x P x P x P x P P + P + P + P

3..3 Αστρονοµικές µετρήσεις στην Μηλέα Οι αστρονοµικές µετρήσεις στη Μηλέα έγιναν στις 31 Ιουλίου 003. Οι µετρήσεις ξεκίνησαν στις 00:45:0 και ολοκληρώθηκαν στις 01:9:10. Το όργανο µέτρησης τοποθετήθηκε στη στάση Σ 3 µε φ=40 ο 0 06.00 λ= ο 06 0.596 ενώ ο µηδενισµός έγινε στη στάση Σ 4. Χρησιµοποιήθηκε ο ίδιος εξοπλισµός και ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία όπως στην Άζωρο. Έγιναν 8 σκοπεύσεις στον Πολικό Αστέρα από τέσσερις ανεξάρτητους παρατηρητές. Ύστερα από την επεξεργασία των µετρήσεων προέκυψαν τέσσερις τιµές αστρονοµικών αζιµουθίων για την πλευρά Σ 3 - Σ 4 µε την αντίστοιχη αβεβαιότητα. Τα αποτελέσµατα αυτά φαίνονται στον πίνακα 3.8 που ακολουθεί. Τιµή αζιµουθίου Αβεβαιότητα 99.5034 g ±0.8 cc 99.50453 g ±0.9 cc 99.50401 g ±1.9 cc 99.5046 g ±1.7 cc Πίνακας 3.8 : Τιµές αζιµούθιου Α Σ 3 Σ 4 και αβεβαιότητες Έτσι το τελικό αστρονοµικό αζιµούθιο για την πλευρά Σ 3 - Σ 4 υπολογίζεται ως εξής : cc Θεωρώντας ως µονάδα βάρους σ 0 = ± 0.8 σο Ρ1 = σ 1 σο Ρ = σο Ρ = 3 σο Ρ = 4 = 1 σ = 0.790 σ = 0.177 σ = 0.1 A ΣΣ 3 4 = 99.5034 x P + 99.50453 x P + 99.50401 x P + 99.5046 x P P + P + P + P 1 3 4 1 3 4

Α = 99.50387 g Σ 3 Σ 4 Στη συνέχεια υπολογίζεται το τυπικό σφάλµα της µονάδας βάρους: σ 0 = ± [PUU] n 1 σ 0 = ± 5 cc Το τυπικό σφάλµα της καλύτερης τιµής είναι: σ Σ 3 Σ 4 σ 0 Α = ± δηλαδή [P] σ Α Σ 3 Σ 4 = 3.4 cc Επίσης θα έχουµε τα σφάλµατα λόγω της διαφοράς δ φ του αστρονοµικού πλάτους από το γεωδαιτικό και το σφάλµα θέσης του πολικού που αναλύονται στη προηγούµενη παράγραφο. Το σφάλµα από τη σκόπευση της επίγειας διεύθυνσης Σ3 Σ 4 προέκυψε ίσο µε 3 cc. Έτσι το τελικό σφάλµα του αστρονοµικού αζιµουθίου είναι : = ± (3.4 ) + (0.4 ) + (6 10 ) (3 ) = ± 4.6 cc cc cc 3cc cc σ Α + Σ 3 Σ 4 Η τελική τιµή του αστρονοµικού αζιµουθίου είναι: Α Σ Σ = 99.50387 g 3 4 ± 4.6 cc Τα στοιχεία υπολογισµού του αστρονοµικού αζιµουθίου από τις µετρήσεις κάθε παρατηρητή φαίνονται στους πίνακες 3.9 3.10 3.11 και 3.1 που ακολουθούν. Προσδιορισµός αζιµουθίου από Πολικό Ηµεροµηνία : 31 Ιουλίου 003 Σηµείο παρατήρησης: Σ3 Σηµείο µηδενισµού: Σ4 Γωνία µηδενισµού: 0.0000 Γεωγραφικό πλάτος Φ=40 ο 0 06 Γεωγραφικό µήκος : Λ= ο 06 0 α/α Ανάγνωση οριζόντιας γωνίας στον πολικό Αζιµούθιο Σ3-Σ4 (grad) Υπόλοιπα (cc) 1 301.5088 99.50309 1.50 301.518 99.5057 6.64 3 301.516 99.5036-0.7 4 301.567 99.5046 7.73

5 301.5155 99.50365-4.16 6 301.516 99.50318 0.53 7 301.519 99.50363-3.9 8 301.5307 99.5096.80 9 301.5301 99.50351 -.75 10 301.5319 99.50345 -.15 11 301.5317 99.50365-4.08 1 301.5317 99.50378-5.39 13 301.5317 99.50389-6.57 14 301.5471 99.5067 5.71 15 301.5371 99.50374-5.07 16 301.5418 99.50354-3.07 17 301.5417 99.50363-3.96 18 301.5418 99.50370-4.65 19 301.5511 99.5086 3.76 0 301.559 99.5079 4.44 1 301.5503 99.50313 1.09 301.5519 99.50307 1.67 3 301.557 99.50314 0.96 4 301.5530 99.5035 -.8 5 301.5567 99.5036-0.5 6 301.5597 99.50307 1.67 7 301.564 99.507 5.18 8 301.5584 99.50340-1.60 9 301.5681 99.5078 4.60 30 301.573 99.5045 7.85 31 301.5640 99.50378-5.4 Tιµή αζιµουθίου Σ3-Σ4 Τυπικό σφάλµα της καλλίτερης τιµής 99.5034 g ±0.8 cc Πίνακας 3.9 : Στοιχεία υπολογισµού του αστρονοµικού αζιµουθίου από τις µετρήσεις του 1ου παρατηρητή Α Σ 3 Σ 4 Προσδιορισµός αζιµουθίου από Πολικό Ηµεροµηνία : 31 Ιουλίου 003 Σηµείο παρατήρησης: Σ3 Σηµείο µηδενισµού: Σ4 Γωνία µηδενισµού: 0.0000 Γεωγραφικό πλάτος Φ=40 ο 0 06 Γεωγραφικό µήκος : Λ= ο 06 0 α/α Ανάγνωση οριζόντιας γωνίας στον πολικό Αζιµούθιο Σ3-Σ4 (grad) Υπόλοιπα (cc) 1 301.5736 99.50409 4.39 301.5743 99.5044.88 3 301.5791 99.50391 6.14 4 301.5685 99.50514-6.18

