Τατουάζ Μια αμφιλεγόμενη μορφή τέχνης - 1 -
Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Αναβρύτων Σχ. Έτος 2013-2014 2 ο τετράμηνο Τάξη: Α Λυκείου Ερευνητική Εργασία: Ζωγράφοι του 20 ου αιώνα Θέμα: Τατουάζ Μια αμφιλεγόμενη μορφή τέχνης Υπεύθυνη Καθηγήτρια: ρ Κυριακή ιάμεση Συνεργάστηκαν οι μαθήτριες (με αλφαβητική σειρά): Γεωργίου Κωνσταντίνα Στάη Κατερίνα Χαμπέζου Λυδία Χούλη Χαρά Ψαθοπούλου ανάη Ψηλού Φαίη - 2 -
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 3 1 Εισαγωγή... 4 1.1 Το θέμα μας... 4 1.2 Οι λόγοι που το επιλέξαμε... 4 2 Η τέχνη του τατουάζ... 5 2.1 Ιστορικό... 5 2.1.1 Χάλκινη εποχή... 5 2.1.2 Αίγυπτος... 5 2.1.3 Ινδία/ Ταϊλάνδη... 6 2.1.4 Αφρική... 6 2.1.5 Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη... 6 2.1.6 Οι Κέλτες... 7 2.1.7 Κεντρική και Νότια Αμερική... 7 2.1.8 Βόρεια Αμερική... 7 2.2 Συμβολισμοί... 8 3 Η έρευνά μας... 10 3.1 Μεθοδολογία... 10 3.2 Ερωτηματολόγιο... 12 3.3 Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου... 14 3.4 Τα συμπεράσματά μας... 18 4 Σχετικές εικόνες... 19 4.1 Εικόνες με θέμα τη φύση... 19 4.2 Εικόνες με θέμα τη μουσική... 22 4.3 Εικόνες που περνούν μηνύματα... 24 4.4 ιάφορα... 25 5 Βιβλιογραφία... 28-3 -
1 Εισαγωγή 1.1 Το θέμα μας Το θέμα το οποίο επιλέξαμε να ερευνήσουμε είναι το τατουάζ. Πιο συγκεκριμένα, ασχοληθήκαμε με την ιστορία του και την πορεία του από τις απαρχές του έως και σήμερα, τις διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται, καθώς και με τα πρότυπα και τα στερεότυπα με τα οποία είναι συνδεδεμένο. Ακόμη, τον βασικό άξονα της εργασίας μας αποτέλεσε ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο απαντήθηκε από τους μαθητές του σχολείου μας, και μας οδήγησε σε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τα ερωτήματα που θέσαμε για το τατουάζ. 1.2 Οι λόγοι που το επιλέξαμε Ο κύριος λόγος για τον οποίο επιλέξαμε το τατουάζ ως αντικείμενο έρευνας είναι το ερώτημα: «Πρόκειται για μια μορφή τέχνης;». Οι απόψεις ποικίλλουν οπότε θα μπορούσαμε να δούμε κάπως πιο σφαιρικά και ολοκληρωμένα τη συνολική γνώμη που επικρατεί για τα τατουάζ με τη βοήθεια του ερωτηματολογίου. Επίσης, το τατουάζ αποτελεί συχνά κάτι το παρεξηγημένο, για το οποίο πολλοί δεν διαθέτουν βασικές γνώσεις και υφίσταται αρνητική κριτική σε αρκετές περιπτώσεις. Ακολουθώντας την άποψη πως το τατουάζ πρόκειται πράγματι για έργο τέχνης και καλλιτεχνική έκφραση τόσο αυτού που το σχεδιάζει όσο και αυτού που το αποκτά, ανατρέξαμε στα στερεότυπα που το σπιλώνουν με σκοπό να αναιρέσουμε την «κακή φήμη» του τατουάζ και να αποδείξουμε πως αποτελεί με τον τρόπο του τέχνη, και μάλιστα πολύ ιδιαίτερη, αφού χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το ανθρώπινο σώμα. Ακόμη, το τατουάζ διακρίνεται από διαχρονικότητα, καθώς έχει αρχαία ιστορία και σήμερα όχι μόνο επιβιώνει και ακμάζει αλλά εξελίσσεται διαρκώς με βάση την κοινωνία και το κάθε άτομο ξεχωριστά, πράγμα που το καθιστά σύγχρονο σε κάθε εποχή. Γενικότερα, είναι ένα θέμα αμφιλεγόμενο και πολύπλευρο, το οποίο μπορεί κανείς να εξετάσει από διαφορετικές οπτικές γωνίες και σε διαφορετικές περιόδους, γι αυτό και παρουσιάζει για μας ενδιαφέρον. - 4 -
