Πρόλογος του ιευθυντή της Σειράς Καθηγητή Ι. Θ. Μάζη Το έργο των επιφανών αµερικανών θεωρητικών Yale H. Ferguson και Richard W. Mansbach είναι ένα έργο που δικαιώνει τον βαρύ τίτλο του επιστήµονα και του ερευνητή, για τους δύο συγγραφείς του. Κι αυτό συµβαίνει διότι οι δύο αυτοί επιφανείς αµερικανοί διεθνολόγοι φθάνουν στο σηµείο να αµφισβητήσουν τα θεµέλια του ίδιου τους του έργου, το οµολογούν άλλωστε, καταθέτοντας προβληµατισµούς οι οποίοι ανατρέπουν τις θέσεις και των περισσοτέρων θεωρητικών θεραπόντων των διεθνών σχέσεων. Ήταν λοιπόν φυσικό να προκαλέσει ζωηρό διάλογο µεταξύ των ερευνητών του διεθνούς γίγνεσθαι, καθώς εγείρει βασικά επιστηµολογικά ερωτήµατα που τελούσαν εν ύπνω για δύο δεκαετίες, παρότι ουσιώδη για το µεγαλύτερο µέρος της έρευνας εκείνης της περιόδου. Και θα συµφωνήσουµε µαζί τους στο ότι τα συµπεράσµατα του ανα χείρας κειµένου, θέτουν υπό αµφισβήτηση τη χρησιµότητα του µεγαλύτερου µέρους εκείνης της έρευνας. Και εδώ πιστεύουµε ότι βρίσκεται η σηµαντικότατη συµβολή αυτού του έργου. Η καθαρή σκέψη των δύο διεθνολόγων, η εντιµότητα που τους διακρίνει και η σαφήνεια του λόγου τους µας τροφοδοτεί µε την επιθυµία να προβληµατιστούµε σοβαρά επάνω στα λεγόµενά τους. Το εργαστήριο GeoLab (Γεωπολιτισµικών Αναλύσεων) που έχω την τιµή να διευθύνω, εκτιµά ότι η ακαδηµαϊκή κοινότητα στον ελλαδικό χώρο επιθυµεί να εγκύψει µε µεγαλύτερο ενδιαφέρον στα ζητήµατα της επιστηµολογικής κριτικής των ερευνητικών προγραµµάτων αναφορικά µε το διεθνές γίγνεσθαι. Επίσης, αξιολόγησε θετικά τη διάθεση της ελληνικής ακαδηµαϊκής κοινότητας να παύσει να οχυρώνεται πίσω από θέσφατα, στερεότυπα, ακαδηµαϊκές έδρες και οχυρωµένα πανεπιστηµιακά περιβάλλοντα, τα οποία αποστρέφονται την επιστηµονική αµφισβήτηση και την επιστηµονική εξέλιξη, αλλά στοχεύουν απλώς και µόνον στην µεγαλύτερη και ασφαλέστερη απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών και των κρατικών κονδυλίων. Έχοντας όµως αυτά τα δύο ως δεδοµένα, θεώρησα ότι κείµενα όπως το ανά χείρας πρέπει να γίνουν κτήµατα όλων των ελλήνων σπουδαστών και ερευνητών του διεθνούς γίγνεσθαι, αλλά και των ώριµων πολιτών, που θέλουν να διεκδικούν όλο και µεγαλύτερο µερίδιο της διαχείρισης των τυχών τους. Αυτοί κυρίως οι συνειδητοποιηµένοι πολίτες, που ενδιαφέρονται για τις πολιτικές, οικονοµικές, αµυντικές και πολιτισµικές εξελίξεις αναζητούν 1
κάποια σοβαρή, επιστηµονική µέθοδο για να το πράττουν. Στον προβληµατισµό για την εξεύρεση αυτής της µεθόδου, πιστεύουµε ότι συµβάλλει ετούτη η έκδοση. Θέλοντας να βοηθήσω αυτήν την προσπάθεια του αναγνώστη µας θα προσπαθήσω µε τη σειρά µου να καταθέσω µερικούς ορισµούς και µερικές σκέψεις, αναφορικά µε τα µεγέθη και τις έννοιες που αυτός ο αναγνώστης θα συναντήση στις σελίδες που ακολουθούν. Και αρχίζω µε έναν σύντοµο