5 301.5764 99.50451 0.19 6 301.5854 99.50475 -.9 7 301.5893 99.50447 0.50 8 301.5846 99.50510-5.7 9 301.598 99.50456-0.40 10 301.5934 99.50495-4.6 11 301.53014 99.5045.79 1 301.53046 99.50414 3.81 13 301.5307 99.50401 5.17 14 301.53085 99.50403 4.91 15 301.5990 99.5051-5.95 16 301.53063 99.50473 -.03 17 301.53034 99.50517-6.44 18 301.53041 99.5053-7.04 19 301.5313 99.50448 0.49 0 301.531 99.50495-4.8 1 301.5300 99.50446 0.6 301.5319 99.50449 0.39 3 301.53308 99.50369 8.39 4 301.53199 99.5049-3.94 5 301.53319 99.50384 6.88 6 301.53318 99.50443 0.97 Tιµή αζιµουθίου Σ3-Σ4 Τυπικό σφάλµα της καλλίτερης τιµής 99.50453 g ±0.9 cc Πίνακας 3.10: Στοιχεία υπολογισµού του αστρονοµικού αζιµουθίου Α Σ 3 Σ 4 από τις µετρήσεις του ου παρατηρητή Προσδιορισµός αζιµουθίου από Πολικό Ηµεροµηνία : 31 Ιουλίου 003 Σηµείο παρατήρησης: Σ3 Σηµείο µηδενισµού: Σ4 Γωνία µηδενισµού: 0.0000 Γεωγραφικό πλάτος Φ=40 ο 0 06 Γεωγραφικό µήκος : Λ= ο 06 0 α/α Ανάγνωση οριζόντιας γωνίας στον πολικό Αζιµούθιο Σ3-Σ4 (grad) Υπόλοιπα (cc) 1 301.539 99.50509-10.80 301.53379 99.50433-3.4 3 301.5345 99.50398 0.30 4 301.5354 99.50307 9.31

5 301.53657 99.50330 7.06 6 301.53636 99.50361 4.00 7 301.53591 99.50475-7.43 8 301.53578 99.50503-10.6 9 301.53703 99.50384 1.70 10 301.5377 99.5038 7.6 11 301.53691 99.50418-1.71 1 301.5377 99.50343 5.80 13 301.53705 99.5040-1.99 Tιµή αζιµουθίου Σ3-Σ4 Τυπικό σφάλµα της καλλίτερης τιµής 99.50401 g ±1.9 cc Πίνακας 3.11 : Στοιχεία υπολογισµού του αστρονοµικού αζιµουθίου Α Σ 3 Σ 4 από τις µετρήσεις του 3 ου παρατηρητή Προσδιορισµός αζιµουθίου από Πολικό Ηµεροµηνία : 31 Ιουλίου 003 Σηµείο παρατήρησης: Σ3 Σηµείο µηδενισµού: Σ4 Γωνία µηδενισµού: 0.0000 Γεωγραφικό πλάτος Φ=40 ο 0 06 Γεωγραφικό µήκος : Λ= ο 06 0 α/α Ανάγνωση οριζόντιας γωνίας στον πολικό Αζιµούθιο Σ3-Σ4 (grad) Υπόλοιπα (cc) 1 301.53789 99.50350 7.57 301.53641 99.50500-7.41 3 301.53607 99.50536-11.03 4 301.53783 99.5037 5.37

5 301.53713 99.50445-1.93 6 301.5378 99.50433-0.69 7 301.5375 99.50416 0.98 8 301.5371 99.50450 -.45 9 301.53840 99.50345 8.10 10 301.53708 99.50485-5.96 11 301.5381 99.50384 4.0 1 301.53804 99.50393 3.5 Tιµή αζιµουθίου Σ3-Σ4 Τυπικό σφάλµα της καλλίτερης τιµής 99.5046 grad ±1.7 cc Πίνακας 3.1 : Στοιχεία υπολογισµού του αστρονοµικού αζιµουθίου Α Σ 3 Σ 4 από τις µετρήσεις του 4 ου παρατηρητή Η γωνία διεύθυνσης της πλευράς Σ 3 - Σ4είναι 100.8539 g. Συνεπώς σύµφωνα µε τα παραπάνω η διαφορά της γωνίας διεύθυνσης µε το αστρονοµικό αζιµούθιο για τη συγκεκριµένη περιοχή των µετρήσεων είναι: α - Α =1.35003 g Σ 3 Σ 4 Σ3Σ 4 3.3 Αποτύπωση 3.3.1 Γενικά Για την αποτύπωση των σηµείων λεπτοµερειών των βασιλικών παλαιοχριστιανικών εφαρµόστηκε η µέθοδος των τοποσταθερών. Για κάθε σηµείο µετρήθηκε: Η οριζόντια γωνία Η κατακόρυφη γωνία Το κεκλιµένο µήκος Από τα παραπάνω υπολογίστηκαν οι ορθογώνιες συντεταγµένες (Χ,Υ) και το υψόµετρο του κάθε σηµείου. Το όργανο µέτρησης που χρησιµοποιήθηκε είναι ο ολοκληρωµένος γεωδαιτικός σταθµός TCR 303 της εταιρίας Leica. Το όργανο αυτό έχει τη δυνατότητα µέτρησης αποστάσεων χωρίς τη χρήση κατάφωτου. Αυτό γίνεται µέσω τεχνολογίας LASER. Η ακρίβεια µέτρησης του οργάνου είναι ±3 mm ± ppm για τις αποστάσεις και ± 10 cc για τις γωνιοµετρήσεις. Οι τελικές αβεβαιότητες των σηµείων είναι της τάξης των ±1 cm Ο λόγος που η τελική αβεβαιότητα είναι αυξηµένη, είναι ότι οι παλαιοχριστιανικοί ναοί είναι χτισµένοι από πέτρα και δεν έχουν επίχρισµα, µε συνέπεια να µην υπάρχουν οµαλές γραµµές.

Φωτ. 3.4 : Ολοκληρωµένος γεωδαιτικός σταθµός TCR 303 Επίσης έγιναν µετρήσεις µηκών µε τη µέθοδο της τοποµετρίας. Χρησιµοποιήθηκε πλαστική µετροταινία. Οι µετρήσεις αυτές χρησιµοποιήθηκαν ως συµπληρωµατικά στοιχεία ή στοιχεία ελέγχου για την αποτύπωση. Η ακρίβεια µέτρησης των µηκών είναι ±1 cm. Τέλος χρησιµοποιήθηκε πυξίδα µε ακρίβεια ανάγνωσης ±5 ο για το προσδιορισµό µαγνητικών αζιµουθίων. 3.3. Αποτύπωση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Αζώρου Η αποτύπωση έγινε στις 18 Μαΐου 003. Κατά την αποτύπωση δεν παρουσιάστηκαν ιδιαίτερα προβλήµατα. Η τοιχοποιία είναι µερικώς κατεστραµµένη. Το µέγιστο ύψος είναι γύρω στα 50 cm σε ορισµένα σηµεία. Αυτό επιτρέπει καλή ορατότητα σε όλα τα σηµεία του ναού. Αρχικά συντάχτηκε το σκαρίφηµα της βασιλικής και έπειτα ακολούθησε η αποτύπωση των σηµείων λεπτοµερειών. Η αποτύπωση έγινε από τα σηµεία Σ 1 και Σ. Το Σ 1 βρίσκεται στην είσοδο της βασιλικής ενώ το Σ κοντά στο ιερό βήµα. Από τις δύο παραπάνω στάσεις έχουµε ορατότητα προς όλα τα σηµεία της βασιλικής. Με τις µετρήσεις που έγιναν δηµιουργήθηκε το τοπογραφικό διάγραµµα της κάτοψης της βασιλικής. (σχήµα 3.4)

