Η κοινωνιομετρία στην υπηρεσία της κοινωνικοπαιδαγωγικής αποστολής του σχολείου

Η κοινωνιομετρία στην υπηρεσία της κοινωνικοπαιδαγωγικής αποστολής του σχολείου

Εισαγωγικά στοιχεία Έργο της κοινωνιομετρίας είναι η μελέτη των διαπροσωπικών επιλογών των μελών μιας ομάδας, σύμφωνα με κάποιο κριτήριο. Στόχος Ο στόχος πάντα είναι η διερεύνηση και αξιολόγηση του πλέγματος υ- παρκτών ή επιθυμητών σχέσεων,, μεταξύ των μελών της ομάδας. Επί- σης η επισήμανση και των «σημαντικών άλλων», για κάθε μαθητή. Παρατήρηση Επειδή στη σχολική τάξη υφίστανται σχέσεις ομάδας, η κοινωνιομετρία ορθά χρησιμοποιείται για να μελετηθεί η δομή και η δυναμική της.

Η δυναμική της σχολικής τάξης Είναι κατάσταση δυναμική γιατί αποτελεί ένα πεδίο όπου διεξάγεται το κοινωνικό παιχνίδι της έλξης ή της απώθησης, της επικράτησης ή της τ ήττας. Δομή Η σχολική τάξη διατρέχει κάποια στάδια εξέλιξης από την αρχή του σχο- λικού έτους και μπορεί: (α) να αναπτυχθεί σε ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό σύστημα. (β) να μπλοκαριστεί σε κάποιο στάδιο εξέλιξής της και να φτάσει στην αποδιοργάνωση (Good( & Brophy 1990). Μέσα στην τάξη υπάρχουν: (α) μαθητές δραστήριοι δυναμικοί, με θέληση για αυτοϊσχυροποίηση και ηγετικές αξιώσεις. Αποτελούν σημεία συγκέντρωσης και επίκε- ντρα ενδιαφέροντος. (β) μη δυναμικοί και παθητικοί μαθητές, με δυσκολίες επαφής, οι οποί- οι βρίσκονται συνήθως απομονωμένοι ή ακολουθούν άλλους με με- γαλύτερο κύρος. Δεν προσελκύουν την προσοχή ή απορρίπτονται.

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Η άτυπη δομή της σχολικής τάξης, η οποία στηρίζεται στο πλέγμα συ- μπαθειών που αναπτύσσονται ανάμεσα σε ορισμένα μέλη της, έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό υποομάδων μέσα στην ευρύτερη ομάδα της τάξης (ομάδες συνομήλικων). Ομάδες συνομήλικων Ο μαθητής αναζητεί τρόπους για να χειραφετηθεί από τον έλεγχο των ενήλικων και να οργανώσει το χώρο και το χρόνο του με το δικό του τρόπο. Έτσι δοκιμάζει συμπεριφορές ή ασχολείται με θέματα τα οποία στην οικογένεια ή το σχολείο θα ήταν απαγορευμένα ή οι λύσεις θα ήταν από άλλους υπαγορευμένες. Βασικό πεδίο της χειραφέτησής του αλλά και της κοινωνικής ένταξής του αποτελεί η ομάδα συνομήλικων (Νόβα Καλτσούνη 1996).

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Σημαντικότητα των ομάδων Η αποδοχή που απολαμβάνουν οι μαθητές (κυρίως οι έφηβοι) από την ομάδα συνομήλικων ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους σε μεγαλύτερο Βαθμό από ότι την ενισχύει η αποδοχή από το δάσκαλο ή τα αδέλφια τους. Μόνο η αποδοχή εκ μέρους των γονέων έχει ισχυρότερη επίδραση σε σύγκριση με την αποδοχή από την ομάδα συνομήλικων. Χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων είναι ότι: (α) σχηματίζονται με προσωπική επιλογή των μελών τους (β) χαρακτηρίζονται από ομοιότητα χαρακτηριστικών των μελών τους (γ) το μέγεθός τους διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των μελών Θεωρούνται ότι συμβάλλουν αποφασιστικά στην κοινωνικοσυναισθη- αατική ανάπτυξη των παιδιών (Baron( 1992).

