Η συμβολή της άσκησης στην πρόληψη των καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ MSc Άσκηση & Υγεία, PhD (c), Προϊσταμένη Αναισθησιολογικού Τμήματος ΓΝΘ Άγιος Παύλος-ΠΑΝΑΓΙΑ Εργαστηριακή Συνεργάτιδα, Τμήμα Νοσηλευτικής, Α-ΤΕΙ Θεσ/νίκης
2 Καρδιομεταβολικοί παράγοντες κινδύνου (1) Κλασικοί παράγοντες: Αυξημένη LDL-C Υψηλή αρτηριακή πίεση Κάπνισμα Αρρύθμιστος Σακχαρώδης Διαβήτης Αναδυόμενοι παράγοντες: Κοιλιακή παχυσαρκία Αντίσταση στην ινσουλίνη Χαμηλή HDL-C Υψηλά τριγλυκερίδια Αύξηση φλεγμονωδών δεικτών
Καρδιομεταβολικοί παράγοντες κινδύνου (2) Aντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με φαρμακευτική αγωγή. Παρόλα αυτά ως πρώτη παρέμβαση προτείνονται τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής των ατόμων. (NCEP 2001) Η τροποποίηση του τρόπου ζωής περιλαμβάνει αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, τη φυσική δραστηριότητα & αύξηση της αερόβιας άσκησης. (Duscha et al 2005, Church et al 2007) 3
Ένα πρόγραμμα άσκησης με στόχο τη βελτίωση της υγείας, της φυσικής δραστηριότητας & της ποιότητας ζωής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τόσο τους καρδιομεταβολικούς παράγοντες κινδύνου όσο και τις μυοσκελετικές απαιτήσεις των ασκήσεων. (Evans 1999, National Institute of Aging 1998) 4
Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Βραχυπρόθεσμες επιδράσεις της άσκησης Επίπεδα γλυκόζης: Άμεση μείωση της γλυκόζης αίματος Δράση ινσουλίνης: Αύξηση περιφερικής & σπλαχνικής ευαισθησίας στην ινσουλίνη Θετική επίδραση της άσκησης Στην ευαισθησία στην ινσουλίνη Στο γλυκαιμικό έλεγχο Στην αντοχή στη γλυκόζη 5
6 Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Καρδιακές & αιμοδυναμικές προσαρμογές (αερόβια άσκηση): Χαμηλότερη καρδιακή συχνότητα σε ηρεμία & υπομέγιστη άσκηση. Αυξημένος όγκος παλμού & μεγαλύτερη καρδιακή παροχή. Χαμηλότερη Αρτηριακή Πίεση σε ηρεμία & άσκηση. Μείωση απαιτήσεων μυοκαρδίου σε οξυγόνο οικονομικότερη λειτουργία.
7 Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Αερόβια άσκηση Άσκηση με αντιστάσεις Απώλεια βάρους Βελτίωση μεταβολικού ελέγχου Απώλεια λίπους από την περιοχή της κοιλιάς
8 Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Συχνότητα: 3-7 μέρες/εβδομάδα (καθημερινά). Διάρκεια: 10-20 λεπτά ανά συνεδρία τρεις φορές την ημέρα. Ένταση: <40-70% της VO 2peak, <55-70% του μέγιστου καρδιακού ρυθμού & <12-13 στην κλίμακα εξάντλησης του Borg. Είδος: αερόβιες δραστηριότητες (περπάτημα, κολύμπι & χορός), δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (κηπουρική, συμμάζεμα, ψώνια), ασκήσεις ευελιξίας & ισορροπίας. (Pescatello, 2009)
9 Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Πιθανές επιπλοκές κατά την άσκηση Μεταβολισμός: Υπογλυκαιμία Υπεργλυκαιμία Προσοχή στη δόση της ινσουλίνης
10 Αρτηριακή Πίεση (ΑΠ) Η μέγιστη αερόβια ικανότητα (VO 2max ) μειώνεται 10% κάθε δεκαετία μετά τα 25 έτη. Πρόγραμμα με περπάτημα μέτριας έντασης μειώνει σημαντικά τη Συστολική & Διαστολική πίεση ηρεμίας κατά 7-10mmHg. (Seal et al 2007) Η μέτριας έντασης, συχνή άσκηση είναι πιο αποτελεσματική στη μείωση της ΑΠ από την έντονη άσκηση. (American College of Sports Medicine & American Diabetes Association, 2007)
11 Παχυσαρκία (1) Η μέση εβδομαδιαία απώλεια βάρους με πρόγραμμα άσκησης είναι μόνο 0.2 (±0.04) kg. (Miller et al 1997) H άσκηση συμβάλλει τα μέγιστα στη διατήρηση του ιδανικού σωματικού βάρους. (Harris 1999, Votruba eta al 2000) Πρόγραμμα άσκησης 6 μηνών διάρκειας 90, 4-5 φορές την εβδομάδα στο 55% της μέγιστης αερόβιας ικανότητας βελτίωσε το μεταβολικό προφίλ των παχύσαρκων γυναικών. (Lamarche et al 1992) 7 ημέρες αερόβια άσκηση βελτίωσε την ευαισθησία στην ινσουλίνη & τα επίπεδα ινσουλίνης σε παχύσαρκες γυναίκες. (Brown et al 2007)
