ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης. ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρος Φαλακρό»

ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1140009 Όρος Φαλακρό» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Αριστείδης Χρηστίδης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Χρηστίδης A. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1140009 Όρος Φαλακρό». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Christidis A. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR1140009 Oros Falakro». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1...17 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...18 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...20 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1140009 Όρος Φαλακρό». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1140009 Όρος Φαλακρό», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει ολόκληρο τον ορεινό όγκο του Φαλακρού με υψόμετρο από 70-2232 μέτρα. Στα νότια οροθετείται από τις κοινότητες Ξηροπόταμο και Πετρούσα και το επαρχιακό οδικό δίκτυο που τα ενώνει, στα ανατολικά τα όρια ακολουθούν την επαρχιακή οδό Προσοτσάνης - Βώλακα και από την κοινότητα του Βώλακα ακολουθούν δασικούς δρόμους που οδηγούν στη βόρεια πλευρά και από εκεί μέσω ενός φαραγγιού που διασχίζει την περιοχή ανατολικά και οριοθετεί το όρος έρχονται προς το νότο. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 25.484 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μεγάλες περιοχές με θαμνώνες, στέπες (σκληρόφυλλοι θάμνοι, γκαρίγκ και μακί), ξερά ασβεστούχα ποολίβαδα, μικρή έκταση δάσους και απόκρημνες βραχοπλαγιές. Το βόρειο τμήμα του όρους είναι κατάφυτο με πλατύφυλλα φυλλοβόλα, πλατύφυλλα αείφυλλα, αυτοφυή κωνοφόρα, και μικτά δάση. Ακόμα υπάρχουν εκτεταμένοι αλπικοί λειμώνες, υποαλπικά ποολίβαδα και απόκρημνες βραχοπλαγιές τόσο στην αλπική ζώνη όσο και χαμηλότερα κυρίως στη νότια πλευρά. Σημαντικό στοιχείο του τοπίου είναι τα διάσπαρτα βράχια μέσα στα δάση και στα απόκρημνα φαράγγια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ 500000 Οριογραμμή ΖΕΠ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ 4580000 4570000 4560000 GR1140009 GR1140009 ΤΚΣ:GR1140004 Οριογραμμή ΤΚΣ 510000 GR1140009 GR1140008 4550000 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 EΓΣΑ87 520000 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ Ν. ΔΡΑΜΑΣ GR1140009 Ν. ΣΕΡΡΩΝ ; GR1140009 OΡΟΣ ΦΑΛΑΚΡΟ

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1140009 Όρος Φαλακρό»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 102 Falco cherrug Στεπογέρακο Παγκόσ. Απειλ. ειδος Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 >1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε. 109 Alectoris graeca Πετροπέρδικα >1 πληθ ΕΕ Παγκόσ. 241 Coracias garrulus Χαλκοκουρούνα Απειλ. ειδος Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1140009 Όρος Φαλακρό»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 1 πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός 1 πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Γερακαετός 1 πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1 πληθυσμού Ελλάδας 131 Burhinus oedicnemus Πετροτουρλίδα 1 πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος 1 πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Η Αετογερακίνα εξαπλώνεται κυρίως στην νότια Ελλάδα (ανατολική Στερεά) τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου αλλά και ορισμένες περιοχές στην βόρειο Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη). Ο συνολικός πληθυσμός της υπολογίζεται σε 200-300 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγονται 2 τουλάχιστον ζευγάρια. Οικολογία: Η Αετογερακίνα φωλιάζει πάντα σε βράχια σε δασικά ξέφωτα ή στα όρια δασικών συστάδων αλλά κυρίως σε ανοικτές εκτάσεις με βραχώδεις σχηματισμούς. Είναι αρπακτικό των ανοιχτών εκτάσεων με χέρσα εδάφη και χαμηλή βλάστηση. Ο βιότοπος τροφοληψίας περιλαμβάνει στεπώδεις, ημιερημικές περιοχές με φρυγανική βλάστηση, όπου τρέφεται κυρίως με ερπετά και λιγότερο με πουλιά. Η καταστροφή των δασικών ξέφωτων, η εντατικοποίηση της γεωργίας και η μεταβολή των χρήσεων γης των χέρσων ανοιχτών εκτάσεων που αποδίδονται στην γεωργία ή την οικιστική ανάπτυξη είναι βασικές αιτίες υποβάθμισης του βιοτόπου τροφοληψίας της Αετογερακίνας. Επίσης η μετατροπή χορτολιβαδικών εκτάσεων σε αροτραίες καλλιέργειες ή των ξηρών στεπωδών λιβαδιών σε αρδευόμενες μονοκαλλιέργειες έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις περιοχές κυνηγίου του είδους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

Στεπογέρακο (Falco cherrug) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Κρισίμως Κινδυνεύον Κινδυνεύον Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Το Στεπογέρακο είναι μεγαλόσωμο γεράκι που έχει παρατηρηθεί και φωτογραφηθεί στο παρελθόν στην περιοχή. Πρόκειται για είδος που έχει παρατηρηθεί ελάχιστες φορές στην Ελλάδα. Δεν φαίνεται ότι αποτελεί τακτικό επισκέπτη, αλλά λόγω του ότι δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό, και του ότι δεν βρίσκονται συχνά έμπειροι στην αναγνώριση αυτού του είδους ορνιθολόγοι στην περιοχή, είναι εντελώς άγνωστη η συχνότητα παρουσίας του. Οικολογία: Φωλιάζει σε βράχια ή σε παλιές φωλιές άλλων πουλιών. Βιότοπός του είναι οι στέπες με δάση, λόφοι με λιβάδια και τα δάση κοντά σε ποτάμια. Όταν δεν φωλιάζει και το χειμώνα, βρίσκεται συνήθως σε ανοικτές εκτάσεις συχνά κοντά σε υγροτόπους. Τρέφεται κυρίως με μικρά και μεσαίου μεγέθους θηλαστικά (λαγούς κουνέλια λαγόγυρους κ.α.) και με πουλιά. Πετροπέρδικα (Alectoris graeca). Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Ζει σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα καθώς και σε νησιά του Ιονίου την Εύβοια και τα Κύθηρα, συνήθως σε πετρώδη εδάφη, συνήθως πάνω από 300 μέτρα υψόμετρο κι εώς τις κορυφές τω βουνών. Ο πληθυσμός της εκτιμάται σε 2.000-5.000 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

(Tucker &Heath 1994) ενώ άλλες αισιόδοξες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό σε 7.000-13.000 ζευγάρια (Papaevangelou). Πιθανώς ο πραγματικός αριθμός βρίσκεται κάπου στο ενδιάμεσο. Στην περιοχή του Φαλακρού είναι κοινή στη νότια πλευρά της Σημαντικής Περιοχής καθώς και στην αλπική και υποαλπική ζώνη. Οικολογία: Ζει σε θαμνώδεις εκτάσεις, στις παρυφές των δασών, στην αλπική και υποαλπική ζώνη, σε ξέφωτα, συνήθως σε σχετικά μεγάλα υψόμετρα. Χαρακτηριστικό πουλί της υποαλπικής ζώνης, προτιμά τις βραχώδεις και πετρώδεις ηλιόλουστες νότιες πλαγιές. Φωλιάζει και τρέφεται στα ορεινά λιβάδια. Η τροφή της είναι κυρίως φυτική και κατά ένα μικρό μέρος ζωική. Αποτελείται από σπόρους φυτών, χλόη, χυμώδεις καρπούς, σκουλήκια, έντομα, σαλιγκάρια κλπ. Είναι κοινωνικό πουλί και ζει κατά οικογενειακές ομάδες 10-15 ατόμων ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα μπορούν να συνενωθούν δύο οι περισσότερες