ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε ΦΩΚΙΔΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΕΜ.: 5174

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δ.ΒΛΑΧΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε ΦΩΚΙΔΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΕΜ.: 5174 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δ.ΒΛΑΧΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η διαρκώς αυξανόμενη τάση για μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και μικρότερους χρόνους ικανοποίησης παραγγελίας προσδίδει τεράστια έμφαση στην αποτελεσματικότητα της λειτουργίας των Εφοδιαστικών Αλυσίδων. Οι αποθήκες, ως μέρος-κλειδί των σύγχρονων Εφοδιαστικών Αλυσίδων, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ή την αποτυχία των επιχειρήσεων σήμερα. Για τον λόγο αυτό, λοιπόν, κρίνεται αναγκαία η οργανωμένη προσέγγιση του σχεδιασμού τους. Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας ήταν αρχικά η διερεύνηση των παραμέτρων που επηρεάζουν την λειτουργία των αποθηκών όπως οι διαδικασίες, οι διαθέσιμοι πόροι και η οργάνωση. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η οργάνωση των αποφάσεων σχεδιασμού αυτών των παραμέτρων σε ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για τον σχεδιασμό αποθηκών. Ο σχεδιασμός αυτός χωρίζεται σε τρία επίπεδα αποφάσεων, το στρατηγικό όπου καθορίζονται αποφάσεις με μακροχρόνια επίδραση αλλά και η τάξη μεγέθους της επένδυσης, το τακτικό όπου πραγματοποιείται η διαστασιολόγηση των πόρων και το λειτουργικό, όπου οργανώνεται η καθημερινή διαχείριση της λειτουργίας. Τέλος, παρουσιάζεται ως πραγματική μελέτη περίπτωσης η καταγραφή του σχεδιασμού της αποθήκης της ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. και η πρόταση τακτικού σχεδιασμού για ένα εκ των τμημάτων της. Στο πλαίσιο αυτής της πρότασης, αναπτύχθηκαν εναλλακτικά ποσοτικά μοντέλα λεπτομερούς χωροθέτησης για τον χώρο συλλογής και έγινε επιλογή βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων όπως η ελαχιστοποίηση του κόστους εργασίας και η βέλτιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου χώρου. Ολοκληρώνοντας την εργασία αυτή, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Δημήτριο Βλάχο για την βοήθεια και τη στήριξή του ως επιβλέποντα της συγκεκριμένης εργασίας, αλλά και για την ουσιαστική καθοδήγηση που μου παρείχε στο σύνολο των σπουδών μου. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους Καθηγητές του τομέα Βιομηχανικής Διοίκησης, κ. Ιακώβου και κ. Γεωργιάδη, για τις γνώσεις και την παιδεία που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους υπευθύνους αποθήκης της ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. κ. Γ. Βερβενιώτη και κ. Γ. Μούσια για την συνεργασία τους και την παροχή πληροφοριών και δεδομένων που συνεισέφεραν στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, για την άνευ όρων υποστήριξή και βοήθειά τους όλα αυτά τα χρόνια. Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2016 Ανδρέας Φωκίδης

I ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...11 1.1. Γενικά...11 1.2. Σκοπός της Διπλωματικής Εργασίας...11 1.3. Δομή της Διπλωματικής Εργασίας...12 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ...13 2.1. Εισαγωγή...13 2.2. Στόχοι των Αποθηκών ως μέρος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας...14 2.3. Τύποι Αποθηκών Logistics...16 2.4. Ροές και Διαδικασίες σε μια Αποθήκη...18 2.5. Διαθέσιμοι Πόροι σε μια Αποθήκη...21 2.6. Οργάνωση και Δομές της Αποθήκης...27 2.6.1. Τμηματοποίηση της Αποθήκης και Ροή Προϊόντων...28 2.6.2. Διαστασιολόγηση της Αποθήκης και των Επιμέρους Τμημάτων της...28 2.6.3. Αναλυτική Διαμόρφωση των Τμημάτων της Αποθήκης και Καθορισμός των Συστημάτων Αποθήκευσης...30 2.6.4. Επίπεδο Αυτοματισμών της Αποθήκης...33 2.6.5. Οργάνωση των Διαδικασιών Παραλαβής και Αποστολής...34 2.6.6. Οργάνωση των Διαδικασιών Αποθήκευσης...36 2.6.6.1. «Forward-Reserve Problem»...36 2.6.6.2. «Zoning»...37 2.6.6.3. Πλήρης Χωροθέτηση SKUs...37 2.6.7. Οργάνωση της Διαδικασίας Συλλογής...42 2.6.7.1. Αναγκαιότητα για την Οργάνωση της Συλλογής και Στόχοι...42 2.6.7.2. Ομαδοποίηση Παραγγελιών («Batching»)...43 2.6.7.3. Ακολουθία και Δρομολόγηση Συλλογής («Sequencing and Routing»)...45 3. ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΩΝ...47 3.1. Εισαγωγή...47

II 3.2. Οργάνωση του Συνολικού Σχεδιασμού Αποθηκών...48 3.2.1. Στρατηγικό Επίπεδο...49 3.2.2. Τακτικό Επίπεδο...50 3.2.3. Λειτουργικό Επίπεδο...51 4. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε....53 4.1. Εισαγωγή...53 4.2. Εταιρικό Προφίλ...53 4.3. Δομή της Εταιρίας και Οργανόγραμμα...54 4.4. Οργάνωση, Διάρθρωση και Λειτουργία των Αποθηκών της ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε....55 4.4.1. Περιγραφή Λειτουργίας Αποθήκης Καπνικών Ειδών...56 4.4.1.1.1. Στρατηγικό Επίπεδο...58 4.4.1.1.2. Τακτικό Επίπεδο...58 4.4.2. Περιγραφή Λειτουργίας Αποθήκης Γενικού Εμπορίου...59 4.4.3. Συμπεράσματα και Αναγνώριση Δυσλειτουργιών στην λειτουργία της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου...61 5. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ..63 5.1. Διατύπωση Στόχων και Περιορισμών...63 5.2. Δεδομένα Στρατηγικού Προγραμματισμού...63 5.3. Τακτικός Σχεδιασμός Αποθήκης Γενικού Εμπορίου...64 5.3.1. Διαστάσεις Χώρων Αποθήκευσης...64 5.3.2. «Zoning»...65 5.3.3. Φιλοσοφία Χωροθέτησης...65 5.3.4. Προτεινόμενο Μοντέλο Λήψης Απόφασης...66 5.3.5. Δεδομένα Πωλήσεων...69 5.3.6. Εποχικότητα...72 5.3.7. Παράμετροι Κόστους...79 5.4. Δυναμικότητα Υποψήφιων Χώρων Αποθήκευσης...81 5.4.1. Μοντέλο «Slotting»...81 5.4.2. Μοντέλο Βέλτιστων Ανατροφοδοσιών...82

III 5.5. Σύγκριση Αποτελεσμάτων...82 5.5.1. Μοντέλο «Slotting» και Μοντέλο Βέλτιστων Ανατροφοδοσιών...82 5.5.2. Ετήσια και Εποχική Απόφαση...84 5.6. «Routing»...86 5.7. Προσδιορισμός της Τελικής Χωρικής Διάταξης...87 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ...91 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...93 8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...96 8.1. Ενδεικτικά Αποτελέσματα Πίνακα Κόστους Συλλογής για Ετήσιο Σχεδιασμό...96 8.2. Ενδεικτικά Αποτελέσματα Ανάθεσης Θέσεων Αποθήκευσης για Ετήσιο Σχεδιασμό «Slotting» και Βέλτιστων Ανατροφοδοσιών...97 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 2.1: Η σύνδεση Προμηθευτών-Πελατών χωρίς την χρήση αποθηκών...16 Εικόνα 2.2: Η σύνδεση Προμηθευτών-Πελατών μέσω αποθηκών...16 Εικόνα 2.3: Κύριες Διαδικασίες και Ροές Αποθηκών...19 Εικόνα 2.4: Παράδειγμα Τμηματοποίησης και Ροές Αποθήκης...20 Εικόνα 2.5: Βασικά Μοναδιαία Φορτία σε μια Αποθήκη...22 Εικόνα 2.6: Ράφια "Dexion"...23 Εικόνα 2.7: Ράφια Παλέτας...23 Εικόνα 2.8: Ράφια με Πριοβόλους...24 Εικόνα 2.9: Ράφια "Carousel"...24 Εικόνα 2.10: Ράφια AS/RS...25 Εικόνα 2.11: Παλετοφόρο πεζού...25 Εικόνα 2.12: Περονοφόρο Όχημα...26 Εικόνα 2.13: Reach Trucks (1)...26 Εικόνα 2.14: Very Narrow Aisle (VNA) trucks...26 Εικόνα 2.15: Order Pickers...27 Εικόνα 2.16: Διάγραμμα Ζήτησης με μικρό Συντελεστή Εποχικότητας σε σχέση με τη Μέση Τιμή...29 Εικόνα 2.17: Διάγραμμα Ζήτησης με μεγάλο Συντελεστή Εποχικότητας σε σχέση με τη Μέση Τιμή...29 Εικόνα 2.18: Ροή Αποθήκης Τύπου U...31

IV Εικόνα 2.19: Διαμπερής Ροή Αποθήκης...32 Εικόνα 2.20: Επίπεδο Αυτοματισμών Αποθήκης σε συνάρτηση του απαιτούμενου επιπέδου εξυπηρέτησης και του αριθμού κωδικών...34 Εικόνα 2.21:Ταξινόμηση Ευνοϊκών Θέσεων Αποθήκευσης με χώρο εναπόθεσης στο κέντρο...41 Εικόνα 2.22: Ταξινόμηση Ευνοϊκών Θέσεων Αποθήκευσης με χώρο εναπόθεσης σε γωνία 41 Εικόνα 2.23: Θέσεις σε Λίστα Συλλογής και αντιστοιχία κόμβων διέλευσης...45 Εικόνα 2.24: Ευρετικοί Αλγόριθμοι Δρομολόγησης...46 Εικόνα 2.25: Παράμετροι Σχεδιασμού Συλλογής...47 Εικόνα 3.1: Σχηματική Απεικόνιση Στρατηγικού Σχεδιασμού Αποθηκών...50 Εικόνα 3.2: Σχηματική Απεικόνιση Τακτικού Σχεδιασμού Αποθηκών...51 Εικόνα 3.3: Σχηματική Απεικόνιση Λειτουργικού Σχεδιασμού Αποθηκών...52 Εικόνα 4.1: Οργανόγραμμα ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε....55 Εικόνα 4.2: Χωρική Διάταξη Αποθήκης Καπνικών Ειδών...59 Εικόνα 5.1: Τελική Προτεινόμενη Χωρική Διάταξη Αποθήκης Γενικού Εμπορίου...89 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1: Τύποι Αποθηκών και Χαρακτηριστικά Λειτουργίας...18 Πίνακας 2.2: Κατανομή του Χρόνου Συλλογής σε επιμέρους δραστηριότητες...42 Πίνακας 4.1: Αποθήκες και Χαρακτηριστικά Λειτουργίας ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε....56 Πίνακας 5.1: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία...70 Πίνακας 5.2: Μέση Ετήσια Ποσότητα Παραγγελίας ανά παραγγελία και κατηγορία...70 Πίνακας 5.3: Μέσος Ετήσιος Όγκος Πώλησης ανά παραγγελία και κατηγορία...71 Πίνακας 5.4: Ετήσιο Σύνολο Γραμμών παραγγελίας ανά κατηγορία...71 Πίνακας 5.5: Συνοπτικός Πίνακας ανάλυσης Στοιχείων Πωλήσεων ανά Κατηγορία...71 Πίνακας 5.6: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Καλοκαίρι)...72 Πίνακας 5.7: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Καλοκαίρι)...72 Πίνακας 5.8: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Καλοκαίρι)...73 Πίνακας 5.9: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Φθινόπωρο)...74 Πίνακας 5.10: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Φθινόπωρο)...74 Πίνακας 5.11: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Φθινόπωρο)...75 Πίνακας 5.12: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Χειμώνας)...75 Πίνακας 5.13: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Χειμώνας)...76 Πίνακας 5.14: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Χειμώνας)...76 Πίνακας 5.15: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Άνοιξη)...77

V Πίνακας 5.16: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Άνοιξη)...77 Πίνακας 5.17: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Άνοιξη)...78 Πίνακας 5.18: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία με εποχική σύγκριση...78 Πίνακας 5.19: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία με εποχική σύγκριση...79 Πίνακας 5.20: Δυναμικότητα Συλλογής Ανά Ζώνη...81 Πίνακας 5.21: Χρόνος Ανατροφοδοσίας ανά Ζώνη (sec)...81 Πίνακας 5.22: Διαθέσιμος Όγκος ανά Διάταξη σε κάθε Ζώνη...82 Πίνακας 5.23: Αριθμός Θέσεων Αποθήκευσης (Slots) και Χωρητικότητες (Ζώνη 1)...82 Πίνακας 5.24: Αριθμός Θέσεων Αποθήκευσης (Slots) και Χωρητικότητες (Ζώνη 2)...82 Πίνακας 5.25: Αριθμός Θέσεων Αποθήκευσης (Slots) και Χωρητικότητες (Χώρος Αποθήκευσης)...82 Πίνακας 5.26: Χωρητικότητα ανά Αποθ. Χώρο (Ζώνη 1)...82 Πίνακας 5.27: Χωρητικότητα ανά Αποθ. Χώρο (Ζώνη 2)...82 Πίνακας 5.28: Χωρητικότητα ανά Αποθ. Χώρο (Χώρος Αποθήκευσης)...82 Πίνακας 5.29: Συγκριτικά Αποτελέσματα των δύο Μοντέλων...83 Πίνακας 5.30: Αριθμός SKUs ανά Αποθ. Χώρο για τα δύο Μοντέλα (Ζώνη 1)...84 Πίνακας 5.31: Αριθμός SKUs ανά Αποθ. Χώρο για τα δύο Μοντέλα (Ζώνη 2)...84 Πίνακας 5.32: Συγκριτικά Αποτελέσματα Χρήσης Χώρου Συλλογής για Ετήσιο και Εποχικό Σχεδιασμό...85 Πίνακας 5.33: Διάγραμμα Συντελεστής Χρήσης Χώρου Συλλογής για Ετήσιο και Εποχικό Σχεδιασμό...85 Πίνακας 5.34: Συγκριτικά Αποτελέσματα Κόστους για Ετήσιο και Εποχικό Σχεδιασμό...85 Πίνακας 5.35: Διάγραμμα Κόστους για Ετήσιο και Εποχικό Σχεδιασμό...86

10

11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικά Οι πρώτες αποθήκες προϊόντων ιστορικά εντοπίζονται στην Όστια Άντικα της Ρώμης, οι οποίες δημιουργήθηκαν με σκοπό την αποθήκευση τροφίμων για την κάλυψη των βασικών αναγκών της πόλης. Διαχρονικά οι αποθήκες υπήρξαν απαραίτητο εργαλείο για τους εμπορικούς λαούς. Κατά τον Μεσαίωνα, οι αποθήκες αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του κάθε τόπου. Ωστόσο, κατά την Βιομηχανική Επανάσταση, οι λειτουργίες τους άρχισαν να γίνονται όλο και πιο εξειδικευμένες, όπως και η αρχιτεκτονική τους. Στη συνέχεια, ακολούθησαν τις τεχνολογικές εξελίξεις που επέβαλλαν αλλαγές αλλά και χρήση αυτοματισμών στην Εφοδιαστική Αλυσίδα. Η σημερινή επιχειρησιακή έννοια της αποθήκης έχει αλλάξει αρκετά. Οι απαιτήσεις έχουν αυξηθεί και η σωστή λειτουργία της αποθήκης αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή των Logistics της κάθε επιχείρησης. Η γνωστή σε όλους εικόνα της αποθήκης, που χρησιμοποιούσε ως βασικό πόρο την ανθρώπινη εργασία, τείνει να εξαλειφθεί. Ο συνδυασμός υψηλής ποιότητας υπηρεσιών και χαμηλού κόστους παρουσιάζεται ως βασικός στόχος του σχεδιασμού του συστήματος και της λειτουργίας των αποθηκών. Άλλοι στόχοι είναι η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου, της εργασίας, η βέλτιστη διαχείριση των προϊόντων καθώς και η αποτελεσματική επικοινωνία. Ο σχεδιασμός των αποθηκών περιλαμβάνει την σύνθεση των αποφάσεων ως προς τις διαδικασίες της αποθήκης, την χρήση των πόρων της αλλά και την οργανωτική της δομή. Η μελέτη αυτή πραγματοποιείται σε τρία επίπεδα, το στρατηγικό, το τακτικό και το λειτουργικό. Σε στρατηγικό επίπεδο εξετάζονται αποφάσεις οι οποίες έχουν μακροπρόθεσμη επίδραση στη λειτουργία (συνήθως 5 ετών), και κυρίως αποφάσεις οι οποίες απαιτούν σοβαρή οικονομική επένδυση. Οι τακτικές αποφάσεις έχουν μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα (1-2 χρόνια) και αφορούν την αναλυτική διαστασιολόγηση των πόρων της αποθήκης, ενώ τα βασικά θέματα του λειτουργικού επιπέδου είναι η οργάνωση των καθημερινών διαδικασιών της αποθήκης. Η αποτελεσματική σύνθεση αυτών των παραμέτρων οδηγεί στην επίτευξη των στόχων της αποθήκης ως μέρος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. 1.2. Σκοπός της Διπλωματικής Εργασίας Στις σημερινές οικονομικές συνθήκες ανταγωνιστικότητας, η πίεση στην Εφοδιαστική Αλυσίδα για την ταχεία προμήθεια προϊόντων είναι μεγάλη (Gagliardi et al., 2007). Συνεπώς, η αποδοτική λειτουργία αυτής αλλά και των επιμέρους μερών της αποτελεί μονόδρομο για την επιτυχία της. ). Οι αποθήκες είναι μέρος-κλειδί των σύγχρονων Εφοδιαστικών Αλυσίδων και

12 παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ή την αποτυχία των επιχειρήσεων σήμερα (Frazelle, 2002). Η παρούσα διπλωματική, αρχικά, στοχεύει στην παρουσίαση των ενδογενών και εξωγενών παραγόντων που επηρεάζουν την αποδοτικότητα μιας αποθήκης. Οι στόχοι της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, η λειτουργία που η αποθήκη επιτελεί στα πλαίσια αυτής αλλά και τα προϊόντα που διαχειρίζεται αποτελούν παραδείγματα εξωγενών παραγόντων. Οι οργανωτικές δομές, οι διαδικασίες και οι ροές αγαθών αλλά και οι διαθέσιμοι πόροι αποτελούν παραδείγματα ενδογενών παραγόντων και συνάμα αντικείμενα αποφάσεων κατά τον σχεδιασμό. Επίσης, σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση της δομημένης οργάνωσης των παραμέτρων σχεδιασμού των αποθηκών σε μεθοδολογικό πλαίσιο και η εφαρμογή αυτού σε μελέτη περίπτωσης για τις αποθήκες της ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. Οι αποθήκες της εταιρίας χωρίζονται σε δύο μέρη για την εξυπηρέτηση των διαφορετικών δραστηριοτήτων της εταιρίας. Στην διπλωματική εργασία, λοιπόν, παρουσιάζεται ο προγραμματισμός που έχει πραγματοποιηθεί στις δύο αποθήκες με εφαρμογή του μεθοδολογικού πλαισίου και προτείνεται τακτικός προγραμματισμός για την μία εξ αυτών. 1.3. Δομή της Διπλωματικής Εργασίας Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται μια βιβλιογραφική επισκόπηση του τομέα της Οργάνωσης και Διαχείρισης Αποθηκών και παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο, που περιλαμβάνει τους στόχους των αποθηκών, τους τύπους αποθηκών που παρατηρούνται, τις διαδικασίες των αποθηκών, τους διαθέσιμους πόρους αλλά και τις οργανωτικές δομές των αποθηκών. Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας, παρουσιάζεται ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την οργάνωση των αποφάσεων για συνολικό σχεδιασμό των αποθηκών. Αυτός οργανώνεται σε τρία σειριακά επίπεδα, το στρατηγικό, το τακτικό και το λειτουργικό. Τονίζονται οι αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα στο σύνολο των αποφάσεων αλλά και η σχέση τους με τους στόχους που έχουν τεθεί. Στο τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας, παρουσιάζεται η επιχείρηση ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε., οι δραστηριότητές της και ο τρόπος που συνδέονται με τους στόχους σχεδιασμού των αποθηκών της. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι δύο αποθήκες της εταιρίας μέσα από την σκοπιά του μεθοδολογικού πλαισίου για τον συνολικό σχεδιασμό. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας, προτείνεται ένα μείγμα αποφάσεων για τον τακτικό σχεδιασμό της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου της εταιρίας. Εξετάζεται η τμηματοποίηση των χώρων της, η τμηματοποίηση του Χώρου Συλλογής σε Ζώνες, η Δρομολόγηση της Συλλογής καθώς και η Τελική Χωρική Διάταξη της αποθήκης. Επίσης, προτείνεται ποσοτικό μοντέλο