12 Παχυσαρκία (2) Η παχυσαρκία σχετίζεται στενά με εμφάνιση αντοχής στη γλυκόζη, μεταβολικό σύνδρομο, ΣΔ τύπου ΙΙ & καρδιακή νόσο. (Andersen 2003) Σημαντικά υγειονομικά οφέλη εμφανίζονται με μέτριαέντονη άσκηση 150 /εβδομάδα, με σταδιακή αύξηση στα 200-300 /εβδομάδα, 3-5 φορές/εβδομάδα σε συνδυασμό με ασκήσεις με αντιστάσεις. (Fletcher et al 2001, Sigal et al 2006) 16 εβδομάδες συνδυασμένης άσκησης ενδυνάμωσης & διαιτητικού περιορισμού οδήγησαν σε απώλεια 11kg (Miller et al 1997)
13 Καρδιαγγειακή Νόσος 24% μικρότερος κίνδυνος θανάτου από καρδιαγγειακά νοσήματα σε ασθενείς με παράγοντες καρδιομεταβολικού κινδύνου που έχουν φυσική δραστηριότητα. (Tjonna et al 2010) Είναι σημαντικό να επιτευχθεί αύξηση της VO 2peak με άσκηση για τη μείωση της θνησιμότητας. (Kavanagh et al 2002) Αύξηση της VO 2peak από 7-87% (23±13%) μετά από άσκηση σε ασθενείς με καρδιακή νόσο. (Hansen et al 2005)
14 Καρδιομεταβολικό σύνδρομο Ποια είναι η επίδραση άσκησης στo λιπιδαιμικό προφίλ? Σημαντική μείωση LDL & ολικής χοληστερόλης, αύξηση HDL μετά από συστηματική άσκηση. (Rousel et al 2009, Yassine et al 2009) Άλλες έρευνες δεν έδειξαν καμία αλλαγή στο λιπιδαιμικό προφίλ. (Watkins et al 2003, Johnson et al 2007) Καμία αλλαγή στην ΑΠ μετά από άσκηση. (Green et al 2004, Anderssen et al 2007) Γλυκαιμικός έλεγχος επηρεάζεται θετικά από την άσκηση. Βελτίωση ευαισθησίας στην ινσουλίνη, μείωση των επιπέδων ινσουλίνης νηστείας. (Dumortier et al 2003, Yassine et al 2009) Αύξηση της VO 2peak μετά από μακροχρόνια άσκηση σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο. (Tjonna et al 2008)
15 Κλινικά οφέλη από την άσκηση (1) Καθημερινή φυσική δραστηριότητα/άσκηση θα πρέπει να γίνει τμήμα της καθημερινής ρουτίνας. (Fletcher 2001, Sigal 2006) Μακροχρόνια άσκηση οδηγεί σε σημαντική μείωση του λιπώδους ιστού σε παχύσαρκους, βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου σε ΣΔ ΙΙ & αύξηση της VO 2peak σε ασθενείς με καρδιολογικά προβλήματα. Μακροπρόθεσμα μειώνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακών επεισοδίων, μειώνεται το κόστος υγειονομικής φροντίδας, αυξάνεται η επιβίωση & βελτιώνεται η ποιότητα ζωής. (Suaya et al 2009)
Κλινικά οφέλη από την άσκηση (2) Οι ασκήσεις με αντιστάσεις σε συνδυασμό με άσκηση ενδυνάμωσης έχουν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση του ιδανικού σωματικού βάρους. Σε ΣΔ τύπου ΙΙ το πρόγραμμα με ασκήσεις ενδυνάμωσης & αντιστάσεων έχει ως αποτέλεσμα βελτίωση ευαισθησίας στην ινσουλίνη, μείωση της HbA 1c. (Cuff et al 2003, Sigal et al 2007) Σε καρδιοπαθείς το μεικτό πρόγραμμα άσκησης έχει ως αποτέλεσμα αύξηση της VO 2peak. (Stewart et al 1998, Pierson et al 2001)
17 Ένταση άσκησης (1) Οι ασκήσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται στο 40 έως 85% της VO 2peak. Παχύσαρκοι: χαμηλής έντασης ασκήσεις ενδυνάμωσης στοχεύουν στην μεγιστοποίηση απώλειας λιπώδους ιστού. Άτομα με μεταβολικό σύνδρομο: μετά από 16 εβδομάδες άσκησης υψηλής έντασης υπήρξε σημαντική απώλεια λιπώδους ιστού & κοιλιακού λιπώδους ιστού. (Irving eta al 2008)
18 Διάρκεια άσκησης Οι ασθενείς με ΣΔ ΙΙ, μεταβολικό σύνδρομο &/ή καρδιαγγειακή νόσο θα πρέπει να ασκούνται τουλάχιστον 40 ανά συνεδρία & σταδιακά να φτάνουν τα 60. (Fletcher et al 2001, Sigal 2006) Σε παχύσαρκους είναι απαραίτητες πιο μεγάλης διάρκειας συνεδρίες. (Whatley et al 2004) Σε καρδιοπαθείς υπάρχει βελτίωση του VO 2peak όταν αυξάνεται η συχνότητα άσκησης σε 2 μέρες/εβδομάδα. (Dressendorler et al 1995, Tygesen et al 2001) Οι ασθενείς με ΣΔ ΙΙ θα πρέπει να ασκούνται 3 φορές την εβδομάδα με 1 μέρα ξεκούραση ενδιάμεσα για να διαρηθεί η αυξημένη ευαισθησία στην ινσουλίνη στη διάρκεια της εβδομάδας.