Σχήµα 3.3: Αυτοσχέδιο παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Αζώρου

447185 447185 B A N 437.86 437.81 437.83 447165 447165 336355 336360 336365 336370 336375 336380 336355 336380 447180 Ιερό βήµα Κύριος Ναός 447175 Νάρθηκας 447170 0 1m m 3m 4m Σχήµα 3.4 : ιάγραµµα κάτοψης παλαιοχριστιανικής βασιλικής Αζώρου

3.3.3 Αποτύπωση στη Μηλέα Η αποτύπωση στην περιοχή των ανασκαφών στη Μηλέα έγινε στις 19 Μαΐου 003. Στη Μηλέα αποτυπώθηκαν µια τρίκλιτη βασιλική (παλαιοχριστιανική), και µια ακόµα τρίκλιτη βασιλική που βρίσκεται εντός του ανατολικού ηµίσεως της παλαιοχριστιανικής. Τα πλάγια κλίτη της δεύτερης καταλήγουν προς ανατολάς σε ηµικυλινδρικές κόγχες. Το σκαρίφηµα έγινε µε ιδιαίτερη προσοχή και οι δύο βασιλικές σχεδιάστηκαν µε διαφορετικά είδη γραµµών ώστε να µην υπάρχουν συγχύσεις (σχήµα 3.5). Η αποτύπωση έγινε από τις στάσεις Σ3 και Σ4. Το Σ3 βρίσκεται στον προαύλιο χώρο περίπου στο άνοιγµα της κεντρικής εισόδου. Το Σ4 βρίσκεται στη θέση του ιερού βήµατος. Με τις µετρήσεις που έγιναν δηµιουργήθηκε το τοπογραφικό διάγραµµα της κάτοψης της βασιλικής.(σχήµα 3.6) Σχήµα 3.5: Σκαρίφηµα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Μηλέας

Νάρθηκας Κύριος Ναός Ιερό Βήµα 0 1m m 3m 4m Σχήµα 3.6 : ιάγραµµα κάτοψης παλαιοχριστιανικής βασιλικής Μηλέας

3.4 Γεωµετρικός προσδιορισµός βασικού άξονα Η διερεύνηση και η ερµηνεία του προσανατολισµού ενός µνηµείου γίνεται µέσω χαρακτηριστικών διευθύνσεων. Αυτές οι διευθύνσεις µπορεί να είναι υλοποιηµένες ή όχι. Ως βασικός κατά µήκος άξονας συνήθως ορίζεται ο κατά µήκος άξονας ο οποίος είναι συνήθως άξονας συµµετρίας του µνηµείου, ή η γραµµή που συνδέει τα µέσα χαρακτηριστικών ανοιγµάτων του µνηµείου (είσοδος, παράθυρο ιερού βήµατος). Σε χριστιανικούς ναούς ο βασικός άξονας µπορεί να είναι η γραµµή η οποία ενώνει το µέσο της Αγίας τράπεζας µε το µέσο της κόγχης ή κάποιου ανοίγµατος (παράθυρου) στη κόγχη. Αυτό είναι σηµαντικό διότι στους χριστιανικούς ναούς ο ιερέας πρέπει να φωτίζεται όταν στέκεται µπροστά από την Αγία τράπεζα. 3.4.1 Γεωµετρικός προσδιορισµός βασικού άξονα στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Αζώρου Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Αζώρου είναι ένας ναός συµµετρικός ως προς τον βασικό του άξονα. Ως βασικός άξονας επελέγη η ευθεία που συνδέει το µέσο του σταυρού που βρίσκεται στο εγκαίνιο µε το µέσο της κεντρικής εισόδου. Αυτό το ευθύγραµµο τµήµα αν προεκταθεί διέρχεται και από το µέσο της κόγχης. Οι συντεταγµένες των δυο σηµείων που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι: Σηµείο Χ Υ 1 37.84 176.67 360.15 175.10 Πίνακας 3.13 : Συντεταγµένες σηµείων του βασικού άξονα

3.4.1.1 Αβεβαιότητα προσδιορισµού γωνίας διεύθυνσης βασικού άξονα στη παλαιοχριστιανική της Αζώρου Είναι γνωστό ότι η γωνία διεύθυνσης δυο σηµείων 1, υπολογίζεται από τη σχέση: 1 1 arctan X α X = = 9.188 g (3.9) Y Y 1 Όπου Χ 1, Υ 1 και Χ, Υ είναι οι ορθογώνιες συντεταγµένες των σηµείων που ορίζουν τον άξονα. Η οριζόντια απόσταση των αυτών σηµείων δίνεται από τον τύπο 1 = (X X1) + (Y Y1 ) S =17.9m (3.10) Τότε έχουµε σα 1 = α α 1 1 1 1 ( ) σχ + ( ) σ ( ) ( ) 1 Χ + σ Υ + σ 1 Υ Χ1 Χ Υ1 Υ α α (3.11) επειδή σ Χ 1 = σ Χ = σ Χ και σ Υ 1 = σ Υ = σ Υ έχουµε : σ 1 Υ Υ1 X σ + X1 = σ Χ Y (3.1) S1 S1 και αν υποθέσουµε πως σ = σ και = 0. 01m., τότε Χ Υ σ Χ σ α 1 = σ Χ 1 S 1 σ α1 = ±σ Χ S 1 = ±5. c (3.13) Το σφάλµα προσδιορισµού της γωνίας διεύθυνσης του βασικού άξονα είναι ανάλογο του σφάλµατος που έχουν οι συντεταγµένες των σηµείων που ορίζουν τον άξονα και αντιστρόφως ανάλογο της µεταξύ τους απόστασης. Ο υπολογισµός της τιµής του αστρονοµικού αζιµουθίου του βασικού άξονα προκύπτει από τη σχέση: Α A 1 = 9.188 1.376 = 90.811 g

Η αβεβαιότητα του βασικού άξονα είναι: σ Α 1 = c cc (5. ) + (6. ) 5. c Επίσης από µετρήσεις µε πυξίδα µετρήθηκε το µαγνητικό αζιµούθιο του εσωτερικού τοίχου του Νοτίου κλίτους και βρέθηκε ίσο µε 86.1 g ±5.5 g B 90.811 grad 1 0 1m m 3m 4m Σχήµα 3.7 : ιάγραµµα κάτοψης της παλαιοχριστιανικής της Αζώρου και ο βασικός της άξονας