2 Η τέχνη του τατουάζ 2.1 Ιστορικό 1 H λέξη tattoo (τατουάζ) έχει δύο μεγάλα παράγωγα: την πολυνησιακή λέξη «ta», που σημαίνει κάτι το εντυπωσιακό, και την ταϊτινή λέξη «tatau», που σημαίνει «για να σηματοδοτήσει κάτι». Η ιστορία του τατουάζ ξεκινάει από τη νεολιθική εποχή, γύρω στο 5000 π.χ. Το πρώτο τατουάζ πιθανώς δημιουργήθηκε από ατύχημα. Κάποιος είχε μια μικρή πληγή και την έτριψε με το χέρι, που ήταν βρώμικο με αιθάλη και τέφρα από τη φωτιά. Όταν το τραύμα επουλώθηκε, είδαν ότι ένα σημάδι έμεινε μόνιμα. 2.1.1 Χάλκινη εποχή To 1991 ανακαλύφθηκε σε ένα βουνό μεταξύ Αυστρίας και Ιταλίας το κατεψυγμένο σώμα του ανθρώπου «otzi ο άνθρωπο πάγος». Το δέρμα του είναι καλυμμένο με 57 τατουάζ από άνθρακα. Παρατηρώντας τη θέση των σημάτων διαπιστώνουμε ότι πιθανότατα το τατουάζ εφαρμοζόταν παλαιότερα για θεραπευτικούς λόγους, π.χ. θεραπεία αρθρίτιδας. 2.1.2 Αίγυπτος Η πρακτική του τατουάζ διαδόθηκε από τους Αιγύπτιους σε όλο τον κόσμο. Όταν αναπτύχθηκαν οι διεθνείς σχέσεις της Αιγύπτου με έθνη όπως Ελλάδα, Περσία και Αραβία η τέχνη του τατουάζ απλώθηκε από το 2000 π.χ. στη Νοτιοανατολική Ασία. Οι «Ainu» («Αϊνού», δυτικοί νομάδες της Ασίας) φέρανε την τέχνη μαζί τους, όταν μετακινήθηκαν στην Ιαπωνία. - 5 -
2.1.3 Ινδία/ Ταϊλάνδη Ο «hanuman» στην Ινδία ήταν ένα δημοφιλές σύμβολο της δύναμης στα χέρια και στα πόδια. Ο μυθικός μοναχός αποτελεί μέχρι και σήμερα μία από τις πιο δημοφιλείς δημιουργίες στην Ταϊλάνδη και στη Μιανμάρ. Ενώ στο ανθρώπινο σώμα γίνεται τατουάζ, το διαθέτουν σε μοναχούς, ώστε να ενσωματώσουν σ αυτό μαγικές δυνάμεις. Οι γυναίκες αποκλείονται από αυτήν τη διαδικασία, διότι οι Ταϊλανδοί πιστεύουν πως οι γυναίκες δεν χρειάζονται τη μαγική δύναμη γιατί είναι ήδη ισχυρές από μόνες τους. 2.1.4 Αφρική Στην Αφρική, είναι δύσκολο να γίνουν έγχρωμα τατουάζ, μιας και οι άνθρωποι έχουν σκούρο χρώμα. Έχουν αναπτύξει όμως μια άλλη τεχνική, τα «scarifications» (απομίμηση τατουάζ). Αυτό επιτυγχάνεται με την κοπή λίγου δέρματος από κάποιο αιχμηρό αντικείμενο. Ύστερα το τρίβουν με ειδική άμμο ή στάχτη, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι ουλές και να πάρουν μορφή στο σώμα. Τα σημάδια που μένουν, φαίνονται σαν γραφή Μπράιγ. Αυτή τη διαδικασία αποτελεί τοπική παραδόση. 2.1.5 Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη Οι Πέρσες μετέδωσαν τα τατουάζ στους Έλληνες. Το τατουάζ αποτελούσε χαρακτηριστικό εξωτικής ομορφιάς από τις Ελληνίδες, αν και όσο οι Έλληνες, όσο και οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν για τιμωρία. Στις αρχές του 4 ου αι. με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο έχουμε την κατάργηση των τατουάζ στο πρόσωπο, ως ιεροσυλία στην αναπαράσταση της εικόνας του Θεού. - 6 -
