Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 8: Σκέψη Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Να εξηγείται η απομάκρυνση από τη βεβαιότητα. Να ερμηνεύεται η εποχή και η ενάργεια. Να κατανοηθεί η στάση ζωής του Πύρρωνα. Να συσχετισθεί η αμφιβολία με την απάθεια. 4

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Περίγραμμα. Έξω από κάθε αντικειμενική πραγματικότητα. Εποχή. Ενάργεια. 5

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Ταπεινότητα. Ολοκληρωτική απαλλαγή. Απομόνωση. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία. 6

Λέξεις κλειδιά 1/2 Αδιαφορία. Αβεβαιότητα. Εποχή. Ενάργεια. 7

Λέξεις κλειδιά 2/2 Αμφιβολία. Αταραξία. Απάθεια. Ανεξαρτησία. 8

Περίγραμμα 1/3 Βίος: Ιδρυτής: Πύρρων (360-270) Ακολουθεί τον Αλέξανδρο στην Ινδία. Δεν γράφει, δεν διδάσκει, Άνθρωπος με απρόβλεπτη συμπεριφορά. Επιλογή ζωής: αδιαφορία σε όλα τα πράγματα, Απόλυτη ανεξαρτησία του εαυτού: μια θεϊκή αταραξία. 9

Περίγραμμα 2/3 Διδασκαλία: Δεν έχουμε την ανάγκη να μιλάμε για πράγματα, διότι η αξία ενός πράγματος είναι καθ αυτό καλό ή κακό. Άρνηση της βεβαιότητας κάθε μορφής γνώσεως Οὐδέν γνωρίζομεν. Υιοθετεί μόνο διηγηματικές περιγραφές. Εποχή: Ὅθεν ἐφεκτέον δεν είναι δυνατόν να αποφανθούν για τίποτα, διότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα όσον αφορά τα όντα. Μπορεί κάποιος να εκφέρει δύο αντίθετες κρίσεις και να ισχύουν και οι δύο. Αδιέξοδο, διότι δεν δύναται να εξαχθεί κάποιο συμπέρασμα. 10

Περίγραμμα 3/3 Ενάργεια: υπάρχει μόνο για το ον και όχι για τα φαινόμενα. Οι σκεπτικοί αμφιβάλλουν για καθετί δημιουργώντας κλονισμούς σε δογματικές θεωρήσεις. 11

1. Έξω από κάθε αντικειμενική πραγματικότητα 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 9.80.5-7: καὶ τῇ μὲν αἰγὶ τὸν θαλλὸν εἶναι ἐδώδιμον ἀνθρώπῳ δὲ πικρόν καὶ τὸ κώνειον ὄρτυγι μὲν τρόφιμον ἀνθρώπῳ δὲ θανάσιμον καὶ ὁ ἀπόπατος ὑὶ μὲν ἐδώδιμος ἵππῳ δοὔ. 12

1. Έξω από κάθε αντικειμενική Ερωτήσεις: πραγματικότητα 2/2 1. Τι αποδεικνύει η ανωτέρω περιγραφή; 2. Γιατί απορρίπτονται οι βεβαιωτικές προτάσεις; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ότι δεν μπορούμε να εκφέρουμε λόγο για μια αντικειμενική περιγραφή. 2. Διότι δεν μπορούμε να αποφανθούμε για τίποτα εξαιτίας του ότι οι αισθήσεις και ο λόγος μας παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία απόψεων. 13

2. Εποχή 1/2 Σέξτος, Πυρρώνειαι ὑποτυπώσεις, 1, 203: Παντί λόγῳ λόγος ἴσος ἀντίκειται. Ερωτήσεις: 1. Τι δείχνει η ισοσθένεια των λόγων; 2. Τι αποδεικνύεται με την ισοσθένεια των λόγων; 14

2. Εποχή 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ότι για κάθε πράγμα μπορεί κάποιος να εκφέρει δύο αντίθετες κρίσεις. 2. Δεν υπάρχει ασφαλές συμπέρασμα ότι ένα πράγμα είναι καταληπτό ως προς την ουσία του. 15

3. Ενάργεια 1/2 Σέξτος, Πυρρώνειαι ὑποτυπώσεις, 1, 87,8-9: Ὅ,τι μέν ἕκαστον φαίνεται τῶν ὑποκειμένων ὡς προς ἑκάστην διαφοράν ἴσως λέγειν ἡμῶν δυναμένων, τί δέ ἔστι κατά δύναμιν ὡς πρός τήν φύσιν οὐχ οἵων τε ὄντων ἀποφήνασθαι. 16