13 χωροθέτησης των κωδικών στον Χώρο Συλλογής, με βάση τα κόστη συλλογής και ανατροφοδοσίας καθώς και παράγοντες εποχικότητας. 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 2.1. Εισαγωγή Στην σημερινή πραγματικότητα, η διακύμανση του κόστους αλλά και της καταναλωτικής ζήτησης κάνει όλο και δυσκολότερη την προσπάθεια των εταιρειών να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ανάγκες της αγοράς, προκαλώντας απώλειες πελατών και κερδών (Cakmak et al., 2012). Οι μειωμένοι ρυθμοί ανάπτυξης που επικρατούν στα περισσότερα κομμάτια της αγοράς παγκοσμίως αναγκάζουν τις εταιρείες να προσπαθούν συνεχώς να αναβαθμίσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους, να διατηρήσουν τα μερίδια αγοράς τους και να μεγιστοποιήσουν τα επίπεδα εξυπηρέτησής τους. Στις σύγχρονες Εφοδιαστικές Αλυσίδες, η διανομή περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία και μικρές ποσότητες προϊόντων και πρέπει να γίνεται στον ελάχιστο δυνατό χρόνο (Cakmak et al., 2012). Στα logistics του σήμερα, οι εταιρείες για να πετύχουν μεγαλύτερα επίπεδα εξυπηρέτησης, τείνουν να δέχονται καθυστερημένες παραγγελίες ενώ παρέχουν γρήγορη παράδοση μέσα σε στενά χρονικά περιθώρια (De Koster et al., 2007). Έτσι, αυτή η διαρκώς αυξανόμενη τάση για μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και μικρότερους χρόνους ικανοποίησης παραγγελίας προσδίδει τεράστια έμφαση στην υιοθέτηση ομαλών και αποτελεσματικών λειτουργιών logistics (Rouwenhorst et al., 2000). Φαίνεται προσοδοφόρα τακτική, λοιπόν, η διατήρηση στρατηγικού αποθέματος σε διαχωριστικά σημεία στην Εφοδιαστική Αλυσίδα, ώστε να διαχωρίζεται η Λιτή Παραγωγή («Lean Manufacturing») από την Ευέλικτη Ανταπόκριση στην καταναλωτική ζήτηση (Christopher et al., 2001) Οι αποθήκες, μεταξύ άλλων, αποτελούν αναπόσπαστο μέλος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Gu et al., 2006). Η αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε Εφοδιαστικής Αλυσίδας εξαρτάται από την λειτουργία των μερών του δικτύου της, όπως οι αποθήκες (Rouwenhorst et al., 2000). Οι αποθήκες είναι μέρος-κλειδί των σύγχρονων Εφοδιαστικών Αλυσίδων και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ή την αποτυχία των επιχειρήσεων σήμερα (Frazelle, 2002). Συνεπώς, η αποτελεσματική λειτουργία των αποθηκών αποτελεί κύριο συστατικό των επιτυχημένων εφοδιαστικών αλυσίδων καθώς και κύριο εργαλείο εξυπηρέτησης των εταιρικών στόχων ενός οργανισμού. O λειτουργικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός αποθηκών είναι μια αρκετά περίπλοκή διαδικασία επειδή, η λειτουργία των αποθηκών επηρεάζει τις άλλες λειτουργίες των επιχειρήσεων, αλλά και επηρεάζεται από αυτές (Baker et al, 2009 ; Rouwenhorst et al, 2000). Έτσι, ο συνολικός σχεδιασμός πρέπει να λαμβάνει υπόψη τόσο τους γενικούς στόχους τις

14 Εφοδιαστικής Αλυσίδας, όσο και τις ανάγκες των προϊόντων που θα αποθηκεύονται και διακινούνται, αλλά και το πελατολόγιο το οποίο θα εξυπηρετείται μέσω της αποθήκης. Ο συνολικός σχεδιασμός είναι κατά κανόνα στατικός και κατά γενική ομολογία η αλλαγή μετά την εφαρμογή ιδιαίτερα ακριβή. Οι λόγοι για αυτό είναι αφενός το αρχικά υψηλό επενδυτικό κόστος σε διαμόρφωση και εξοπλισμό και αφετέρου τα υψηλό κόστος down-time στη λειτουργία (Bartholdi et al, 2014). Έτσι, ο προσεκτικός σχεδιασμός με ορίζοντα στο μέλλον και την συνολική διάρκεια ζωής της επένδυσης κρίνεται επιβεβλημένος. Ο συνολικός σχεδιασμός μπορεί, μεθοδολογικά, να χωριστεί σε τρείς άξονες, ανάλογα με τον τύπο αποφάσεων που χρειάζονται να παρθούν, όπως και τον ορίζοντα αυτών. Αυτοί οι άξονες είναι ο στρατηγικός, ο τακτικός και ο λειτουργικός. Αυτοί οι άξονες αποφάσεων υλοποιούνται σειριακά και υπάρχει άρρηκτη σχέση μεταξύ των επιμέρους αποφάσεων. Συνεπώς, το πρόβλημα του συνολικού σχεδιασμού αποθηκών επιμερίζεται σε τρία σειριακά συσχετισμένα προβλήματα ανάλογα με τον χρονικό ορίζοντα των αποφάσεων. 2.2. Στόχοι των Αποθηκών ως μέρος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Σύμφωνα με την έρευνα της ELA/AT Kearney (2004), τα κόστη διατήρησης και λειτουργίας αποθηκών αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο το 22% του συνολικού κόστους logistics των επιχειρήσεων. Έτσι, διαφαίνεται ότι οι αποθήκες αποτελούν από άποψης κόστους αλλά και ρόλου ένα σημαντικό κομμάτι των εφοδιαστικών αλυσίδων. Συνήθως χρησιμοποιούνται για αποθήκευση προϊόντων και διατήρηση αποθεμάτων (πρώτες ύλες, ημιέτοιμα και έτοιμα προϊόντα), συνδέοντας τα σημεία παραγωγής και κατανάλωσης (De Koster et al., 2007). Αν οι κυρίες λειτουργίες είναι η διατήρηση αποθέματος και αποθήκευση τότε συνήθως αποκαλούνται «αποθήκες», ενώ αν κύρια λειτουργία είναι και η διανομή τότε ονομάζονται «κέντρα διανομής». Σύμφωνα με τους Bartholdi et al. (2014), Baker et al. (2007), Ιακώβου (2014), Φωλίναςσι (2014), οι αποθήκες συνεισφέρουν σε ένα πλήθος εταιρικών στόχων, όπως : Επίτευξη οικονομιών μεταφοράς: Η συνδυασμένη μεταφορά προϊόντων μέσω αποθηκών εξυπηρετεί την ευκολότερη δημιουργία πλήρους φορτίου μεταφοράς (FTL) και συνεπώς την καλύτερη απόσβεση του σταθερού κόστους μεταφοράς. Τα παραπάνω επεξηγούνται από τις Εικόνες 2.1 και 2.2, όπου φαίνεται ότι αν δεν υπήρχαν αποθήκες ο κάθε προμηθευτής θα έπρεπε να κάνει από μια μεταφορά για κάθε πελάτη του, κάτι το οποίο για m προμηθευτές και n πελάτες δημιουργεί m x n διαδρομές. Αντίθετα, με την ύπαρξη μιας αποθήκες οι διαδρομές είναι σαφώς λιγότερες, δηλαδή m+n. Επίτευξη οικονομιών κλίμακας παραγωγής: Η παραγωγή για διατήρηση αποθέματος (Build-to-Stock) δημιουργεί ευκαιρίες για οικονομίες κλίμακας.

15 Επίτευξη οικονομιών κλίμακας αγορών: Η ύπαρξη αποθηκευτικών χώρων δίνει την ευκαιρία στις εταιρίες να επωφελούνται από τις εκπτώσεις όγκου αγορών από προμηθευτές και να πετυχαίνουν χαμηλότερες τιμές κόστους. Αύξηση του επιπέδου εξυπηρέτησης πελατών: Η ύπαρξη μιας αποθήκης που να συνδέει την κεντρική παραγωγή με την τοπική πώληση μειώνει τους χρόνους ικανοποίησης παραγγελίας και αυξάνει την δυνατή συχνότητα διανομής παράγοντας, έτσι, προστιθέμενη αξία στο προϊόν και την εταιρία. Ανταπόκριση στις αλλαγές της αγοράς και τη μεταβλητότητα της ζήτησης: Οι αποθήκες είναι συνήθως τοποθετημένες πολύ κοντά στην περιοχή την οποία εξυπηρετούν. Έτσι, χάρη στη διατήρηση ικανού αποθέματος και στον χαμηλό σχετικά χρόνο ικανοποίησης παραγγελίας, καταφέρνουν και ανταποκρίνονται καλύτερα στη μεταβλητότητα της ζήτησης. Η μεταβλητότητα της ζήτησης μπορεί να προέρχεται από εποχικότητα, ανταγωνισμό η άλλους μακροοικονομικούς παράγοντες της αγοράς. Υποστήριξη πολιτικών Just-in-Time: Η μείωση του χρόνου ικανοποίησης παραγγελίας δίνει τη δυνατότητα για πολιτικές Just-in-Time είτε από τους πελάτες που εξυπηρετούνται από την αποθήκη είτε για τους προμηθευτές που αποθέτουν σε αυτήν. Υποστήριξη ενεργειών αντίστροφης Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Reverse Supply Chain): Με την δημιουργία αποθηκών υποστηρίζονται οι αντίστροφες μεταφορές προϊόντων (λήξη ευπαθών προϊόντων, ανακύκλωση κλπ.), αυξάνοντας, έτσι, το επίπεδο εξυπηρέτησης. Υποστήριξη πολιτικών Postponement: Αποθήκες που εκτελούν και λειτουργίες μεταποίησης εξυπηρετούν την μείωση των συνολικών αποθεμάτων των Εφοδιαστικών Αλυσίδων μέσω της πολιτικής Postponement. Υποστήριξη Μεταφορτώσεων (Transshipment) και Cross-Docking: Η αποθήκη, έτσι λειτουργεί είτε σαν σταθμός Ενοποίησης/Διάσπασης Φορτίου είτε ως σημείο συντονισμού και προσωρινής εναπόθεσης προϊόντων. Σκοπός, λοιπόν, του σχεδιασμού των αποθηκών είναι η αποτελεσματικότερη εξυπηρέτηση των στόχων της εκάστοτε Εφοδιαστικής Αλυσίδας με τον αποδοτικότερο τρόπο.

16 Εικόνα 2.1: Η σύνδεση Προμηθευτών-Πελατών χωρίς την χρήση αποθηκών Εικόνα 2.2: Η σύνδεση Προμηθευτών-Πελατών μέσω αποθηκών 2.3. Τύποι Αποθηκών Logistics Οι αποθήκες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανά τύπο, ο οποίος κυρίως ορίζεται από τους πελάτες που αυτές εξυπηρετούν. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες σημαντικές κατηγορίες αποθηκών: Αποθήκη Εξυπηρέτησης Σημείων Λιανικής Πώλησης: Τέτοιου είδους αποθήκες εφοδιάζουν λιανικά σημεία. Οι πελατεία αυτών των αποθηκών είναι τελικά σημεία

17 πώλησης, τα οποία είναι τακτικοί πελάτες ή πιθανόν και να έχουν αποκλειστική σχέση προμήθειας. Τέτοιοι πελάτες συνήθως λαμβάνουν τακτικές προγραμματισμένες παραδόσεις παραγγελιών. Μια τυπική παραγγελία συνήθως περιλαμβάνει πολλές μονάδες προϊόντων, και συνεπώς, η συνολική ροή της αποθήκης είναι πάρα πολύ μεγάλη. Το προϊοντικό μείγμα των παραγγελιών συνήθως αλλάζει κατά ένα βαθμό, σύμφωνα πάντα με τις τάσεις της αγοράς, τις καταναλωτικές προτιμήσεις και τις πολιτικές προώθησης προϊόντος. Κάποια προϊόντα, όμως, μπορεί να τοποθετούνται στα σημεία λιανικής πώλησης χωρίς παραγγελία (push) για να εξυπηρετηθούν καμπάνιες προώθησης. Αποθήκη Ανταλλακτικών: Αποτελούν έναν από τους πιο απαιτητικούς τύπους ως προς την διαχείριση. Διατηρούν αποθέματα ανταλλακτικών για μεγάλης αξίας εξοπλισμό όπως αυτοκίνητα, αεροπλάνα, ιατρικό εξοπλισμό κλπ. Συνεπώς, η συνολική αξία διατηρούμενου αποθέματος είναι συνήθως μεγάλη. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτού του τύπου αποθηκών είναι η μεγάλη μεταβλητότητα της ζήτησης. Αυτό οφείλεται στον μεγάλο αριθμό SKUs που διατηρείται και οδηγεί σε μεγάλα επίπεδα αποθέματος ανά κωδικό. Ο μεγάλος αριθμός κωδικών δημιουργεί επίσης θέματα μεγέθους αποθήκης αλλά και χρόνου διεκπεραίωσης παραγγελίας το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί με γειτονική τοποθέτηση συμπληρωματικών κωδικών. Αποθήκη Ηλεκτρονικού Εμπορίου (e-commerce): Αποτελούν τις αποθήκες για διεκπεραίωση παραγγελιών που καταχωρούνται μέσω Internet. Χαρακτηρίζονται από μικρό αριθμό γραμμών, μικρές ποσότητες ανά γραμμή και ανάγκη για μικρούς χρόνους ικανοποίησης παραγγελίας. Επίσης, καθώς οι πωλήσεις μέσω Internet παρέχουν δυνατότητα επιστροφής προϊόντος, αυτές οι αποθήκες έχουν μεγάλη ανάγκη διαχείρισης αντίστροφων Logistics. Αποθήκες 3PL: Αποθήκες στις οποίες αναθέτουν άλλες εταιρείες τις αποθηκευτικές λειτουργίες τους. Τέτοιου είδους αποθήκες εξυπηρετούν πολλούς πελάτες ταυτόχρονα εκμεταλλευόμενες τις οικονομίες κλίμακας, την εποχικότητα κλπ. Βέβαια, σε αντάλλαγμα αυτού αναγκάζονται να υποστούν μεγάλη μεταβλητότητα ζήτησης. Αποθήκες Ευπαθών Προϊόντων: Χρησιμοποιούνται για προϊόντα όπως προϊόντα διατροφής, φαρμακευτικά είδη ή οποιουδήποτε είδους φυσικά προϊόντα. Τα προϊόντα που διακινούνται σε αυτή την περίπτωση, ορίζουν και την ιδιαιτερότητα των συγκεκριμένων αποθηκών. Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η σύντομη παραμονή των κωδικών στην αποθήκη, η ανάγκη για ελαχιστοποίηση του αποθηκευτικού χώρου λόγω τους κόστους ψύξης, η χρήση πολιτικών FIFO κ.α. Παρόλο τον μεγάλο αριθμό τύπων αποθηκών, ακόμη και πέρα από τους προαναφερθέντες, εμφανίζεται η ανάγκη για την συστηματική προσέγγιση των αποθηκών

18 σύμφωνα με κάποια σταθερά χαρακτηριστικά. Αυτά είναι τα παρακάτω (Bartholdi et al, 2014) : Χαρακτηριστικά Αποθέματος όπως αριθμός SKUs, διαστάσεις SKUs και στοιχεία κόστους, κέρδους και πωλήσεών τους. Απαιτούμενο Αποτέλεσμα («Throughput») και Επίπεδο Εξυπηρέτησης σε γραμμές παραγγελίας και αριθμό παραγγελιών ανά χρονική περίοδο ή ημέρα. Κόστος Εργασίας και Λειτουργίας. Απαιτούμενη Επένδυση σε Κτιριακά και Εξοπλισμό. Στον Πίνακα 2.1 παρουσιάζονται συνοπτικά τα κύρια χαρακτηριστικά των προαναφερθέντων τύπων αποθηκών. Αυτά τα χαρακτηριστικά εξαρτώνται άμεσα από το πλήθος και τον τύπο προϊόντων και παραγγελιών που εξυπηρετούνται και αποτελούν, όπως θα δούμε παρακάτω, τους κύριους γνώμονες στρατηγικού σχεδιασμού. Τύπος Αποθήκης Αποθέματα Throughput/ Picking Κόστος Λειτουργίας Κόστος Επένδυσης Εξυπηρ. Λιανικής Πολλά SKUs Υψηλό Άγνωστο Άγνωστο Ανταλλακτικά Πολλά SKUs Χαμηλό Άγνωστο Άγνωστο E-commerce Πολλά SKUs Υψηλό Υψηλό Χαμηλό 3PL Μεταβλητότητα Μεταβλητότητα Μεταβλητότητα Άγνωστο Ευπαθών Χαμηλό Απόθεμα Υψηλό Υψηλό Υψηλό Πίνακας 2.1: Τύποι Αποθηκών και Χαρακτηριστικά Λειτουργίας 2.4. Ροές και Διαδικασίες σε μια Αποθήκη Η ροή των αγαθών σε μια αποθήκη μπορεί να χωριστεί στις διακριτές ακόλουθες διαδικασίες: Τις εισόδους και παραλαβές προϊόντων, την κύρια αποθήκευση προϊόντων, την εκτέλεση παραγγελιών μέσω της συλλογής τεμαχίων, την συγκέντρωση των παραγγελιών, τον διαχωρισμό και τη συσκευασία τους, και στο τέλος την έξοδο των αγαθών μέσω των αποστολών παραγγελιών. Οι προαναφερθείσες ροές και διαδικασίες παρουσιάζονται στην εικόνα 2.3 (Tompkins et al., 2003), όπου τα βέλη συμβολίζουν ροές προϊόντων και τα τετράγωνα συμβολίζουν δραστηριότητες της αποθήκης που κατέχουν ξεχωριστά κατανεμημένο μέρος :

19 Εικόνα 2.3: Κύριες Διαδικασίες και Ροές Αποθηκών Αναλυτικότερα: Διαδικασίες Παραλαβής: Είναι η πρώτη διαδικασία η οποία συναντάται κατά την άφιξη μιας μονάδας προϊόντος στην αποθήκη. Τα προϊόντα καταφθάνουν με φορτηγά ή με μέσα εσωτερικής διακίνησης σε περίπτωση αποθήκευσης πλησίον μονάδας παραγωγής. Αρχικά, η διαδικασία της παραλαβής περιλαμβάνει την εκφόρτωση των προϊόντων από το μέσο μεταφοράς, μέσω των αποβάθρων, στην περιοχή παραλαβών (τα προϊόντα λαμβάνονται είτε από τους προμηθευτές ή από τους πελάτες ως επιστρεφόμενα), την ενημέρωση του επιπέδου αποθεμάτων, και τον έλεγχο για τυχόν ασυμφωνία σε θέματα ποιότητας ή ποσότητας. Σε μία τέτοια περίπτωση, τα προϊόντα ή επιστρέφονται ή μετακινούνται στο χώρο των μη συμμορφούμενων. Διαδικασίες Αποθήκευσης: Αυτού του είδους οι διαδικασίες περιλαμβάνουν την μεταφορά των προϊόντων από τους χώρους παραλαβής στους χώρους αποθήκευσης της αποθήκης. Αυτός ο τύπος διαδικασιών μπορεί να περιλαμβάνει επίσης την αποπαλετοποίηση και την αποθήκευση σε ελαφριά ράφια ως υπο-μοναδιαίο φορτίο (για παράδειγμα χαρτοκιβώτια) ή τεμαχίων. Αυτό συμβαίνει διότι, όπως θα παρουσιασθεί αργότερα, οι αποθήκες τείνουν να διατηρούν απόθεμα του ίδιου προϊόντος σε περισσότερα από ένα σημεία της αποθήκης και σε περισσότερες από μία μονάδες φορτίου. Για παράδειγμα, στο μεγαλύτερο μέρος των αποθηκών τα προϊόντα αποθηκεύονται σε δύο σημεία: Τον χώρο συλλογής παραγγελιών («Fast-Pick Area») και τον Κυρίο Χώρο Αποθήκευσης («Bulk Area»). Αυτό συμβαίνει, διότι στον πρώτο χώρο η αποθήκευση πραγματοποιείται με τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται ο χρόνος εκτέλεσης παραγγελιών, ενώ στον δεύτερο ο κύριος σκοπός είναι η μεγιστοποίηση της εκμετάλλευσης του διαθέσιμου χώρου ώστε να μεγιστοποιείται η συνολική αποθηκευτική ικανότητα της αποθήκης. Για να επιτευχθεί ο πρώτος στόχος οι κωδικοί

20 αποθηκεύονται, συνήθως, σε μικρές ποσότητες και σε μικρότερες μονάδες φορτίου, ενώ για να επιτευχθεί ο δεύτερος αποθηκεύονται σε μεγάλες ποσότητες και παλέτες. Στην εικόνα 2.4 παρουσιάζεται ένα παράδειγμα διάρθρωσης λειτουργίας αποθήκης χωρισμένης σε επιμέρους τμήματα, τα οποία λειτουργούν με ανεφοδιασμούς. Η τμηματοποίηση μπορεί να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τις προδιαγραφές διατήρησης των προϊόντων, την κινητικότητα τους σε τεμάχια ή συνολικό όγκο, την μονάδα φορτίου ή ακόμα και τον προμηθευτή/πελάτη σε περίπτωση που πρόκειται για αποθήκη 3PL. Εικόνα 2.4: Παράδειγμα Τμηματοποίησης και Ροές Αποθήκης Διαδικασίες Συλλογής Παραγγελιών: Η συλλογή των παραγγελιών είναι η κυριότερη διαδικασία στις περισσότερες επιχειρήσεις. Περιλαμβάνει την διαδικασία ομαδοποίηση και προγραμματισμού παραγγελιών, την ανάθεση αποθέματος μιας συγκεκριμένης θέσης σε γραμμές παραγγελίας, την έκδοση παραγγελιών, την συλλογή παραγγελιών από αποθηκευτικές θέσεις και την εναπόθεση των συλλεχθέντων προϊόντων στο χώρο διαχωρισμού και συσκευασίας. Οι παραγγελίες των πελατών αποτελούνται από γραμμές παραγγελίας, η καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνει έναν κωδικό προϊόντος (SKU) σε μια ποσότητα. Στο σχήμα φαίνεται πως οι γραμμές χωρίζονται σε συλλογές παλέτας, χαρτοκιβωτίου ή και τεμαχίου. Η μονάδα φορτίου που συλλέγεται εξαρτάται από τις πολιτικές αποθήκευσης για κάθε προϊόν και συνήθως συναντώνται περισσότερες από μία μονάδες φορτίου συλλογής σε μια αποθήκη. Περαιτέρω, η

21 διαδικασία συλλογής παραγγελιών εξαρτάται και από άλλους παράγοντες και αποφάσεις, όπως το επίπεδο αυτοματισμών συλλογής της αποθήκης, η διαδικασίες ομαδοποίησης/διαχωρισμού παραγγελιών, η διαδικασία καθοδήγησης συλλογής («routing») καθώς και ο διαχωρισμός σε ζώνες συλλογής της αποθήκης («zoning»). Όλες αυτές οι επιμέρους διαδικασίες και η οργάνωση τους θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα σε επόμενη παράγραφο. Διαδικασίες Αποστολής: Με την ολοκλήρωση της συλλογής, οι παραγγελίες συσκευάζονται, τοποθετούνται στο κατάλληλο μοναδιαίο φορτίο (για παράδειγμα σε μία παλέτα) και αποστέλλονται στον πελάτη. Όλα αυτά υλοποιούνται στην περιοχή συσκευασίας και αποστολών. Η περίπτωση του cross-docking εκτελείται όταν τα προϊόντα μετακινούνται απευθείας στην περιοχή συλλογής/αποβάθρες αποστολών. 2.5. Διαθέσιμοι Πόροι σε μια Αποθήκη Σε μια σύγχρονη αποθήκη υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός διαθέσιμων πόρων για την υλοποίηση των στόχων της μέσα από τις προαναφερθείσες διαδικασίες. Αυτοί οι πόροι, αναλυτικότερα, παρουσιάζονται παρακάτω (Rouwenhorst et al.,2000 ; Frazelle et al., 1992): Τα μοναδιαία φορτία διακίνησης της αποθήκης: Το μοναδιαίο φορτίο είναι η μικρότερη μονάδα αποθήκευσης και μεταφοράς. Εφαρμόζεται στη μαζική διαχείριση των εμπορευμάτων, καθώς επίσης και στη διευκόλυνση και ελαχιστοποίηση των χρόνων διακίνησης της φόρτωσης και εκφόρτωσης των συσκευασμένων προϊόντων στα μέσα μεταφοράς. Η απόφαση επιλογής του είναι σημαντική γιατί τα οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή του κατάλληλου μοναδιαίου φορτίου είναι με τη σειρά τους σημαντικά, όπως η εξοικονόμηση χρόνου, η μείωση ζημιών, η αύξηση ταχύτητας, η αύξηση παραγωγικότητας και η μείωση κόστους. Τα κυριότερα μοναδιαία φορτία που υπάρχουν στην αγορά και συναντώνται στις αποθήκες είναι: φιάλες, κιβώτια, μικρά μεταλλικά δοχεία, παλέτες, παλετοδεξαμενές, παλετοκιβώτια, σάκοι, βαρέλια, κλπ. Στην εικόνα 2.5 παρουσιάζονται γραφικά τα διάφορα μοναδιαία φορτία που είναι πιθανό να διαχειριστεί μια αποθήκη, ακόμα και για το ίδιο προϊόν, συνιστώντας διαφορετικά SKUs προς διαχείριση.