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Παράγοντες σχηματισμού κλίκας Οι παράγοντες που συντελούν στο σχηματισμό μιας κλίκας είναι: (α) αντικειμενικοί: ηλικία, φύλο, σχολική επίδοση (β) ψυχοκοινωνικοί: : ομοιότητα στάσεων και αξιών, ομοιότητα ενδιαφε- ρόντων (γ) κοινωνιολογικοί: κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των γονέων, κοινω- νικοπολιτισμική τους προέλευση (δ) οικολογικοί: κατοικία στην ίδια γειτονιά, διαδρομή με το ίδιο ο μέσο μεταφοράς (ε) τυχαίοι: έτυχε να καθίσουν την πρώτη ημέρα του σχολείου στην ί- δια θέση ή σε διπλανές θέσεις Οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ότι μια τέτοια υποομάδα μπορεί ναν περιλαμβάνει από δυο μέχρι και εννέα μέλη. Το μέγεθος δεν είναι αποφασιστικός παράγοντας, αλλά σημαντικό ρόλο παίζει η λειτουργία τους στο πλαίσιο της ευρύτερης ομάδας.

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Άλλα χαρακτηριστικά Παρατήρηση Χαρακτηριστικό των υποομάδων είναι ο πολύ υψηλός βαθμός συνοχής, ο οποίος εξασφαλίζεται από την όμοια αντιμετώπιση θεμάτων της κα- θημερινής ζωής, λόγω του κοινού συστήματος αξιών που ασπάζονται τα μέλη τους. Ο κοινωνικός έλεγχος που ασκούν στη συμπεριφορά των μελών τους και αντίστοιχα η συμμόρφωση που επιτυγχάνουν είναι επίσης πολύ υ-υ ψηλή. Συχνά οι μαθητές προτιμούν να δεχτούν τις επιπλήξεις ή και την τιμω- ρία από το δάσκαλο παρά την αποδοκιμασία των φίλων τους στην κλί- κα. Για το σχηματισμό των κλικών καθοριστικές είναι οι πρώτες εβδομάδες της σχολικής χρονιάς. Αρχικά ξεχωρίζουν τα ζευγάρια, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να συνδεθούν με άλλα άτομα ή ζευγάρια και να σχη- ματίσουν τις κλίκες.

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Η κουλτούρα συνομήλικων Οι κλίκες κατά τη λειτουργία τους ως υποομάδες, αναπτύσσουν μια ιδι- αίτερη κουλτούρα συνομήλικων. Κάθε τέτοια ομάδα αναπτύσσει ένα δικό της σύστημα από ιδέες, προτε- ραιότητες,, αξίες και νόρμες συμπεριφοράς. Τα μέλη της ομάδας αυτής αποδίδουν μεγάλη βαρύτητα σε αυτές τις ι- δέες ή στάσεις και ανάλογα είναι μεγάλη η επίδρασή τους στη συμπερι- φορά τους. Αυτή η επίδραση συντελείται κυρίως μέσα από τη μεγάλη συχνότητα επικοινωνίας. Οι ομάδες και η ιδιαίτερη κουλτούρα που αναπτύσσουν μας ενδιαφέρει, όχι μόνο για την επιρροή που ασκούν στα μέλη τους αλλά κυρίως για α τα προβλήματα που δημιουργούν στη ζωή του σχολείου. Συχνά τα ενδιαφέροντα και οι στόχοι τους συγκρούονται ή αποκλίνουν από αυτά που είναι επίσημα αποδεκτά από το σχολείο. Το σχολείο επηρεάζει την κουλτούρα των συνομήλικων, αλλά επηρεά- ζεται και από την κουλτούρα των ομάδων (Bank( 1997).