3.4. Γεωµετρικός προσδιορισµός βασικού άξονα στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Μηλέας Στη περιοχή της εκσκαφής στη Μηλέα ανακαλύφθηκαν δύο ναοί. Μια παλαιοχριστιανική βασιλική και µια µεσοβυζαντινή βασιλική. Η γεωµετρία της παλαιοχριστιανικής δεν είναι πολύ καλή και αυτό οφείλεται στο ότι έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια της η µεσοβυζαντινή. Ως βασικό άξονας επελέγη η ευθεία που συνδέει το µέσο του δυτικού τοίχου µε το µέσο του ανατολικού. Οι δυο αυτοί τοίχοι φαίνονται να είναι παράλληλοι. Ακόµα ο δυτικός τοίχος δε φαίνεται να έχει πειραχτεί καθόλου από µετέπειτα επεµβάσεις ενώ ο ανατολικός έχει διατηρηθεί ως είχε κατά την κατασκευή της µεσοβυζαντίνης βασιλικής. Μια άλλη παρατήρηση είναι ότι η προέκταση του επιλεγµένου άξονα περνάει από το µέσο της κόγχης σε απόσταση εντός του αναµενόµενου σφάλµατος. Σε αυτό το ναό δεν ανακαλύφτηκε εγκαίνιο. Οι συντεταγµένες των δυο σηµείων που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι Σηµείο Χ Υ 1 14.661 75.07 33.1 74.48 Πίνακας 3.14 : Συντεταγµένες σηµείων του βασικού άξονα, όπου 1 το µέσο της δυτικής πλευράς και το µέσο της ανατολικής 3.4..1 Αβεβαιότητα προσδιορισµού γωνίας διεύθυνσης βασικού άξονα στη παλαιοχριστιανική της Μηλέας Είναι γνωστό ότι η γωνία διεύθυνσης δυο σηµείων 1, υπολογίζεται από τη σχέση: α1 = arctan X Y X Y 1 1 =101.760 grad (3.14) Όπου Χ 1, Υ 1 και Χ, Υ είναι οι ορθογώνιες συντεταγµένες των σηµείων που ορίζουν τον άξονα. Η οριζόντια απόσταση των αυτών σηµείων δίνεται από τον τύπο

1 = (X X1) + (Y Y1 ) S =17.866m (3.15) Τότε έχουµε σα 1 = α α 1 1 1 1 ( ) σχ + ( ) σ ( ) ( ) 1 Χ + σ Υ + σ 1 Υ Χ1 Χ Υ1 Υ α α (3.16) επειδή σ Χ1 = σ Χ = σ Χ και σ Υ1 = σ Υ = σ Υ έχουµε : σ 1 Υ Υ1 X σ + X1 = σ Χ Y (3.17) S1 S1 αν υποθέσουµε πως σ = σ και = 0. 01m, τότε Χ Υ σ Χ σ α1 = σ Χ 1 S 1 σ α1 = ±σ Χ S 1 = ±5 c (3.18) Ο υπολογισµός της τιµής του αστρονοµικού αζιµουθίου του βασικού άξονα προκύπτει απο τη σχέση Α A 1 = 101.760 1.350 = 100.410 g Και η αντίστοιχη αβεβαιότητα είναι: σ Α 1 = c cc (5 ) + (4.6 ) 5 c Επίσης από µετρήσεις µε πυξίδα, το µαγνητικό αζιµούθιο του Νοτίου κλίτους του µεσοβυζαντινού ναού µετρήθηκε να είναι 85 ο ±5 ο ή 94.4 g ± 5.5 g Αξίζει να σηµειωθεί ότι δίπλα στη νότια πλευρά της βασιλικής υπάρχει µεταλλικό στέγαστρο. Για αυτό το λόγο µετρήθηκε και το µαγνητικό αζιµούθιο του βόρειου κλίτους της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής και προέκυψε 87.5 ο ±5 ο ή 97. g ± 5.5 g

0 m 4m 6m 8m Σχήµα 3.8 : ιάγραµµα κάτοψης της παλαιοχριστιανικής της Μηλέας και ο βασικός της άξονας

3.5 Προσδιορισµός του αισθητού ορίζοντα Ως αισθητός ορίζοντας ενός µνηµείου από κάποια θέση (σηµείο) ορίζεται η προβολή στην ουράνια σφαίρα του συνόλου των ορεινών όγκων ή των κτισµάτων που βρίσκονται στη διεύθυνση των χαρακτηριστικών γραµµών του µνηµείου και εµποδίζουν την ορατότητα του παρατηρητή, που βρίσκεται στη θέση αυτή, προς την ουράνια σφαίρα και τα ουράνια σώµατα. (ήλιος κ.α.) [Πανταζής Γ., 00] Από τον παραπάνω ορισµό γίνεται κατανοητό ότι σηµαντικό στοιχείο στη µέτρηση του ορίζοντα είναι η θέση όπου γίνονται οι µετρήσεις. Από το σηµείο µέτρησης προσδιορίζεται η γραµµή που ορίζει τον αισθητά ορίζοντα. Αυτό γίνεται αν είναι γνωστές οι συντεταγµένες του σηµείου µέτρησης, µια συγκεκριµένη διεύθυνση και µετρηθούν η οριζόντια γωνία και η ζενίθια γωνία προς τα σηµεία που ορίζουν τη γραµµή του αισθητού ορίζοντα. Αυτή θα προκύψει ως η γραφική παράσταση του αζιµουθίου Αz και της γωνίας ύψους υ για κάθε σηµείο της. Η διαδικασία είναι πάντα η ίδια και δεν εξαρτάται από την απόσταση που βρίσκεται ο ορίζοντας. Για τις µετρήσεις του ορίζοντα χρησιµοποιήθηκε ο γεωδαιτικός σταθµός TCR 303 της εταιρίας Leica. Το σφάλµα προσδιορισµού κάθε σηµείου της οριογραµµής του αισθητού ορίζοντα είναι το µέτρο του διανύσµατος του αθροίσµατος των δύο σφαλµάτων κατά την οριζόντια ( σ ) και κατακόρυφη ( σ Κ ) διεύθυνση. ορ Κ σ = ± σ + σ (3.19) Το σφάλµα στην οριζόντια διεύθυνση σ προκύπτει από τη σχέση Α Ζ = Α 0 + β, η οποία δίνει το αζιµούθιο κάθε σηµείου της οριογραµµής. Άρα το σφάλµα στην οριζόντια διεύθυνση δίνεται από τη σχέση: β σ = ± σ + σ (3.0) Α 0 όπου σ β = το σφάλµα µέτρησης της οριζόντιας γωνίας, β = το σφάλµα της αρχικής γωνίας διεύθυνσης σ Α0 Ο γεωδαιτικός σταθµός µε τον οποίο έγιναν οι µετρήσεις έχει ακρίβεια µετρήσης γωνιών ίση µε σ β = ± 3 ± 10 cc