2.1.6 Οι Κέλτες Η τέχνη του σώματος αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της κελτικής κουλτούρας. Η ζωγραφική γινόταν με ισάτι (φυτό από το οποίο παράγεται κυανή βαφή) και τα σχέδια ήταν μπλε. Τα σπιράλ σχέδια δεν έλειπαν και μπορούσαν να είναι μονά, διπλά ή τριπλά. 2.1.7 Κεντρική και Νότια Αμερική Έχουν βρεθεί στο Περού μούμιες των Ίνκας με τατουάζ που χρονολογούνται στον 11ο αιώνα. Οι Ισπανοί κατακτητές αφού δεν είχαν ξανακούσει για το τατουάζ, το θεώρησαν έργο του Σατανά. Ύστερα απο μελέτες που έγιναν στα τατουάζ των Μάγια διαπιστώθηκε ότι τα τατουάζ ήταν σύμβολα του θάρρους. 2.1.8 Βόρεια Αμερική Η πρακτική των τατουάζ ήταν αρκετά διαδεδομένη μεταξύ των ιθαγενών Αμερικανών. Τα τατουάζ αναγνώριζαν διαπρεπείς πολεμιστές, αντανακλούσαν την υψηλή κοινωνική θέση των ατόμων ανάλογα με το πόσο περίτεχνα ήταν και στη Βορειοδυτική Αμερική τα πηγούνια Ινουιτών γυναικών είχαν τατουάζ, για να υποδηλώνουν την οικογενειακή κατάσταση και την ταυτότητα της ομάδας. - 7 -
2.2 Συμβολισμοί 2 Παλιότερα, το τατουάζ «στιγμάτιζε» τα «κακά» παιδιά (περιθωριακούς, φυλακισμένους κ.ά.) και τους ναυτικούς, οι οποίοι συνήθως «στόλιζαν» τα μπράτσα τους με γοργόνες και άγκυρες. Το τατουάζ έχει τις ρίζες του στις συνήθειες πρωτόγονων λαών, κυρίως στα νησιά της Πολυνησίας, που χρησιμοποιούσαν αυτή τη τεχνική για να χαράξουν στο σώμα τους σύμβολα με διακοσμητική, θρησκευτική ή μαγική σημασία. Για πολλούς λαούς, έκτοτε, το τατουάζ χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο αδελφοσύνης, κοινωνικής διάκρισης, αναγνώρισης, αλλά και ως ένδειξη πένθους. Στη σημερινή εποχή, έχουν διαφοροποιηθεί οι λόγοι που επιλέγει κάποιος να ζωγραφίσει το σώμα του. Κατά κύριο λόγο, με το τατουάζ προβάλλουμε ένα μήνυμα, ανάλογα με τις εμπειρίες μας, την προσωπικότητά μας. Για πολλούς, με το τατουάζ δηλώνεται πίστη και αφοσίωση σε κάποια θρησκεία, σε μια ομάδα ή σε ένα πρόσωπο. εν είναι λίγες οι φορές, που ένα τατουάζ αποκαλύπτει βαθύ πόνο για κάποιες καταστάσεις που το άτομο βίωσε, ενώ άλλες φορές, μέσω μιας φράσης, εκφράζεται ένα μήνυμα ελπίδας. Για άλλους, βέβαια, το τατουάζ χρησιμοποιείται κυρίως διακοσμητικά, για να ενισχύσουν την εξωτερική τους εικόνα, να νιώσουν ξεχωριστοί και γοητευτικοί. Ιδιαίτερα στην εφηβεία, το τατουάζ συχνά αντιπροσωπεύει τη διάθεση του εφήβου να απορρίψει την απόλυτη κυριαρχία των γονιών του, να νιώσει ότι ανεξαρτητοποιείται και ότι αποφασίζει ο ίδιος για τον εαυτό του, αναπτύσσοντας τη δική του ταυτότητα. Συγκεκριμένοι συμβολισμοί: Τράπουλα: Σπαθιά, μπαστούνια επαγγελματίας κλέφτης, εγκληματίας Καρώ, κούπες καταδότης, ομοφυλόφιλος Γάτες: κοινός κλέφτης - 8 -
Λιοντάρι: δύναμη και εξουσία Μανιτάρια: ναρκομανής Κρανία: δολοφόνος Ήλιος: γέννηση, ζωή, θετική ενέργεια, δύναμη, θάρρος ράκος: ανατολικός δυτικός γονιμότητα, καλοτυχία κακία, καταστροφή Πίνακας 1: Συμβολισμοί χαρακτηριστικών συμβόλων τατουάζ - 9 -