ορισµό της Θεωρίας στο θετικιστικό/νεοθετικιστικό πλαίσιο. Α. Περί Θεωρίας. Η νευτώνεια χρήση των όρων Θεωρία και Υπόθεση δεν συνάδει µε τη σύγχρονη χρήση τους. Τον όρο θεωρία ο Νεύτωνας τον εφάρµοζε στις περιπτώσεις αµετάβλητων σχέσεων µεταξύ συντελεστών που εκπροσωπούν εµφανείς ποιότητες. Ενίοτε αναφέρονταν σε αυτές τις αµετάβλητες σχέσεις χαρακτηρίζοντάς τες ως παράγωγα των φαινοµένων, εννοώντας µάλλον την ύπαρξη µιας πολύ ισχυρής επαγωγικής µαρτυρίας για ορισµένες εξ αυτών. Στο σηµείο αυτό θα µπορούσαµε να παρατηρήσουµε ότι η βαθύτερη ουσία του όρου έχει παραµείνει στο σύγχρονο ορισµό της επιστήµης µε τον όρο του εξηγητικού/εξηγησιακού µηχανισµού, ενός µηχανισµού δηλαδή ο οποίος είναι σε θέση να εκπροσωπήσει ένα σύνολο αιτιωδών σχέσεων και βάσει αυτών να δηµιουργήσει ένα παραγωγικό επιστηµονικό υπόδειγµα. Αναφορικά τώρα µε τον νευτώνειο όρο υποθέσεις, πρέπει να πούµε ότι µία από τις σηµασίες που απέδιδε στον όρο ο δηµιουργός του ήταν προτάσεις για συντελεστές που εκπροσωπούν µυστικές ποιότητες για τις οποίες δεν υπάρχουν γνωστές µέθοδοι µέτρησης. Και στο σηµείο αυτό θα µπορούσαµε να παρατηρήσουµε ότι η έννοια της νευτώνειας Υποθέσεως δεν άλλαξε την βαθύτερη ουσία της για να χρησιµοποιηθεί στους σύγχρονους ορισµούς της επιστήµης. ιότι εάν µπορούµε να ελέγξουµε και να επαληθεύσουµε τη θεωρία η οποία στηρίχθηκε σε συγκεκριµένες υποθέσεις, είναι σαν να παραδεχόµαστε ουσιαστικά, ότι το αποτέλεσµα του ελέγχου είναι εκείνο που µας αποδεικνύει το κύρος της υποθέσεως, και φυσικά, µέχρις ότου η κριτική δοκιµασία της θεωρίας δεν την ανατρέπει. Συµφώνως προς έναν από τους σύγχρονους ορισµούς της, «Επιστήµη καλείται η ερευνητική µέθοδος µέσω της οποίας ανακαλύπτεται αξιόπιστη γνώση/reliable knowledge σχετικά µε τη Φύση.» 1. Να αναφέρουµε ακόµη ότι «Αξιόπιστη γνώση καλείται η γνώση η 1 Steven D. Schafersman, An Introduction to Science Scientific Thinking and the Scientific Method, January, 1994, http://www.freeinquiry.com/intro-to-sci.html (ηµεροµηνία πρόσβασης:15/02/2009). Πρωτότυπο: «science is a method of discovering reliable knowledge about nature». 2
οποία διακρίνεται από µεγάλη πιθανότητα να είναι ορθή, διότι η αλήθειά της έχει επαληθευθεί µέσω µιας αξιόπιστης µεθόδου. Η αξιόπιστη γνώση καλείται επίσης συχνά και η επαληθευµένη ορθή πεποίθηση, ώστε να γίνεται διαχωρισµός µεταξύ αξιόπιστης γνώσης και πεποίθησης η οποία είναι είτε λανθασµένη και ανεπαλήθευτη 2 είτε ορθή αλλά πάντως ανεπαλήθευτη» 3. Επίσης «Η ακολουθούµενη µέθοδος µέσω της οποίας επιτυγχάνεται ένας αξιόπιστος έλεγχος και επαλήθευση της γνώσης καλείται επιστηµονική µέθοδος».. 