Το σφάλµα σ Α 0 δίνεται από τον τύπο : σα = ±σχ (3.1) 0 S 1 και β σ = ± σ + σ (3.) Α 0 Το σφάλµα στην κατακόρυφη διεύθυνση σ υ είναι ίσο µε το σφάλµα µέτρησης της γωνίας ύψους (κατακόρυφης γωνίας). Εποµένως: σ 10 cc Κ = ± Το τελικό σφάλµα προσδιορισµού κάθε σηµείου της οριογραµµής του αισθητού ορίζοντα είναι: = ± + (3.3) σορ σ σ Κ 3.5.1 Μετρήσεις ορίζοντα στην Άζωρο Στην Άζωρο οι µετρήσεις για τον ορίζοντα έγιναν από το σηµείο Σ µε διεύθυνση αναφοράς τη 1 Σ - Σ. Το σηµείο Σ βρίσκεται στο µέσο της ιεράς τραπέζης (εγκαίνιο), οπότε δεν χρειάζεται να γίνουν αναγωγές. Από το Σ µετράµε οριζόντιες και ζενίθιες γωνίες προς τα σηµεία που ορίζουν την οριογραµµή του ορίζοντα. Προέκυψε το παρακάτω διάγραµµα (σχήµα 3.9)

ΑΖΙΜΟΥΘΙΟ (g) ΓΩΝΙΑ ΥΨΟΥΣ (g) Σχήµα 3.9 : ιάγραµµα ορίζοντα παλαιοχριστιανικής Αζώρου

Θεωρώντας ως σφάλµα προσδιορισµού των συντεταγµένων Χ,Υ ίσο µε σ Χ = σy = ±0.00mκαι S Σ 1 Σ =1.188 m έχουµε σ Α 0 4 = ± σ Χ = ±.30665511 10 S και Σ1 Σ σ Α = ±147.7 cc 0 Η σχέση 3. δίνει β Α 0 σ = ± σ + σ = (10 cc cc ± ) + (147.7 ) = ±148 cc Το σφάλµα στην κατακόρυφη διεύθυνση σ υ είναι ίδιο µε το σφάλµα µέτρησης της γωνίας ύψους (κατακόρυφης γωνίας), άρα: σ 10 cc Κ = ± Το τελικό σφάλµα προσδιορισµού κάθε σηµείου της οριογραµµής του αισθητού ορίζοντα της Αζώρου είναι: ορ Κ σ = ± σ + σ = (148 cc cc ± ) + (10 ) και σ ορ = ±148.3 cc 1.48 c Επίσης έγινε φωτογραφική τεκµηρίωση του ορίζοντα και δηµιουργήθηκε το φωτοµωσαϊκό που παρουσιάζεται στη φωτ. 3.5

Φωτ. 3.5 Ορίζοντας παλαιοχριστιανικής βασιλικής Αζώτου

3.5. Μετρήσεις ορίζοντα στην Μηλέα Στη Μηλέα οι µετρήσεις για τον ορίζοντα έγιναν από το σηµείο Σ4 µε διεύθυνση αναφοράς τη Σ 3 - Σ 4. Το σηµείο Σ4 βρίσκεται στο µέσο της ιεράς τραπέζης, οπότε δεν χρειάζεται να γίνουν αναγωγές. Πάλι µετρήθηκαν οριζόντιες και ζενίθιες γωνίες και προέκυψε το παρακάτω διάγραµµα (σχήµα 3.10) Σχήµα 3.10 : ιάγραµµα ορίζοντα της παλαιοχριστιανικής της Μηλέας

Θεωρώντας ως σφάλµα προσδιορισµού των συντεταγµένων Χ,Υ ίσο µε σ Χ = σy = ±0.00mκαι S Σ 3 - Σ4 =19.405 m έχουµε σ Α = ± σ 0 Χ = ±1.45757646 10 4 και S Σ 3 - Σ4 σ Α =±9.8 cc 0 Η σχέση 3. δίνει β Α 0 σ = ± σ + σ = (10 cc cc ± ) + (9.8 ) και σ =±93.3 cc Το σφάλµα στην κατακόρυφη διεύθυνση σ υ είναι ίδιο µε το σφάλµα µέτρησης της γωνίας ύψους (κατακόρυφης γωνίας), άρα: σ 10 cc Κ = ± Το τελικό σφάλµα προσδιορισµού κάθε σηµείου της οριογραµµής του αισθητού ορίζοντα της Μηλέας είναι: σ = ± σ + σ = ± (93.3 cc ) + (10 cc) σ ορ = ±93.8 cc 0.94 c ορ Κ Επίσης έγινε φωτογραφική τεκµηρίωση του ορίζοντα και δηµιουργήθηκε το παρακάτω φωτοµωσαϊκό (φωτ. 3.6)

Φωτ. 3.6 Ορίζοντας παλαιοχριστιανικής βασιλικής Μηλέας

3.6 Προσδιορισµός θέσης κίνησης ηλίου Ο ήλιος είναι το κέντρο του ηλιακού µας συστήµατος και ο κοντινότερος απλανής αστέρας στη γη. Η ετήσια περιστροφή της γης γύρω από τον ήλιο είναι 365.5 µέρες, εποµένως η ηµερήσια φαινόµενη κίνηση του ηλίου είναι περίπου 1 ο. Ο ήλιος είναι σφαιρικός µε µέση φαινόµενη διάµετρο περίπου 3. Η ακτίνα του ηλίου είναι εκατόν εννέα (109) περίπου φορές µεγαλύτερη της ακτίνας στον ισηµερινό της γης ή περίπου 695990 Km. Ο όγκος του ηλίου είναι 1301000,περίπου, φορές µεγαλύτερος από τον όγκο της γης, ενώ η πυκνότητα του είναι, περίπου, το ένα τέταρτο (1/4) της γήινης. Η µέση απόσταση γης ηλίου είναι 3.44 ακτίνες ισηµερινού της γης ή 149597900 Km. [Πανταζής Γ., 00] Η τροχια της φαινόµενης ετήσιας του ήλιου είναι ένας µέγιστος κύκλος της ουράνιας σφαίρας που είναι γνωστός ως εκλειπτική. Τα σηµεία στα οποία η εκλειπτική τέµνει τον ουράνιο ισηµερινό ονοµάζονται εαρινό ισηµερινό σηµείο και φθινοπωρινό σηµείο (σχήµα 3.11). Σχήµα 3.11 : Ουράνια σφαίρα Η εαρινή ισηµερία είναι περίπου στις 1 Μαρτίου κάθε έτους και η φθινοπωρινή ισηµερία περίπου στις Σεπτεµβρίου κάθε έτους. Ηλιοστάσια είναι τα σηµεία στα οποία ο ήλιος φθάνει στη µέγιστη γωνιακή απόσταση από τον ουράνιο ισηµερινό και φαίνεται να σταµατά, προς στιγµήν, καθώς αλλάζει φορά κίνησης. ιακρίνονται σε θερινό ηλιοστάσιο (1 Ιουνίου) και χειµερινό ( εκεµβρίου).