Συμπεράσματα (1) Η άσκηση αποτελεί ένα αποτελεσματικό τρόπο μείωσης του λιπώδους ιστού, βελτίωσης του γλυκαιμικού ελέγχου και αύξησης της VO 2peak σε παχύσαρκους, ΣΔ ΙΙ & καρδιοπαθείς. Μεγαλύτερη συχνότητα & διάρκεια προγραμμάτων άσκησης σχετίζονται με μεγαλύτερη μείωση λιπώδους ιστού σε παχύσαρκους. Μεγαλύτερη συχνότητα (2φορές/εβδομάδα) & διάρκεια (έως 38 εβδομάδες) βελτιώνουν περισσότερο τη VO 2peak σε καρδιοπαθείς. Μεγαλύτερης διάρκειας πρόγραμμα & προσθήκη ασκήσεων με αντιστάσεις βελτιώνουν περαιτέρω το γλυκαιμικό έλεγχο σε ασθενείς με ΣΔ ΙΙ.
20 Συμπεράσματα (2) Υπάρχουν σημαντικά οφέλη για τη δημόσια υγεία που σχετίζονται με την τακτική, μέτριας έντασης φυσική δραστηριότητα. Η καρδιοπροστατευτική δράση της φυσικής δραστηριότητας οφείλεται μερικώς στη δράση της στους καρδιομεταβολικούς παράγοντες. ( Hakim et al 2009) Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα αποτελέσματα της άσκησης & δραστηριότητας με στόχο το αρνητικό ισοζύγιο & την απώλεια βάρους εξαρτώνται από τη θερμιδική αξία των τροφών του διαιτολογίου.
21 Συμπεράσματα (3) Τακτική άσκηση βελτιώνει την υγεία όλων των ανθρώπων, ασχέτως σωματικής διάπλασης. Θα πρέπει να ενθαρρύνεται καθημερινή δραστηριότητα Εξατομίκευση της άσκησης ή φυσικής δραστηριότητας.
22 Ιατρική βεβαίωση άσκησης (πληθυσμοί υψηλού κινδύνου). Άσκηση μπορεί να οξύνει προβλήματα (στηθάγχη, οστεοπόρωση, αρθρίτιδα). Ενθάρρυνση για τακτική παρακολούθηση από ιατρική ομάδα. Μεγαλύτερη περίοδος για προθέρμανση & αποθεραπεία. Αποφυγή ασκήσεων μεγάλης επιβάρυνσης σε άτομα με συνοδά ορθοπαιδικά προβλήματα. Δραστηριότητες χωρίς επιβάρυνση (κολύμπι, ποδήλατο). Η καρδιακή συχνότητα (ΚΣ) δεν αποτελεί αξιόπιστο δείκτη λόγω λήψης φαρμάκων (χρήση κλίμακας Borg). Ενημέρωση για τα προειδοποιητικά σημεία υπερκόπωσης. Παρακολούθηση ΚΣ, ΑΠ, ΣΒ, γλυκόζης αίματος & συμπτωμάτων ή σημείων νόσου.
23 Άσκηση αντιστάσεων μεγάλων μυικών ομάδων που χρησιμοποιούνται στις καθημερινές δραστηριότητες τουλάχιστον 2φ/εβδομάδα (χρήση μπουκαλιών με νερό, κονσερβών). Αποφυγή ισομετρικών ασκήσεων καθώς είναι πιθανό να ενεργοποιηθεί η τεχνική valsalva & να αυξηθεί το καρδιακό φορτίο. Εφαρμογή ασκήσεων ισορροπίας, μεταφοράς βάρους & ευλυγισίας σε καθημερινή βάση. Αύξηση χρόνου άσκησης & περιορισμός περίπλοκων οδηγιών. Επεξήγηση προληπτικών μέτρων (σωστή ενδυμασία, θερμοκρασία, ενυδάτωση) Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής με απλές δραστηριότητες καθημερινής ζωής.
24 Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να ενθαρρύνουν τους ασθενείς τους να ακολουθούν προγράμματα άσκησης/φυσικής δραστηριότητας.