4 Kαι κατά την σχετική λεξικογραφία, επίσης, «επιστήµη είναι η ηλεγµένη γνώση, γνώση την οποίαν µπορούµε να ελέγξουµε και να επαληθεύσουµε» 5. Η Επιστήµη συνεπώς, αποτελεί σύστηµα έρευνας και παραγωγής γνώσεως το οποίο θεωρείται έγκυρο όταν θεµελιούται επί εµπειρικών, παρατηρουµένων και µετρησίµων δεδοµένων ώστε: 1) να δύναται να διατυπώνει Υποθέσεις, 2) να δηµιουργεί εξηγητικούς µηχανισµούς και δι αυτών 3) να συγκροτεί Θεωρία η οποία να αποτελεί «γενικευµένη προέκταση επιστηµονικών αληθειών και δεδοµένων» και η οποία να έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την ικανότητα πρόβλεψης. O Imre Lakatos, άλλωστε, υποστήριξε µε επιµονή ότι η διαχωριστική γραµµή µεταξύ Επιστήµης και Ψευδο-επιστήµης είναι η «προβλεπτική ικανότητα/predictability» της πρώτης». 6 Άλλωστε, όπως σηµειώνει και ο John Losee, αναφορικά µε τα κριτήρια αποδεικτικότητας της θεωρίας ο Κάντ είχε ήδη συµπεριλάβει την προβλεπτική ικανότητα και την ελεγξιµότητα 7. 2 Σ.Σ.: Χρησιµοποιώ τον βαρβαρισµό «ανεπαλήθευτη» γιατί θέλω να κρατήσω την έννοια «επαλήθευση» στην ορολογία µου για ευνοήτους θεωρητικούς λόγους αλλά και διότι είναι µονολεκτικός και έτσι αποφεύγω τον σύνθετο όρο «µη επαληθευµένη». Ας µου το συγχωρέσει ο αναγνώστης. 3 Infra, : «Reliable knowledge is knowledge that has a high probablility of being true because its veracity has been justified by a reliable method. Reliable knowledge is sometimes called justified true belief, to distinguish reliable knowledge from belief that is false and unjustified or even true but unjustified» 4 Infra. Σ.Σ.: Η επιστηµονική µέθοδος ασκείται στο πλαίσιο της επιστηµονικής (και κριτικής) σκέψης. Και η επιστηµονική (και κριτική) σκέψη στηρίζεται σε τρείς πυλώνες: i) την εµπειρική ένδειξη [εµπειρισµός], ii) τον λογικό συλλογισµό [ρασιοναλισµός] και iii) την σκεπικιστική προσέγγιση [σκεπτικισµός]. «The scientific method is practiced within a context of scientific thinking, and scientific (and critical) thinking is based on three things: using empirical evidence (empiricism), practicing logical reasonsing (rationalism), and possessing a skeptical attitude (skepticism) about presumed knowledge that leads to self-questioning, holding tentative conclusions, and being undogmatic (willingness to change one's beliefs)». Επίσης: «The method used to justify scientific knowledge, and thus make it reliable, is called the scientific method.». 5 Ν. Μακρή, ρος Φιλοσοφίας, (U.L.Bruxelles, Univ. De Sorbonne, Paris), Εισαγωγικό Λεξικό Πολιτικών όρων και Φιλοσοφίας, εκδ. Πολιτικά Θέµατα/ΙΡΙΣ, λήµµα «Θεωρία», σ. 124. [χωρίς έτος έκδοσης] 6 Σ.Σ.: Πρóκειται για την αυστηρή επισήµανση του Imre Lakatos, στην κριτική του αναφορικά µε το «ικανό» του περί ιαψευσιµότητας αίτηµα του Karl Popper. 7 John Losee, (µτφση, επιµέλεια: Θ. Μ. Χρηστίδης, α ανατύπωση), Φιλοσοφία της Επιστήµης: Μια ιστορική εισαγωγή, Εκδόσεις Βάνιας, Θες/νίκη 1993, σ. 156. Τίτλος πρωτοτύπου: A historical Introduction to the Philosophy of Science, 2 nd edition, Oxford University Press, Oxford1980. 3