22 Εικόνα 2.5: Βασικά Μοναδιαία Φορτία σε μια Αποθήκη Το Αποθηκευτικό Σύστημα: Αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους πόρους μια αποθήκης. Η απόκτηση του συστήματος αποθήκευσης απαιτεί σημαντικό κόστος επένδυσης και συνοδεύει την επιχείρηση για πολλά χρόνια. Οι τρείς γενικές κατηγορίες συστημάτων αποθήκευσης είναι απλή στοίβαξη, τα ράφια «dexion» (Εικόνα 2.6), τα ράφια παλέτας (Εικόνα 2.7), τα ράφια με Πριόβολους για ειδικά προϊόντα (Εικόνα 2.8), τα ράφια «carousel» για συλλογή «parts-to-picker», δηλαδή συστήματα όπου τα προϊόντα κινούνται προς τον άνθρωπο (Εικόνα 2.9), και τέλος τα πλήρως αυτοματοποιημένα συστήματα αποθήκευσης και συλλογής («Automated Storage / Retrieval Systems AS/RS»)

23 Εικόνα 2.6: Ράφια "Dexion" Εικόνα 2.7: Ράφια Παλέτας

24 Εικόνα 2.8: Ράφια με Πριόβολους Εικόνα 2.9: Ράφια "Carousel"

25 Εικόνα 2.10: Ράφια AS/RS Τα Συστήματα Ενδοδιακίνησης Φορτίου: Η επιλογή των συστημάτων ενδοδιακίνησης περιλαμβάνει την επιλογή μιας σειράς σχετιζόμενων στοιχείων εξοπλισμού ή συσκευών που έχουν σχεδιασθεί να δουλεύουν σε συγχρονισμό με σκοπό να οργανώσουν τη διαχείριση (κίνηση, αποθήκευση και έλεγχο) των υλικών σε μια διαδικασία αποθήκευσης. Οι βασικές επιλογές που υπάρχουν είναι τα παλετοφόρα πεζού (Εικόνα 2.11), τα περονοφόρα (Εικόνα 2.12), τα «reach trucks» (Εικόνα 2.13), «Very Narrow Aisle (VNA) trucks» (Εικόνα 2.14), «Order Pickers» (Εικόνα 2.15) για διάφορα αποθηκευτικά ύψη. Οι προαναφερθέντες τύποι εξοπλισμού ενδοδιακίνησης χρησιμοποιούν ως κύριο μοναδιαίο φορτίο τις παλέτες. Εικόνα 2.11: Παλετοφόρο πεζού

26 Εικόνα 2.12: Περονοφόρο Όχημα Εικόνα 2.13: Reach Trucks (1) Εικόνα 2.14: Very Narrow Aisle (VNA) trucks

27 Εικόνα 2.15: Order Pickers Τα Εργαλεία Συλλογής Προϊόντων: Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσεται κάθε είδος εξοπλισμού που διευκολύνει την διεκπεραίωση της συλλογής γραμμών παραγγελίας. Ένα παράδειγμα τέτοιου εξοπλισμού είναι τα «RF scanners». Ο Εξοπλισμός Διαχωρισμού και Αποστολής Παραγγελιών: Σε περίπτωση συλλογής παραγγελιών με Ομαδοποίηση, είναι αναγκαίο κατά το τέλος μιας συλλογής να διαχωριστούν οι παραγγελίες προς αποστολή με τρόπο αποδοτικό. Όταν αυτή η διαδικασία πραγματοποιείται σε αμιγώς αυτοματοποιημένα περιβάλλοντα, σε αυτό χρησιμεύει τέτοιου εξοπλισμός. Σε κάθε περίπτωση, χρησιμοποιείται εξοπλισμός συσκευασίας των παραγγελιών προς αποστολή. Προσωπικό Αποθήκης: Σε κάθε αποθήκη, το ανθρώπινο δυναμικό παίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της Εφοδιαστικής Αλυσίδας καθώς η αποδοτικότητα εξαρτάται κυρίως από την διαθεσιμότητα αυτού του πόρου. 2.6. Οργάνωση και Δομές της Αποθήκης Σε αυτό το τμήμα παρουσιάζονται τα διάφορα οργανωτικά ζητήματα που προκύπτουν κατά τον σχεδιασμό και την λειτουργία των αποθηκών. Αυτά παρουσιάζονται ανάλογα με την διαδικασία της αποθήκης στην οποία επαφίονται. Αρχικά, παρουσιάζονται θέματα που προκύπτουν κατά την οργάνωση και στην συνέχεια τα θέματα για τις επιμέρους διαδικασίες. Όπως θα δούμε σε επόμενη παράγραφο, όλες οι αποφάσεις που αφορούν τα παρακάτω οργανωτικά ζητήματα, οργανώνονται σε σετ και διαμορφώνουν το μεθοδολογικό πλαίσιο Συνολικό Σχεδιασμού και Διαχείρισης Αποθήκης.

28 2.6.1. Τμηματοποίηση της Αποθήκης και Ροή Προϊόντων Στην οργάνωση των αποθηκών, ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που προκύπτουν είναι η Ροή Διαδικασιών της Αποθήκης. Αυτό το πρόβλημα περιλαμβάνει την Τμηματοποίηση της αποθήκης, δηλαδή τον καθορισμό των διαφορετικών τμημάτων αποθήκευσης, την τεχνολογία που θα χρησιμοποιεί το κάθε τμήμα για την λειτουργία του καθώς και την ροή προϊόντων ανάμεσα στα διάφορα τμήματα. Σε αυτό το σημείο, κύρια κριτήρια για τον σχεδιασμό είναι τα προϊοντικά χαρακτηριστικά, οι απαιτήσεις σε επίπεδο εξυπηρέτησης καθώς και τα χαρακτηριστικά των παραγγελιών. Το κύριο ζήτημα που προκύπτει κατά την Τμηματοποίηση είναι το Πρόβλημα Χώρου Συλλογής-Χώρου Αποθήκευσης («Forward-Reserve Area Problem»). Αποτελεί ένα ενδελεχώς μελετημένο θέμα στην βιβλιογραφία (Gu et al., 2007). Είναι κοινή πρακτική στις αποθήκες να δημιουργούνται δύο χώροι, ο πρώτος που ονομάζεται Χώρος Συλλογής, και ο δεύτερος που ονομάζεται Χώρος Αποθήκευσης. Σκοπός του πρώτου είναι η χωροθέτηση των κωδικών με τρόπο ώστε να μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα της Συλλογής, ενώ του είναι η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου ως πόρο, με σκοπό την μεγιστοποίηση της αποθηκευτικής ικανότητας της αποθήκης. Αυτό το ζήτημα, όπως θα δούμε δημιουργεί και άλλα οργανωτικά θέματα, όπως το ποιοι κωδικοί θα αποθηκευτούν στον Χώρο Συλλογής και σε τι ποσότητες καθώς και με ποιες διαδικασίες θα οργανωθεί ο ανεφοδιασμός του Χώρου Συλλογής. Το κριτήριο που χρησιμοποιείται όπως θα δούμε είναι ο συμβιβασμός ανάμεσα στον συνολικό απαιτούμενο χρόνο ανεφοδιασμού και τον συνολικό απαιτούμενο χρόνο συλλογής. 2.6.2. Διαστασιολόγηση της Αποθήκης και των Επιμέρους Τμημάτων της Οι διαστάσεις της Αποθήκης προκύπτουν από την ζητούμενη αποθηκευτική ικανότητα κατά τον σχεδιασμό της, όπως και από την απαιτούμενη αποδοτικότητα σε εκτέλεση παραγγελιών. Όσον αφορά τον Χώρο Αποθήκευσης, λοιπόν, η ζητούμενη αποθηκευτική ικανότητα μπορεί να προκύψει με δύο τρόπους. Αρχικά, αν η Διοίκηση της αποθήκης μπορεί να καθορίσει τα επίπεδα αποθεμάτων που διατηρούνται, τότε η αποθηκευτική ικανότητα καθορίζεται από τις προβλέψεις σχετικά με τον αριθμό κωδικών που θα πρέπει να διατηρηθούν. Αν, όμως, τα επίπεδα διατηρούμενου αποθέματος είναι εξωτερικά διαμορφωμένα, τότε η ζητούμενη αποθηκευτική ικανότητα πρέπει να εκτιμηθεί στοχαστικά. Συνεπώς, αυτό το ζήτημα έχει άμεση σχέση με τις πολιτικές αποθεμάτων της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Καθώς αναφέρονται θέματα που αφορούν μακροπρόθεσμες αποφάσεις, είναι προφανής η ανάγκη για σχεδιασμό με γνώμονα την ευελιξία σε αποθηκευτικό χώρο, συστήματα και διαδικασίες. Επίσης, σημαντικό ρόλο στις διαστάσεις των αποθηκών παίζει και η εποχικότητα καθώς μεταβάλει την απαιτούμενη αποθηκευτική ικανότητα.

29 Όσον αφορά τον Χώρο Συλλογής, η διαστασιολόγηση επηρεάζει τον μέσο χρόνο συλλογής καθώς και τον αριθμό κωδικών που μπορούν να αποθηκευτούν για γρήγορη συλλογή στον χώρο αυτό. Έτσι, οι διαστάσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη του επιπέδου εξυπηρέτησης της αποθήκης. Παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις διαστασιολόγησής του είναι οι πολιτικές ανάπτυξης και επιπέδου εξυπηρέτησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, η εποχικότητα των κωδικών, καθώς και τα κόστη λειτουργίας και επένδυσης. Όσον αφορά την εποχικότητα, αυτή καθορίζει το απαιτούμενο επίπεδο εξυπηρέτησης της αποθήκης. Όπως φαίνεται παρακάτω στις εικόνες 2.16 και 2.17 (Frazelle et al., 2002), όσο μεγαλύτερη είναι η διακύμανση μέσα στον χρόνο, τόσο μεγαλύτερη είναι και η απαιτούμενη ευελιξία της αποθήκης. Σε περιόδους αυξημένης ζήτησης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται παραπάνω πόροι, ενώ τα συστήματα συλλογής και αποθήκευσης θα πρέπει να παρέχουν εύρος επιλογών στην αποθήκη. Εικόνα 2.16: Διάγραμμα Ζήτησης με μικρό Συντελεστή Εποχικότητας σε σχέση με τη Μέση Τιμή Εικόνα 2.17: Διάγραμμα Ζήτησης με μεγάλο Συντελεστή Εποχικότητας σε σχέση με τη Μέση Τιμή Συνεπώς, παρατηρούμε ότι οι δύο λειτουργίες της αποθήκης παρουσιάζουν αντικρουόμενους στόχους. Ενώ προσπαθούμε να αυξήσουμε την αποθηκευτική ικανότητα, επιζητούμε και την

30 ελαχιστοποίηση του χώρου για την αποδοτικότητα της αποθήκης. Ως αποτέλεσμα, η διαστασιολόγηση των τμημάτων και του συνόλου της αποθήκης προκύπτει ως αποτέλεσμα συμβιβασμών. 2.6.3. Αναλυτική Διαμόρφωση των Τμημάτων της Αποθήκης και Καθορισμός των Συστημάτων Αποθήκευσης Οι αποφάσεις σχετικά με την πλήρη διαμόρφωση και τον τρόπο λειτουργίας των Συστημάτων Αποθήκευσης αποτελούν μια αρκετά περίπλοκη, γενικά, διαδικασία η οποία περιλαμβάνει την βέλτιστη χρήση πόρων όπως ο χώρος, η εργασία και το κόστος εξοπλισμού. Η αναλυτική διαμόρφωση των τμημάτων της αποθήκης περιλαμβάνει την τοποθέτηση των σταθμών παραλαβής/αποστολής, την διαμόρφωση των διαδρόμων στα διάφορα τμήματα καθώς και την διαμόρφωση των διαστάσεων των αποθηκευτικών συστημάτων (Tompkins et al., 2010). Η χρηστικότητα των θέσεων αποθήκευσης, γενικά, εξαρτάται από την σχετική τους θέση με τους σταθμούς παραλαβής/αποστολής. Αυτό ισχύει γιατί από την σχετική αυτή θέση καθορίζεται και η απαιτούμενη απόσταση για την αποθήκευση μιας μονάδας προϊόντος μετά από παραλαβή, καθώς και αυτή που διανύεται για να συλλεχθεί μια μονάδα προϊόντος μιας παραγγελίας προς εκτέλεση. Γενικά, στόχος της οργάνωσης και του σχεδιασμού των αποθηκών είναι η ελαχιστοποίηση του συνόλου αυτών των αποστάσεων (Bartholdi et al., 2014). Γενικά, υπάρχουν δύο είδη διατάξεων σχετικά με την τοποθέτηση των σταθμών παραλαβών και αποστολών σε μία αποθήκη. Αυτά παρουσιάζονται στις εικόνες 2.18 και 2.19 (Φωλίνας, 2014). Στο πρώτο σχήμα, η παραλαβή προϊόντων και η εκτέλεση / αποστολή παραγγελιών βρίσκονται στην ίδια πλευρά της αποθήκης (ροή «U»), ενώ στο δεύτερο σχήμα η παραλαβή και η εκτέλεση / αποστολή παραγγελιών βρίσκονται σε διαφορετικά άκρα της αποθήκης (διαμπερής ροή).

Εικόνα 2.18: Ροή Αποθήκης Τύπου U 31

32 Εικόνα 2.19: Διαμπερής Ροή Αποθήκης Η διαμπερής ροή, όπως φαίνεται, έχει περισσότερες θέσεις αποθήκευσης κοντά στον κεντρικό διάδρομο, και άρα ευνοϊκές ως προς την ταχύτητα διαχείρισης. Παρόλα αυτά, αυτές οι θέσεις φαίνεται ότι είναι παρά μόνο ελάχιστα ευνοϊκότερες από τις υπόλοιπες. Στην άλλη δομή, υπάρχουν πολύ λιγότερες ευνοϊκές θέσεις, αλλά αυτές παρουσιάζουν σαφές πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Έτσι, όπως θα δούμε και παρακάτω, η διαμπερής δομή χρησιμοποιείται όταν η διαφορά ζήτησης μεταξύ των διάφορων κωδικών είναι στατιστικά μικρή ενώ δομή τύπου U όταν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ζητήσεις των διαφόρων κωδικών προς τακτοποίηση. Όσον αφορά τις λειτουργίες παραλαβής και αποστολής, η διαμπερής ροή επιτρέπει την ανεξάρτητη λειτουργία τους, ενώ σε άλλη περίπτωση ο συνδυασμός ταυτόχρονής ροής παραλαβών και αποστολών αποτελεί μια πιο περίπλοκη υπόθεση. Βέβαια, αυτό αντισταθμίζεται από τον υψηλότερο συντελεστή χρησιμοποίησης των σταθμών φορτοεκφόρτωσης στη δομή τύπου U καθώς οι σταθμοί συνεισφέρουν και στις δύο

33 διαδικασίες. Έτσι, αυτό η παράμετρος επαφίεται στην διαχείριση της αποθήκης και στο κατά πόσο είναι δυνατός ο προγραμματισμός των διαδικασιών ώστε να χρησιμοποιηθούν τα χαρακτηριστικά της κάθε δομής προς όφελος της αποθήκης. Ένα άλλο θέμα Αναλυτικής Διαμόρφωσης Αποθήκης είναι και το πλάτος διαδρόμων. Αυτό αφενός εξαρτάται από τα επιλεχθέντα συστήματα ενδοδιακίνησης, αφετέρου αποτελεί σχεδιαστική παράμετρο. Ο συμβιβασμός που ο σχεδιαστής καλείται να πραγματοποιήσει, είναι ανάμεσα στην βέλτιστη εκμετάλλευση χώρου που επιβάλλει στενούς διαδρόμους και στην βελτιστοποίηση του χρόνου διαχείρισης ανά κωδικό που επιβάλλει επαρκή χώρο για ελευθερία κινήσεων μέσα στο διάδρομο. Βέβαια, υπάρχουν συστήματα που επιτρέπουν ελευθερία κίνησης σε στενούς διαδρόμους, αλλά προφανώς το αντάλλαγμα για αυτό είναι πολυπλοκότητα συστημάτων διαχείρισης και κυρίως μεγαλύτερο κόστος επένδυσης σε διαχειριστικό εξοπλισμό. Ένα ακόμη οργανωτικό χαρακτηριστικό των αποθηκών είναι το βάθος της κάθε παλετοθέσης. Το πρόβλημα αυτό περιλαμβάνει έναν συμβιβασμό ανάμεσα στο ποσοστό χρήσης του χώρου και της ευκολίας συλλογής των γραμμών παραγγελίας, όπως και των απωλειών που προκύπτουν από την απώλεια διαθέσιμου χώρου όταν κομμάτι της αποθηκευτικής θέσης δεν χρησιμοποιείται όταν αυτή δεν είναι πλήρης. Στη διεθνή βιβλιογραφία αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «honeycombing». Το μέγεθος του φαινομένου αυτού σε κάθε αποθήκη εξαρτάται από το βάθος παλετοθέσης καθώς και από την μέση ποσότητα εξαγωγής για μια τυχαία γραμμή παραγγελίας. 2.6.4. Επίπεδο Αυτοματισμών της Αποθήκης Το επίπεδο αυτοματισμών σε μια επιχείρηση έχει άμεση σχέση με το κόστος εργασίας αλλά και το κόστος του χώρου σε συνάρτηση με το κόστος επένδυσης σε ένα αυτοματοποιημένο σύστημα («AS/RS»). (Bartholdi et al., 2014; Frazelle, 2002). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει περίπτωση μια αποθήκη με περιορισμένο αριθμό αυτοματισμών να λειτουργεί αποδοτικότερα από άλλες, κάτι το οποί εξαρτάται άμεσα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της κάθε αποθήκης, όπως οι διαστάσεις, ο αριθμός κωδικών που διατηρούνται, το προφίλ των παραγγελιών προς εκτέλεση κ.α. Η τάση αυτή είναι πιο εμφανής σε μικρές αποθήκες, το οποίο σημαίνει ότι το βέλτιστο επίπεδο αυτοματισμών είναι συνάρτηση του επιπέδου εξυπηρέτησης της αποθήκης. Στην παρακάτω εικόνα 2.20 (Naish et al., 2004) φαίνεται η σχέση του επιπέδου αυτοματισμών μιας αποθήκης με το απαιτούμενο επίπεδο εξυπηρέτησης καθώς και τον αριθμό SKUs που διατηρούνται στην αποθήκη. Φαίνεται πως καθώς ταυτόχρονα αυξάνεται ο αριθμός SKUs και το επίπεδο εξυπηρέτησης, αυξάνεται και η απαιτούμενη πολυπλοκότητα των αυτοματισμών της αποθήκης. Βέβαια, καθώς εδώ το απαιτούμενο επίπεδο εξυπηρέτησης μετριέται σε

34 παλέτες ανά ώρα, το ερώτημα που τίθεται είναι πώς αυτό το μεθοδολογικό πλαίσιο εφαρμόζεται σε αποθήκες όπου τα χειριζόμενα μοναδιαία φορτία είναι υποπολλαπλάσια της παλέτας. Εικόνα 2.20: Επίπεδο Αυτοματισμών Αποθήκης σε συνάρτηση του απαιτούμενου επιπέδου εξυπηρέτησης και του αριθμού κωδικών 2.6.5. Οργάνωση των Διαδικασιών Παραλαβής και Αποστολής Τα προϊόντα φθάνουν στην αποθήκη με κάποιο μεταφορικό μέσο και ξεφορτώνονται στους σταθμούς παραλαβής. Αργότερα, μετά την διαχείριση τους στην αποθήκη, φορτώνονται και φεύγουν αποθήκη από τους σταθμούς αποστολής. Για τις αποθήκης μεταφόρτωσης («Cross- Docking»), τα προϊόντα μεταφέρονται απευθείας από τους σταθμούς παραλαβής στους σταθμού αποστολής. Για συμβατικές αποθήκες που διατηρούν απόθεμα, τα παραληφθέντα προϊόντα τοποθετούνται στους αντίστοιχους χώρους αποθήκευσης, πριν συλλεχθούν και αργότερα αποσταλούν. Σε αυτή την περίπτωση, οι διαδικασίες παραλαβής και αποστολής αποκτούν μια πιο περίπλοκη διαχείριση μιας και συνδέονται άμεσα με την αποθηκευτική διαδικασία καθώς και την συλλογή. Για παράδειγμα, ο προγραμματισμός των αποστολών μπορεί να εξαρτάται από το πώς ομαδοποιούνται οι παραγγελίες προς εκτέλεση και το αντίστροφο. Οι βασικές οργανωτικές αποφάσεις για την διαχείριση των λειτουργιών παραλαβής και αποστολής είναι (Gu et al., 2007): Δεδομένων των : 1. Πληροφοριών για επερχόμενες παραλαβές, όπως ώρα άφιξης και περιεχόμενα. 2. Πληροφοριών για εκκρεμείς παραγγελίες προς αποστολή, όπως την ώρα αποστολής.