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Σχολείο και μάθηση Αυτό που μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο: (α) δεν είναι αποτέλεσμα ούτε μόνο της ιδιοσυγκρασίας τους ούτε μόνο της οικογενειακής τους προέλευσης. (β) είναι επιπλέον το αποτέλεσμα από την παρατήρηση και τη συμμετο- χή τους τόσο στην επίσημη κουλτούρα του σχολείου όσο παράλλη- λα και στην ανεπίσημη κουλτούρα των συνομήλικων που συνδια- μορφώνει το κοινωνικό σύστημα του σχολείου ή της τάξης. Παρατήρηση Πρόβλημα δημιουργείται όταν η αντίθεση ανάμεσα στις δυο κουλτού- ρες,, ανάμεσα δηλαδή στο σχολείο και στην πραγματική ζωή των μαθη- των του, είναι πολύ μεγάλη. Τέτοιες διαφορές οδηγούν συχνά τους μα- θητές στο συμπέρασμα ότι οι πρωτοβουλίες του δάσκαλου είναι άσχε- τες είτε με τα ενδιαφέροντά τους είτε με την πραγματική ζωή και εκτρέ- πονται σε αδιαφορία ή άλλες ανεπιθύμητες αντιδράσεις. Ο δάσκαλος πρέπει να διατηρεί επικοινωνία με τους μαθητές του.

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Παρατήρηση Η συνοχή στις ομάδες συνομήλικων Η συνοχή ενώ ενοποιεί τα μέρη της επιμέρους ομάδας, ταυτόχρονα τα διαχωρίζει έντονα από τα μη μέλη, δημιουργώντας προβλήματα ανάμε- σα στην υπόλοιπη ομάδα και στη φιλική κλίκα. Μπορεί να δημιουργηθούν εμπόδια και αποκλεισμοί στην ενδοομαδική επικοινωνία και να υπάρξουν επιπτώσεις στο κλίμα ανθρώπινων σχέ- σεων της σχολικής τάξης (Wheelan( 1993). Η συνοχή μπορεί να πάρει αρνητική χροιά και στην αντιμετώπιση του διαφορετικού (διαφορετική πολιτισμική προέλευση μαθητών). Με αυτήν την έννοια οι φιλικές κλίκες μπορεί να είναι εμπόδιο στην ο-ο μαλή και αρμονική λειτουργία της τάξης ως ομάδας, με άμεση επίπτω- ση στην απόδοσή της.

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Κοινωνιομετρικό τεστ Ο δάσκαλος μπορεί να επισημάνει αυτές τις υποομάδες, με τη βοήθεια κοινωνιομετρικού τεστ και από τις απντήσεις των παιδιών να βοηθηθεί ώστε να αποκαλύψει τους λόγους του σχηματισμού τους. Έχει έτσι τη δυνατότητα να βοηθήσει στο σχηματισμό ομάδων εργασίας βοηθώντας ιδιαίτερα τους αδύναμους κοινωνικά μαθητές να αναπτύ- ξουν σχέσεις τις οποίες δε θα δημιουργούσαν αν ο σχηματισμός των ο-ο μάδων ήταν εντελώς ελεύθερος. Παρατήρηση Χωρίς την παρέμβαση του δάσκαλου σχηματίζονται συχνά κάποια «απομεινάρια» ομάδων με μέλη με χαμηλή κοινωνική εκτίμηση και α-α πορριπτόμενα από τους συμμαθητές τους. Παρατηρείται η δημιουργία ηγετικών ομάδων που όλο και μεγαλώνουν την κοινωνική απόσταση από την υπόλοιπη τάξη και εμποδίζουν την ο- λοκλήρωσή της σε μια μεγάλη ομάδα (Engelmayer( 1987).

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Δομή ομάδων εργασίας Οι ομάδες εργασίας πρέπει να περιλαμβάνουν μαθητές με ποικίλες δυ- νατότητες επίδοσης και διαφορετικό κοινωνικό status. Η κοινωνιομετρία προτείνει να σχηματίζονται ομάδες των οποίων ο με- σος όρος status και επιδόσεων είναι παρόμοιος. Με αυτόν τον τρόπο οι αδύνατοι μαθητές δε χάνουν την επαφή τους με τα standards επίδοσης της τάξης και οι μαθητές με ελλιπή κοινωνικότη- τα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες (ετοιμό- τητα για βοήθεια, αποδοχή των ευθυνών, κλπ) Παρατήρηση Δεν είναι πάντα επιθυμητή ή αναγκαία η διάλυση των κλικών, αντίθετα μπορεί μερικοί μαθητές να δυσαρεστηθούν από την απομάκρυνσή τους από τους επιθυμητούς συνεργάτες στη σχολική εργασία ή από τους φί- λους τους στο θρανίο και να προκύψουν τέτοιες αντιδράσεις που μόνο στη βελτίωση του κλίματος δε θα συμβάλουν (Petillon( 1982).