3 Η έρευνά μας 3.1 Μεθοδολογία Το ερωτηματολόγιο αποτελεί το μέσον επικοινωνίας μεταξύ του ερευνητή και των ερωτώμενων, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, ανάλογα με τη μέθοδο συλλογής των δεδομένων. Για την κατάρτιση του κατάλληλου ερωτηματολογίου σχετικά με το θέμα της εργασίας μας προηγήθηκαν οι ακόλουθες ενέργειες : Προσδιορισμός και εξειδίκευση του στόχου της έρευνας. Επιλογή της μεθόδου συλλογής των δεδομένων. Κατανόηση των χαρακτηριστικών των ερωτώμενων. Για τη δημιουργία του ερωτηματολογίου λάβαμε υπόψιν μας ορισμένα χαρακτηριστικά ώστε να αποτελεί μια επιτυχημένη και ορθή έρευνα: Πληρότητα Σαφήνεια Συνοχή Κατάλληλη δομή Να είναι κατά το δυνατόν σύντομο Η σειρά που ακολουθήθηκε για την διάταξη των ερωτήσεων μέσα στο ερωτηματολόγιο μας είναι: Ερωτήσεις στοιχείων ταυτότητας (φύλλο, ηλικία) συγκεντρώνονται στην αρχή, έτσι ώστε η πρώτη εντύπωση που σχηματίζει ο ερωτώμενος να είναι θετική. Εύκολες ερωτήσεις στην αρχή, κατάλληλες να ευαισθητοποιήσουν και να προκαλέσουν ενδιαφέρον στον ερωτώμενο. Οι «δύσκολες» ερωτήσεις στο τέλος οπότε είναι δύσκολο να αρνηθεί να απαντήσει. Ακόμη, αποφασίστηκε οι ερωτήσεις να είναι συνοπτικές και περιεκτικές ώστε να συμπληρώνονται εύκολα. Έγινε προσπάθεια να αποφευχθούν άσκοπες και χωρίς νόημα ερωτήσεις ώστε το ικανοποιητικό σύνολο των 9 ερωτήσεων να επαρκεί για χρήσιμα συμπεράσματα. Τέλος, προσπαθήσαμε όχι μόνο να κερδίσουμε την πρώτη εντύπωση των ερωτώμενων, αλλά και το ερωτηματολόγιο να γίνει όσο τον δυνατόν λιγότερο φορτικό και χρονοβόρο. Η μέθοδος που επιλέχθηκε για την συγκεκριμένη έρευνα είναι η δειγματοληψία από μια συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα (τους μαθητές του Λυκείου μας). - 10 -
Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει τα εξής βήματα : Το σύνολο των ερωτηθέντων (δείγμα) ανέρχεται στους 200, καθώς είναι ο ιδανικός αριθμός δείγματος για ένα σχολικό περιβάλλον. Σύμφωνα με το φύλλο των ερωτηθέντων ο πληθυσμός αυτός κατανέμεται ως εξής: Οι άνδρες αποτελούν το 89% των χρηστών, ενώ οι γυναίκες με ελάχιστη διαφορά ακολουθούν με 111%. - 11 -
3.2 Ερωτηματολόγιο Ερευνητική εργασία A Λυκείου «Ζωγράφοι του 20 ου αιώνα» Γεωργίου Κων/να, Στάη Κατερίνα, Χαμπέζου Λυδία, Χούλη Χαρά Ψαθοπούλου ανάη, Ψηλού Φαίη ΤΑΤΟΥΑΖ: ΜΙΑ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ ΤΕΧΝΗΣ Ερωτηματολόγιο Φύλο:...Κορίτσι Αγόρι Ηλικία:... Έχεις κάποιο τατουάζ;...ναι Όχι Αν ναι: Γιατί το επέλεξες; Α) Για αισθητικούς λόγους Β) Για προσωπικούς λόγους αυτοέκφραση Γ) Γιατί έχουν οι φίλοι μου ) Άλλο Πόνεσες όταν έκανες το τατουάζ;...πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου Αντιμετώπισες ενοχλήσεις μετά;...ναι Όχι Μετάνιωσες που έκανες το τατουάζ;...ναι Όχι Αν ήξερες πως δεν αφαιρείται, θα έκανες το τατουάζ;...ναι Όχι Αν όχι: Γιατί το επέλεξες; Α) εν μου αρέσει Β) Πονάει και φοβάμαι Γ) Μπορεί να το μετανιώσω ) εν έχω την άδεια - 12 -