35 3. Πληροφοριών για την δομή στων σταθμών φορτοεκφορτώσεων και τον διαθέσιμο εξοπλισμό ενδοδιακίνησης. Να καθοριστούν: 1. Η ανάθεση των σταθμών σε μεταφορείς που καθορίζει τις καθαρές ροές προϊόντων στην αποθήκη. 2. Ο προγραμματισμός της λειτουργίας κάθε σταθμού φορτοεκφόρτωσης. Υποθέτοντας ότι ένα σύνολο μεταφορέων αντιτίθενται σε έναν σταθμό, το πρόβλημα είναι παρόμοιο με ένα πρόβλημα προγραμματισμού μηχανών στην παραγωγή. 3. Ο προγραμματισμός και ανάθεση των συστημάτων διαχείρισης ενδοδιακίνησης. Με ταυτόχρονη ικανοποίηση κριτηρίων όπως: 1. Περιορισμένη δυναμικότητα σε πόρους ενδοδιακίνησης 2. Επίπεδο Εξυπηρέτησης των μεταφορέων 3. Περιορισμός στον αριθμό και την διαμόρφωση των σταθμών παραλαβών/αποστολών 4. Διαχειριστικές Πολιτικής, όπως για παράδειγμα την ανάγκη για εξυπηρέτηση μόνο μιας παραγγελίας ανά σταθμό 5. Απαιτήσεις Αποδοτικότητας για κάθε σταθμό Αυτά το σετ αποφάσεων μπορεί να παρθεί κάτω από διαφορετικές συνθήκες σχετικά με το επίπεδο πληροφόρησης των επερχόμενων αποστολών και παραλαβών. Οι περιπτώσεις που μπορούμε να έχουμε είναι είτε να μην υπάρχει καμιά πληροφόρηση πέρα από την δομή της αποθήκης, είτε να υπάρχει μόνο μερική στατιστική πληροφόρηση σχετικά με τις παραλαβές και τις αποστολές, είτε να υπάρχει πλήρης πληροφόρηση του προγράμματος αλλά και των ροών. Το πρώτο σενάριο είναι και το δυσκολότερο καθώς δεν υπάρχει κανένα εργαλείο διαχείρισης των ροών αλλά ούτε και της λειτουργίας αποθήκευσης. Συνήθως τέτοια σενάριο επικρατούν κατά κανόνα σε αποθήκες 3PL. Το δεύτερο σενάριο είναι και το επικρατέστερο κατά μέσο όρο στη σημερινή πραγματικότητα των αποθηκών διαχειριζόμενων από μια μόνο Εφοδιαστική Αλυσίδα. Το τρίτο σενάριο είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο, σήμερα, δεδομένων και διαθέσιμων, πλέον, τεχνολογιών όπως «GPS», «RFID» κ.α.

36 2.6.6. Οργάνωση των Διαδικασιών Αποθήκευσης Τα προϊόντα πρέπει να τοποθετηθούν σε αποθηκευτικές θέσεις πριν είναι έτοιμα να συλλεχθούν κατά την εκτέλεση των παραγγελιών των πελατών (De Koster et al., 2007). Έτσι, για κάθε κωδικό πρέπει να εκλεχθεί η κατάλληλη αποθηκευτική θέση. Αυτή η εκλογή είναι πολύ σημαντική γιατί καθορίζει σε τι χρόνο και με τι κόστος ένα προϊόν θα συλλεχθεί για μια παραγγελία πελάτη (Bartholdi et al., 2014). Η απόφαση για την ανάθεση αποθηκευτικών θέσεων στα διάφορα SKUs περιλαμβάνει (Gu et al., 2007) : 1. Την τοποθέτηση των SKUs σε κάποια από τα διάφορα αποθηκευτικά τμήματα της αποθήκης. 2. Τον προγραμματισμό της ενδοδιακίνησης αποθεμάτων ανάμεσα στα τμήματα αυτά για ανατροφοδοσία. 3. Την τοποθέτηση των SKUs σε κάποια από τις διαμορφωμένες ζώνες σε κάθε τμήμα της αποθήκης. 4. Την ανάθεση συγκεκριμένες αποθηκευτικής θέσης για κάθε κωδικό. Τα κριτήρια βελτιστοποίησης για τα παραπάνω είναι κυρίως η αποδοτικότητα της συλλογής, ο συντελεστής χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χώρου καθώς και συγκεκριμένα προϊοντικά κριτήρια όπως η ανάγκη για ψύξη, θέρμανση κλπ. Ξεκινώντας με μια προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω, η ανάθεση κωδικών στα διάφορα αποθηκευτικά τμήματα της αποθήκης ενέχει αποφάσεις σχετικά με ποιοι κωδικοί θα αποθηκευτούν, σε τι ποσότητες και ποιοι είναι οι απαιτούμενοι ανεφοδιασμοί για την ομαλή λειτουργία της αποθήκης. Για παράδειγμα, αν η αποθήκη διατηρεί ξεχωριστό τμήμα για συγκεκριμένο πελάτη, τότε όλοι οι κωδικοί που αφορούν τον πελάτη αυτό θα αποθηκεύονται εκεί. Ένα άλλο πιθανό χαρακτηριστικό διαχωρισμού των τμημάτων αποθήκευσης είναι το μοναδιαίο φορτίο. Αυτό σημαίνει ότι αν ένας κωδικός διαχειρίζεται μόνο σε επίπεδο παλέτας, τότε αποθηκεύεται στο τμήμα της αποθήκης που είναι σχεδιασμένο να διαχειρίζεται μόνο παλέτες. Αυτά τα παραδείγματα καταδεικνύουν την ανάγκη για εξισορρόπηση του κόστους αποθήκευσης και του κόστους διαχείρισης παραγγελιών, καθώς και την δυναμικότητα της αποθήκης (Gu et al., 2007; Bartholdi et al., 2014; De Koster et al., 2007). 2.6.6.1. «Forward-Reserve Problem» Το σημαντικότερο πρόβλημα της παραπάνω κατηγορίας, καθώς ένα από αυτά τα οποία πραγματεύεται η συγκεκριμένη εργασία, είναι το πρόβλημα «Χώρου Συλλογής-Χώρου Αποθήκευσης» («Forward-Reserve Problem»). Είναι κοινή πρακτική των αποθηκών, όπως

37 ήδη αναφέρθηκε, η χρήση ξεχωριστών χώρων για μαζική αποθήκευση των αποθεμάτων και για ταχεία συλλογή προϊόντων και εκτέλεση παραγγελιών. Αυτή η οργανωτική δομή εξυπηρετεί την βελτιστοποίηση του χρόνου συλλογής δημιουργώντας κόστη αποθήκευσης καθώς δημιουργεί ξεχωριστό τμήμα στην αποθήκη, αλλά και κόστη ανατροφοδοσίας ανάμεσα στα δύο τμήματα. Συνεπώς, αυτού του είδους η οργάνωση απαιτεί και προγραμματισμό των ανατροφοδοσιών ανά κωδικό και βελτιστοποίηση αυτών. 2.6.6.2. «Zoning» Πιο κάτω στην οργανωτική ιεραρχία της λειτουργίας αποθήκευσης είναι η διαμόρφωση διαφορετικών ζωνών αποθήκευσης μέσα στο ίδιο τμήμα («Zoning») και η τοποθέτηση των διαφόρων κωδικών σε μια από αυτές τις ζώνες. Η διαμόρφωση ζωνών μπορεί να αφορά μόνο την τοποθέτηση παρόμοιων προϊόντων σε κοντινές θέσεις, ή ακόμα και να απαιτεί την χρήση διαφορετικών συστημάτων αποθήκευσης, συνθηκών αποθήκευσης ή και συστημάτων ενδοδιακίνησης. Έτσι, αποτελεί μια αρκετά σημαντική οργανωτική δομή που επηρεάζει τον συνολικό σχεδιασμό της αποθήκης. Ο βασικός λόγος για τον διαχωρισμό ενός τμήματος σε ζώνες είναι για να οργανωθεί καλύτερα η διαδικασία συλλογής. Το βασικό πλεονέκτημα που αυτό προσφέρει ο περιορισμός του απόστασης που πρέπει να διανυθεί, όπως επίσης και η ανάπτυξη οικειότητας μεταξύ των εργαζόμενων συλλογής με τους κωδικούς, ή ο περιορισμός του συνολικού χρόνου συλλογής αν η συλλογή κατά ζώνες γίνεται παράλληλα. Στον αντίποδα, υπάρχουν επιπλέον κόστη τα οποία προκύπτουν από αυτόν τον διαχωρισμό. Το κόστος σε περίπτωση που η λίστα συλλογής εκτελείται παράλληλα στις δύο ζώνες είναι ο διαχωρισμός της λίστας σε ζώνες και στη συνέχεια η ενοποίηση των συλλεχθέντων. Σε περίπτωση που η συλλογή σε ζώνες εκτελείται σειριακά, το κόστος που προκύπτει δημιουργείται από την δημιουργία ουρών ανάμεσα στις διάφορες ζώνες, και συνεπώς την αύξηση του χρόνου εκτέλεσης παραγγελίας. Έτσι, τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που προκύπτουν από τον χωρισμό των τμημάτων σε ζώνες, πρέπει να εκτιμηθούν κατά τον σχεδιασμό της αποθήκης και να μελετηθούν οι επιμέρους επιδράσεις, ώστε να βρεθεί η βέλτιστη λύση που να οδηγεί στο ελάχιστο κόστος. 2.6.6.3. Πλήρης Χωροθέτηση SKUs Το τελευταίο επίπεδο ανάλυσης της ανάθεσης θέσεων αποθήκευσης σε κωδικούς σημαίνει την σύνδεση ενός συγκεκριμένου κωδικού σε μια μονοσήμαντα ορισμένη θέση αποθήκευσης (ένα συγκεκριμένο ράφι ή μια συγκεκριμένη παλετοθέση ενός τμήματος της αποθήκης). Η επίλυση

38 αυτού του προβλήματος οδηγεί στην ελαχιστοποίηση του κόστους διαχείρισης και την μεγιστοποίηση του συντελεστή χρησιμοποίησης του αποθηκευτικού χώρου. Υπάρχει περίπτωση τα διαφορετικά τμήματα της αποθήκης να χρησιμοποιούν διαφορετικές πολιτικές χωροθέτησης κωδικών, καθώς παρουσιάζουν συνήθως διαφορετικές ανάγκες. Το πρόβλημα αναλυτικής χωροθέτησης κωδικών μπορεί να οριστεί σύμφωνα με τα παρακάτω (Gu et al., 2007): Δεδομένων των: 1. Πληροφοριών σχετικά με τον διαθέσιμο χώρο αποθήκευσης, όπως η φυσική του διαμόρφωση και ο σχεδιασμός του. 2. Πληροφοριών σχετικά με τις αποθηκευτικές θέσεις, όπως η διαθεσιμότητά τους, η δυναμικότητά τους αλλά και η ακριβής τοποθεσία τους. 3. Πληροφοριών σχετικά με προϊόντα προς αποθήκευση, όπως οι διαστάσεις τους, η ζήτηση που δημιουργούν, οι ποσότητές τους, οι ώρες άφιξης αλλά και αποστολής τους. Να καθοριστεί: Η ακριβής θέση αποθήκευσης για κάθε προϊόν που εισέρχεται στην αποθήκη. Με ταυτόχρονη ικανοποίηση των: 1. Περιορισμών δυναμικότητας και συντελεστή χρησιμοποίησης χώρου. 2. Περιορισμών δυναμικότητας και απαιτούμενη απόδοσης των εργασιών συλλογής. 3. Περιορισμών συμβατότητας μεταξύ αποθηκευτικών θέσεων και προϊόντων όπως και μεταξύ γειτονικών προϊόντων. 4. Περιορισμών πολιτικών ανάλωσης προϊόντων όπως FIFO, LIFO κλπ. Στις τυπικές περιπτώσεις, τα χαρακτηριστικά του διαθέσιμου αποθηκευτικού χώρου είναι γνωστά για τέτοιου είδους προγραμματισμό. Επίσης, η διαθεσιμότητα των αποθηκευτικών θέσεων είναι γνωστή όταν πρόκειται για αυτοματοποιημένες αποθήκες και κατά ένα μεγάλο ποσοστό στις συμβατικές αποθήκες. Έτσι, το επίπεδο πληροφόρησης για τον προγραμματισμό έγκειται στα προϊόντα που πρόκειται να ανατεθούν στις διαθέσιμες θέσεις. Οι τρείς πιθανές περιπτώσεις είναι: 1. Πλήρης πληροφόρηση σχετικά με τις παραλαβές και τις αποστολές μονάδων προϊόντων: Σε αυτό τον τύπο προβλήματος έχουμε πλήρη πληροφόρηση για τις ώρες παραλαβής της κάθε ποσότητας ενός κωδικού καθώς και τις ακριβείς ποσότητες που θα αποσταλούν καθώς και τις ώρες αποστολών. Αυτό το χαρακτηριστικό δημιουργεί δύο αποτελέσματα. Πρώτον, δημιουργεί την δυνατότητα για παραπάνω οικονομία σε χώρους, καθώς δεν δίνει την δυνατότητα για

39 ανεκμετάλλευτο χώρο, ούτε συνδέει αποκλειστικά μια θέση με έναν κωδικό. Έτσι, η σχέση κωδικού-θέσης δεν είναι δυαδική (0 ή 1), αλλά αποτελεί ένα διάνυσμα στο χρόνο για τις διάφορες περιόδους προγραμματισμού. Αυτό, βέβαια, δημιουργεί μια παραπάνω πολυπλοκότητα στην επίλυση, καθώς πολλαπλασιάζει τον όγκο των δεδομένων, ενώ οι περίοδοι προγραμματισμού δεν είναι σταθερής διάρκειας. 2. Πληροφόρηση σχετικά με τα προϊόντα: Η πιο συνηθισμένη περίπτωση διαθέσιμων πληροφοριών είναι σχετικά με τα προϊόντα προς διαχείριση συνολικά. Αυτές οι πληροφορίες βασίζονται σε ιστορικά στοιχεία, στατιστικές αναλύσεις αλλά και προβλέψεις και εκτιμήσεις που προέρχονται από άλλα τμήματα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Σε αρκετές περιπτώσεις, για την ευκολότερη διαχείριση των κωδικών, αυτοί χωρίζονται σε κλάσεις και αυτές υπολογίζονται συνολικά («Class-Based Storage»). Στη συνέχεια, η θέση του κωδικού μέσα στην κλάση καθορίζεται με απλούς κανόνες, όπως τοποθέτηση στην κοντινότερη διαθέσιμη θέση («Closest- Open Location») ή τυχαία («Random Storage»). Βέβαια, αν ο αριθμός των κλάσεων ισούται με τον αριθμό των κωδικών προς χωροθέτηση τότε μιλάμε για Αποκλειστική Αποθήκευση («Dedicated Storage»). Συνοψίζοντας: a. Αν ο αριθμός κλάσεων είναι ίσος με ένα, τότε μιλάμε για Τυχαία Αποθήκευση. b. Αν ο αριθμός κλάσεων είναι ίσος με τον αριθμό κωδικών, τότε μιλάμε για Αποκλειστική Αποθήκευση. c. Σε κάθε άλλο αριθμό κλάσεων μιλάμε για Αποθήκευση σε Κλάσεις. Συνήθως, ο τυπικός αριθμός κλάσεων που συναντάται στην πράξη είναι δύο με πέντε. Υπάρχουν διάφορα κριτήρια επιλογής μεθόδου αποθήκευσης των κωδικών στις θέσεις. Τα πιο διαδεδομένα, όμως, στη βιβλιογραφία είναι (Gu et al., 2007 ; Frazelle, 2002) : 1. Κίνηση για συγκεκριμένη χρονική περίοδο, δηλαδή ο απόλυτος αριθμός διαδρομών που πραγματοποιούνται μέσα στην αποθήκη σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο και αφορούν τον συγκεκριμένο κωδικό. 2. Μέγιστο Απόθεμα, δηλαδή ο μέγιστος αποθηκευτικός χώρος που πρέπει να δεσμευτεί για την διαχείριση του συγκεκριμένου κωδικού μέσα σε μια περίοδο. 3. Δείκτης Χώρου ανά Παραγγελία («Cube-Per-Order Index», COI), που ορίζεται ως πηλίκο του μέγιστου αποθέματος σε αποθηκευτικό χώρο προς την κίνηση του κωδικού ανά μονάδα χρόνου. Είναι φανερό ότι αυτός ο δείκτης λαμβάνει υπόψη και τους δύο παραπάνω δείκτες και συνοψίζει την επίδρασή τους στην αποθηκευτική

40 διαδικασία και την εργασία συλλογής. Η κλάση με τον μικρότερο δείκτη τοποθετείται στην ευνοϊκότερη θέση ως προς την συλλογή κ.ο.κ. Όπως φαίνεται, ο Δείκτης Χώρου ανά Παραγγελία είναι ένα μέσο να συσχετιστούν οι δύο κύριοι στόχοι της αποθήκης, δηλαδή η αξιοποίηση του διαθέσιμου χώρου καθώς και η μεγιστοποίηση των γραμμών παραγγελίας που εκτελούνται ανά μονάδα χρόνου. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι πρέπει να τοποθετήσουμε δύο κωδικούς στην αποθήκη σε δύο διαθέσιμες θέσεις, από τις όποιες η μια είναι σαφώς ευνοϊκότερη. Ο κωδικός Α απαιτεί τρείς χωρικές μονάδες για την αποθήκευσή του και έχει ζήτηση τρείς παραγγελίες ανά χρονική μονάδα. Ο κωδικός Β απαιτεί μια χωρική μονάδα και έχει ζήτηση δύο παραγγελίες ανά χρονική μονάδα. Σύμφωνα με το κριτήριο Κίνησης, ο κωδικός Α θα τοποθετηθεί στην ευνοϊκότερη από τις δύο θέσεις. Σύμφωνα με το κριτήριο Μέγιστου Αποθέματος, ο κωδικός Β θα αποθηκευτεί στην ευνοϊκότερη θέση, ενώ σύμφωνα με το Δείκτη Χώρου ανά Παραγγελία στην ευνοϊκότερη θέση θα τοποθετηθεί και πάλι ο κωδικός Β. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ο Δείκτης Χώρου ανά Παραγγελία είναι ο πιο μελετημένος καθώς φαίνεται να συνδυάζει παραπάνω από ένα κριτήρια και είναι απλοϊκός στην εφαρμογή του. Βέβαια, αυτό δεν εγγυάται και την βελτιστότητα της λύσης που αποδίδει. Έχει αποδειχθεί, σύμφωνα με τον Gu et al. (2007), ότι ο Δείκτης Χώρου ανά Παραγγελία αποδίδει την βέλτιστη λύση όταν ικανοποιούνται οι παρακάτω υποθέσεις: Ο σκοπός βελτιστοποίησης είναι η ελαχιστοποίηση του μακροπρόθεσμου κόστος συλλογής. Το κόστος μετακίνησης μέσα στην αποθήκη εξαρτάται μόνο από τις εξεταζόμενες αποθηκευτικές θέσεις. Παραδείγματα που δεν ικανοποιούν αυτήν την υπόθεση είναι το κόστος μετακίνησης να εξαρτάται και από τον κωδικό, όπως για παράδειγμα το μοναδιαίο βάρος του, ή να υπάρχουν πολλαπλά σημεία εναπόθεσης των παραγγελιών ώστε το εκάστοτε απαιτούμενο σημείο εναπόθεσης να εξαρτάται από το περιεχόμενο της λίστας συλλογής. Όταν χρησιμοποιείται ομαδοποίηση των λιστών συλλογής, δεν υπάρχει εξάρτηση ανάμεσα στους κωδικούς που συλλέγονται. Δεν υπάρχουν περιορισμοί συμβατότητας που εμποδίζουν την τοποθέτηση προϊόντων σε συγκεκριμένες θέσεις. Οι ευνοϊκότερες θέσεις στο σύστημα αποθήκευσης ορίζονται πάντα κατά περίπτωση και σύμφωνα με την εκάστοτε διάταξη της αποθήκης, η οποία ορίζει και τις αποστάσεις που θα πρέπει να διανύουν οι εργαζόμενοι για την κάθε κίνηση κωδικού. Για παράδειγμα (Εικόνα 2.21) σε μια αποθήκη όπου το σημείο εναπόθεσης των παραγγελιών είναι στο κέντρο της μιας