Σχήµα 3.1 : Ισηµερίες και ηλιοστάσια για τόπο µε φ 39º 3.6.1 Ανάλυση εργασιών για το προσδιορισµό της θέσης ηλίου Κατά το παρελθόν έχει µελετηθεί διεξοδικά η θέση κίνηση ηλίου, αυτές οι µετρήσεις συνεχίζονται και σήµερα, µε συνέπεια να προσδιορίζεται η θέση του ηλίου για κάθε ώρα της ηµέρας και για οποιανδήποτε χρονολογία. Υπάρχουν αστρονοµικοί πίνακες που περιέχουν αυτές τις πληροφορίες αλλά και προγράµµατα σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Για αυτήν την εργασία χρησιµοποιήθηκε το πρόγραµµα Sky Map Pro 9. Το παραπάνω πρόγραµµα περιέχει µια πλούσια βάση αστρονιµικών δεδοµένων. Επίσης είναι ευέλικτο ως προς τα αποτελέσµατα που δίνει. Τα στοιχεία που εισήχθησαν στο πρόγραµµα είναι: o Το ουράνιο σώµα που µελετάται, και του οποίου θα προσδιοριστεί η πορεία. o Οι αστρονοµικές συντεταγµένες (Φ,Λ) του τόπου του µνηµείου o Το υψόµετρο του τόπου από τη µέση στάθµη της θάλασσας. o Η ηµεροµηνία για την οποία υπολογίζεται η πορεία. o Η ώρα έναρξης της πορείας του ηλίου. o Το ανά πόσο χρονικό διάστηµα θα υπολογίζονται τα στοιχεία της πορείας.

Σχήµα 3.13: Προσοµοίωση της ουράνιας σφαίρας για την 4/10/406, για την Άζωρο Σχήµα 3:14: Προσοµοίωση της ουράνιας σφαίρας για την 5/3/646, για την Μηλέα

Το αρχείο που παράγεται είναι ζεύγη συντεταγµένων, όπου ο πρώτος αριθµός είναι το αζιµούθιο του ηλίου και ο δεύτερος η γωνία ύψους. Από το παραπάνω αρχείο µέσω του σχεδιαστικού πακέτου AutoCad 000 σχεδιάζεται η πορεία του ηλίου. Η εύρεση της πορείας του ηλίου που σχετίζονται µε τις βασιλικές της Αζώρου και της Μηλέας δεν ήταν απλή υπόθεση. Το έτος κτίσης των βασιλικών είναι ανάµεσα στο 400 µ.χ. και στο 700 µ.χ. Ακολουθήθηκε µια επαναληπτική διαδικασία µέχρι να προσδιοριστεί η επιθυµητή πορεία. Αρχικά προσδιορίστηκε η ηµεροµηνία. Ο λόγος είναι ότι έχουµε µεγάλες ηµερήσιες µεταβολές στο αζιµούθιο του ηλίου. Έπειτα προσδιορίστηκε η χρονολογία. Υπολογίστηκαν διαδοχικά πορείες ηλίου, που ξεκίνησαν ανά 100 χρόνια και έφτασαν µέχρι και ανά έτος. Για την παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αζώρου, η διεύθυνση προσανατολισµού της είναι 90.811 g. Με βάση την ετήσια κίνηση του ηλίου (σχήµα 3.1) προσδιορίστηκαν πορείες για τις µεγάλες εορτές του Αυγούστου και του Σεπτεµβρίου για κάποια έτη. Στο σχήµα 3.15 φαίνονται οι πορείες για τις 15/8/630 6/8/445. Επίσης υπολογίστηκαν πορείες ηλίου και για άλλες µέρες όπως η 4/9/406 Για την παλαιοχριστιανική Βασιλική της Μηλέας, η διεύθυνση προσανατολισµού της είναι 100.410 g. Αντίστοιχα προσδιορίστηκαν οι πορείες ηλίου για τις παρακάτω ηµεροµηνίες 1/3/480, 1/5/60, 16/4/510, 5/3/646. (σχήµα 3.16) Το σφάλµα προσδιορισµού της πορείας του ηλίου είναι ±6 cc και προκύπτει από την ακρίβεια του προγράµµατος που χρησιµοποιήθηκε.[sky Map Pro 9]

06 / 08 / 445 15 / 08 / 630 04 / 09 / 406 ΑΖΙΜΟΥΘΙΟ (g) ΓΩΝΙΑ ΥΨΟΥΣ (g) Σχήµα 3.15: Πορείες ηλίου για τις 15/8/630, 6/8/445, 4/9/406 στην παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αζώρου

Σχήµα 3.16: Πορείες ηλίου για τις 1/3/480, 1/5/60, 16/4/510, 5/3/646 στην παλαιοχριστιανική Βασιλική της Μηλέας

Κεφάλαιο 4 ο Χρονολόγηση των παλαιοχριστιανικών Βασιλικών Αζώρου και Μηλέας 4.1 Γενικά Για την ερµηνεία του προσανατολισµού και την εκτίµηση της χρονικής περιόδου κτίσης ενός µνηµείου χρειάζονται τα παρακάτω στοιχεία: Ο βασικός άξονας του µνηµείου. Ο αναγµένος αισθητός ορίζοντας του µνηµείου. Η γραµµή της φαινόµενης πορείας του ηλίου από το χώρο του µνηµείου για συγκεκριµένη ηµεροµηνία. 4. Χρονολόγηση της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Αζώρου Το µνηµείο που µελετάται είναι παλαιοχριστιανική βασιλική. Το έτος κτίσης του αναµένεται να είναι ανάµεσα στο 400 µ.χ. και το 700 µ.χ. Για τη χρονολόγηση δηµιουργήθηκε το διάγραµµα που περιλαµβάνει τη µορφή του αισθητού ορίζοντα και τον βασικό άξονα. Στο διάγραµµα αυτό, ύστερα από διαδοχικές σχεδιάσεις της πορείας του ηλίου, βρέθηκε ότι η πορεία του ηλίου που απέχει την ελάχιστη απόσταση από το σηµείο τοµής της γραµµής του βασικού άξονα µε την οριογραµµή του αισθητού ορίζοντα είναι για τις 4 Σεπτεµβρίου 406 µ.χ. (σχήµα 4.1) Αξίζει να σηµειωθεί ότι σε αυτήν την ηµεροµηνία δεν υπάρχει κάποια µεγάλη Χριστιανική εορτή.