Η ιαψευσιµότητα (refutability or falsifiability) µιας Θεωρίας, δηλ. η δυνητική ικανότητα ακύρωσης µέρους ή του συνόλου των υποθέσεών της, συνιστά µία προϋπόθεση ενίσχυσής της, ενώ η επαληθευσιµότητά της (verifiability) την καθιστά επιστηµονική αλήθεια (K. Popper). Κι αυτό τονίζεται εφόσον στην διατύπωση αυτού του ορισµού έχουν ληφθεί υπόψη και οι κριτικές προσεγγίσεις των Pierre Duhem (1914) και W. V. Quine (1953) Β. Τι είναι Θεωρία και ποιοί είναι οι Νόµοι της στην νεοθετικιστική διεθνολογική αφήγηση; Μελετώντας επιφανείς θετικιστές διεθνολόγους, και µάλιστα νεο-ρεαλιστές όπως οι James E. Dougherty & Robert L. Pfaltzgraff, Jr., αναφορικώς µε την ιδική τους αντίληψη για τη φύση της Θεωρίας µπορούµε να κρατήσουµε ορισµένα συµπεράσµατα τα οποία θεωρούµε και τα πλέον σαφή και συγκροτηµένα, µετά από σχετική επεξεργασία που υπέστησαν από τον γράφοντα 8. Είναι παραδεκτό εν πρώτοις, ότι Θεωρία, συνιστά ένα πνευµατικό οικοδόµηµα συγκροτηµένο επί σειράς συγκεκριµένων ορισµών, αξιωµάτων και θεωρηµάτων τα οποία και αποτελούν τους Νόµους της Θεωρίας. Οι Νόµοι αυτοί αποτελούν και τη συστηµατική άποψη της Θεωρίας αναφορικά µε την παρουσίαση και επεξήγηση των φαινοµένων µε τα οποία ασχολείται αλλά και της προσδίδουν την δυνατότητα να κάνει προβλέψεις σχετικά µε τα φαινόµενα αυτά 9. Ειδικότερα ακόµη, εφόσον αναφερόµαστε γενικά στο θετικιστικό πλαίσιο, ως Θεωρία µπορούµε να ορίσουµε ένα σύστηµα στο οποίο : 1) Ως Θεωρία χαρακτηρίζεται από σύνολο αξιωµάτων εκλαµβανοµένων ως αληθή και ελεγχοµένων µόνον από πλευράς της µεταξύ των λογικής συνέπειας και συνέχειας. Αυτό σηµαίνει π.χ. ότι ένα αξίωµα δεν µπορεί να συναχθεί από άλλες αποφάνσεις που περιέχονται στο σύστηµα 10. Κοντολογίς, ένα αξίωµα ορίζεται αποκλειστικά και µόνον πρωτογενώς και δεν µπορεί να ορισθεί ή να αποδειχθεί από ένα θεώρηµα που αποτελεί δευτερογενούς τύπου νόµο του θεωρητικού συστήµατος. 8 James E. Dougherty-Robert L. Pfaltzgraff, Jr., (Greek Translation), Ανταγωνιστικές Θεωρίες ιεθνών Σχέσεων, τόµος Α, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1992, σ.σ. 36. 9 Σ.Σ.: Παραθέτω το πρωτότυπο αγγλικό κείµενο: «In literature on the philosophy of science the term theory has assumed a specific meaning. A theory is defined as a symbolic construction, a series of interrelated Hypotheses together with definitions, laws, theorems, and axioms. A theory sets forth a systematic view of phenomena by presenting a series of propositions or hypotheses which specify relations among variables in order to present explanations and make predictions about the phenomena.». James E. Dougherty-Robert L. Pfaltzgraff, Jr., american 2nd edition, p. 20. 10 Σ.Σ.: Παραθέτω το πρωτότυπο αγγλικό κείµενο:...a set of axioms whose truth is assumed and can be tested only by testing their logical consequences-an axiom can not be deduced from other statements contained in the system, infra, p.20. 4