Ομάδες συνομήλικων (φιλικές κλίκες) Ο ρόλος του δάσκαλου Στη συνοχή στην τάξη μπορεί να συμβάλει ο δάσκαλος της τάξης, εάν επιδιώξει να αποκτήσει η τυπική ομάδα της τάξης τη νοοτροπία της ά- τυπης ομάδας. Αυτό θα το επιτύχει αν μεταβάλει το ρόλο του: (α) ξεπερνώντας την τυπική διαφοροποίηση που στηρίζεται στις επίση- μες προδιαγραφές για την εκπαίδευση και αν κατορθώσει να τη με- τατρέψει σε άτυπη διαφοροποίηση που θα στηρίζεται στην αναγνώ- ριση από την πλευρά των μαθητών του ότι διαθέτει το απαιτούμενο προβάδισμα σε γνώσεις και ικανότητες, ότι χαρακτηρίζεται από α ε-ε τοιμότητα για αλληλοκατανόηση και ότι χειρίζεται με επιτυχία τόσο τις δικές του σχέσεις με τους μαθητές όσο και τις σχέσεις μεταξύ συμμαθητών (Τσιπλητάρης( 1992). (β) με την καθιέρωση συμμετοχικών διαδικασιών για τον καθορισμό των στόχων και των δραστηριοτήτων της τάξης του (Postic( 1995). Οι μαθητές θα αισθάνονται τότε ότι τα σχολικά καθήκοντα δεν τους επιβάλλονται μόνον από τους τρίτους, αλλά τις σχεδίασαν οι ίδιοι και συμφωνούν με τα ενδιαφέροντα και τις επιδιώξεις τους.

Οι απομονωμένοι μαθητές Απομονωμένος λέγεται εκείνος ο μαθητής, η παρουσία του οποίου μέσα στη σχολική τάξη δε λαμβάνεται υπόψη, αγνοείται ή απωθείται από τους άλλους. Ο περιθωριοποιημένος μαθητής δε γεννιέται ως τέτοιος, αλλά γίνεται. Τον δημιουργούν οι άλλοι, οι συμμαθητές του και βέβαια όχι σπάνια α και ο δάσκαλός του, γιατί δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του. Χαρακτηριστικά (α) Γενικά θεωρείται από τους συμμαθητές του ως αδύνατος ή κακός μαθητής. (β) Δεν έχει καμία δυνατότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με τους συμμαθητές του και έτσι καταδικάζεται να παρουσιάζει κακή σχολική επίδοση. (γ) Η σχολική αποτυχία του, γίνεται σχολική ενοχή. (δ) Ελάχιστοι μπορούν να αποχαρακτηριστούν και να ενταχθούν στη σχολική τάξη. (ε) Η απομόνωση φέρνει σύντομα το μαρασμό ή την έκρηξη στο μαθη- τη και τον κάνει είτε παθητικό και ανίκανο είτε επιθετικό και κατά- στροφικό.

Ερευνητικές παρατηρήσεις Οι απομονωμένοι μαθητές Ερευνητικές παρατηρήσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο περιθω- ριοποιημένος μαθητής στην αρχή καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των άλλων, των συμμαθητών του και του δασκάλου του, αλλά διαπιστώνοντας την αδυναμία του απογοητεύ- ει και αναπτύσσει διάφορους μηχανισμούς άμυνας. Ο απομονωμένος μαθητής παρουσιάζει τα εξής ιδιαίτερα γνωρίσματα: (α) Είναι πολύ φιλότιμος: προθυμοποιείται να βοηθήσει το δάσκαλό του όπου και όταν αυτός ζητά βοήθεια από τους μαθητές. (β) Στα διαλείμματα μοιράζεται το φαγητό του με τους συμμαθητές του σε βαθμό που πολλές φορές μένει νηστικός. (γ) Είναι ριψοκίνδυνος,, έτοιμος να βοηθήσει οποιονδήποτε χρειάζεται βοήθεια.