41 πλευράς του αποθηκευτικού χώρου και οι διάδρομοι αναπτύσσονται σε συμμετρικές αποστάσεις από το σημείο εναπόθεσης, ο ευνοϊκότερος διάδρομος είναι ο κεντρικός. Αντίθετα, αν το σημείο εναπόθεσης βρίσκεται σε μια γωνία (Εικόνα 2.22), τότε ο ευνοϊκότερος διάδρομος είναι ο αμέσως κοντινότερος (Jarvis et al., 1984). Εικόνα 2.21:Ταξινόμηση Ευνοϊκών Θέσεων Αποθήκευσης με χώρο εναπόθεσης στο κέντρο Εικόνα 2.22: Ταξινόμηση Ευνοϊκών Θέσεων Αποθήκευσης με χώρο εναπόθεσης σε γωνία Συνοψίζοντας, το θέμα της επιλογής στρατηγικής αποθήκευσης κωδικών είναι αρκετά μελετημένη βιβλιογραφικά και ταυτόχρονα παρουσιάζει μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον. Προκύπτουν, όπως είδαμε, αρκετές διαφορές στην προσέγγιση του κάθε προβλήματος, ανάλογα την φιλοσοφία διαχείρισης των κωδικών, τα κίνητρα για τον προγραμματισμό καθώς και την διαθέσιμη πληροφόρηση. Η πιο μελετημένη προσέγγιση είναι αυτή του Δείκτη Χώρου ανά Παραγγελία. Όλες, όμως, αυτές οι πολιτικές προϋποθέτουν ότι οι διαδικασίες ανατροφοδοσίας είναι δεδομένες και αποτελούν ξεχωριστό αντικείμενο προγραμματισμού. Παρόλα αυτά, φαίνεται λογικό και επιβεβαιώνεται και από βιβλιογραφία (Wilson, 1977) ότι αυτά τα προβλήματα είναι αλληλεξαρτώμενα και θα πρέπει να εξετάζονται ως ένα. Επίσης, μεγάλο ρόλο στην διαδικασία παίζει και ο χρονικός ορίζοντας προγραμματισμού καθώς το πρόβλημα όπως παρουσιάζεται είναι στατικό. Στην πραγματικότητα, οι παράγοντες ζήτησης και οι ροές προϊόντων στην αποθήκη αλλάζουν πολύ γρήγορα και είναι πιθανόν να ακυρώνουν την βελτιστότητα της οποιασδήποτε λύσης. Ως αποτέλεσμα, η ανάθεση κωδικών θα πρέπει να αναπροσαρμόζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να αντανακλάται όσο καλύτερα γίνεται η πραγματική ροή στην αποθήκη. Για να γίνει αυτό, βέβαια, θα πρέπει να

42 σταματήσουν οι λειτουργίες της αποθήκης για κάποιο χρονικό διάστημα, όποτε καθιστά δυσκολότερη την αλλαγή. 2.6.7. Οργάνωση της Διαδικασίας Συλλογής 2.6.7.1. Αναγκαιότητα για την Οργάνωση της Συλλογής και Στόχοι Η αποτελεσματικότητα και η ταχύτητα της συλλογής σε μια αποθήκη, κρίνει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο εξυπηρέτησής της. Όσο γρηγορότερα εκτελείται μια λίστα συλλογής, τόσο γρηγορότερα είναι οι παραγγελίες της διαθέσιμες προς αποστολή. Προκύπτει λογικά, λοιπόν, η φυσική ανάγκη για βελτιστοποίηση αυτής της διαδικασίας. Στον πίνακα 2.2 (Tompkins et al., 2003) φαίνεται η κατανομή των χρόνων των επιμέρους ενεργειών της συλλογής. Παρατηρούμε πως οι διαδρομές που πραγματοποιούνται αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Πίνακας 2.2: Κατανομή του Χρόνου Συλλογής σε επιμέρους δραστηριότητες Σύμφωνα με τον Bartholdi et al., 2014, «ο χρόνος που ξοδεύεται σε διαδρομές για την συλλογή είναι άχρηστος, κοστίζει ανθρωποώρες και δεν προσθέτει καμία αξία». Αποτελεί ως αποτέλεσμα, το σημαντικότερο πεδίο βελτιστοποίησης. Ο χρόνος αυτός αποτελεί, σε συμβατικές αποθήκες, αύξουσα συνάρτηση της απόστασης (Jarvis et al., 1984). Συνεπώς, η ελαχιστοποίηση του χρόνου συλλογής, είτε ως σύνολο, είτε ως μέση τιμή, αντιμετωπίζεται με την ελαχιστοποίηση των αποστάσεων. Πέρα από αυτόν τον στόχο, όμως, μπορούν κατά περίπτωση να προκύψουν και άλλα κριτήρια βελτιστοποίησης όπως (De Koster et al., 2007) : Ελαχιστοποίηση του Χρόνου Ικανοποίησης Παραγγελίας Ελαχιστοποίηση του Συνολικού Χρόνου Εκτέλεσης Παραγγελιών (σε περιπτώσεις Ομαδοποίησης)

43 Μεγιστοποίηση του Συντελεστή Χρησιμοποίησης του χώρου Μεγιστοποίηση του Συντελεστή Χρησιμοποίησης του εξοπλισμού Μεγιστοποίηση του Συντελεστή Χρησιμοποίησης της εργασίας Μεγιστοποίησης της Προσβασιμότητας σε όλα τα προϊόντα Παρακάτω, θα αναλυθούν το σύνολο των παραμέτρων της οργάνωσης της διαδικασίας συλλογής, καθώς και η επίδρασή τους στο συνολικό αποτέλεσμα. 2.6.7.2. Ομαδοποίηση Παραγγελιών («Batching») Η οργάνωση της Ομαδοποίησης Παραγγελιών σε ενιαίες λίστες συλλογής αποτελεί κομμάτι του προγραμματισμού της διαδικασίας συλλογής. Οι παραγγελίες παραλαμβάνονται από το τμήμα συλλογής και εκδίδονται προς εκτέλεση. Δεδομένου ενός συνόλου παραγγελιών που έχουν εκδοθεί, το πρόβλημα έγκειται στην ομαδοποίηση των παραγγελιών σε λίστες συλλογής, όπου κάθε λίστα θα εκτελεστεί και στη συνέχεια οι παραγγελίες που εμπεριέχονται σε αυτήν θα χωριστούν και θα πακεταριστούν προς αποστολή. Το κίνητρο για αυτό είναι όταν οι παραγγελίες είναι σχετικά μικρές, εμφανίζεται δυνατότητα μείωσης του χρόνου συλλογής με χρήση οικονομιών κλίμακας. Εάν χρησιμοποιείται Συλλογή κατά Ζώνες, όπως αυτή παρουσιάστηκε σε προηγούμενη παράγραφο, τότε η Ομαδοποίηση προσπαθεί να εξισορροπήσει, επίσης, την συλλογή σε όλες τις ζώνες για να ελαχιστοποιήσει τους νεκρούς χρόνους. Το πρόβλημα ομαδοποίησης ορίζεται σύμφωνα με τον Gu et al. (2007) παρακάτω: Δεδομένων των: 1. Χαρακτηριστικών Διαμόρφωσης της Αποθήκης 2. Προγράμματος Αποστολών 3. Συνόλου Διαθέσιμων Παραγγελιών προς Εκτέλεση Να καθοριστεί: Η ομαδοποίηση των παραγγελιών σε λίστες συλλογής προς κατανομή στους εργαζόμενους του τμήματος Με ταυτόχρονη ικανοποίηση των: 1. Περιορισμών Δυναμικότητας 2. Περιορισμών Χρονοδιαγράμματος 3. Περιορισμών Συλλογής κατά Ζώνες Καθώς το πρόβλημα είναι NP-δύσκολο, η απευθείας επίλυση για μεγάλα σύνολα δεδομένων φαντάζει πολύ δύσκολη, και έτσι είναι πιο αποδοτική η χρήση ευρετικών αλγορίθμων (De

44 Koster et al., 2007; Gu et al., 2007). Όταν χρησιμοποιούνται ανθρώπινα μέσα για την συλλογή, υπάρχουν τρείς τύποι ευρετικών αλγορίθμων: Αλγόριθμοι βασισμένοι σε κανόνες προτεραιότητας: Αποτελούνται από δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, τίθεται η σειρά προτεραιότητας για ένα δεδομένο σύνολο παραγγελιών. Στην δεύτερη φάση, οι παραγγελίες ανατίθενται γραμμικά σε λίστες συλλογής με φθίνουσα σειρά προτεραιότητας, τηρώντας πάντα την δυναμικότητα συλλογής. Όταν αυτή με την προσθήκη μιας παραγγελίας ξεπερνιέται, τότε δημιουργείται καινούρια λίστα συλλογής ομαδοποίησης. Η πιο συχνή εφαρμογή αυτού του κανόνα είναι η προτεραιότητα ομαδοποίηση με την άφιξη («First-Come-First- Served»), τα αποτελέσματα της οποίας μας δίνουν το ελάχιστο όφελος που μπορεί να προκύψει από την ομαδοποίηση. Αλγόριθμοι με μήτρα («Seed Algorithms»): Οι αλγόριθμοι αυτοί δημιουργούν λίστες συλλογής με γραμμικό τρόπο. Μια λίστα συλλογής δημιουργείται και εδώ σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση δημιουργείται μια μήτρα συλλογής, βάσει κάποιου επιλεγμένου από τον σχεδιαστή κανόνα. Στην δεύτερη φάση, προστίθενται παραγγελίες στην λίστα συλλογής σύμφωνα με έναν κανόνα ένταξης μέχρι να καλυφθεί η δυναμικότητα συλλογής μιας λίστας. Στη συνέχεια η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να ενταχθούν όλες οι παραγγελίες σε λίστες συλλογής. Μερικά παραδείγματα κανόνων μητρών συλλογής είναι: τυχαία επιλογή, μικρότερος αριθμός θέσεων συλλογής, μεγαλύτερος αριθμός θέσεων συλλογής, μικρότερος αριθμός διαδρόμων συλλογής. Ένα κλασσικό παράδειγμα κανόνα ένταξης παραγγελίας στην διαμορφωμένη λίστα είναι ο μικρότερος αριθμός παραπάνω διαδρόμων συλλογής. Αλγόριθμοι Εξοικονόμησης («Savings Algorithms»): Η κεντρική ιδέα αυτού του τύπου αλγορίθμων είναι η εκτίμηση της εξοικονόμησης σε διανυθείσα απόσταση αν δύο παραγγελίες ενοποιηθούν σε μια λίστα συλλογής, αντί να εκτελεστούν χωριστά. Έτσι, οι παραγγελίες προστίθενται στην ενοποιημένη λίστα συλλογής κατά προτεραιότητα με βάση αυτόν τον κανόνα και με περιορισμό στην δυναμικότητα. Η διανυθείσα απόσταση που απαιτείται υπολογίζεται ξανά όπως και οι πιθανές εξοικονομήσεις για τις εναπομένουσες παραγγελίες και η διαδικασία συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο. Μετά από συγκριτικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν (De Koster et al., 1999), για τους δύο τελευταίους τύπους αλγορίθμων, αποδεικνύεται ότι ακόμα και ο απλούστερος τρόπος ομαδοποίησης παραγγελιών παράγει καλύτερα αποτελέσματα από τον πρώτο κανόνα και ότι ενώ οι αλγόριθμοι με μήτρα παράγουν καλύτερα αποτελέσματα για μεγάλες κατά κανόνα παραγγελίες, οι αλγόριθμοι εξοικονόμησης παράγουν καλύτερα αποτελέσματα για μικρές παραγγελίες.

45 2.6.7.3. Ακολουθία και Δρομολόγηση Συλλογής («Sequencing and Routing») Η οργάνωση της ακολουθίας και της δρομολόγησης στην διαδικασία συλλογής καθορίζει ποια είναι η βέλτιστη ακολουθία συλλογής και ποια η ακριβής διαδρομή που πρέπει να ακολουθηθεί ανάμεσα στις επιμέρους θέσεις αποθήκευσης-στάσεις της. Το κριτήριο συνήθως είναι η ελαχιστοποίηση της απόστασης και επομένως του κόστους διαχείρισης της κάθε λίστας συλλογής. Το πρόβλημα αυτό αποτελεί εφαρμογή του Προβλήματος του Πλανόδιου Πωλητή («Travelling Salesman Problem», TSP), όπου ο εργαζόμενος ξεκινά από την αφετηρία με διαθέσιμη την λίστα συλλογής, έχοντας να περάσει από όλες τις απαραίτητες θέσεις συλλογής πριν γυρίσει ξανά στην αφετηρία του. Βέβαια, υπάρχουν και κάποιες διαφορές ανάμεσα στο κλασσικό πρόβλημα και το πρόβλημα Δρομολόγησης Συλλογής. Όπως βλέπουμε παρακάτω στην εικόνα 2.23, υπάρχει ένας αριθμός κόμβων από τους οποίους είναι δυνατόν να περάσει ο εργαζόμενος αλλά δεν είναι απαραίτητο. Αυτοί οι κόμβοι είναι τα άκρα των διαδρόμων, από όπου ο εργαζόμενος έχει περισσότερες από μια επιλογές διέλευσης. Οι μόνο κόμβοι απαραίτητοι για διέλευση είναι οι θέσεις αποθήκευσης που εμπεριέχονται στη λίστα συλλογής. Για την αποθηκευτική διάταξη του σχήματος έχει αναπτυχθεί αναλυτικός αλγόριθμος επίλυσης από τον Ratliff et al. (1983) που δίνει αποτέλεσμα σε χρόνο ανάλογο του αριθμού διαδρόμων της διάταξης. Εικόνα 2.23: Θέσεις σε Λίστα Συλλογής και αντιστοιχία κόμβων διέλευσης Παρόλα αυτά, στην πράξη, το συγκεκριμένο πρόβλημα λύνεται με την χρήση ευρετικών αλγορίθμων. Αυτό προκύπτει από κάποια βασικά μειονεκτήματα των αλγορίθμων βελτιστοποίησης: 1. Οι αλγόριθμοι βελτιστοποίησης δεν είναι διαθέσιμοι για κάθε πιθανή χωρική διάταξη. 2. Οι αλγόριθμοι βελτιστοποίησης οδηγούν σε πολύπλοκες και ανεξήγητες για τους εργαζόμενους διαδρομές, οι οποίοι στατιστικά τείνουν να παρεκκλίνουν από αυτές (Gadermann et al., 2005).

46 3. Οι αλγόριθμοι βελτιστοποίησης δεν λαμβάνουν υπόψη την επίδρασης της πιθανότητας κυκλοφοριακής συμφόρησης σε κάποιον διάδρομο. Οι πιο διαδεδομένοι ευρετικοί αλγόριθμοι που χρησιμοποιούνται φαίνονται στην εικόνα 2.24. Στην πρώτη τεχνική («S-Shape») οποιοσδήποτε διάδρομος εμπεριέχει μια τουλάχιστον επισκεπτόμενη θέση διαπερνιέται. Στην δεύτερη («Return») ο διάδρομος προσεγγίζεται μόνο από την μια μεριά και ο εργαζόμενος μπαίνει και βγαίνει από αυτόν από το ίδιο σημείο. Στην τρίτη («Mid-Point») και την τέταρτη («Largest-Gap»), γίνεται προσπάθεια κάθε θέση να προσεγγίζεται από την κοντινότερη άκρη του διαδρόμου, είτε χωρίζοντας τον διάδρομο σε δύο μέρη, είτε υπολογίζοντας τις αποστάσεις ανά θέση του ίδιου διαδρόμου κάθε φορά. Επίσης, υπάρχει ευρετικός αλγόριθμος που συνδυάζει τις παραπάνω τεχνικές. Η απόφαση της τεχνικής που θα χρησιμοποιηθεί αποτελεί ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην χωρική διάταξη που χρησιμοποιείται, καθώς και τα οφέλη σε χρόνο που θα αποκομιστούν κάθε φορά.. Εικόνα 2.24: Ευρετικοί Αλγόριθμοι Δρομολόγησης

47 Συνοψίζοντας, στην εικόνα 2.25 παρουσιάζεται το σύνολο των παραμέτρων που επηρεάζουν την οργάνωση της διαδικασίας συλλογής και την βελτιστοποίησή της. Φαίνεται ότι υπάρχει ισχυρή αλληλεξάρτηση ανάμεσα στις διάφορες αποφάσεις, όπως τον συνολικό σχεδιασμό της χωρικής διάταξης και των τμημάτων, αλλά και της οργάνωσης της λειτουργίας αποθήκευσης. Εικόνα 2.25: Παράμετροι Σχεδιασμού Συλλογής 3. ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΩΝ 3.1. Εισαγωγή Μέχρι στιγμής έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστούν όσο το δυνατόν πληρέστερα και συνοπτικά όλοι οι παράμετροι που επηρεάζουν την λειτουργία και την αποδοτικότητα των αποθηκών. Στο σημείο αυτό, λοιπόν, παρουσιάζεται ένα μοντέλο οργάνωσης των αποφάσεων που πρέπει να παρθούν για τον Συνολικό Σχεδιασμό των Αποθηκών. Η διαρκώς αυξανόμενη τάση για μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και μικρότερους χρόνους ικανοποίησης παραγγελίας προσδίδει τεράστια έμφαση στην υιοθέτηση ομαλών και αποτελεσματικών λειτουργιών logistics (Rouwenhorst et al., 2000). Σύμφωνα με την έρευνα της ELA/AT Kearney (2004), τα κόστη διατήρησης και λειτουργίας αποθηκών αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο το 22% του συνολικού κόστους logistics των επιχειρήσεων. Το κόστος logistics το οποίο πραγματοποιείται μέσα σε μια αποθήκη καθορίζεται κατά κύριο λόγο κατά τον σχεδιασμό της (Rouwenhorst et al., 2000). Έτσι, με την τεράστια επίδραση των αποθηκών στο κόστος αλλά και το επίπεδο εξυπηρέτησης, καθώς και την βαθμό περιπλοκότητας που ενέχεται, είναι απαραίτητο για την επιτυχία των επιχειρήσεων ο σχεδιασμός των αποθηκών να

48 γίνεται με στόχο το ελάχιστο λειτουργικό κόστος (Baker et al., 2009) οποιασδήποτε διαδικασίας σχεδιασμού περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια: Τα κύρια στάδια 1. Λειτουργική Περιγραφή 2. Καθορισμός Τεχνικών Προδιαγραφών 3. Επιλογή Εξοπλισμού 4. Προτεινόμενα Σχέδια 5. Αξιολόγηση και Τελική Επιλογή Σε κάθε στάδιο από τα παραπάνω θα πρέπει να επιτυγχάνονται οι στόχοι οι οποίοι είναι απαραίτητα για τον επιτυχή σχεδιασμό. Αυτοί καθορίζονται από τα χαρακτηριστικά της ζητούμενης αποθήκης, τα οποία συνοπτικά αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα. Αυτά, προφανώς, διαφέρουν σε κάθε περίπτωση αποθήκης, και εξαρτώνται από την εκάστοτε Εφοδιαστική Αλυσίδα αλλά και την θέση της αποθήκης σε αυτήν. Για παράδειγμα, ακόμα και στην Εφοδιαστική Αλυσίδα του ίδιου καταναλωτικού προϊόντος, άλλα είναι τα ζητούμενα χαρακτηριστικά για μια κεντρική αποθήκη μεταφόρτωσης και μια τοπική αποθήκη εξυπηρέτησης σημείων λιανικής. Ένα άλλο δύσκολο σημείο είναι ο συνήθως μεγάλος αριθμός δυνατών εναλλακτικών σχεδιασμών. Ο μεγάλός αριθμός εναλλακτικών σε συστήματα αποθήκευσης, συστήματα διαχείρισης φορτίου, συστήματα χωροθέτησης, εκτέλεσης και διαχωρισμού παραγγελιών, οδηγεί σε μεγάλο αριθμό εναλλακτικών ως προς τα υλοποιήσιμα σχέδια προς αξιολόγηση. Το συνολικό σχέδιο, λοιπόν, είναι ο βέλτιστος συμβιβασμών ανάμεσα στους στόχους σχεδιασμού της αποθήκης αλλά και στα διάφορα κόστη όπως η γη, τα κτιριακά, ο εξοπλισμός, το κόστος εργασίας κλπ. (Alshayeri et al., 1985). 3.2. Οργάνωση του Συνολικού Σχεδιασμού Αποθηκών Μετά την παρουσίαση των διαδικασιών, των διαθέσιμων πόρων καθώς και της οργάνωσης της αποθήκης, θα δούμε πως όλα αυτά συνδυάζονται για την επίτευξη κάποιων σαφώς ορισμένων κριτηρίων επίδοσης. Η σύνθεση αυτών των παραμέτρων και ο καθορισμός με αποφάσεις αποτελεί τον Συνολικό Σχεδιασμό Αποθήκης. Ο Συνολικός Σχεδιασμός χωρίζεται σε τρία στάδια αποφάσεων, το στρατηγικό, το τακτικό και το λειτουργικό (Rouwenhorst et al., 2000). Σε κάθε στάδιο οι αποφάσεις είναι σαφώς αλληλεξαρτώμενες και για το λόγο αυτό κάποιες αποφάσεις πρέπει να ενοποιηθούν και να αποτελέσουν ενιαίο πρόβλημα. Σε κάθε επίπεδο αποφάσεων υπάρχουν τρείς άξονες επιρροής, οι διαδικασίες, οι πόροι και η οργάνωση.

49 3.2.1. Στρατηγικό Επίπεδο Σε στρατηγικό επίπεδο εξετάζονται αποφάσεις οι οποίες έχουν μακροπρόθεσμη επίδραση στη λειτουργία (συνήθως 5 ετών), και κυρίως αποφάσεις οι οποίες απαιτούν σοβαρή οικονομική επένδυση. Οι βασικές άξονες των αποφάσεων σε αυτό το επίπεδο είναι δύο, η σχεδίαση της ροής προϊόντων και οι αποφάσεις σχετικά με την επιλογή συστήματος αποθήκευσης. Όσον αφορά την σχεδίαση της ροής προϊόντων, αυτή επηρεάζεται από την Τμηματοποίηση της Αποθήκης (Χώρος Αποθήκευσης / Χώρος Συλλογής - Ζώνες) καθώς και από την πιθανότητα ύπαρξης Ομαδοποιημένης Συλλογής (Ομαδοποίηση και Διαχωρισμός για Αποστολή). Σε αυτή τη φάση, λοιπόν, ο σχεδιαστής εξετάζει το ενδεχόμενο ξεχωριστού Χώρου Συλλογής και Ομαδοποίησης Παραγγελιών, το αν δηλαδή αυτές οι αρχές θα εφαρμοστούν η όχι. Σχετικά με την επιλογή Συστήματος Αποθήκευσης, αυτή σχετίζεται με τις τεχνικές προδιαγραφές καθώς και με τι οικονομικές δυνατότητες επένδυσης. Ο καθορισμός των τεχνικών προδιαγραφών για τα Συστήματα Αποθήκευσης έχουν να κάνουν με τον καθορισμό των μοναδιαίων φορτίων που θα χρησιμοποιούνται, με τα προϊόντα τα οποία η αποθήκη θα διαχειρίζεται καθώς και με το προφίλ των παραγγελιών που θα δέχεται. Έτσι, οι πληροφορίες που θα χρησιμοποιηθούν για τον καθορισμό τεχνικών προδιαγραφών θα προέρχονται από τα χαρακτηριστικά των προϊόντων και των παραγγελιών. Στη συνέχεια, αφού καθοριστεί το πλήθος τεχνολογικών λύσεων το οποίο να ικανοποιεί τις τεχνικές προδιαγραφές, επιλέγεται η λύση που να ικανοποιεί τους περιορισμούς επενδυτικού κόστους καθώς και λειτουργικού κόστους. Στην παρακάτω εικόνα 3.1 (Rouwenhorst et al., 2000), παρουσιάζονται τα προβλήματα σχεδιασμού στρατηγικού χαρακτήρα όπως αυτά προαναφέρθηκαν, και η σχέση τους με τους τρεις άξονες επιρροής, δηλαδή την οργάνωση, τις διαδικασίες και τους πόρους της αποθήκης.