2) είναι σαφές ότι επί των ανωτέρω αξιωµάτων, το σύστηµα αυτό συγκροτεί υψηλοτέρου επιπέδου αποφάνσεις (statements) ή θεωρήµατα (theorems) τα οποία µε τη σειρά τους µπορούν να δηµιουργήσουν επίσης ανωτέρου επιπέδου ορισµούς και θεωρήµατα 11. Εν συντοµία λοιπόν µπορούµε να πούµε ότι «Θεωρία είναι µια οµάδα κανόνων συνδεοµένων µέσω συµπερασµατικών διαδοχών», 3) Και επίσης περιέχει ορισµούς περιγραφικών όρων εµπεριεχοµένων στα αξιώµατα 12. Είναι ακόµη σαφές ότι η εγκυρότητα µιας Θεωρίας θεµελιώνεται επί της ικανότητάς της να δηλώνει λογικώς συναγόµενες σχέσεις µεταξύ των φαινοµένων τα οποία και µελετά 13. Αλλά, δεν παύει να ισχύει η απαίτηση του ελέγχου της ισχύος µιας Θεωρίας βάσει της εξελίξεως των εµπειρικών αναφορών στον τοµέα που αυτές την αφορούν 14. Προχωρώντας τώρα στην περίπτωση των διεθνών σχέσεων και ιδιαίτερα στις δύο µεγάλες σχολές τους, την παραδοσιακή και την επιστηµονιστική 15, παρατηρούµε τα εξής: 1) Ο David Singer 16, εκπρόσωπος της επιστηµονιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων, προτείνει έναν σύντοµο και περιεκτικό ορισµό της Θεωρίας των διεθνών σχέσεων σύµφωνα µε τον οποίον: «Θεωρία είναι ένα σώµα εσωτερικά συνεπών εµπειρικών γενικεύσεων οι οποίες έχουν περιγραφική, προβλεπτική και ερµηνευτική δύναµη». Ο ορισµός είναι εξαιρετικά κοµψός και πράγµατι καλύπτει το σύνολο των επιστηµολογικά απαιτούµενων προϋποθέσεων για τη συγκρότηση του Θεωρητικού επιστηµονικού οικοδοµήµατος. Το µέγα ζήτηµα είναι ότι δυστυχώς, παρά τις καλές προθέσεις του στοχαστή µας, η προβλεπτική ικανότητα δεν έχει ακόµη καλυφθεί από την µέχρι σήµερα εφαρµογή και εµπειρία. 2) Ο Stanley Hofmann, κορυφαίος εκπρόσωπος της παραδοσιακής σχολής, ορίζει τη σύγχρονη αφήγηση περί της Θεωρίας των διεθνών σχέσεων ως «συστηµατική µελέτη παρατηρήσιµων φαινοµένων η οποία προσπαθεί να ανακαλύψει τις κύριες µεταβλητές, να ερµηνεύσει την συµπεριφορά και να αποκαλύψει τους χαρακτηριστικούς τύπους σχέσεων που 11 Παραθέτω:...statements or theorems, that are deduced from the axioms, or from the theorems and definitions;, infra. p.20 παραποµπή από: Fred N. Kerlinger, Foundations on Behavioral Research, New York: Holt, Rinehart and Winston, 1966, p. 11 όπως και Robert Brown, Explanation in Social Science, Chicago: Aldine, 1963, p. 174 12 Fred N. Kerlinger, Foundations on Behavioral Research, New York: Holt, Rinehart and Winston, 1966, p. 11 όπως και Robert Brown, Explanation in Social Science, Chicago: Aldine, 1963, p. 174 13 Gustav Bergman, The Philosophy of Science, Madison: University of Winsconsin Press, 1958, p. p. 31-32. 