Ερευνητικές παρατηρήσεις Οι απομονωμένοι μαθητές Όταν,, παρά τις προσπάθειές του δε βρίσκει καμία ανταπόκριση αναγνώ- ρισης,, συμπάθειας ή θαυμασμού, τότε γίνεται επιθετικός και καταστρο- φικός. Είναι ο τελευταίος μηχανισμός άμυνας μέσα από τον οποίο ζητά και πά- λι αναγνώριση και συμπάθεια. Αν προσεχθούν από το δάσκαλο και τους συμμαθητές του οι πρώτες φι-φ λότιμες πράξεις του, ο περιθωριοποιημένος μαθητής μπορεί να βοηθη- θεί και να ξεπεράσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Μπορεί να δραστηριοποιηθεί και στις σχολικές του επιδόσεις. Διαφορετικά Μαραζώνει ή γίνεται πολύ επιθετικός και πάει από το κακό στο χειρό- τερο. Σημαντικότατος ο ρόλος του δάσκαλου.

Οι απομονωμένοι μαθητές Ο ρόλος του δάσκαλου Ο δάσκαλος μπορεί να βοηθήσει με τη θετική του στάση και τη φιλική του συμπεριφορά, εφαρμόζοντας πολλά μέτρα όπως: (α) Να δώσει την ευκαιρία στο μαθητή για την παρουσία και αναγνώρι- ση της σχολικής του επίδοσης σε ένα επίπεδο μέσα στην τάξη. (β) Να δώσει την ευκαιρία στο μαθητή, ώστε να δραστηριοποιηθεί η προσωπική του κοινωνική επικοινωνία με τους άλλους. (γ) Να δώσει την ευκαιρία εισαγωγής και ένταξής του σε υποομάδες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων των ενδιαφερόντων του. (δ) Να δώσει την ευκαιρία για συζήτηση των προβλημάτων του μέσα στην τάξη. (ε) Να ανεβάσει το status του «προστατευτικά» μέσα στην τάξη. (ζ) Να δώσει την ευκαιρία μιας γνωριμίας και συζήτησης με τους γονείςγ του. (η) Να δοθεί ευκαιρία συζήτησης μέσα στην τάξη με θέμα: «τι θα συμβούλευες τους συμμαθητές σου που δεν αισθάνονται κα- λά μέσα στην τάξη; (Τσιπλητάρης( Τσιπλητάρης,, 2004)

Οι απομονωμένοι μαθητές Έννοια της κοινωνικής απομόνωσης Αγνοημένους (neglected) Απορριπτόμενους (rejected) Η έννοια της κοινωνικής απομόνωσης έχει ποικίλες αποχρώσεις και διαδ ια- φορετική ένταση. Τους πρώτους τους αγνοούν οι συμμαθητές τους, δεν απορρίπτονται, απλά βιώνουν την αδιαφορία τους. Οι ίδιοι δεν κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην τάξη, καθώς επιλέ- γουν συνήθως ελάχιστους (έναν ή δυο) συμμαθητές τους. Οι πιο προβληματικοί για τη συμβίωση στην τάξη είναι οι απορριπτόμε- νοι.. Έχουν επαφές και συμπάθειες αλλά παράλληλα επισύρουν και ση- μαντικά περισσότερες απορρίψεις από το μέσο όρο απορρίψεων της τάξης.