50 Εικόνα 3.1: Σχηματική Απεικόνιση Στρατηγικού Σχεδιασμού Αποθηκών 3.2.2. Τακτικό Επίπεδο Σε τακτικό επίπεδο Σχεδιασμού, υπάρχει ένα πλήθος σχεδιαστικών παραμέτρων προς καθορισμό, με βάση τα αποτελέσματα του στρατηγικού επιπέδου σχεδιασμού. Οι τακτικές αποφάσεις έχουν μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα (1-2 χρόνια) και μικρότερη επίδραση στο συνολικό σχεδιασμό αλλά απαιτούν, επίσης, σχετικά σημαντική επένδυση και έτσι δεν μπορούν να αναπροσαρμόζονται και τόσο συχνά. Οι τακτικές αποφάσεις συνήθως αφορούν την αναλυτική διαστασιολόγηση των πόρων (Συστημάτων Αποθήκευσης αλλά και προσωπικού), την αναλυτική σχεδίαση της χωρικής διάταξης της αποθήκης αλλά και άλλα οργανωτικά ζητήματα. Βασικά κομμάτια του τακτικού σχεδιασμού αποτελούν: Οργανωτικά θέματα όπως οι διαστάσεις των Ζωνών Συλλογής, ο Προγραμματισμός Ανατροφοδοσίας του Χώρου Συλλογής, ο αναλυτικός προσδιορισμός της Ομαδοποίησης Συλλογής και ο προσδιορισμός της Φιλοσοφίας Χωροθέτησης (Τυχαία, με Κλάσεις κλπ.). Διαστασιολόγηση των Τμημάτων της Αποθήκης (Χώρος Συλλογής Χώρος Αποθήκευσης). Διαστασιολόγηση των Χώρων Παραλαβών και Αποστολών. Καθορισμός των Συστημάτων Ενδοδιακίνησης. Καθορισμός των Αναγκών σε Προσωπικό. Προσδιορισμός της Τελικής Χωρικής Διάταξης. Οι αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα στα διάφορα θέματα τακτικού ορίζοντα είναι μικρότερες από τον στρατηγικό ορίζοντα. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανύπαρκτες και εξετάζονται αυτόνομα. Για παράδειγμα, οι Ζώνες Συλλογής καθώς και η Φιλοσοφία Χωροθέτησης επηρεάζουν και την διαδικασία Ομαδοποίησης αλλά και την Τελική Χωρική Διάταξη. Στην εικόνα 3.2 (Rouwenhorst

51 et al., 2000)παρουσιάζονται τα προβλήματα σχεδιασμού τακτικού χαρακτήρα όπως αυτά προαναφέρθηκαν, και η σχέση τους με τους τρεις άξονες επιρροής, δηλαδή την οργάνωση, τις διαδικασίες και τους πόρους της αποθήκης. Εικόνα 3.2: Σχηματική Απεικόνιση Τακτικού Σχεδιασμού Αποθηκών 3.2.3. Λειτουργικό Επίπεδο Στο λειτουργικό επίπεδο λήψης αποφάσεων, οι διαδικασίες πρέπει να εκτελεστούν μέσα στα πλαίσια που διαμορφώθηκαν κατά το στρατηγικό και το τακτικό επίπεδο. Επειδή οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διάφορων οργανωτικών θεμάτων αντιμετωπίστηκαν στα προηγούμενα επίπεδα λήψης αποφάσεων, τα θέματα στο συγκεκριμένο στάδια παρουσιάζουν πιο σαφή αυτονομία και ως εκ τούτου μπορούν να αναλυθούν ξεχωριστά. Τα βασικά θέματα αυτού του επιπέδου είναι η οργάνωση των καθημερινών διαδικασιών της αποθήκης και η διαχείριση του υπάρχοντος εξοπλισμού και προσωπικού για την διεκπεραίωση των παραλαβών, των παραγγελιών και των αποστολών. Οι αποφάσεις που μας απασχολούν, λοιπόν, είναι: Η ανάθεση εργασιών ανατροφοδοσίας στο προσωπικό. Η τοποθέτηση των παραλαβών στις κατάλληλες θέσεις αποθήκευσης, σύμφωνα με το προηγούμενο στάδιο. Η δημιουργία ενοποιημένων λιστών συλλογής από τις υπάρχουσες παραγγελίες. Η ανάθεση εργασιών συλλογής στο προσωπικό. Η δρομολόγηση των λιστών συλλογής. Ο προσδιορισμός των θέσεων εναπόθεσης εξοπλισμού μετά το πέρας των εργασιών. Η διεκπεραίωση του διαχωρισμού των ενοποιημένων λιστών συλλογής.

52 Η ανάθεση συγκεκριμένων σταθμών φορτοεκφόρτωσης στα μεταφορικά μέσα. Στην εικόνα 3.3 (Rouwenhorst et al., 2000) παρουσιάζονται τα προβλήματα σχεδιασμού λειτουργικού χαρακτήρα όπως αυτά προαναφέρθηκαν, και η σχέση τους με τους τρεις άξονες επιρροής, δηλαδή την οργάνωση, τις διαδικασίες και τους πόρους της αποθήκης. Εικόνα 3.3: Σχηματική Απεικόνιση Λειτουργικού Σχεδιασμού Αποθηκών

53 4. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. 4.1. Εισαγωγή Η εταιρία Φωκίδης Α.Ε.Β.Ε. δραστηριοποιείται στον Νομό Θεσσαλονίκης στην διανομή καπνικών προϊόντων καθώς και στο εμπόριο τυποποιημένων ζαχαρωδών προϊόντων και αναψυκτικών. Τα σημεία πώλησης τα οποία εξυπηρετεί είναι περίπτερα, καταστήματα ψιλικών και γενικά σημεία της μικρής λιανικής. Κύρια δραστηριότητα της επιχείρησης είναι η διανομή καπνικών προϊόντων, καθώς αποτελεί μια από τις πέντε εταιρίες διανομής που καλύπτουν το σύνολο του Νομού Θεσσαλονίκης. Επίσης, μια ιδιαίτερα αναπτυσσόμενη δραστηριότητα της εταιρίας είναι το εμπόριο τυποποιημένων ζαχαρωδών προϊόντων, αναψυκτικών και λοιπών ειδών ψυγείου, με κύρια αγορά αυτή της μικρής λιανικής. Στόχοι της εταιρίας είναι η διαρκής ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της, με παροχή υψηλού επιπέδου εξυπηρέτησης και ταυτόχρονη χρήση προηγμένων τεχνολογιών και εργαλείων logistics. Στο πλαίσιο αυτό, ζητήθηκε από την εταιρία η μελέτη της λειτουργίας και η οργάνωση της μιας εκ των δύο τμημάτων της αποθήκης της εταιρίας, της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου στα πλαίσια της ταχείας ανάπτυξης αυτής της δραστηριότητας. 4.2. Εταιρικό Προφίλ Η εταιρία ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. αποτελεί μετεξέλιξη της εταιρίας ΦΩΚΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Ε.Ε., οποία ιδρύθηκε το 1971, και από τότε μέχρι και το 2013 δραστηριοποιήθηκε στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης ως πρατήριο τσιγάρων, καπνικών προϊόντων και ζαχαρωδών προϊόντων. Μέσω των αλλαγών που συντελέστηκαν στην εφοδιαστική αλυσίδα των καπνικών προϊόντων στην Αθήνα, την Θεσσαλονίκη και την Πάτρα, το 2013, δημιουργήθηκε η ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. και επελέγη ως μέρος του νέου δικτύου διανομής καπνικών προϊόντων στον Νομό Θεσσαλονίκης. Αυτές οι αλλαγές και η δημιουργία του νέου δικτύου, οδήγησαν την εταιρία σε αλλαγή φιλοσοφίας και στην υιοθέτηση νέου τρόπου λειτουργίας στα διεθνή πρότυπα διανομής. Για να επιτευχθεί αυτό, η εταιρία δημιούργησε νέες εγκαταστάσεις 2500 τ.μ. στην Ευκαρπία Θεσσαλονίκης, προχώρησε σε ανανέωση του στόλου οχημάτων της και των συστημάτων αποθήκευσής της και στην εγκατάσταση νέων λογισμικών επιχειρησιακής διαχείρισης και διαχείρισης αποθήκης («ERP», «WMS»). Η οργάνωση και ο τρόπος λειτουργίας της εταιρίας είναι δομημένα γύρω από την βασική δραστηριότητα της εταιρίας, η οποία όπως είπαμε είναι η διανομή καπνικών προϊόντων στα σημεία της μικρής αγοράς. Η εταιρία εξυπηρετεί συνολικά 700 περίπου σημεία της μικρής λιανικής, τα οποία εξυπηρετούνται βάσει προκαθορισμένου προγράμματος διανομής, με

54 δομημένες κατηγορίες επισκεψιμότητας βάσει δυναμικής σημείου πώλησης, το οποία αναθεωρείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο πρόγραμμα εξυπηρέτησης, λοιπόν, δομείται το σύνολο των λειτουργικών δραστηριοτήτων της εταιρίας, όπως το πρόγραμμα παραγγελιοληψίας, το πρόγραμμα εκτέλεσης παραγγελιών, το πρόγραμμα προμηθειών αλλά και ο προγραμματισμός προωθητικών ενεργειών. Οι δραστηριότητες και τα προϊόντα της εταιρίας Σήμερα, δύο είναι οι βασικοί άξονες προϊόντων στα οποία δραστηριοποιείται η εταιρία: Η διανομή καπνικών προϊόντων, δηλαδή τυποποιημένων τσιγάρων, τυποποιημένου καπνού και καπνικών ειδών και αξεσουάρ. Η εταιρία διανέμει το σύνολο των προϊόντων παραγωγής των εταιριών Japan Tobacco International, Imperial Tobacco Hellas, British American Tobacco και Millennium Hellas (ΣΕΚΑΠ). Η εταιρία, ως εξουσιοδοτημένος διανομέας στον Νομό Θεσσαλονίκης, λοιπόν, διανέμει αυτά τα είδη με στόχο το μέγιστο δυνατό επίπεδο εξυπηρέτησης των σημείων λιανικής και την μέγιστο δυνατό ποσοστό τοποθέτησης στα σημεία. Το εμπόριο τυποποιημένων ζαχαρωδών προϊόντων, ειδών ψυγείου και λοιπών προϊόντων για την αγορά της μικρής λιανικής. Η εταιρία, συνδυάζει την διανομή καπνικών προϊόντων με την εξυπηρέτηση αναγκών προμήθειας των σημείων λιανικής σε λοιπές κατηγορίες τυποποιημένων προϊόντων πέρα από τα τσιγάρα, όπως σοκολάτες, μπισκότα, μαστίχες, καραμέλες αλλά και ειδών ψυγείου όπως αναψυκτικά, μπύρες, νερό, ενεργειακά ποτά κ.α. Έτσι, η εταιρία εξυπηρετώντας την ανάγκη των σημείων της μικρής λιανικής για απλουστευμένες διαδικασίες διαχείρισης μέσω της ελαχιστοποίησης των προμηθευτών αλλά και μεγιστοποίηση της κερδοφορίας μέσω της προμήθειας προϊόντων σε χαμηλές τιμές, προσφέρει μια συνδυασμένη πρόταση επεκτείνοντας σοβαρά τις δραστηριότητές της και σε αυτές κατηγορίες ειδών. 4.3. Δομή της Εταιρίας και Οργανόγραμμα Η εταιρία έχοντας ως στόχο την καλύτερη δυνατή οργάνωση των δραστηριοτήτων της έχει υιοθετήσει την ακόλουθη οργανωτική δομή η οποία και αναπαρίσταται στην εικόνα 4.1: Γενική Διεύθυνση, που έχει την παροχή κατευθύνσεων και την ευθύνη για την συνολική λειτουργία της εταιρίας Εξωτερική Υποστήριξη Φοροτεχνικών και Οικονομικών. Εξωτερική Υποστήριξη Επιχειρησιακών Συστημάτων για την ομαλή λειτουργία τους, τις τεχνικές αναβαθμίσεις τους αλλά για την βοήθεια στην ανάπτυξη της συνολικής οργάνωσης της εταιρίας.

55 Υπεύθυνο Λειτουργιών, για την ομαλή λειτουργία των δραστηριοτήτων της εταιρίας, οι οποίες περιλαμβάνουν την λειτουργία του Τηλεφωνικού κέντρου, της Αποθήκης αλλά και των Διανομών. Υπεύθυνο Εμπορικού για την οργάνωση της συνεργασίας με τους προμηθευτές, αλλά και την οργάνωση των Πωλήσεων. Εικόνα 4.1: Οργανόγραμμα ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. 4.4. Οργάνωση, Διάρθρωση και Λειτουργία των Αποθηκών της ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. Η εταιρία διατηρεί διαφορετικές αποθήκες με αυτόνομη λειτουργία για τις δύο δραστηριότητές της. Η πρώτη αποθήκη αφορά τα Καπνικά Είδη, ενώ η δεύτερη αφορά τα Είδη Γενικού Εμπορίου. Υπάρχουν σαφείς λόγοι για τους οποίους συντελέστηκε αυτός διαχωρισμός. Αρχικά, βασικός λόγος είναι οι διαφορετικές ανάγκες που προκύπτουν από την διαχείριση των. Σχετικά με τα Καπνικά Είδη, η εταιρία διατηρεί σταθερές συνεργασίες οι οποίες αφορούν σχετικά σταθερό αριθμό προϊόντων. Όσον αφορά τα είδη Γενικού Εμπορίου, η εταιρία δεν έχει υποχρεώσεις σχετικά με την σταθερότητα των ειδών που διακινούνται, όποτε ο αριθμός τους, ο τύπος τους και τα χαρακτηριστικά τους μπορεί να αλλάζουν ανάλογα με την μεσοπρόθεσμη τακτική της εταιρίας αλλά και τους στόχους σχετικά με την δραστηριότητα στη συγκεκριμένη αγορά.

56 Επίσης, προκύπτουν βασικές διαφορές σχετικά με τα απαιτούμενα επίπεδα εξυπηρέτησης των δύο αποθηκών. Η αποθήκη Καπνικών Ειδών έχει σταθερό πρόγραμμα λειτουργίας το οποί προκύπτει από το πρόγραμμα εξυπηρέτησης των σημείων λιανικής, και ως αποτέλεσμα έχει εύκολα προβλεπόμενο όγκο εργασιών ανά ημέρα και μήνα. Στόχος είναι η σταθερή και ποιοτική εξυπηρέτηση αυτού του όγκου εργασιών. Η αποθήκη ειδών Γενικού Εμπορίου παρουσιάζει μεγαλύτερη μεταβλητότητα στον όγκο εργασιών της. Αυτό μπορεί να προκύψει από διάφορους παράγοντες όπως η εποχικότητα κατηγοριών όπως σοκολάτα, μπύρα κ.α., η εμπορική πολιτική αλλά και προωθητικές ενέργειες πωλήσεων που εφαρμόζονται αλλά και η ανταγωνιστικότητα της εταιρίας στην αγορά. Μια ακόμη διαφορά που παρατηρείται ανάμεσα στις δύο αποθήκες είναι τα μοναδιαία φορτία διαχείρισης. Στην αποθήκη Καπνικών Ειδών, τα προϊόντα παρουσιάζουν μεγάλη ομοιογένεια και έτσι μονάδες μέτρησης αποθέματος είναι σχετικά περιορισμένες (κιβώτια, κούτες, πακέτα). Στην αποθήκη Γενικού Εμπορίου λόγω του εύρους των προϊόντων που υπάρχει παρατηρείται και μεγάλο εύρος μοναδιαίων φορτίων (παλέτες, κιβώτια, κούτες, τεμάχια, σακούλες κ.α.). Αυτό δημιουργεί αυξημένο διαχειριστικό κόστος στην εταιρία και απαιτεί ειδική διαχείριση. Τα βασικά χαρακτηριστικά παρουσιάζονται συνοπτικά στον πίνακα 4.1: Αποθήκες Χαρακτηριστικά Καπνικών Γενικού Εμπορίου Είδη Σταθερά Μεταβλητά Μοναδιαία Φορτία Μικρός Αριθμός Μεγάλο Εύρος Όγκος Εργασιών Προβλεπόμενος Μεταβλητός Πίνακας 4.1: Αποθήκες και Χαρακτηριστικά Λειτουργίας ΦΩΚΙΔΗΣ Α.Ε.Β.Ε. 4.4.1. Περιγραφή Λειτουργίας Αποθήκης Καπνικών Ειδών Στο κομμάτι αυτό περιγράφονται οι διαδικασίες που τηρούνται στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών, οι ροές των προϊόντων μέσα σε αυτή, τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την διεκπεραίωση αυτών των διαδικασιών καθώς και η οργάνωση τους. Διαδικασίες Παραλαβής: Στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών σημαντική καθημερινή διαδικασία αποτελούν οι Παραλαβές. Είναι η πρώτη διαδικασία η οποία χρονικά διεκπεραιώνεται στην αποθήκη. Τα προϊόντα καταφθάνουν με φορτηγά νωρίς το πρωί και παραδίδουν σε παλέτες που αποτελούνται από κιβώτια διαφορετικών κωδικών. Αρχικά, οι παλέτες της εκάστοτε παραλαβής εναποτίθενται στην περιοχή παραλαβών. Στις διαδικασίες παραλαβών συμπεριλαμβάνονται και οι επιστροφές πελατών οι οποίες είναι συχνές, και όχι απαραίτητα για λόγους ακαταλληλότητας των προϊόντων.

57 Διαδικασίες Αποθήκευσης: Στη συνέχεια, οι παλέτες μεταφέρονται από τους χώρους παραλαβής στον χώρο αποθήκευσης της αποθήκης. Στην συνέχεια, τα κιβώτια ξεφορτώνονται από τις παλέτες και προετοιμάζονται για αποθήκευση (Αποπαλετοποίηση). Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι χάρη στην πολιτική προμηθειών της αποθήκης, η εταιρία ανεφοδιάζεται από τους προμηθευτές της κατά μέσο όρο κάθε δύο ημέρες. Αυτό συμβαίνει λόγω του υψηλού κόστους των εμπορευμάτων, αλλά και για λόγους ασφαλείας. Αυτό σημαίνει ότι, διατηρώντας εξαιρετικά χαμηλά αποθέματα, η αποθήκη κατορθώνει να μην χρειάζεται πολλαπλούς χώρους αποθήκευσης. Έτσι, οι παραλαβές μεταφέρονται κατευθείαν στον χώρο συλλογής παραγγελιών («Fast-Pick Area»), καθότι η αποθηκευτική ικανότητά του επαρκεί. Πέρα από αυτό το πλεονέκτημα, γίνεται εξοικονόμηση στους ανεφοδιασμούς καθότι το σύνολο του αποθέματος ανά κωδικό βρίσκεται σε μια αποθηκευτική θέση. Μέσα στον χώρο Ταχείας Συλλογής, υπάρχουν οργανωμένες Ζώνες Συλλογής («Zoning»), οι οποίες έχουν δημιουργηθεί με κριτήριο των προβλεπόμενο όγκο εργασιών ανά κωδικό, και συνολικά σε κλάσεις κωδικών. Οι κωδικοί χωρίζονται σε δύο κλάσεις. Αυτό που αλλάζει στα συστήματα αποθήκευσης ανά κλάση είναι ότι για τα ταχυκίνητα προϊόντα υπάρχουν δύο θέσεις αποθήκευσης ανά κωδικό («Slots») για να αποφευχθεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση κατά τη συλλογή, καθώς και το ότι οι ταχυκίνητοι κωδικοί αποθηκεύονται σε Ράφια τύπου «Live-Storage» για τον ευκολότερο ανεφοδιασμό των κωδικών. Έτσι, συνολικά οι θέσεις ταχυκίνητων κωδικών αποτελούν δύο ίδιους σε περιεχόμενο κωδικών διαδρόμους ραφιών «Live-Storage» (εικόνα), ενώ οι υπόλοιποι κωδικοί συνθέτουν ακόμα τρείς διαδρόμους συμβατικών ραφιών «Dexion». Διαδικασίες Συλλογής Παραγγελιών: Η Συλλογή των παραγγελιών είναι η κυριότερη διαδικασία στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών. Η συλλογή οργανώνεται σε παρτίδες λιστών συλλογής («Batching»), οι οποίες τροφοδοτούν Συλλογή «Pick-to-Cart», εξασφαλίζοντας λειτουργία διαχωρισμού κατά την συλλογή («Sort-While-Pick»). Οι Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ο Υπεύθυνος Λειτουργίας της αποθήκης τροφοδοτεί τους εργαζόμενους συλλογής με σετ λιστών συλλογής. Στη συνέχεια, αφού εκκινήσουν την διαδικασία συλλογής αντιστοιχίζονται τις λίστες συλλογής στις επιμέρους θέσεις του καροτσιού τους, σαρώνουν την αποθήκη για την συλλογή των ειδών και στο τέλος επιστρέφουν για την εναπόθεση των συλλεχθέντων προϊόντων στο χώρο διαχωρισμού και συσκευασίας. Σύμφωνα με τις πολιτικές διαχωρισμού σε ζώνες συλλογής της αποθήκης («zoning») που περιεγράφηκαν παραπάνω, χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι δρομολόγησης («routing»), οι οποίοι κατευθύνουν τον εκάστοτε χειριστή, αρχικά σε έναν από τους δύο διαδρόμους ταχυκίνητων κωδικών για σάρωση τύπου-u και στη συνέχεια στους διαδρόμους των υπολοίπων ειδών για σάρωση τύπου-s.