14 Carl G. Hempel, Foundamentals of Concept Formation in Empirical Science, Chicago: University of Chicago Press, 1952, p. 36. 15 Σ.Σ.: Στα ελληνικά ο αντίστοιχος όρος scientific όταν αφορά την συγκεκριµένη σχολή σκέψης, καλόν είναι να µεταφράζεται ως επιστηµονιστική, δηλ. αυτή η σχολή σκέψης που υιοθετεί τον τρόπο και την µέθοδο των θετικών επιστηµών. Στα αγγλικά, το scienticist είναι υπονοµευτικός όρος και θα µπορούσε να αποδοθεί ως επιστηµονικίστικη. 16 J. David Singer, Inter-Nation Influence: A Formal Model in Stanley Hofmann, Theory and International relations, International Politics and Foreign Policy, Rosenau [ed.], 2 nd ed. rev. p.280. στο Θ. Κουλουµπής, ιεθνείς Σχέσεις: Ισχύς και ικαιοσύνη, 2η έκδοση βελτιωµένη, Αθήνα 2008, σ. 46. 5
έχουν δηµιουργηθεί µεταξύ εθνικών µονάδων» 17, συµπεριλαµβάνοντας όµως στην βιβλιογραφία του οριζόµενου πεδίου και τα έργα των κανονιστών/αξιακών (καθοδηγητικών) στοχαστών καθώς και αυτά των τεχνοκρατών της εξωτερικής πολιτικής (Σ.Σ.: διπλωµατών, στρατιωτικών και πολιτικών). Παρατηρούµε όµως ότι στον ορισµό αυτόν δεν υφίσταται καν η έννοια της προβλεπτικής ικανότητας και βεβαίως υπάρχει ένα ζήτηµα επιστηµονικού αντικειµένου το οποίο αµέσως γίνεται εµφανές: γιατί άραγε να ασχολείται µόνο µε «τους χαρακτηριστικούς τύπους σχέσεων µεταξύ εθνικών µονάδων»; Τι συµβαίνει µε τη θεωρία µας όταν έχει να αντιµετωπίσει σχέσεις µεταξύ, π.χ. υπερεθνικών οικονοµικών, ας υποθέσουµε, µονάδων; Και ποιο είναι αλήθεια το σαφές περιεχόµενο, και κοινώς αποδεκτό από την οικεία επιστηµονική κοινότητα, της µονάδας της άξιας να µελετηθεί για την περίπτωση αυτής της θεωρητικής προσέγγισης; Μετά από τις ανωτέρω παρατηρήσεις, καθίσταται µάλλον αναγκαίο να εξετασθεί εκτενέστερα και µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια, το κατά πόσον αυτές οι ερευνητικές συγκροτήσεις 18 αποδεικνύονται, ανθεκτικές στα επιστηµονικά αιτήµατα του συγκεκριµένου επιστηµολογικού θεωρητικού πλαισίου 19. Εδώ, στο σηµείο αυτό, πιστεύουµε ότι οι Yale H. Ferguson και Richard W. Mansbach συµβάλλουν σηµαντικά. 3) Είναι γεγονός οπωσδήποτε, ότι οι «θετικιστικές προσεγγίσεις εµµένουν σ ένα µεθοδολογικό µονισµό µη αποδεχόµενες καµία διάκριση µεταξύ κοινωνικών και φυσικών επιστηµών, όσον αφορά το αντικείµενο της επιστηµονικής έρευνας» αναφέρει ο Γκίβαλος 20 παραπέµποντας στον Κονιαβίτη 21. Άρα, και στο βαθµό που ένα σηµαντικό µέρος των προσεγγίσεων της ανάλυσης και κατανόησης του διεθνούς γίγνεσθαι, εντάσσεται, είτε επιθυµεί να εντάσσεται, στο θετικιστικό πλαίσιο δεν µπορούµε παρά να το σχολιάσουµε και να το κρίνουµε από επιστηµολογική άποψη, ακολουθώντας τον προαναφερθέντα θετικιστικό µονισµό αναφορικά µε την επιστηµονική έρευνα, θέτοντας ως σύστηµα κριτικής αναφοράς, το υπόδειγµα της έρευνας στις φυσικές επιστήµες. Να µη λησµονούµε άλλωστε, ότι ο Συµπεριφορισµός (Σ.