοµής των περιβαλλοντικών πολιτικών Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 37 Περιβαλλοντική πολιτική Κίνητρα για βελτίωση Η πολιτική δεν πρέπει να περιορίζεται στα κυβερνητικά όρια, αλλά να δίνει κίνητρα στους παραγωγούς και καταναλωτές να µειώσουν την επίδρασή τους στο περιβάλλον (τεχνολογία, συµπεριφορά, κλπ) Εφαρµογή Το κόστος επίβλεψης και επιβολής της εφαρµογής των διαφόρων πολιτικών είναι ένα άλλο σηµαντικό θέµα Θέµατα ηθικής Αυτά είναι θέµατα που ξεπερνάνε αυτά της ισότητας. Για παράδειγµα, ένας φόρος και µια επιδότηση µπορεί να είναι το ίδιο αποδοτικές πολιτικές αλλά η επιδότηση των ρυπαντών δεν συµβαδίζει µε την ισχύουσα ηθική Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 38

Εργαλεία πολιτικής 1. Μέθοδος των Εντολών και Ελέγχου Βάση της πολιτικής αυτής η κυβέρνηση επιβάλλει όρια στις πηγές των ρύπων Τύποι ορίων Όρια στη µόλυνση του περιβάλλοντος (ambient standards) Όρια συγκεκριµένων ρύπων (emission standards) Τεχνολογικά όρια (technology-based standards) Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 39 Εργαλεία πολιτικής Προβλήµατα της µεθόδου των Εντολών και Ελέγχου - Ορισµός του ορίου (πληροφορίες κόστους και ωφέλειας) - Σε περίπτωση ορισµού τεχνολογίας δεν υπάρχουν κίνητρα βελτίωσης 86 32 20 $ - εν επιτυγχάνεται ελαχιστοποίηση του κόστους MAC 2 MAC 1 $100 - Το κόστος της επιτήρησης και επιβολής της πολιτικής είναι µεγάλο 5 10 15 20 ιάγραµµα ΙV.2. ρύπανση Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 40

Εργαλεία πολιτικής Προβλήµατα της µεθόδου των Εντολών και Ελέγχου - Ορισµός του ορίου (πληροφορίες κόστους και ωφέλειας) - Σε περίπτωση ορισµού τεχνολογίας δεν υπάρχουν κίνητρα βελτίωσης 86 32 20 $ - εν επιτυγχάνεται ελαχιστοποίηση του κόστους MAC 2 MAC 1 $430 $100 - Το κόστος της επιτήρησης και επιβολής της πολιτικής είναι µεγάλο 5 10 15 20 + = $530 ρύπανση ιάγραµµα ΙV.2. Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 41 Εργαλεία πολιτικής Προβλήµατα της µεθόδου των Εντολών και Ελέγχου - Ορισµός του ορίου (πληροφορίες κόστους και ωφέλειας) - Σε περίπτωση ορισµού τεχνολογίας δεν υπάρχουν κίνητρα βελτίωσης 86 32 20 $ - εν επιτυγχάνεται ελαχιστοποίηση του κόστους MAC 2 MAC 1 $80 - Το κόστος της επιτήρησης και επιβολής της πολιτικής είναι µεγάλο 5 10 15 20 + = $530 ρύπανση ιάγραµµα ΙV.2. Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 42

Εργαλεία πολιτικής Προβλήµατα της µεθόδου των Εντολών και Ελέγχου - Ορισµός του ορίου (πληροφορίες κόστους και ωφέλειας) - Σε περίπτωση ορισµού τεχνολογίας δεν υπάρχουν κίνητρα βελτίωσης 86 32 20 $ - εν επιτυγχάνεται ελαχιστοποίηση του κόστους MAC 2 MAC 1 $240 $430 $100 $80 - Το κόστος της επιτήρησης και επιβολής της πολιτικής είναι µεγάλο 5 10 15 20 + = $530 ρύπανση + = $320 ιάγραµµα ΙV.2. Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 43 Εργαλεία πολιτικής 2. Πολιτικές παροχής οικονοµικών κινήτρων Περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις Περιβαλλοντικές eπιδοτήσεις Επιβαρύνσεις εκποµπών Άµεσες επιδοτήσεις σε πηγές (emission charges) επί της ρύπανσης (grants, soft loans) ποσότητας και ποιότητας των Φορολογικές διευκολύνσεις ρύπων Επιταχυνθείσα απαξίωση Επιβαρύνσεις χρηστών (user (accelerated depreciation) charges και user fees στην περίπτωση των φυσικών πόρων) Μεταβιβάσιµες Άδειες Ρύπανσης Επιβαρύνσεις προϊόντων Βασισµένες σε Πιστώσεις (product charges) επί προϊόντων Μείωσης Εκποµπών (ECRs) που ρυπαίνουν κατά την Βασισµένες σε ex-ante διανοµή διάρκεια της παραγωγής / Αδειών Ρύπανσης (cap-and-trade) κατανάλωσης / απόρριψης Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 44

Εργαλεία πολιτικής Περιβαλλοντική νοµοθεσία Παρόλο που θεωρητικά οι πολιτικές οικονοµικών κινήτρων υπερέχουν των άµεσων διοικητικών ρυθµίσεων, οι εφαρµογές τους είναι πολύ περιορισµένες. Κύριοι λόγοι: - στην πράξη η υπεροχή των πολιτικών οικονοµικών κινήτρων δεν έχει αποδειχθεί στο βαθµό που προβλέπει η θεωρία - οι πολιτικές αυτές αντιµετωπίζουν τη δυσπιστία της βιοµηχανίας και των οικολογικών οργανώσεων - η παράδοση της κυβερνητικής παρέµβασης που στηρίζεται στο δίκαιο Περιβαλλοντική ιοίκηση Ε. Σαρτζετάκης 45