ΓΩΝΙΑ ΥΨΟΥΣ (ο) Πορεία ηλίου Βασικός άξονας Ορίζοντας ΑΖΙΜΟΥΘΙΟ (o) 90.811 grad ΑΖΙΜΟΥΘΙΟ (g) 04 / 09 / 406 ΓΩΝΙΑ ΥΨΟΥΣ (g) Σχήµα 4.1: ιάγραµµα ορίζοντα, πορείας ηλίου για την 04/09/406 µ.χ. και βασικού άξονα παλαιοχριστιανικής της Αζώρου

4..1 Αβεβαιότητα χρονολόγησης παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Αζώρου Οι µετρήσεις και η επεξεργασία τους αναλύθηκαν διεξοδικά στο προηγούµενο κεφάλαιο. Συνοψίζοντας, τα σφάλµατα των στοιχείων που συµµετέχουν στη διερεύνηση και ερµηνεία του προσανατολισµού της Βασιλικής της Αζώρου είναι: Το σφάλµα στον προσδιορισµό του αστρονοµικού αζιµουθίου που είναι ίσο µε ±6. cc Το σφάλµα στον προσδιορισµό του βασικού άξονα είναι ίσο µε ±5. c Το σφάλµα στον προσδιορισµό του αισθητού ορίζοντα είναι ίσο µε ±148.3 cc. Το σφάλµα αυτό έχει προκύψει από το σφάλµα στην οριζόντια διεύθυνση που είναι ίσο µε 148 cc και το σφάλµα στην κατακόρυφη διεύθυνση που είναι ίσο µε 10 cc. Τα σφάλµα στον προσδιορισµό της φαινόµενης πορείας του ηλίου είναι ίσο µε ±6 cc Η γραφική απεικόνιση του συνολικού σφάλµατος της µεθοδολογίας που αναλύθηκε παρουσιάζεται στο σχήµα που ακολουθεί (σχήµα 4.). Το συνολικό σφάλµα της µεθοδολογίας υπολογίζεται από τον παρακάτω τύπο: σ = ± σ + σ + σ + σ (4.1) ολικο οριζοντα βασ. αξονα αζιµουθιου ηλιου cc cc cc cc και έχουµε σ = ± (148.3 ) + (50 ) + (6. ) + (6 ) = ± 5.4 c ολικο

Σφάλµα πορείας ηλίου Σφάλµα ορίζοντα κατά την οριζόντια διεύθυνση Α Β Γ Σφάλµα κατα την κατακόρυφη διεύθυνση Σφάλµα αζιµουθίου βασικού άξονα Σχήµα 4. : Σχηµατική απεικόνιση του συνολικού σφάλµατος της µεθοδολογίας διερεύνησης του προσανατολισµού της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Αζώρου Το τελικό σφάλµα προσδιορισµού της χρονολόγησης ορίζεται ως συνάρτηση του συνολικού σφάλµατος της µεθοδολογίας και της ετήσιας µεταβολής της πορείας του ηλίου για τη τον τόπο της βασιλικής τη συγκεκριµένη ηµεροµηνία. Ο υπολογισµός της αβεβαιότητας χρονολόγησης της βασιλικής γίνεται αν είναι γνωστά: Το συνολικό σφάλµα της µεθοδολογίας, σ ολικο Η ετήσια µεταβολή της πορείας του ηλίου για τη συγκεκριµένη ηµεροµηνία, d ηλιου Σύµφωνα µε τη σχέση: σολικο Αβεβαιότητα χρονολόγησης = d ηλιου Η ηµερήσια µεταβολή για τις 4 Σεπτεµβρίου στην Άζωρο, όπως προσδιορίστηκε, είναι της τάξης των 30 cc ανά έτος. ± 540 Άρα η αβεβαιότητα είναι / 30 cc cc ετος = ±18 έτη

4.3 Χρονολόγηση της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Μηλέας Ακολουθήθηκε διαδικασία αντίστοιχη µε αυτήν που αναφέρεται παραπάνω και προέκυψε ότι η ζητούµενη ηµεροµηνία είναι η 5 η Μαρτίου 646 µ.χ. (σχήµα 4.3) Πορεία Ηλίου Βασικός Άξονας Ορίζοντας Σχήµα 4.3 : ιάγραµµα ορίζοντα, πορείας ηλίου για την 5/03/646 µ.χ. και βασικού άξονα παλαιοχριστιανικής της Μηλέας

4.3.1 Αβεβαιότητα χρονολόγησης παλαιοχριστιανικής Βασιλικής της Μηλέας Τα σφάλµατα των στοιχείων που συµµετέχουν στη διερεύνηση και ερµηνεία του προσανατολισµού της Βασιλικής της Μηλέας είναι: Το σφάλµα στον προσδιορισµό του αστρονοµικού αζιµουθίου που είναι ίσο µε ±4.6 cc Το σφάλµα στον προσδιορισµό του βασικού άξονα είναι ίσο µε ±5 c Το σφάλµα στον προσδιορισµό του αισθητού ορίζοντα είναι ίσο µε ±93.8 cc. Το σφάλµα αυτό έχει προκύψει από το σφάλµα στην οριζόντια διεύθυνση που είναι ίσο µε 93.3 cc και το σφάλµα στην κατακόρυφη διεύθυνση που είναι ίσο µε 10 cc. Τα σφάλµα στον προσδιορισµό της φαινόµενης πορείας του ηλίου είναι ίσο µε ±6 cc Η γραφική απεικόνιση του συνολικού σφάλµατος της µεθοδολογίας που αναλύθηκε παρουσιάζεται στο σχήµα που ακολουθεί (σχήµα 4.4). Σφάλµα ορίζοντα κατά την οριζόντια διεύθυνση Σφάλµα πορείας ηλίου Α Β Γ Σφάλµα κατα την κατακόρυφη διεύθυνση Σφάλµα αζιµουθίου βασικού άξονα Σχήµα 4.4 : Σχηµατική απεικόνιση του συνολικού σφάλµατος της µεθοδολογίας διερεύνησης του προσανατολισµού της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Μηλέας