58 Διαδικασίες Αποστολής: Με την ολοκλήρωση της συλλογής, οι παραγγελίες συσκευάζονται, τοποθετούνται στο κατάλληλο μοναδιαίο φορτίο (για παράδειγμα σε μία παλέτα) και αποστέλλονται στον πελάτη. Όλα αυτά υλοποιούνται στην περιοχή συσκευασίας και αποστολών. Όλες αυτές οι λειτουργίες συντονίζονται με την βοήθεια ενός λογισμικού WMS, στο οποίο επένδυσε η εταιρία, κατά τον επανασχεδιασμό των λειτουργιών της. Με την συμβολή του λογισμικού αυτού: οι παραλαβές τοποθετούνται στην σωστή αποθηκευτική θέση και ενημερώνουν τα υπόλοιπα ειδών. Πραγματοποιείται Ομαδοποίηση των λιστών συλλογής. Ελέγχονται τα καρότσια συλλογής. Πραγματοποιείται η Δρομολόγηση της Συλλογής. Πραγματοποιούνται βοηθητικές λειτουργίες της αποθήκης όπως Απογραφές κ.λπ. Παρακάτω συνοψίζεται το σύνολο των παραμέτρων σχεδίασης που ισχύουν στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών, καθώς και η διάρθρωση τους σε Στρατηγικό, Τακτικό και Λειτουργικό Επίπεδο, σύμφωνα με το πλαίσιο που παρουσιάστηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο: 4.4.1.1.1. Στρατηγικό Επίπεδο Ενιαίος Χώρος Αποθήκης, χωρίς διαχωρισμό Χώρου Συλλογής-Χώρου Αποθήκευσης. Ράφια «Live-Storage» για τους ταχυκίνητους κωδικούς, κανονικά για τους υπόλοιπους. Μοναδιαίο φορτίο Παραλαβών το Κιβώτιο και οι Κούτες, μοναδιαίο φορτίο Συλλογής τα Τεμάχια. Χρήση «Pick-to-Cart» για Ομαδοποίηση παραγγελιών Συλλογής, με ταυτόχρονο διαχωρισμό τους («Sort-While-Pick»). 4.4.1.1.2. Τακτικό Επίπεδο Δύο διάδρομοι για την Ζώνη Συλλογής ταχυκίνητων κωδικών και τρείς διάδρομοι για τους υπόλοιπους. Φιλοσοφία Χωροθέτησης βάσει δύο κλάσεων και τυχαία χωροθέτηση κωδικών εντός της κλάσης. Ενδοδιακίνηση των Παραλαβών και των Αποστολών με Παλετοφόρα χειρός και Συλλογή με την βοήθεια ειδικών καροτσιών για Ομαδοποίηση.

59 Τέσσερις εργαζόμενοι Συλλογής, ένας εργαζόμενος για Συσκευασία, Παραλαβές και Προετοιμασία Αποστολών και ένας Υπεύθυνος Ροής για την διαχείριση του WMS και την συνολική διαχείριση των λειτουργιών της αποθήκης. Προσδιορισμός της Τελικής Χωρικής Διάταξης: Η τελική χωρική διάταξη της Αποθήκης Καπνικών Ειδών παρουσιάζεται στην εικόνα 4.2. Όπως διακρίνει κανείς στο δεξί άκρο της αποθήκης τοποθετούνται οι διαδικασίες Παραλαβής, Συσκευασίας και Αποστολής, ενώ από εκεί οι εργαζόμενοι ξεκινούν την Συλλογή κατευθυνόμενοι αρχικά στους διπλούς διαδρόμους ταχυκίνητων και στη συνέχεια προς τα πίσω, για την Συλλογή των υπολοίπων ειδών. Εικόνα 4.2: Χωρική Διάταξη Αποθήκης Καπνικών Ειδών 4.4.2. Περιγραφή Λειτουργίας Αποθήκης Γενικού Εμπορίου Στο κομμάτι αυτό θα παρουσιαστούν οι διαδικασίες που τηρούνται στην Γενικού Εμπορίου, οι ροές των προϊόντων μέσα σε αυτή, καθώς και ο τρόπος που οργανώνεται η χρήση των πόρων της για την εκπλήρωση των στόχων της εταιρίας. Η Διοίκηση Αποθήκης Γενικού Εμπορίου εντάσσεται ακριβώς κάτω από τον Υπεύθυνο Λειτουργιών, και αποτελείται από δύο άτομα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την διεκπεραίωση των διαδικασιών της αποθήκης, ενώ το ένα εξ αυτών είναι ο Υπεύθυνος Αποθήκης. Διαδικασίες Παραλαβής: Στην Αποθήκη Γενικού Εμπορίου βασική λειτουργία που αποτελεί σημαντικό κομμάτι του συνολικού όγκου εργασιών αποτελούν οι Παραλαβές. Οι Παραλαβές στην Αποθήκη Γενικού Εμπορίου, σε αντίθεση με την Αποθήκη Καπνικών Ειδών, δεν είναι προγραμματισμένες για συγκεκριμένη ώρα, και ακόμα και η ημέρα παραλαβής παρουσιάζει μεταβλητότητα σύμφωνα με τον Υπεύθυνο Αποθήκης. Αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία των Παραλαβών δεν είναι χρονικά ανεξάρτητη από την διαδικασία της Συλλογής. Σε περίπτωση που υπάρχουν Παραλαβές, είναι η πρώτη διαδικασία η οποία χρονικά διεκπεραιώνεται στην αποθήκη,

60 κατά την καθημερινή έναρξη της λειτουργίας της. Αρχικά, τα προϊόντα της εκάστοτε παραλαβής εναποτίθενται στην περιοχή παραλαβών. Στις διαδικασίες παραλαβών συμπεριλαμβάνονται και οι επιστροφές πελατών οι οποίες είναι συχνές, και όχι απαραίτητα για λόγους ακαταλληλότητας των προϊόντων. Διαδικασίες Αποθήκευσης: Στη συνέχεια, τα προϊόντα μεταφέρονται από τους χώρους παραλαβής στον χώρο αποθήκευσης της αποθήκης. Στην συνέχεια, αν τα προϊόντα είναι παλετοποιημένα, ξεφορτώνονται από τις παλέτες και προετοιμάζονται για αποθήκευση (Απο-παλετοποίηση). Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στον Χώρο Αποθήκευσης και στον Χώρο Συλλογής, καθώς αυτοί είναι ενοποιημένοι. Έτσι, οι παραλαβές μεταφέρονται κατευθείαν στον ενοποιημένο Χώρο Αποθήκευσης και Συλλογής. Πέρα από αυτό, μέχρι στιγμής, η αποθήκη δεν ήταν χωρισμένη σε Ζώνες Συλλογής («Zoning»), ούτε υπήρχε σταθερή Φιλοσοφία Αποθήκευσης των κωδικών και τυποποιημένες θέσεις αποθήκευσης («Slots») ώστε να μπορεί να οργανωθεί η Χωροταξική Οργάνωση με σταθερούς διαδρόμους για την ενδοδιακίνηση και την συλλογή. Έτσι, τελικά οι κωδικοί τοποθετούνται στην αποθήκη με βάση την τοποθέτηση στην κοντινότερη διαθέσιμη θέση («Closest - Open Location»), αλλά χωρίς την ύπαρξη προκαθορισμένων διαθέσιμων θέσεων στην αποθήκη. Με σκοπό την αποθήκευση των προϊόντων στην Χώρο Συλλογής χρησιμοποιείται ένας διάδρομος από ράφια τύπου Dexion για τα ελαφρά προϊόντα, ενώ για τα βαριά προϊόντα καθώς και το εξτρά απόθεμα που δεν χωράει στα ράφια χρησιμοποιούνται παλέτες, οι οποίες τοποθετούνται στο πάτωμα. Τέλος, πρέπει να τονιστεί πως για την λειτουργία της δραστηριότητας Γενικού Εμπορίου, υπάρχει επιπλέον διαθέσιμος χώρος αποθήκευσης πλησίον του Χώρου Παραλαβών, ο οποίος δεν εκμεταλλεύεται με κάποιο οργανωμένο τρόπο, ώστε να προσφέρει οφέλη στην λειτουργία της αποθήκης. Διαδικασίες Συλλογής Παραγγελιών: Η Συλλογή των παραγγελιών είναι σημαντική λειτουργία της αποθήκης, αλλά δεν έχει τόσο μεγάλο όγκο εργασιών, και συνεπώς σημαντικότητα όσο στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών. Η Συλλογή εκτελείται κατά παραγγελία, καθώς οι εργαζόμενοι διαθέτουν τις διαθέσιμες παραγγελίες προς εκτέλεση από τους πελάτες, οι οποίες διατίθενται σύμφωνα με τη σειρά έκδοσής τους, χωρίς κάποιο άλλο κανόνα προτεραιότητας. Κατά γενικό κανόνα, οι παραγγελίες των πελατών λαμβάνονται προς εκτέλεση μια μέρα πριν την παράδοσή τους, για αυτό και δεν υπάρχει κάποια προτεραιότητα μεταξύ τους που να ορίζεται από το πρόγραμμα αποστολών. Μια εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα αποτελεί ένα μικρό σύνολο παραγγελιών οι οποίες αποστέλλονται την ίδια ημέρα, και οι οποίες όταν εκδίδονται αποκτούν προτεραιότητα έναντι των υπολοίπων. Ο εξοπλισμός για την συλλογή είναι συνήθως ένα απλό καρότσι χωρίς κάποιο εξάρτημα ή σύνδεση με Σύστημα Διαχείρισης

61 Αποθήκης, όπως στην προηγούμενη περίπτωση. Τέλος, δεν υφίσταται κάποια οργανωμένη διαδικασία δρομολόγησης της Συλλογής για την εξοικονόμηση στον χρόνο συλλογής. Διαδικασίες Αποστολής: Με την ολοκλήρωση της συλλογής, οι παραγγελίες συσκευάζονται, οργανώνονται σύμφωνα με το πρόγραμμα αποστολών και τοποθετούνται στο κατάλληλο μοναδιαίο φορτίο (για παράδειγμα σε μία παλέτα) για αποστολή στον πελάτη. Όλα αυτά υλοποιούνται στην περιοχή συσκευασίας και αποστολών. 4.4.3. Συμπεράσματα και Αναγνώριση Δυσλειτουργιών στην λειτουργία της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου Μετά την παρουσίαση της δομής και της οργάνωσης της λειτουργίας της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου, και σύμφωνα με τις βέλτιστες πρακτικές Σχεδιασμού Αποθηκών, είναι εμφανές ότι υπάρχουν βασικές δυσλειτουργίες στον τρόπο λειτουργίας, χρήσης των διαθέσιμων πόρων και οργάνωσης των διαδικασιών της αποθήκης. Η απουσία τμηματοποίησης της αποθήκης δυσκολεύει την λειτουργία και την επίτευξη των στόχων της επιχείρησης. Δημιουργεί πρόσθετα κόστη συλλογής, αυξημένη πιθανότητα λαθών στην εκτέλεση των παραγγελιών, αλλά και αδικαιολόγητη αύξηση του συντελεστή χρησιμοποίησης του βασικού αποθηκευτικού χώρου. Πολλές φορές οι παραλαβές στοιβάζονται με άναρχο τρόπο, εμποδίζοντας την ομαλή λειτουργία της συλλογής, ενώ ταυτόχρονα σε άλλα κομμάτια της αποθήκης υπάρχει διαθέσιμος αποθηκευτικός χώρος. Η απουσία ζωνών στον Χώρο Συλλογής εμποδίζει την αποτελεσματικότητα της αποθήκευσης αλλά και της συλλογής. Η απουσία αυτή αφήνει ανεκμετάλλευτη την μερική ομοιογένεια κάποιων κατηγοριών κωδικών της αποθήκης, παραλείποντας την δυνατότητα οικονομιών κλίμακας στην αποθήκη με την τοποθέτησή τους σε ίδιες ζώνες. Ακόμη, η λειτουργία σε Ζώνες θα βοηθούσε στην ειδική διαχείριση που απαιτούν συγκεκριμένοι κωδικοί, όπως για παράδειγμα οι κωδικοί προϊόντων σοκολάτας κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Η απουσία Ομαδοποίησης παραγγελιών κατά τη συλλογή, αλλά και Δρομολόγησης, δημιουργούν αυξημένα κόστη συλλογής, καθώς δεν εκμεταλλευόμαστε τις δυνατότητες οικονομιών κλίμακας από τον περιορισμό των διαδρομών για γραμμές παραγγελιών με κοινά προϊόντα, όπως και από τον περιορισμό της διανυθείσας για μια συγκεκριμένη λίστα συλλογής. Η Φιλοσοφία Χωροθέτησης με βάση την τοποθέτηση στην κοντινότερη διαθέσιμη θέση («Closest - Open Location») δημιουργεί την αδυναμία της αποθήκης να λειτουργήσει αποδοτικά κατά τη συλλογή εκμεταλλευόμενη την δυνατότητα πρόβλεψης των πιο ταχυκίνητων κωδικών και την τοποθέτησή τους κοντά στον χώρο προετοιμασίας

62 παραγγελιών με σκοπό την μείωση του χρόνου συλλογής μέσω της μείωσης της μέσης διανυθείσας απόστασης.

63 5. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 5.1. Διατύπωση Στόχων και Περιορισμών Από τις συζητήσεις με τον Υπεύθυνο Λειτουργίας της εταιρίας, προέκυψε ως βασική ανάγκη η καλύτερη οργάνωση της αποθήκης. Ο λόγος για αυτήν την επιθυμία ήταν η απόκτηση καλύτερου ελέγχου των αποθεμάτων, των διαθέσιμων παρτίδων ανά κωδικό, αλλά και η καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου χώρου. Επίσης, όπως προέκυψε από συζήτηση, η πολύ γρήγορη αύξηση των πωλήσεων, και συνεπώς του όγκου εργασιών της αποθήκης, δεν είχε προβλεφθεί και ως εκ τούτου κρίνεται απαραίτητη η υιοθέτηση μιας συμπαγούς πολιτικής διαχείρισης της αποθήκης για την υποστήριξη αυτής της ανάπτυξης. Ως αποτέλεσμα αυτών των συζητήσεων ζητήθηκε να γίνει μια μελέτη με σκοπό την διερεύνηση των δυνατοτήτων για την αποδοτικότερη λειτουργία της αποθήκης. Βέβαια, στόχος αυτής της μελέτης θα είναι οι προοπτικές βελτίωσης της αποδοτικότητας της αποθήκης με χρήση των υπαρχόντων μέσων και πόρων, χωρίς περαιτέρω επένδυση. Έτσι, με βάση αυτούς τους στόχους και περιορισμούς, γίνεται αντιληπτό ότι αυτή η μελέτη τοποθετείται στο τακτικό επίπεδο της μεθοδολογίας σχεδιασμού αποθηκών. 5.2. Δεδομένα Στρατηγικού Προγραμματισμού Όπως προαναφέρθηκε η μελέτη αυτή πραγματοποιείται σε τακτικό επίπεδο, δηλαδή ο προγραμματισμός γίνεται για τα επόμενα 1-2 χρόνια. Έτσι, για τον τακτικό σχεδιασμό της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου χρειάζονται τα αποτελέσματα του Στρατηγικού Προγραμματισμού για να αποτελέσουν τους βασικούς άξονες του Τακτικού Προγραμματισμού. Η εταιρία επιθυμεί να διαχωρίσει την αποθήκη σε Χώρο Συλλογής και Χώρο Αποθήκευσης. Αυτή η απόφαση ελήφθη με βασικό γνώμονα την υιοθέτηση στρατηγικών μαζικών παραγγελιών για προϊόντα ροής, για την εξασφάλιση ανταγωνιστικότερων τιμών προμήθειας και την περαιτέρω ανάπτυξη των πωλήσεων. Η πολιτική αυτή μπορεί να οδηγήσει σε απότομη αύξηση του επιπέδου αποθεμάτων σε κάποιους κωδικών και συνεπώς, υπάρχει ανάγκη για την καλύτερη παρακολούθηση των αποθεμάτων, της θέσης τους στην αποθήκη αλλά και της ορθής πολιτικής τήρησης παρτίδων. Επίσης, ένας άλλος παράγοντας που αναγνωρίζεται και συντελεί στην απόφαση αυτή είναι η ύπαρξη ανεκμετάλλευτου χώρου στο πίσω μέρος της αποθήκης που θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν κύριος χώρος αποθήκευσης. Η εταιρία δεν επιθυμεί να επενδύσει σε προηγμένα συστήματα αποθήκευσης στο προσεχές μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι η διάταξη θα πρέπει να αρκεστεί στην χρήση των

64 υπαρχόντων συστημάτων αποθήκευσης, δηλαδή τα συμβατικά ράφια και την τοποθέτηση παλετών στο πάτωμα. Η εταιρία δεν επιθυμεί να επενδύσει σε προηγμένα συστήματα Ομαδοποίησης Συλλογής στο προσεχές μέλλον. Η εταιρία γνωρίζει τα οφέλη της Ομαδοποίησης παραγγελιών κατά την Συλλογή, καθώς τα απολαμβάνει μέσω των συστημάτων που εγκαταστάθηκαν στην Αποθήκη Καπνικών Ειδών. Βεβαία, καθώς γνωρίζει και το ανάλογο κόστος, επιλέγει να μην επιθυμεί να το επωμιστεί στο προσεχές μέλλον. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Συλλογή θα πραγματοποιείται ανά παραγγελία, και ότι δεν υφίσταται ανάγκη για συστήματα διαχωρισμού της Συλλογής σε παραγγελίες. Η επιλογή της εταιρείας σχετικά με τα μοναδιαία φορτία διαχείρισης είναι ανάλογα με τον κωδικό, δηλαδή κάποιοι κωδικοί διαχειρίζονται σε μορφή κιβωτίου και κάποιοι άλλοι και σε μορφή τεμαχίου. Η επιλογή αυτή σχετίζεται με τις πολιτικές marketing της εταιρίας και την αναγνώριση και κάλυψη υφιστάμενων αναγκών της αγοράς. Αυτό σημαίνει για τον προγραμματισμό πως η ύπαρξη πολλαπλών μονάδων φορτίου στην αποθήκη, σε συνδυασμό με την ανομοιογένεια σε όγκο των φορτίων ανά κωδικό, ότι η μοναδική μονάδα μέτρησης αποδεκτή για όλους τους κωδικούς είναι ο όγκος σε κυβικά εκατοστά. 5.3. Τακτικός Σχεδιασμός Αποθήκης Γενικού Εμπορίου 5.3.1. Διαστάσεις Χώρων Αποθήκευσης Αρχικά, όπως παρουσιάστηκε στο θεωρητικό κομμάτι της εργασίας, οφείλουμε να αναζητήσουμε την απαιτούμενη αποθηκευτική ικανότητα της αποθήκης, ώστε η προτεινόμενη λύση να ικανοποιεί αυτήν την προδιαγραφή. Καθώς από τον στρατηγικό σχεδιασμό προκύπτει ότι θα υπάρξει διαχωρισμός του Χώρου Αποθήκευσης και του Χώρου Συλλογής, θα εξεταστεί το σύνολο της προτεινόμενης αποθηκευτική ικανότητα συγκριτικά με τις προδιαγραφές. Στην αναζήτηση τρόπου προσδιορισμού των προδιαγραφών, τα διαθέσιμα στοιχεία που μας δόθηκαν εμπεριείχαν το μέσο απόθεμα ανά κωδικό σε κιβώτια, για όλους τους κωδικούς που διαχειρίστηκε η αποθήκη το τελευταίο έτος. Όπως αναφέρεται και σε παρακάτω παράγραφο, δεν μας ήταν διαθέσιμες οι διαστάσεις για κάθε κωδικό κιβωτίου, οπότε μετά από μετρήσεις, προέκυψαν τα μέσα αποθέματα σε κυβικά εκατοστά για κάθε κωδικό. Το σύνολο που προκύπτει για το μέσο απόθεμα είναι 167.970.015 κυβικά εκατοστά. Έτσι, μετά το πέρας του τακτικού προγραμματισμού, και με την προϋπόθεση ότι η αποθήκη θα διατηρήσει σταθερά τα αποθέματά της, ο διαθέσιμος όγκος θα πρέπει να είναι τουλάχιστον ίσος με αυτήν την προδιαγραφή. Βέβαια, καθώς δεν είναι διαθέσιμα στοιχεία αποθεμάτων ανά εποχή, δεν μπορούμε να εξετάσουμε την επιρροή της εποχικότητας στις προδιαγραφές αποθηκευτικού χώρου.