Οι απομονωμένοι μαθητές Διερεύνηση λόγων απόρριψης Παρουσιάζεται ιδιαίτερα υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στην επιθετική συ- μπεριφορά των μαθητών και την πιθανότητα απόρριψης από τους συμ- μαθητές τους. Το κοινωνικό status και η κοινωνική αποδοχή που απολαμβάνει κάποι- ος μαθητής, έχουν σημαντικά αρνητική συσχέτιση με την επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά του. Διακρίνονται εξελικτικές διαφοροποιήσεις: Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν προβάλλεται όλο και συχνότερα η αντικοι- νωνική συμπεριφορά ως βασικότερη αιτία απόρριψης. Παιδιά που δεν επιδεικνύουν αλληλεγγύη, σεβασμό η δίκαιη αντιμετώπιση των συμμα- θητών τους απορρίπτονται εντονότερα. Παρατηρούνται διαφοροποιήσεις κατά φύλο: Τα αγόρια παρουσιάζουν επιθετικότητα που εκδηλώνεται και με φυσική βία. Η επιθετικότητά τους είναι εμφανής, ενώ τα κορίτσια την εκδηλώ- νουν με έμμεσο ή όχι εμφανή τρόπο και συνήθως περιορίζεται στη λε- κτική επιθετικότητα. (Έμμεση επιθετικότητα: κάρφωμα ή κουτσομπο- λιό, Ματσαγγούρας 2000).

Οι απομονωμένοι μαθητές Αντιμετώπιση της επιθετικότητας κατά φύλο Αγόρια και κορίτσια διαφόρων ηλικιών δικαιολογούν την επιθετικότητα όταν αυτή είναι απάντηση σε ανάλογη πρόκληση. Παρατήρηση Οι επιλογές και απορρίψεις των παιδιών στηρίζονται σε κριτική αποτί- μηση όχι μόνον της αντίδρασης αλλά και της όλης κατάστασης ή των συνθηκών υπό τις οποίες εκδηλώνεται η επιθετικότητα. Ο δάσκαλος αδυνατεί μερικές φορές να επισημάνει τους μαθητές που υιοθετούν τέτοιες συμπεριφορές. Η αντίληψη του δάσκαλου για τα επιθετικά αγόρια είναι ευστοχότερη, διότι η επιθετικότητά τους είναι εμφανής, ενώ η αντίληψή του για την επιθετικότητα των κοριτσιών δυσχεραίνεται, διότι υιοθετούν την έμμε- ση ή συγκεκαλλυμένη επιθετικότητα.

Οι απομονωμένοι μαθητές Άλλοι παράγοντες απόρριψης Εκτός από την επιθετικότητα, αιτία για την απόρριψη και την κοινωνική απομόνωση των μαθητών είναι: (α) η ενοχλητική συμπεριφορά (αταξία και παρακώλυση του μαθήματος) (β) η αντικοινωνική συμπεριφορά (γ) νευρικές ή αγχώδεις καταστάσεις Παρατήρηση Οι εμπειρίες αποτυχίας ή απόρριψης των μαθητών, οδηγούν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και τελικά σε αποστροφή προς το σχολείο και τις δραστηριότητές του (Ματσαγγούρας 2000). Τα απορριπτόμενα / απομονωμένα παιδιά παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά σχολικής εγκατάλειψης και ακολουθούν με πολύ χαμηλότερο ποσοστό τα αγνοημένα ή παραμελημένα (Johnson & Ironsmith 1994).

Οι απομονωμένοι μαθητές Η αυτοεικόνα των απομονωμένων μαθητών Αυτό έχει αντίκτυπο στην αυτοεικόνα τους, η οποία σχετίζεται κυρίως με τις προσδοκίες που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους αλλά και με τις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι από αυτούς. Ο δάσκαλος θα πρέπει αρχικά: (α) θα πρέπει να εξετάσει τις δικές του προσδοκίες για κάθε μαθητή (β) θα πρέπει να εξετάσει από πού προέρχονται, αν είναι ρεαλιστικές, ή αν τις υπέβαλλε η συμμαθητική ομάδα Οι απομονωμένοι μαθητές έχουν αίσθηση της κοινωνικής τους απόρρι- ψης,, γιατί οι συμμαθητές τους το δείχνουν με διάφορους τρόπους: (α) αποφεύγουν να καθίσουν σε διπλανές θέσεις (β) αποφεύγουν τη συνεργασία ή την ψυχαγωγία μαζί τους (γ) το διατυπώνουν με λόγια προσβλητικά ή επιτιμητικά Οι προσπάθειες από την πλευρά του δάσκαλου για τη βελτίωση της κοι- νωνικής θέσης των μαθητών και των σχέσεών τους μπορούν να εντα- χθούν στο πλαίσιο της εξατομίκευσης της διδασκαλίας (Ξωχέλλης( 1991)