Το συνολικό σφάλµα της µεθοδολογίας υπολογίζεται από τον παρακάτω τύπο: σ = ± σ + σ + σ + σ ολικο οριζοντα βασ. αξονα αζιµουθιου ηλιου cc cc cc cc και έχουµε σ = ± (93.8 ) + (500 ) + (4.6 ) + (6 ) = ± 5.1 c ολικο Η ηµερήσια µεταβολή για τις 5 Μαρτίου στην Μηλέα, όπως προσδιορίστηκε, είναι της τάξης των 30 cc ανά έτος ± 510 Άρα η αβεβαιότητα είναι / 30 5.1 Συµπεράσµατα cc cc ετος = ±17 έτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Συµπεράσµατα - Προτάσεις Οι εργασίες που έγιναν σε αυτή την εργασία οδήγησαν σε κάποια συµπεράσµατα και προϊόντα. Πιο αναλυτικά, παρήχθησαν διαγράµµατα κατόψεων για την παλαιοχριστιανική βασιλική της Αζώρου και την παλαιοχριστιανική Βασιλική της Μηλέας. Τα διαγράµµατα αυτά είναι κλίµακας 1/50 αποδίδουν την ορθή και πλήρη µορφή των βασιλικών και συνοδεύουν αυτή την εργασία. Επίσης οι δυο παραπάνω βασιλικές εντάχθηκαν στο Ε.Γ.Σ.Α. 87. Με αστρονοµικές παρατηρήσεις προσδιορίστηκε το αστρονοµικό αζιµούθιο της διεύθυνσης Σ 1 - Σ στην παλαιοχριστιανική της Αζώρου και της διεύθυνσης Σ 3 -Σ 4 στην παλαιοχριστιανική βασιλική της Μηλέας. Προσδιορίστηκαν οι αντίστοιχες διαφορές των αστρονοµικών αζιµουθίων από τις γωνίες διεύθυνσης. Οι διαφορές που προέκυψαν είναι: I. Για την Άζωρο: α G -Α A = 1.37648 g II. Για την Μηλέα: α G -Α A = 1.35003 g Υπολογίστηκε το γεωδαιτικό µήκος και πλάτος των παλαιοχριστιανικών βασιλικών. I. Ειδικότερα, στην Άζωρο για το σηµείο Σ που βρίσκεται στο ιερό βήµα (εγκαίνιο) του ναού φ=39º 58 53.584 και λ=º 05 07.009.

II. Στη Μηλέα για το σηµείο Σ 4 που βρίσκεται και αυτό στο ιερό βήµα (εγκαίνιο) του ναού φ=40º 0 06.00 και λ=º 06 0.596 Βρέθηκαν οι βασικοί άξονες των δύο βασιλικών και υπολογίστηκε το αστρονοµικό τους αζιµούθιο. Έτσι προέκυψε ότι: I. Η διεύθυνση προσανατολισµού της παλαιοχριστιανικής της Αζώρου έχει τιµή 90.811 g ±5. c II. Η διεύθυνση προσανατολισµού της παλαιοχριστιανικής της Μηλέας έχει τιµή 100.410 g ±5 c Τα συµπεράσµατα που προέκυψαν, σχετικά µε τη χρονολόγηση των δύο παλαιοχριστιανικών Βασιλικών είναι: I. Για τη παλαιοχριστιανική βασιλική της Αζώρου ως ηµεροµηνία κτίσης είναι η 4 η Σεπτεµβρίου 406 και η αβεβαιότητα χρονολόγησης είναι ±18 έτη. II. Για τη παλαιοχριστιανική βασιλική της Μηλέας ως ηµεροµηνία κτίσης προέκυψε η 5 η Μαρτίου 646. Σε αυτή την ηµεροµηνία γιορτάζεται ο Ευαγγελισµός της Θεοτόκου. Η αβεβαιότητα χρονολόγησης είναι ±17 έτη. Ο χρόνος που χρειάστηκε για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας ήταν: 7 ηµέρες για εργασίες υπαίθρου (αναγνώριση, µετρήσεις GPS, ταχυµετρία, µετρήσεις αισθητού ορίζοντα, αστρονοµικές παρατηρήσεις) 50 µέρες εργασίες γραφείου (συλλογή ανάγνωση βιβλιογραφίας, υπολογισµοί, επεξεργασία δεδοµένων) 30 µέρες για τη συγγραφή του παρόντος τεύχους. 30 7 50 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΕΥΧΟΥΣ Σχήµα 5.1: Χρονική διάρκεια εργασιών

5. Προτάσεις Προτείνεται η εφαρµογή της µεθοδολογίας που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία και σε άλλα µνηµεία είτε για την εξαρχής χρονολόγησή τους είτε ακόµα και για την επιβεβαίωση της χρονολόγησης τους που έχει προκύψει από άλλες µεθόδους. Προτείνεται ακόµη η δηµιουργία µιας βάσης δεδοµένων προσανατολισµένων µνηµείων. Η βάση αυτή µπορεί να περιέχει: - Τη γεωµετρική τεκµηρίωση του µνηµείου - Τη θέση του µνηµείου στο ΕΓΣΑ 87 - Τον αστρονοµικό προσανατολισµό του - Τη χρονολόγησή του - Τη φωτογραφική τεκµηρίωσή του - Τα ιστορικά τους στοιχεία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αγατζά Μπαλοδήµου Α.Μ., Θεωρία σφαλµάτων και συνορθώσεις I, Ε.Μ.Π., Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα 000. Γκιολές Ν., Παλαιοχριστιανική Τέχνη Ναοδοµία (π.00-600), Αθήνα 1998 3. εριζιώτης Λάζαρος, Προσωπικές Σηµειώσεις 4. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, Τόµος Πέµπτος, Τόµος Έκτος, Αθήνα 197 5. Ενηµερωτικό φυλλάδιο πολιτιστικού οργανισµού ήµου Σαρανταπόρου 6. Κορακίτης Ρ., Σηµειώσεις Γεωδαιτικής Αστρονοµίας, Ε.Μ.Π, Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα 003 7. Λάµπρου Ε., Ανάπτυξη Μεθοδολογίας Αστρογεωδαιτικών Προσδιορισµών µε Ψηφιακά Γεωδαιτικά Όργανα, ιδακτορική ιατριβή, Ε.Μ.Π, Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα Ιούνιος 003. 8. Μακρής Γ.Ν., Σύγχρονές Αντιλήψεις Και Πρακτικές Γεωµετρικής Τεκµηρίωσης-Αποτύπωσης Κειµηλίων, Μνηµείων Και Συνόλων Ε.Μ.Π., Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα 1999 9. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παύλος ρανδάκης, Τόµος Θ Αθήνα 1933 10. Μπαλοδήµος.-., Σταθάς., Γεωδαιτικά Όργανα και Μέθοδοι Μέτρησης Γωνιών και Μηκών, Ε.Μ.Π, Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα 00 11. Παγάνης Κ., Σηµειώσεις Τοπογραφικού Σχεδίου, Ε.Μ.Π., Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα 003 1. Πανταζής Γ., ιερεύνηση Προσανατολισµού Μνηµείου Με Γαιωδαιτκές Και Αστονοµικές Μεθόδους (Εφαρµογή Στα Μετέωρα), ιδακτορική ιατριβή, Ε.Μ.Π, Σ.Α.Τ.Μ., Αθήνα Οκτώβριος 00.