65 5.3.2. «Zoning» Μετά την παρουσίαση της Αποθήκης Γενικού Εμπορίου, με βάση το θεωρητικό υπόβαθρο προκύπτει η ανάγκη για δημιουργία ζωνών στον Χώρο Συλλογής. Αυτή η ανάγκη προκύπτει ως αποτέλεσμα πολλαπλών συμπερασμάτων. Ένα από αυτά είναι οι ανάγκες αποθήκευσης που διαφέρουν ανά κατηγορία προϊόντος. Προϊόντα που παραλαμβάνονται συνήθως σε παλέτες και έχουν μεγάλο βάρος και όγκο ανά μονάδα προϊόντος απαιτούν τοποθέτηση είτε στο πάτωμα είτε σε συστήματα αποθήκευσης συγκεκριμένων προδιαγραφών βάρους, όπως για παράδειγμα ράφια παλέτας. Από τα αποτελέσματα του Στρατηγικού Προγραμματισμού προέκυψε πως δεν υπάρχει δυνατότητα για επένδυση σε ράφια παλέτας, οπότε η μόνη διαθέσιμη επιλογή είναι η στοίβαξη στο πάτωμα. Ως εκ τούτου, με βάση τον διαχωρισμό των κωδίκων που ήδη παρέχεται από την εταιρία, τα βαριά προϊόντα με απαίτηση αποθήκευσης και συλλογής από παλέτα και συνηθώς είναι προϊόντα ψυγείου, τοποθετούνται στην κατηγορία «Υγρό Στοιχείο». Η δεύτερη κατηγορία προϊόντων που απαιτεί ειδική μεταχείριση είναι η κατηγορία «Ζαχαρώδη», όπου αποφεύγεται η αποθήκευση κοντά στους εξωτερικούς τοίχους της αποθήκης λόγω θερμοκρασιών και δεν συστήνεται η συλλογή από παλέτα. Συνεπώς, προτείνεται να διαμορφωθούν δύο Ζώνες αποθήκευσης και Συλλογής στον Χώρο Συλλογής. Η Ζώνη 1 θα περιλαμβάνει τις προϊοντικές κατηγορίες που εντάσσονται στο «Υγρό Στοιχείο», όπου η αποθήκευση και η συλλογή θα γίνονται σε παλέτες. Επίσης, η Ζώνη 2 που περιλαμβάνει τα υπόλοιπα προϊόντα, η οποία ως σύστημα αποθήκευσης θα χρησιμοποιεί τα υπάρχοντα ράφια ελαφριού τύπου της αποθήκης. Αυτές οι αποφάσεις σχετικά με την ανάθεση συγκεκριμένων κωδικών σε συγκεκριμένες ζώνες επηρεάζουν και την χρήση διαφορετικών συστημάτων ενδοδιακίνησης για τις διάφορες ζώνες. Όσον αφορά την Ζώνη 1, η ενδοδιακίνηση θα πραγματοποιείται αποκλειστικά με παλετοφόρα χειρός, ενώ στην Ζώνη 2 υπάρχει η δυνατότητα για χρήση απλών καροτσιών. 5.3.3. Φιλοσοφία Χωροθέτησης Ο καθορισμός μιας συγκεκριμένης Φιλοσοφίας Χωροθέτησης σχετίζεται αφενός με τον Χώρο Συλλογής, και αφετέρου με τον Χώρο Αποθήκευσης. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, ο κάθε χώρος να διαθέτει την δική του μοναδική Φιλοσοφία Χωροθέτησης που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες τις οποίες ο χώρος έχει σχεδιαστεί να ικανοποιεί. Όσον αφορά τον Χώρο Αποθήκευσης, όπου φυλάσσονται τα επιπλέον αποθέματα που επιθυμεί σε κάποιες περιπτώσεις να διατηρεί η εταιρία, η βασική ανάγκη η οποία παρατηρείται είναι η βέλτιστη αξιοποίηση του αποθηκευτικού χώρου. Έτσι, η Φιλοσοφία Χωροθέτησης οφείλει να εξυπηρετεί τον στόχο της μεγιστοποίησης του συντελεστή χρησιμοποίησης του Χώρου Αποθήκευσης. Αυτός ο στόχος πρέπει να εκπληρώνεται, όμως, με τον περιορισμό της

66 ύπαρξης μιας λειτουργικής διάταξης η οποία να εξασφαλίζει την ομαλή διεκπεραίωση των διαδικασιών αποθήκευσης των παραλαβών, των διαδικασιών ανατροφοδοσίας του Χώρου Συλλογής, αλλά και των όποιων διαδικασιών απευθείας συλλογής παλετών. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η πρόταση της χρήσης της Φιλοσοφίας Χωροθέτησης για τοποθέτηση στην κοντινότερη διαθέσιμη θέση («Closest - Open Location»), καθώς αυτή μεγιστοποιεί τον συντελεστή χρησιμοποίησης του χώρου (Choe et al., 1991). Όσον αφορά τον Χώρο Συλλογής, σε αυτόν προτείνεται να διατηρούνται όσο το δυνατόν χαμηλότερα αποθέματα, με γνώμονα πάντα την συχνότητα ανατροφοδοσιών. Τα κριτήρια σχεδιασμού του Χώρου Συλλογής είναι, με φθίνουσα σειρά προτεραιότητας, η μεγιστοποίηση της δυναμικότητας συλλογής μετρούμενη σε γραμμές παραγγελίας και ο συντελεστής χρησιμοποίησης του χώρου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την χρήση Φιλοσοφίας Αποκλειστική Αποθήκευση («Dedicated Storage»), η οποία συντελεί στην ελαχιστοποίηση των αποστάσεων που διανύονται κατά μέσο όρο για την συλλογή. Αυτή η φιλοσοφία, σε συνδυασμό με την Φιλοσοφίας Χωροθέτησης για τοποθέτηση στην κοντινότερη διαθέσιμη θέση («Closest - Open Location») για τον Χώρο Αποθήκευσης, διατηρούνται τα πλεονεκτήματα και των δύο φιλοσοφιών και εκπληρώνονται οι στόχοι της αποθήκης (De Koster et al., 2007). 5.3.4. Προτεινόμενο Μοντέλο Λήψης Απόφασης Κατά την βιβλιογραφική έρευνα που διεξήχθη, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν αρκετές διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με την ανάπτυξη μοντέλων για την ανάθεση αποθηκευτικών θέσεων σε κωδικούς προϊόντων. Οι παράμετροι ανάπτυξης του κάθε μοντέλου παρέχουν αρκετές εναλλακτικές σχετικά με τον τρόπο επίλυσης του προβλήματος. Μερικές από αυτές τις παραμέτρους είναι: Ο τρόπος καθορισμού του κόστους μοναδικής συλλογής, αν δηλαδή αυτό εξαρτάται μόνο από την αποθηκευτική θέση ή παίζουν ρόλο και τα χαρακτηριστικά του κωδικού. Η αλληλεξάρτηση ανάμεσα στους κωδικούς, δηλαδή κατά πόσο είναι πιθανό να βρίσκονται δύο κωδικοί στην ίδια λίστα συλλογής και πως αυτό επηρεάζει την εγγύτητα των θέσεων αποθήκευσής τους. Ο τρόπος καθορισμού του κόστους προς ελαχιστοποίηση, δηλαδή αν πρόκειται μόνο για το κόστος συλλογής ή αν υπεισέρχονται και άλλες παράμετροι κόστους όπως το κόστος ανατροφοδοσία κ.α. Στο συγκεκριμένο μοντέλο έγινε προσπάθεια να συνυπολογιστούν δύο παράμετροι κόστους: Το Κόστος Διανυθείσας Απόστασης, δηλαδή ο χρόνος που καταναλώνεται από τους εργαζόμενους για να μεταφερθούν στην εκάστοτε αποθηκευτική θέση για την Συλλογή

67 Το Κόστος Ανατροφοδοσίας, δηλαδή ο χρόνος που καταναλώνεται για να αναπληρώνονται τα αποθέματα των αποθηκευτικών θέσεων από τον Χώρο Αποθήκευσης. Αρχικά, δημιουργήθηκαν, για κάθε μια από τις δύο ζώνες, δέκα διαθέσιμοι αποθηκευτικοί χώροι οι οποίοι αντιπροσωπεύουν διαφορετικές αποστάσεις από την αφετηρία. Στην ζώνη παλετοθέσεων οι δέκα χώροι αντιπροσωπεύουν δέκα διαδρόμους παλετοθέσεων χωρητικότητας έξι παλετοθέσεων ο καθένας. Στην ζώνη ραφιών ο κάθε χώρος αντιπροσωπεύει δύο ράφια που βρίσκονται εκατέρωθεν του άξονα του διαδρόμου, τριών επιπέδων το καθένα. Εκτός από τους προαναφερθέντες υποψήφιους αποθηκευτικούς χώρους, υπάρχει και ο Χώρος Αποθήκευσης ως υποψήφιος, σε περίπτωση που η κατάληψη χώρου από έναν κωδικό στον Χώρο Συλλογής συμφέρει λιγότερο από την συλλογή του απευθείας από τον Χώρο Αποθήκευσης. Αυτό συμβαίνει συνήθως για κωδικούς που κινούνται ελάχιστα. Το συνολικό κόστος καθορίζεται από την παρακάτω αντικειμενική συνάρτηση: min ( Travel Time i ) i SKUs (1) i Travel Time i = Picks over Time Period i (x ij Travel Cost ij ) (2) x ij = { 1 αν το SKU i τοποθετηθεί στον χώρο j (3) 0 σε κάθε άλλη περίπτωση j και Travel Cost ij = f (SKU i, Αποθ. Χώρος j, Picker Capacity) (4) ι SKUs j Υποψήφιοι Χώροι Αποθήκευσης subject to x ij 1 i (5) j x ij = 0 (SKU Cat., Zone) = ( Υγρό Στοιχείο, Zone 2), ( Ζαχαρώδη, Zone 1) i, j (6) x ij Capacity j j (7) i Το μοντέλο που προτείνεται στοχεύει στην ελαχιστοποίηση του χρόνου που καταναλώνουν οι εργαζόμενοι συλλογής για να διανύουν τις απαιτούμενες αποστάσεις για την συλλογή του συνόλου των γραμμών παραγγελιών. Το μοντέλο αυτό, δηλαδή, στοχεύει στην

68 ελαχιστοποίηση των αποστάσεων που διανύονται χωρίς να εξετάζει άμεσα τον χρόνο που καταναλώνεται για τις ανατροφοδοσίες ανάμεσα στον Χώρο Συλλογής και τον Χώρο Αποθήκευσης. Βέβαια, το αποτέλεσμα της βελτιστοποίησης συγκρίνεται σε επίπεδο χρόνου ανατροφοδοσιών με τον ελάχιστο χρόνο που υπολογίζεται από εναλλακτικό μοντέλο που χρησιμοποιεί τον βέλτιστο ως προς τις ανατροφοδοσίες όγκο, που είναι σύμφωνα με τον Bartholdi et al. (2014) : v i = f i j f j όπου v i ο ανηγμένος όγκος που ελαχιστοποιεί τις ανατροφοδοσίες (8) και f i ο όγκος πωλήσεων του SKU i Το παραπάνω αποτελεί το αποτέλεσμα της ελαχιστοποίησης των συνολικών ανατροφοδοσιών στον Χώρο Συλλογής. Βασική προϋπόθεση για να ισχύει το αποτέλεσμα αυτό είναι ο στόχος της βελτιστοποίησης να είναι η ελαχιστοποίηση του χρόνου εργασίας. Ο χρόνος που θα καταναλωθεί για την συλλογή ενός κωδικού είναι συνάρτηση μόνο στοιχείων των κωδικών, και όχι των θέσεων που θα αποθηκευτούν. Το συνολικό χρονικό κόστος συλλογής για κάθε κωδικό προκύπτει ως το γινόμενο ανάμεσα στο σύνολο των γραμμών παραγγελίας για το χρονικό διάστημα που εξετάζουμε, την μεταβλητή απόφασης για την επιλογή αποθηκευτικού χώρου και το χρονικό κόστος συλλογής για κάθε γραμμή παραγγελίας. Το χρονικό κόστος συλλογής για κάθε γραμμή παραγγελίας είναι διαφορετικό για κάθε ζευγάρι (SKU, Αποθ. Χώρο) και καθορίζεται από την απόσταση του εκάστοτε αποθηκευτικού χώρου από την αφετηρία και το πόσες διαδρομές χρειάζονται για την συλλογή του, κάτι το οποίο καθορίζεται από τον όγκο του σε σχέση με τον μέγιστο όγκο που μπορεί να συλλεχθεί σε μια διαδρομή. Με βάση τον ορισμό τους, οι μεταβλητές απόφασης είναι δυαδικές, άλλα όταν αθροίζονται για κάθε κωδικό μπορούν να αποθηκεύονται σε παραπάνω από μια θέσεις, καθώς δεν θέσαμε περιορισμό. Βέβαια, οι δοκιμές αποδεικνύουν πως αυτό δεν συμβαίνει, καθότι αν για παράδειγμα ένας κωδικός αποθηκευτεί σε δύο θέσεις από τις οποίες η μια είναι σαφώς ευνοϊκότερη, τότε η συλλογή από την άλλη θέση δεν έχει νόημα. Ωστόσο, το άθροισμα των μεταβλητών απόφασης για έναν κωδικό πρέπει να είναι τουλάχιστον μονάδα ώστε να υπάρχει τουλάχιστον μια θέση αποθήκευσης. Επίσης, ο προτελευταίος περιορισμός εκφράζει την αποθήκευση και συλλογή σε ζώνες («Zoning»), καθώς δεν επιτρέπουμε την αποθήκευση κωδικών της κατηγορίας «Υγρό

69 Στοιχείο» στην Ζώνη 2, όπως και την αποθήκευση κωδικών της κατηγορίας «Ζαχαρώδη» στην Ζώνη 1. Τέλος, ο τελευταίος περιορισμός στοχεύει στην τήρηση της δυναμικότητας σε χώρο για κάθε αποθηκευτικό χώρο. Αυτό ο περιορισμός εκφράζεται σε διαθέσιμα «slots» για κάθε αποθηκευτικό χώρο. Η αναλυτική κατανομή τους παρουσιάζεται σε παρακάτω παράγραφο. 5.3.5. Δεδομένα Πωλήσεων Η εταιρία διατηρεί λογισμικό διαχείρισης «ERP», το οποίο είναι σύγχρονο, πρόσφατα εγκατεστημένο, ενημερωμένο και συντηρείται ως προς τις βάσεις δεδομένων του αρκετά τακτικά. Έτσι, μας έδωσε την δυνατότητα να έχουμε αρκετά λεπτομερή στοιχεία ως προς τις πωλήσεις και σχετικά στατιστικά. Τα διαθέσιμα στοιχεία είναι ετήσια και παρέχουν μηνιαία ανάλυση. Έτσι, για κάθε κωδικό είναι διαθέσιμη η προϊοντική κατηγορία στην οποία ανήκει και χρησιμεύει στον διαχωρισμό σε ζώνες, το σύνολο των πωλήσεων σε κιβώτια καθώς και η μέση ποσότητας πώλησης ανά γραμμή παραγγελίας. Ένα στοιχείο το οποίο δεν ήταν διαθέσιμο ήταν οι διαστάσεις κιβωτίου ανά κωδικό, έτσι ώστε να υπολογιστούν οι πωλήσεις σε όγκο ώστε να υπάρχει ομοιογένεια των στοιχείων. Αυτό, λοιπόν, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια αυτής της εργασίας. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι ο όγκος των δεδομένων που συγκεντρώθηκε στα πλαίσια της εργασίας ήταν αδύνατο να μελετηθεί σε συμβατικά εργαλεία βελτιστοποίησης λόγω του μεγάλου αριθμού μεταβλητών (πάνω από 600 κωδικοί ειδών). Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα βελτιστοποίησης Analytic Solver Platform που λειτουργεί ως πρόσθετο για Microsoft Excel. Μετά από επεξεργασία, παρουσιάζονται χαρακτηριστικά μεγέθη των πωλήσεων όπως το σύνολο κιβωτίων ετησίως (πίνακας 5.1), η μέση ποσότητα παραγγελίας σε κιβώτια (πίνακας 5.2) και η μέση ποσότητα παραγγελίας σε όγκο (πίνακας 5.3) για κάθε μια από τις τέσσερις προϊοντικές κατηγορίες. Όσον αφορά το Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ετησίως, παρατηρούμε ότι οι κατηγορίες που ηγούνται σε πωλήσεις είναι το «Υγρό Στοιχείο» και τα «Φίλτρα-Χαρτάκια». Επίσης, παρατηρούμε ότι η πρώτη κατηγορία παρουσιάζει την μεγαλύτερη μέση ποσότητα πώλησης όπως και τον μεγαλύτερο όγκο ανά παραγγελία. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο όμως για την βελτιστοποίηση και γενικά για τις διαδικασίες συλλογής είναι το σύνολο γραμμών παραγγελίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτό για κάθε κωδικό προκύπτει ως το πηλίκο ανάμεσα στο σύνολο των πωληθέντων κιβωτίων και τη μέση ποσότητα πώλησης. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι ο μεγαλύτερος όγκος εργασίας προκύπτει από τις κατηγορίες «Υγρό Στοιχείο» και τα «Φίλτρα-Χαρτάκια», όσον αφορά τις γραμμές παραγγελίας. Ωστόσο, η διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις κατηγορίες είναι ότι, ενώ

70 συνεισφέρουν παρόμοια σε γραμμές παραγγελίας, ο μέσος όγκος προϊόντος πώλησης για το «Υγρό Στοιχείο» είναι πολλαπλάσιος. Αυτό σημαίνει ότι και τα διαχειριστικά κόστη για την συγκεκριμένη κατηγορία είναι πολλαπλάσια. Πίνακας 5.1: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία Πίνακας 5.2: Μέση Ετήσια Ποσότητα Παραγγελίας ανά παραγγελία και κατηγορία

71 Πίνακας 5.3: Μέσος Ετήσιος Όγκος Πώλησης ανά παραγγελία και κατηγορία Πίνακας 5.4: Ετήσιο Σύνολο Γραμμών παραγγελίας ανά κατηγορία Τα δεδομένα που μόλις παρουσιάστηκαν σε διαγράμματα παρουσιάζονται και αριθμητικά στον παρακάτω πίνακα 5.5: Κατηγορία Σύνολο Μέση Ποσότητα Μέσος Όγκος Γραμμές Πωλήσεων Παραγγελίας Παραγγελίας Παραγγελίας Υγρό Στοιχείο 85644 2,09 14978,75 67459 Ζαχαρώδη 32801,84 1,305289951 7011,608947 39487 Ψιλικά 3240 1,82 940,45 3660 Φίλτρα - Χαρτάκια 78625,84 1,742804211 1211,323033 75035 Πίνακας 5.5: Συνοπτικός Πίνακας ανάλυσης Στοιχείων Πωλήσεων ανά Κατηγορία

72 5.3.6. Εποχικότητα Στο συγκεκριμένο σημείο εξετάζεται η εξέλιξη των βασικών μεγεθών που παρουσιάστηκαν στην ετήσια επισκόπηση των δεδομένων. Σκοπός αυτής της ανάλυσης είναι να διαπιστωθεί αν παρατηρούνται φαινόμενα εποχικότητας στις βασικές κατηγορίες κωδικών ειδών που προαναφέραμε. Ξεκινώντας αυτήν την ανάλυση παρατηρούμε (πίνακας 5.6) ότι για το καλοκαίρι, η σύσταση των πωλήσεων διαφέρει από ότι στην ετήσια εικόνα. Βλέπουμε πως κατά κύριο λόγο, οι πωλήσεις συγκεντρώνονται στην κατηγορία «Υγρό Στοιχείο». Πίνακας 5.6: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Καλοκαίρι) Πίνακας 5.7: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Καλοκαίρι)

73 Πίνακας 5.8: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Καλοκαίρι) Σε αντίθεση με το καλοκαίρι, κατά το φθινόπωρο (πίνακας 5.9) παρατηρούμε διαφορετική εικόνα. Βλέπουμε πως το σύνολο πωλήσεων της κατηγορίας «Υγρό Στοιχείο» μειώνεται ενώ το αντίστοιχο των υπολοίπων κατηγοριών αυξάνεται. Επίσης, φαίνεται πως το σύνολο της πρώτης κατηγορίας μοιράζεται σε περισσότερες γραμμές παραγγελίας, καθότι ο μέσος όρος κιβωτίων ανά παραγγελία μειώνεται ελαφρά. Βέβαια, αυτό το φαινόμενο φαίνεται να εξομαλύνεται στις επόμενες περιόδους. Όλα αυτά τα συμπεράσματα παρουσιάζονται συνοπτικότερα στα τελευταία δύο διαγράμματα (πίνακες 5.18 και 5.19), τα οποία συνδυάζουν την ανάλυση των στατιστικών πωλήσεων σε προϊοντικές κατηγορίες και το φαινόμενο της εποχικότητας.

74 Πίνακας 5.9: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Φθινόπωρο) Πίνακας 5.10: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Φθινόπωρο)

75 Πίνακας 5.11: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Φθινόπωρο) Πίνακας 5.12: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Χειμώνας)

76 Πίνακας 5.13: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Χειμώνας) Πίνακας 5.14: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Χειμώνας)

77 Πίνακας 5.15: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία (Άνοιξη) Πίνακας 5.16: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία (Άνοιξη)

78 Πίνακας 5.17: Μέσος Όγκος Παραγγελίας ανά κατηγορία (Άνοιξη) Πίνακας 5.18: Σύνολο Πωλήσεων σε κιβώτια ανά κατηγορία με εποχική σύγκριση

79 Πίνακας 5.19: Μέση Ποσότητα Παραγγελίας ανά κατηγορία με εποχική σύγκριση Συμπερασματικά, φαίνεται ότι η κατηγορία «Φίλτρα - Χαρτάκια» αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος του σταθερού όγκου εργασιών της αποθήκης, καθότι υπερτερεί σε πωλήσεις των υπολοίπων στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Επίσης, η συγκεκριμένη κατηγορία παρουσιάζει και την μικρότερη εποχιακή διακύμανση. Ακόμη, καθότι η μέση ποσότητα παραγγελίας είναι περίπου στα ίδια επίπεδα για τις δύο κατηγορίες, η διαφορά σε συνολικές ποσότητες πωλήσεων αντικατοπτρίζει ευθέως και τις συνολικές γραμμές παραγγελίας, οι οποίες όπως προαναφέραμε είναι ανάλογες του κόστους στο μοντέλο μας. Τέλος, φαίνεται ότι στις υπόλοιπες κατηγορίες υπάρχει διακύμανση της ζήτησης για τις διάφορες περιόδους, κάτι που δικαιολογεί την επίλυση του μοντέλου για τις διάφορες περιόδους και σύγκριση του αθροίσματος του χρονικού κόστους των περιόδων με το αποτέλεσμα της ετήσιας επίλυσης. 5.3.7. Παράμετροι Κόστους Ο υπολογισμός του συνολικού χρόνου συλλογής επηρεάζεται αναλογικά από το κόστος της μοναδιαίας συλλογής. Το κόστος της μοναδιαίας συλλογής εξαρτάται από τον συνδυασμό των παρακάτω παραγόντων: Την θέση αποθήκευσης που καθορίζεται από την μεταβλητή απόφασης