τέτοιες ομάδες και να φτάσουν τα 40 άτομα. Τον χειμώνα κατεβαίνει σε χαμηλότερο υψόμετρο. Φωλιάζει στο έδαφος κάτω από θάμνους ή σε κοιλότητες του εδάφους στρώνοντας ξερά φύλλα, χόρτα και λίγα πούπουλα. Οι κυριότεροι φυσικοί της εχθροί είναι οι αλεπούδες, κουνάβια, τα γεράκια, οι αγριόγατες. Σε μερικές περιοχές θηρεύεται πολύ έντονα και αυτός θεωρείται ένας από τους λόγους που τας τελευταία χρόνια έχει μειωθεί ο πληθυσμός της στην Ελλάδα. Μάλιστα από μερικά νησιά του Ιονίου (Κέρκυρα και Ζάκυνθο) έχει εξαφανιστεί λόγω του ανεξέλεγκτου κυνηγιού. Άλλες απειλές φαίνεται να είναι η συνεχείς ενόχληση της από την τουριστική ανάπτυξη των βουνών, οι διανοίξεις δρόμων καθώς και οι απελευθερώσεις νησιώτικης πέρδικας για εμπλουτισμό θηραμάτων, σε περιοχές όπου υπάρχει η πετροπέρδικα γιατί τα δύο αυτά είδη υβριδίζουν. Στην περιοχή του Φαλακρού παλαιότερα είχαν απελευθερωθεί για εμπλουτισμό Νησιώτικες πέρδικες (Alectoris chukar) αλλά δεν έχει γίνει γνωστό αν αυτό έχει επηρεάσει αρνητικά τον πληθυσμό της Πετροπέρδικας. Δεν φαίνεται η Πετροπέρδικα να αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα στην περιοχή μιας και η πίεση που ασκείται από κυνήγι είναι μάλλον μικρή αφού η γη στη νότια πλευρά χρησιμοποιείται από την εκτατική κτηνοτροφία σαν βοσκοτόπια ενώ η αλπική ζώνη σαν τουριστικός προορισμός το χειμώνα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Τρωτό Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Η Χαλκοκουρούνα είναι τοπικός καλοκαιρινός επισκέπτης και διερχόμενος μετανάστης στην Ελλάδα. Ο πληθυσμός στην Ελλάδα εκτιμάται σε 200 περίπου ζευγάρια. Στην περιοχή του Φαλακρού η Χαλκοκουρούνα απαντάται στη νότια και ανατολική πλευρά της περιοχής με συνολικό πληθυσμό 8-12 ζευγάρια. Οικολογία: Φωλιάζει σε τρύπες σε βράχους και δέντρα, ακόμα και σε εγκαταλειμμένα λατομεία, κτίρια και γέφυρες. Συχνά την βλέπει κανείς να κάθεται σε κάποιο γυμνό κλαδί ή σε σύρματα και φράκτες περιμένοντας να δει κάποιο έντομο που αποτελεί την τροφή της. Πουλί προσαρμοσμένο να ζει κοντά στον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του, ωστόσο η έλλειψη κατάλληλων θέσεων για φώλιασμα (το κόψιμο παλιών δέντρων) η εντατικοποίηση της γεωργίας, η μονοκαλλιέργειες, η καταστροφή φυτοφρακτών όπου βρίσκει έντομα για να τραφεί και η χρήση φυτοφαρμάκων συντελούν στη μείωση του πληθυσμού της Χαλκοκουρούνας. Στο Φαλακρό δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα αλλά σίγουρα η εντατικοποίηση της γεωργίας, και η συρρίκνωση του βιοτόπου της λόγω της αύξησης της ανοικοδόμησης (βιομηχανικής και οικιστικής), επιδρούν αρνητικά και απειλούν το μέλλον της ύπαρξης της Χαλκοκουρούνας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Ο Φιδαετός είναι μεταναστευτικός μεσαίου μεγέθους αετός. Είναι ο πιο συνηθισμένος αετός τους καλοκαιρινούς μήνες. Κατά τη μετανάστευση μεγάλοι αριθμοί περνούν από τους υγροτόπους της βορείου Ελλάδας και ακολουθώντας τα φαράγγια των ποταμών όπου βρίσκουν ανοδικά ρεύματα διαχέονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται σε 300-500 ζευγάρια (Hallman 1985a) και είναι κατανεμημένος σε όλη την επικράτεια. Στην περιοχή του Φαλακρού φωλιάζουν 3-5 ζευγάρια στα δρυοδάση και τα δάση οξιάς. Οικολογία: Φωλιάζει κυρίως σε παλιά δέντρα σε δάση κωνοφόρων, πλατύφυλλων και μεικτά δάση, σπανιότερα δε και σε βράχια. Διανύει μεγάλες αποστάσεις για να βρει την τροφή του που αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από ερπετά (φίδια και σαύρες). Κυνηγά