Σ.: Behaviorism, 22 που επηρέασε µεταπολεµικά από µεθοδολογική άποψη και τον Ρεαλισµό και τον Φιλελευθερισµό, 17 Stanley Hofmann, Theory and International relations, International Politics and Foreign Policy, Rosenau [ed.], 2 nd ed. rev. p.30. στο Θ. Κουλουµπής, ιεθνείς Σχέσεις: Ισχύς και ικαιοσύνη, εύτερη έκδοση βελτιωµένη, Αθήνα 2008, σ. 45. 18 Σ.Σ.: Εννοούµε την «ερευνητική διαδικασία στο πεδίο των διεθνών σχέσεων» και τη σύγχρονη συστηµική γεωπολιτική ανάλυση, ώστε να µην τις ονοµάσουµε προκαταβολικά «επιστήµες» εάν αποδειχθεί ότι δεν προκύπτει κάτι τέτοιο από την αποδεικτική διαδικασία.. 19 Σ.Σ.: Του «διευρυµένου νεο-θετικισµού». 20 Μ. Γκίβαλος, Επιστήµη, γνώση και µέθοδος, β έκδοση αναθεωρηµένη, εκδ. «νήσος»/παραδόσεις 9, Αθήνα 2003. 21 Θ. Κονιαβίτης, Πλουραλισµός στην Κοινωνιολογία, τοµ. 1, Οδυσσέας, Αθήνα 1993, σ. 110-111. 22 J. B. Watson, Behaviorism, New York peoples Institute Publishing, N.Y., 1925 6
δηµιουργώντας µετά τον Β Π.Π. τα αντίστοιχα νέο-, νέο-.) δεν ήταν τίποτε περισσότερο παρά µια προσπάθεια της ερευνητικής πορείας της ανάλυσης των διεθνών σχέσεων, να προσεγγίσουν µεθοδολογικά τις Θετικές Επιστήµες. Είχε έναν στιβαρό προσανατολισµό προς τη δηµιουργία ενός επιστηµονικού κλάδου των ιεθνών Σχέσεων βασιζόµενος επί των Θετικών Επιστηµών. Κατά την συµπεριφοριστική προσέγγιση, οι αναλύσεις των διεθνών φαινοµένων θα έπρεπε να έχουν το χαρακτηριστικό της συστηµατικότητας και να διαρθρώνονται επί της εµπειρικής παρατηρήσεως 23. Η επανάσταση αυτή των συµπεριφοριστών, µια µεθοδολογική και όχι θεωρητική επανάσταση, εµφάνιζε µε κάθε σαφήνεια και µε πλήρη συνείδηση των εισηγητών της, την οριστική ρήξη µε την ιστορικιστική παράδοση και συνεπώς διατηρούσε και πρότεινε µια απολύτως α-ιστορική στάση (ahistorical posture) 24. Η όλη προσπάθεια στόχευε στη δηµιουργία µιας επιστηµονικής µεθοδολογίας, ενός επιστηµονικού αλγορίθµου, κοντολογίς µιας Θεωρίας η οποία θα δικαιώνονταν ως επιστηµονική από το ότι θα µπορούσε να καλύψει τα αιτήµατα i) της επαναληψιµότητας ii) της διαψευσιµότητας (refutability or falsifiability) iii) της επαληθευσιµότητας (verifiability)και iv) της ικανότητας πρόβλεψης, µέσω της δυνατότητας κατασκευής ποσοτικών µαθηµατικών µοντέλων και τη λειτουργία τους στο πλαίσιο νέων ερευνητικών επιστηµονικών προγραµµάτων. Πρέπει να εξετασθεί πάντως, το κατά πόσον αυτές οι ερευνητικές συγκροτήσεις 25 αποδεικνύονται, ανθεκτικές στα επιστηµονικά αιτήµατα του συγκεκριµένου επιστηµολογικού θεωρητικού πλαισίου 26. Υπενθυµίζεται, ότι ο σκοπός του παρόντος δεν είναι να «ακυρώσει» την οποιαδήποτε συνεισφορά του θετικισµού και νεοθετικισµού στις αναλυτικές και συνθετικές προσπάθειες της µελέτης 27 του ιεθνούς