Ε) εν έχω την οικονομική άνεση ΣΤ) Σκοπεύω να κάνω Γενικά: Πιστεύεις ότι οι άνθρωποι με τατουάζ δέχονται διαφορετική κοινωνική αντιμετώπιση; Ναι Όχι Εσύ πώς κρίνεις τα τατουάζ ως ιδέα; Θετικά Αρνητικά εν με αφορά Πιστεύεις ότι πρόκειται για μορφή τέχνης; Ναι Όχι - 13 -
3.3 Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 1)Έχεις κάποιο τατουάζ; ΝΑΙ ΟΧΙ 15% 85% Αν ναι: ι)γιατί το επέλεξες; 12% 6% 6% Για αισθητικούς λόγους Για προσωπικούς λόγους- αυτοέκφραση Γιατί έχουν και οι φίλοι μου Άλλο 76% ιι) Πόνεσες όταν έκανες το τατουάζ; - 14 -
Πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου 24% 7% 21% 48% ιιι)αντιμετώπισες ενοχλήσεις μετά; ΝΑΙ ΟΧΙ 12% 88% ιν)μετάνιωσες που έκανες το τατουάζ; - 15 -
ΝΑΙ ΟΧΙ 12% 88% ν) Αν ήξερες πως δεν αφαιρείται θα έκανες; ΝΑΙ ΟΧΙ 20% 80% Αν όχι: - 16 -
ι) Γιατί το επέλεξες; εν μου αρέσει Μπορεί να το μετανιώσω εν έχω την οικονομική άνεση Πονάει και φοβάμαι εν έχω την άδεια Σκοπεύω να κάνω 8% 4% 46% 30% 2% 11% Γενικά: 2) Πιστεύεις ότι οι άνθρωποι με τατουάζ δέχονατι διαφορετική κοινωνική αντιμετώπιση; 3) Εσύ πώς κρίνεις τα τατουάζ ως ιδέα; 4) Πιστεύεις ότι πρόκειται για μορφή τέχνης; - 17 -
3.4 Τα συμπεράσματά μας Από τα παραπάνω αποτελέσματα του ερωτηματολογίου μας, μπορούμε να οδηγηθούμε στα εξής συμπεράσματα. Αρχικά τα περισσότερα άτομα της ηλικίας 15-18 δεν έχουν αποκτήσει ακόμα κάποιο τατουάζ. Αυτό γιατί είτε σκοπεύουν να κάνουν στο μέλλον, είτε γιατί πιστεύουν πως υπάρχει η πιθανότητα να μετανιώσουν για κάτι που θα σημαδεύει το κορμί τους για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής τους. Η πλειοψηφία των ατόμων που έχουν ήδη κάνει τατουάζ, το επέλεξε κυρίως για προσωπικούς λόγους, ενώ στη συνέχεια ακολουθούν τα άτομα που φαίνεται να επηρεάζονατι αρκετά από τη γνώμη των φίλων τους. Οι περισσότεροι πάντως, δήλωσαν πως δεν έχουν μετανιώσει για την πράξη τους, και ακόμα και να ήξεραν πως το τατουάζ δεν μπορεί να αφαιρεθεί, πάλι θα έπρατταν το ίδιο. Γενικά, οι πέρισσότεροι βλέπουν με μια θετική ματιά τα τατουάζ, με το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων να τα θεωρεί μορφή τέχνης. - 18 -
4 Σχετικές εικόνες 3 4.1 Εικόνες με θέμα τη φύση - 19 -
- 20 -
- 21 -
4.2 Εικόνες με θέμα τη μουσική - 22 -
- 23 -
4.3 Εικόνες που περνούν μηνύματα - 24 -
4.4 ιάφορα - 25 -
- 26 -
- 27 -
5 Βιβλιογραφία 1 http://www.tattooland.gr/history-of-tattoo html 2 http://aboutwellness.gr/2013/05/%ce%b3%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%af- %CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5- %CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%AC%CE%B6/, http://tattooofnorths.blogspot.gr/2012/09/prisson-tattoo.html 3 https://www.tumblr.com/, https://www.google.gr/imghp?hl=en&tab=wi&ei=f9hu5mziegw0qwbsihqcg&ved=0caqqqi4oag - 28 -