Οι απομονωμένοι μαθητές Βελτίωση της αυτοεικόνας των απομονωμένων μαθητών Η παροχή εμπειριών επιτυχίας από το δάσκαλο βελτιώνει την αυτοεικό- να των μαθητών. Τις εμπειρίες επιτυχία μπορούν να τις αποκτήσουν Οι μαθητές, αν ο δάσκαλος: (α) Τους ενθαρρύνει σε επιτυχίες, είτε με ιδιαίτερες συζητήσεις είτε δίνοντάς τους ευκαιρίες για νέες προσπάθειες (πιο πολλές ασκήσεις). Φανερώνει θετικές προσδοκίες για τις μελλοντικές επιδόσεις τους. (β) Λαμβάνει υπόψη του τα όρια των δυνατοτήτων τους για επίδοση, καθώς και την ταχύτητα με την οποία ολοκληρώνουν κάθε εργασία που τους αναθέτει. (γ) Διακρίνει ειδικές ικανότητες και δημιουργεί συνθήκες στις οποίες οίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν (κατασκευές, θεατρικά, κλπ.). (δ) Δείχνει εμπιστοσύνη, αναθέτοντάς τους καθήκοντα ή αποστολές που χρειάζονται υπευθυνότητα και παρέχουν κύρος.

Οι απομονωμένοι μαθητές Ο φόβος απόρριψης Για τη μείωση του φόβου συμβάλλουν σημαντικά: (α) Ο έπαινος και η ενθάρρυνση, όταν αυτοί οι μαθητές αναλαμβάνουν κοινωνικές δραστηριότητες (πρωτοβουλία στην ομαδική εργασία, α, συνεισφορά στη διεξαγωγή του μαθήματος). Στους απομονωμένους μαθητές τα αισθήματα φόβου και ανασφάλειας είναι συνήθως ισχυρά γι αυτό και αποφεύγουν να επιδιώξουν κοινωνι- κές επαφές (απογοήτευση της απόρριψης). (β) Η επαφή των μαθητών με υψηλό άγχος με μαθητές που έχουν λιγό- τερο άγχος, ώστε να αποκτήσουν οι πρώτοι ένα διαφορετικό μοντέ- λο και να αντιμετωπίσουν την κατάσταση από διαφορετική σκοπιά, παίρνοντας παράδείγμα από τους συμμαθητές τους. (γ) Το ευνοϊκό περιβάλλον και η ανεκτική συμπεριφορά των συμμαθη- των τους. Όταν οι μαθητές μάθουν να δέχονται τον άλλον ως δια- φορετικό,, τότε επικρατεί ανάλογα ανεκτικό κλίμα στη σχολική τάξη.

Οι απομονωμένοι μαθητές Μαθητές παρόντες - απόντες Μέσα στην τάξη υπάρχουν συχνά και κάποιοι μαθητές οι οποίοι είναι μόνο σωματικά παρόντες. Δε δείχνουν κανένα ενδιαφέρον για τη ζωή της τάξης και μένουν από- τραβηγμένοι. Αιτία αυτής της αδιαφορίας τους μπορεί να είναι το ότι συμμετέχουν υν σε κάποια άλλη εξωσχολική ομάδα συνομήλικων, που ασκεί πάνω τους με- γάλη επιρροή και θεωρείται από την πλευρά τους πολύ σημαντική. Αποτέλεσμα Περιφρονούν τη συμμαθητική ομάδα ή αισθάνονται αυτάρκεις από τη συμμετοχή τους στην εξωσχολική ομάδα. Οδάσκαλος πρέπει να συζητήσει με αυτούς τους μαθητές και να τους δείξει πόσο άδικο έχουν να περιφρονούν τους συμμαθητές τους με τους οποίους περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου μαζί. Εντάσσονται με την ανάθεση καθηκόντων χρήσιμων για την κοινή ζωή.