Γίγνεσθαι. Συµβάλλει όµως στην ανάδειξη της αντιλήψεως ότι µία επιστηµονικά θωρακισµένη Γενική Θεωρία ιεθνών Σχέσεων δεν υφίσταται. Καθιστά σαφές επίσης το ότι αυτές οι αφηγήσεις οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται ως Θεωρίες ιεθνών Σχέσεων και οι οποίες αλληλοσυγκρούονται στο θετικιστικό και νεοθετικιστικό πλαίσιο -από τη δεκαετία του 20 23 Για περισσότερα: Heinz Eulau, The behavioral Persuasion in Modern Political Analysis, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, 1963. Επίσης: Bernard Crick, The American Science of Politics, U.C.L.A. Press, Berkeley & Los Angeles, 1960 την πρόταση κάνουν οι: Yale Ferguson & Richard Mansbach, The Elusive Quest: Theory and International Politics, p. 223, sub-note 7. 24 Yale Ferguson & Richard Mansbach, infra, p. 14 25 Σ.Σ.: ικός µας ορολογικός προσδιορισµός για τούς ερευνητικούς κλάδους των διεθνών σχέσεων και της σύγχρονης συστηµικής γεωπολιτικής ανάλυσης, ώστε να µην τις ονοµάσουµε προκαταβολικά «επιστήµες» εάν αποδειχθεί ότι δεν προκύπτει κάτι τέτοιο από την κριτική διαδικασία η οποία φυσικά δεν εξαντλείται στο παρόν πόνηµα. Εδώ, απλώς αρχίζει. 26 Σ.Σ.: Του «διευρηµένου νεο-θετικισµού». 27 Σ.Σ.: εν οµιλούµε περί Θεωρίας ιεθνών Σχέσεων διότι αυτό είναι το ζητούµενο να αποδειχθεί. 7
µέχρι σήµερα- ακυρώνουν την επιστηµονικότητά τους µόνο και µόνο από τον πληθυντικό τους [ οι Θεωρίες και όχι η Θεωρία ]. Επίσης, η επιστηµονικότητά τους ακυρώνεται και από το γεγονός ότι οι µέχρι σήµερα συγκρούσεις τους δεν έχουν καταφέρει να αναδείξουν νικητές και νικηµένους και συνεπώς, δεν κατάφεραν να αναδείξουν µία και µοναδική Γενική Θεωρία ιεθνών Σχέσεων έστω και ως ένα υπό επανεξέταση Παράδειγµα. Ένα Παράδειγµα το οποίο, ως εκ της ιδιότητός του θα ήταν κοινώς αποδεκτό από την επιστηµονική κοινότητα στο σύνολό της. Αποδεκτό έστω µέχρι την ανασυγκρότησή του, λόγω του εµφανισθησοµένου νεφελώµατος ανωµαλιών. Τουναντίον, ένιοι θεράποντες αυτών των αντιλήψεων που επιθυµούν να διεκδικούν τον τίτλο της Θεωρίας επιµένουν να προσπαθούν να προσαρµόσουν τη διεθνή πραγµατικότητα στον µορφότυπο της ιδικής των θεωρητικής αφηγήσεως. Και φυσικά, καταλήγουµε στο θλιβερό αποτέλεσµα του ότι αν η διεθνής πραγµατικότητα δεν ταιριάζει σε αυτόν τον συγκεκριµένο µορφότυπο, τότε, τόσο το χειρότερο για την... πραγµατικότητα! Τελειώνοντας, είναι σαφές ότι οι δύο αµερικανοί καθηγητές, δεν επιθυµούν να ρίξουν στην πυρά την λεγόµενη Θεωρία των ιεθνών Σχέσεων ή καλύτερα τις προσπάθειες θεωρητικής προσεγγίσεως της µελέτης του διεθνούς γίγνεσθαι. Απεναντίας, όπως δηλώνουν και οι ίδιοι είναι ένα σηµαντικό πρώτο βήµα για να αντιληφθούµε τη θεωρία των διεθνών σχέσεων µε µια διαφορετική και µετριοπαθέστερη οπτική. Πιστεύω ότι το επιτυγχάνουν. Ο ιευθυντής της Σειράς Καθηγητής Ι. Θ. Μάζης 8