ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009
THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME ONE A - D Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, καθώς και η απόδοση του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της Επιτροπής Έκδοσης του βιβλίου, σύμφωνα με τον νόμο και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Εργαστήριο Βοτανικής Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 26500 ΠΑΤΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» Αεροπόρου Παπαναστασίου 34 11527 ΑΘΗΝΑ ΙSBN: Σελιδοποίηση-Εκτύπωση: ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ - Γραφικές Τέχνες, ΑΦΟΙ ΤΕΡΖΗ Ο.Ε. 27420-29333
Allium samothracicum Tzanoud., Strid & Kit Tan Alliaceae Κινδυνεύον (EN) Allium samothracicum Tzanoud., Strid & Kit Tan in Portug. Acta Biol. 19: 356 (2000). Τύπος: [Ελλάς (NAe), Νήσος Σαμοθράκη] Samothraki, Chora, c. 250 m, Tzanoudakis 99/25 (Ολότυπος: UPA. Ισότυπος: C). Περιγραφή: Πολυετές φυτό με βολβό ωοειδή ή ευρέως ωοειδή, διαστάσεων περίπου 1,5(-1,8) x 1,2(-1,5) cm. Εξωτερικοί χιτώνες μεμβρανώδεις, λευκοί έως υπόφαιοι, εσωτερικοί ακέραιοι, λευκοί και μεμβρανώδεις. Βλαστοί μεμονωμένοι, ύψους (6-)10-20(-25) cm, ±καμπτόμενοι, με λείους κολεούς καλύπτοντες το 1/3-1/2 του μήκους του βλαστού. Φύλλα 4-5, γραμμοειδή, αυλακούμενα στο άνω μέρος, λεία, μήκους 7-10 cm και πλάτους 1-1,5 mm. Σπάθη παραμένουσα κατά την ανθοφορία, διαιρεμένη σε δύο ελεύθερα, άνισα τμήματα (βαλβίδες) με επιμήκη γραμμοειδή απόληξη, η μακρύτερη βαλβίδα ίση ή μακρύτερη της ταξιανθίας, η βραχύτερη ±ίση ή βραχύτερη της ταξιανθίας. Ταξιανθία επιμήκης ή ημισφαιρική με λίγα ή πολλά άνθη (15-25 άνθη στη φύση, 40-50 στην καλλιέργεια). Ποδίσκοι ανθέων άνισοι, μήκους (5-)7-10(-15) mm, οι κεντρικοί ορθότροποι, οι περιφερειακοί συχνά κυρτοί. Περιγόνιο κωδωνοειδές, κυλινδρικό, με τέπαλα ±ίσα, διαστάσεων 4,5-5 x 2-2,2 mm, λευκά, με υπόφαιη-ερυθρωπή κεντρική νεύρωση και αμβλεία απόληξη, τα εξωτερικά αντωοειδή ή ελλειπτικά, τα εσωτερικά ωοειδή. Στήμονες σχεδόν ίσοι με το περιγόνιο, νήματα απλά, συμφυόμενα κατά 1,2 mm με τα τμήματα του περιγονίου, ανθήρες κίτρινοι. Ωοθήκη πρασινωπή, διαστάσεων 3,7 x 2,1 mm (μήκος 1,5-2 φορές το πλάτος της), ωοειδής έως ελλειψοειδής, στενούμενη προς την κορυφή και προς τη βάση, με εκφύματα στο ανώτερο τμήμα της. Στύλος λευκός, μήκους 0,5-1,5 mm. Κάψα με 3 θυρίδες. στενά με το A. achaium Boiss. (ενδημικό είδος που απαντά στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, τη Ν. και Β. Πίνδο), το A. parnassicum (Boiss.) Halácsy (τοπικό ενδημικό είδος του Παρνασσού και της Γκιώνας), το A. frigidum Boiss. & Heldr. (απαντά κυρίως στα όρη της Πελοποννήσου) και το ευρείας εξάπλωσης A. paniculatum L. subsp. paniculatum. Το Α. samothracicum διακρίνεται από τους στενούς συγγενείς του κυρίως από το χρώμα των εξωτερικών χιτώνων του βολβού, το χρώμα και τις διαστάσεις του περιγονίου, το σχήμα και τις διαστάσεις των βαλβίδων της σπάθης, το μήκος των ποδίσκων και το σχήμα του υπέρου (Tzanoudakis & Tan 2000). Κατάσταση πληθυσμών: Το Allium samothracicum είναι ένα σπάνιο τοπικό ενδημικό της Σαμοθράκης που σχηματίζει αραιούς υποπληθυσμούς με λιγοστά άτομα. Οι γνωστοί υποπληθυσμοί του εμφανίζονται στα χαμηλά και ενδιάμεσα υψόμετρα του Κ. και ΚΔ. τμήματος της νήσου, όπως στα παλαιά τείχη της Χώρας (Σαμοθράκη), μεταξύ της Χώρας και της Καμαριώτισσας (λιμάνι) και κοντά στην Παλαιόπολη. Ο συνολικός πληθυσμός του είδους ενδέχεται να μην υπερβαίνει τα 2.500 άτομα. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Η περιοχή εξάπλωσης του Allium samothracicum ευρίσκεται αρκετά κοντά σε περιοχές που συχνά επισκέπτονται οι τουρίστες και οι κάτοικοι της Σαμοθράκης. Οι γνωστοί υποπληθυσμοί του κινδυνεύουν, καθώς μπορεί να επη- Χρωμοσωματικός αριθμός: 2n = 16 (Tzanoudakis & Tan 2000). Περίοδος ανθοφορίας: Ιούνιος και Ιούλιος. Γεωγραφική εξάπλωση: Τοπικό ενδημικό είδος της Ελλάδας. Μέχρι σήμερα γνωστό μόνο από τη νήσο Σαμοθράκη. Βιότοπος: Το είδος απαντά σε ποικιλία ηλιόλουστων βιοτόπων, όπως φρύγανα, πετρώδεις περιοχές και παλαιά τείχη, καθώς και σε λιγότερο ή περισσότερο διαταραγμένα ενδιαιτήματα σε πλευρές δρόμων, σε χαμηλό υψόμετρο (έως 400 m). Φύεται μαζί με άλλα κοινά φυτά όπως τα: Ballota acetabulosa, Carlina corymbosa, Asparagus acutifolius, Centaurea solstitialis, Rhamnus lycioides, Vitex agnuscastus, Sarcopoterium spinosum, Hedypnois cretica κ.ά. Ταξινομικά σχόλια: Το Allium samothracicum ανήκει στην sectio Codonoprasum και φαίνεται να συγγενεύει Γεωγραφική εξάπλωση του ενδημικού είδους Allium samothracicum. 68
ρεασθούν αρνητικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά και την ανεξέλεγκτη βόσκηση. Ενέργειες, όπως η απομάκρυνση της βλάστησης των παλαιών τειχών, τα εκτεταμένα κατασκευαστικά έργα, η διάνοιξη ή διαπλάτυνση οδικών αρτηριών, οι πιθανές αναδασώσεις ή φυτεύσεις καλλωπιστικών δέντρων, θα απειλούσαν τα ενδιαιτήματα του είδους. Ήδη σε λιγότερο από δύο δεκαετίες από την πρώτη παρατήρηση του είδους διαπιστώνεται ελάττωση των υποπληθυσμών του στην περιοχή (Tzanoudakis & Tan 2000). Προτείνεται το είδος να ενταχθεί στην κατηγορία των Κινδυνευόντων (ΕΝ), σύμφωνα με την κατάταξη της IUCN (2001), εξαιτίας της πολύ μικρής περιοχής εξάπλωσής του, των μικρών και διεσπαρμένων υποπληθυσμών του, της πιθανής ελάττωσης του αριθμού των ατόμων του και των μελλοντικών κινδύνων που ενδέχεται να αντιμετωπίσει από ανθρώπινες δραστηριότητες, σύμφωνα με τα κριτήρια Β1a,b(ii)+2a και C2a(i). του είδους σε Τράπεζες Σπερμάτων. Περαιτέρω, η ετήσια καταγραφή και παρακολούθηση των φυτικών ατόμων, ιδιαίτερα κατά την εποχή της ανθοφορίας, θα επιτρέψει μια καλύτερη εικόνα της δυναμικής των υποπληθυσμών τους μακροπρόθεσμα. Οι προσπάθειες καλλιέργειας και πολλαπλασιασμού του είδους σε Βοτανικούς Κήπους θεωρείται επιβεβλημένη για την εκτός τόπου (ex situ) διατήρηση και προστασία του. Νικόλαος Κρίγκας Μέτρα προστασίας: Μέχρι στιγμής δεν έχουν ληφθεί μέτρα για την απρόσκοπτη διατήρηση και προστασία των υποπληθυσμών του Allium samothracicum. Δεδομένου ότι το είδος φύεται σε περιοχές με πιθανότητα τουριστικής και οικιστικής ανάπτυξης, νομίζουμε ότι δύο είναι οι πλέον ρεαλιστικοί τρόποι προστασίας του. Ο πρώτος συνδέεται με την προσπάθεια ενημέρωσης και δημιουργίας οικολογικής συνείδησης των πολιτών, ιδιαίτερα των κατοίκων της νήσου και ο δεύτερος με την διαφύλαξη σπερμάτων Το ενδημικό είδος Allium samothracicum από τη νήσο Σαμοθράκη. (Φωτ. Ν. Κρίγκας). 69