στις ανοικτές με χαμηλή βλάστηση περιοχές, τα ξέφωτα, τους θαμνώνες τις αγροτικές εκτάσεις και τους υγροτόπους. Μπορεί να μείνει αιωρούμενος στο ίδιο σημείο εποπτεύοντας το έδαφος για θήραμα. Φωλιάζει σε βραχώδεις θέσεις και σε δάση πλατύφυλλων. Η παρουσία των φιδαετών είναι συχνή στην πεδινή περιοχή στα νότια και στα ανατολικά του όρους όπου υπάρχει χαμηλή βλάστηση όπου τρέφονται ενώ σημαντικό ενδιαίτημα για τους φιδαετούς είναι το φαράγγι του Αγγίτη και η περιοχή γύρω από αυτό, εκτός σημαντικής περιοχής, στα νότιο νοτιοδυτικά της Σημαντικής Περιοχής. Ο ποταμός Αγγίτης είναι παραπόταμος του Στρυμώνα. Γύρο από αυτόν υπάρχουν ακαλλιέργητες ξηρικές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση, θαμνότοποι καθώς και αγροτεμάχια με καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών με μεγάλους φυτοφράκτες με πυκνή βλάστηση από άγρια είδη θάμνων που περιστοιχίζουν τα χωράφια είναι άριστος βιότοπος και ενδιαίτημα τροφοληψίας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

Ακόμα πολύ σημαντική είναι η υποαλπική ζώνη με νότια έκθεση και οι πρόποδες στα νότια της Σημαντικής περιοχής. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Ο πληθυσμός του Χρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-150 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Κατά την διάρκεια της παρούσης έρευνας παρατηρήθηκαν Χρυσαετοί αλλά δεν εντοπίστηκαν πιθανές θέσεις φωλιάσματος εντός των ορίων της σημαντικής περιοχής για τα πουλιά. Ωστόσο εκτιμάται ότι υπάρχουν τουλάχιστον 2 ζευγάρια. Αρκετές φορές ενήλικοι Χρυσαετοί έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της έρευνας, να τρέφονται στα εκτεταμένα αλπικά λιβάδια της περιοχής καθώς και ανάμεσα στο Φαλακρό και το όρος Μενοίκιο, στα βόρεια της περιοχής, στα νοτιοδυτικά της Σημαντικής Περιοχής κοντά στο φαράγγι του Αγγίτη, στα βορειοδυτικά κοντά στην κοινότητα του Βώλακα, και στο φαράγγι της Πετρούσας. Ακόμα εντοπίστηκε περιοχή τροφοληψίας Χρυσαετών στα βορειοανατολικά της ΙΒΑ, εκτός των ορίων της σημαντικής περιοχής που πιθανότατα φωλιάζουν στην γειτονική περιοχή της Ελατιάς (Καρά Ντερέ). Οικολογία: Ο Χρυσαετός αναπαράγεται στις αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Ο Χρυσαετός χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Η τροφή του ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

αποτελείται κυρίως από μικρά και μεσαίου μεγέθους θηλαστικά, πουλιά, ερπετά (κυρίως χελώνες) ενώ μεγάλο μέρος της τροφής του αποτελείται από ψοφίμια. Το είδος αυτό είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην ενόχληση κατά την περίοδο της αναπαραγωγής και σε πολλές περιπτώσεις πλήττονται παραδοσιακές επικράτειες του Χρυσαετού από την ανεξέλεγκτη διάνοιξη δασικών δρόμων κοντά στις θέσεις φωλεοποίησης. Μέτρα ενίσχυσης για τον Χρυσαετό θα έπρεπε οπωσδήποτε να περιλαμβάνουν το κλείσιμο με μπάρα, ή ακόμη και την κατάργηση δρόμων κοντά και γύρω από τις πιθανές θέσεις φωλεοποίησης, καθώς και ο αποκλεισμός της υλοτομίας στις περιοχές αυτές. Άλλη απειλή που αντιμετωπίζουν άμεσα οι Χρυσαετοί στο Φαλακρό είναι το κυνήγι, καθώς υπήρχαν περιστατικά θανάτωσης Χρυσαετών στο παρελθόν. Ακόμα έχει γίνει γνωστή η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων κατά καιρούς για την καταπολέμηση του λύκου που υπάρχει στο όρος, καθώς και στο γειτονικό όρος Μενοίκιο. Η χρήση των δηλητηριασμένων δολωμάτων μπορεί να αποβεί μοιραία για το μέλλον των Χρυσαετών στην περιοχή και μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν για την αποφυγή τέτοιων περιστατικών. Τέτοια μέτρα θα έπρεπε να είναι η ενημέρωση για τους κινδύνους που κρύβουν τα δολώματα για τους αετούς, τα σκυλιά, αλλά και για τα κτηνοτροφικά ζώα αφού το δηλητήριο μένει στη φύση και μπαίνει στην τροφική αλυσίδα των ανθρώπων με τον έναν ή άλλο τρόπο. Ακόμα πρέπει να γίνονται έλεγχοι στο πεδίο για τυχών ύπαρξη τέτοιων πρακτικών, και παραδειγματική τιμωρία των παραβατών που τυχών θα εντοπιστούν. Γερακαετός ή Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Ο Γερακαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην Ελλάδα. Είναι ο πιο μικρόσωμος αετός Ο συνολικός αναπαραγόμενος πληθυσμός τις Ελλάδας εκτιμάται σε 100-150 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994) που είναι κατανεμημένα κυρίως στην Θράκη, Μακεδονία Ήπειρο ενώ λίγα ζευγάρια υπάρχουν στην Θεσσαλία και τη Στερεά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

Οικολογία: Είναι δασόβιο είδος. Θέλει ώριμα δάση κωνοφόρων, πλατύφυλλων ή μεικτά δάση, σε μικρό υψόμετρο. Κατοικεί στα πιο αραιά τμήματα των δασών. Φωλιάζει πάνω στα δένδρα σε μικρό σχετικά υψόμετρο (κάτω από 600 μέτρα). Τρέφεται με μικρά τρωκτικά, μικρά πουλιά, βατράχια, σαύρες και φίδια που κυνηγά με μεγάλη επιδεξιότητα, ακροβατικούς ελιγμούς και μεγάλη δύναμη παρά το μικρό του μέγεθος. Στην περιοχή μας εντοπίστηκε στο Βορειο ανατολικό τμήμα της σημαντικής περιοχής αλλά θέσεις φωλεοποίησης δεν υπήρξε δυνατό να εντοπιστούν. Εκτιμάται ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα αναπαραγόμενο ζευγάρι. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται σε περισσότερα από 200-300 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι υπάρχουν 2-3 ζευγάρια τα περισσότερα σε απόκρημνες ορθοπλαγιές στη νότια και δυτική πλευρά του όρους. Οικολογία: Είναι πολύ καλός κυνηγός. Επιτίθεται στη λεία του που είναι πουλιά, με κάθετες εφορμήσεις, κλείνοντας τις φτερούγες του, αναπτύσσει ιλιγγιώδη ταχύτητα και τη χτυπάει με σε πτήση με δύναμη. Τρέφεται με πουλιά ακόμη και μεγαλύτερα του μεγέθους του (αγριόπαπιες, πέρδικες). Ζει σε ορθοπλαγιές, σε ανοικτό στεπώδες περιβάλλον, σε ψηλά βράχια κοντά στη θάλασσα και σε ξέφωτα των δασών. Φωλιάζει σε βράχους και δένδρα που είναι άμεσα συνδεδεμένα με ανοικτές εκτάσεις, σε υψόμετρο από 0-1500 μέτρα. Σε μερικές περιπτώσεις είναι προσαρμοσμένος να ζει σε πόλεις και να φωλιάζει σε κτήρια. Τον χειμώνα κάνει την εμφάνισή του σε υγροβιότοπους όπου μπορεί να βρει ευκολότερα την τροφή του. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

Πετροτουρλίδα (Burhinus oedicnemus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Είναι ένας αρκετά διαδεδομένος, αλλά τοπικός καλοκαιρινός επισκέπτης και διερχόμενος μετανάστης στην Ελλάδα. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της στην Ελλάδα, εκτιμάται σε 650-700 ζευγάρια. Στην περιοχή του Φαλακρού φωλιάζουν 20 έως 30 ζευγάρια στους πρόποδες του όρους στην νότια πλευρά όπου το έδαφος είναι ξηρικό και χέρσο με αραιή χαμηλή βλάστηση. Στην περιοχή αυτή οι κύριες δραστηριότητες είναι η εκτατική κτηνοτροφία προβάτων, αγελάδων ελευθέρας βοσκής και λιγότερο αιγών καθώς και η ύπαρξη βιομηχανικής ζώνης μέσα στην περιοχή αυτού του ενδιαιτήματος. Δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα τα πουλιά από αυτές τις δραστηριότητες αλλά σίγουρα η επέκταση των κοινοτήτων η εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας και η διάνοιξη δρόμων τα τελευταία χρόνια συρρικνώνει τον βιότοπο της Πετροτουρλίδας. Οικολογία: H Πετροτουρλίδα φωλιάζει σε πολλούς παράκτιους υγροτόπους στην Μακεδονία, τη Θράκη, τη Δυτική και Στερεά Ελλάδα, την Κρήτη στην Λέσβο και στην Λήμνο, αλλά και σε πεδινά, ημιπεδινά φρυγανικά οικοσυστήματα με αραιή βλάστηση, χερσοχώραφα και χορτολιβαδικές εκτάσεις, καθώς και σε κάθε μορφής ανοιχτές στεπώδεις ξεροφυτικές εκτάσεις. Τρέφεται με έντομα και άλλα ασπόνδυλα, έχει δε ημινυκτόβιες συνήθειες δραστηριοποιούμενη κυρίως την αυγή και το δειλινό. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός: Είναι το μεγαλύτερο νυχτόβιο αρπακτικό της Ευρώπης. Είναι επιδημητικός και συχνά δεν απομακρύνεται από την περιοχή του, καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του.ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται σε 200-500 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994), ενώ άλλες εκτιμήσεις τον θέλουν να ξεπερνά τα 500 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι υπάρχουν 3-5 ζευγάρια μπούφων. Δεν παρατηρήθηκαν μπούφοι κατά την διάρκεια της έρευνας πεδίου αλλά είναι γνωστές 3 περιοχές όπου ζουν στη νότια και τη δυτική πλευρά από παλαιότερες παρατηρήσεις, ευρέσεις τραυματισμένων μπούφων, και απελευθερώσεις των αποθεραπευμένων από το Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Αγρίων Ζώων. Οικολογία: Ζει σε μεγάλη ποικιλία βιοτόπων σε όλη τη επικράτεια και σε υψόμετρο από το επίπεδο της θάλασσας έως και την αλπική ζώνη. Φωλιάζει συνήθως σε μικρές σπηλιές σε βράχια, αλλά και σε κουφάλες παλιών δέντρων σπανιότερα δε και σε εγκαταλειμμένες φωλιές άλλων πουλιών. Προτιμά κοντά στη περιοχή φωλιάσματος να υπάρχει πυκνή βλάστηση. Ζει μοναχικός. Τρέφεται με μικρά και μεσαίου μεγέθους θηλαστικά (τρωκτικά, λαγούς, σκαντζόχοιρους) και πουλιά ακόμη και μεγάλου μεγέθους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Γραμμές μεταφοράς (ρεύματος, τηλεφώνου), αγωγοί πετρελαίου, φυσικού αερίου Κυνήγι-λαθροθηρία-παγίδευση-συλλογή αυγών ή νεοσσών-καταστροφή φωλιών Εισαγωγή γενετικού υλικού, υβριδισμός, μεταλλαγμένα 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ Οριοθέτηση ζώνων Λατομείων Κλείσιμο δευτερευόντων δασικών οδών με μπάρες ελεγχόμενης πρόσβασης. Ανάλυση ευαισθησίας και χαρτογράφηση κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών, όπως η χαλκοκουρούνα, προκειμένου να αποφευχθεί η λατόμευσή τους. Ορθός χωροταξικός σχεδιασμός των λατομικών δραστηριοτήτων λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω χαρτογράφηση. Προστασία των φαραγγιών στους πρόποδες του όρους στη νότια πλευρά όπου βρίσκουν καταφύγιο αρπακτικά στρουθιόμορφα, και χαλκοκουρούνες. Τα φαράγγια αυτά λόγο της θέσης τους εύκολα Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Ενδιάμεση Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

καταπατούνται με ρίψεις μπάζων, σκουπιδιών αλλά και χρησιμοποίηση από τους ντόπιους ως καταφύγιο για τα κτηνοτροφικά ζώα. Θεσμοθέτηση ΚΑΖ στα όρια της ΖΕΠ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Handrinos, G. and Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Heredia, B., L. Rose, and M. Painter. 1996: Globally threatened birds in Europe. Action Plans. Birdlife International, Council of Europe, Germany. Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No.3). Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. 1994. Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλιά Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20