3. Ενάργεια 2/2 Ερωτήσεις: 1. Γιατί γνωρίζει κάποιος μόνο τα φαινόμενα; 2. Γιατί δεν υπάρχει ενάργεια στις αισθήσεις και στον λόγο; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε το ον, παρά μόνο το φαινόμενο. 2. Διότι δεν γνωρίζουμε την ουσία τους. 17

4.Ταπεινότητα 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 9.66.1: εὐσεβῶς δὲ καὶ τῇ ἀδελφῇ συνεβίω μαίᾳ οὔσῃ καθά φησιν Ἐρατοσθένης ἐν τῷ Περὶ πλούτου καὶ πενίας ὅτε καὶ αὐτὸς φέρων εἰς τὴν ἀγορὰν ἐπίπρασκεν ὀρνίθια εἰ τύχοι καὶ χοιρίδια καὶ τὰ ἐπὶ τῆς οἰκίας ἐκάθαιρεν ἀδιαφόρως. Ζούσε ταπεινά με την αδερφή του που ήταν μαμή. Μερικές φορές πήγαινε να πουλήσει στην αγορά πουλερικά και γουρουνόπουλα και διόλου δεν το πείραζε να καθαρίζει τους χοίρους. 18

4.Ταπεινότητα 2/2 Ερωτήσεις: 1. Τι εκφράζει η στάση ζωής του Πύρρωνα; 2. Πώς ερμηνεύετε το ανωτέρω απόσπασμα; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Εκφράζει έναν άνθρωπο ατάραχο, ο οποίος επιλέγει να ζήσει ταπεινά σε αντίθεση με τους Κυνικούς. 2. Περιγράφει έναν απλό τρόπο ζωής του Πύρρωνα, ο οποίος αδιαφορεί για το τι θα σχολιάσουν οι γύρω του. 19

5. Ολοκληρωτική απαλλαγή 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 9.66.9-10: ὡς χαλεπὸν εἴη ὁλοσχερῶς ἐκδῦναι τὸν ἄνθρωπον Ερωτήσεις: 1. Πώς αντιλαμβάνεται ο Πύρρων την αδιαφορία; 2. Τι δείχνει η ανωτέρω θεώρηση; 20

5. Ολοκληρωτική απαλλαγή 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ως μία απογύμνωση του ανθρώπου από τα πάντα, προκειμένου να καθίσταται αδιάφορος σε όλα. 2. Δείχνει την απομάκρυνση του ανθρώπου από τις επικαλύψεις των ψευδών αξιών, προκειμένου να φτάσει σε μια κατάσταση απλότητας. 21

6. Απομόνωση 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 9.69.5-8: Ὁ δὲ Φίλων τὰ πλεῖστα διελέγετο ἑαυτῷ ὅθεν καὶ περὶ τούτου φησὶν οὕτως ἢ τὸν ἀπ ἀνθρώπων αὐτόσχολον αὐτολαλητὴν οὐκ ἐμπαζόμενον δόξης ἐρίδων τε Φίλωνα. Ζούσε μακριά από τους ανθρώπους, απομονωμένος, μιλώντας μόνος του με τον εαυτό του, δίχως να νοιάζεται για τη δόξα ή τις διενέξεις. 22

6. Απομόνωση 2/2 Ερωτήσεις: 1. Γιατί αποζητούσε την μοναξιά ο Φίλων, μαθητής του Πύρρωνα; 2. Πώς εννοείται η μοναξιά του; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι με αυτόν τον τρόπο ασκούνταν στην αρετή. 2. Ως μία μέθοδος διαλογισμού, η οποία θα τον οδηγούσε στον εσωτερικό λόγο. 23

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 1/3 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Ι, εκδ. Hicks R., The Loeb Classical Library, Λονδίνο, 1996. Σέξτος, Πυρρώνειαι ὑποτυπώσεις, Sexti Empirici opera, vol. 1, ed. Mutschmann H., Teubner, Leipzig 1912. Αβραμίδης Γ., Οι Σκεπτικοί : αναγνωστικό της αρχαίας σκεπτικής φιλοσοφίας. Εισαγωγή στον Κλασικό, Θύραθεν, Αθήνα, 2003. Long A., Η ελληνιστική φιλοσοφία: Στωϊκοί, Επικούρειοι, Σκεπτικοί, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα,1987. 24

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 2/3 Πεντζοπούλου Βαλαλά, Τ., Η έννοια της ενάργειας στους αρχαίους σκπεπτικούς, Θεσσαλονίκη 1975. Sharples W., Στωϊκοί, επικούρειοι και σκεπτικοί: μια εισαγωγή στην ελληνιστική φιλοσοφία, επιμ. Καούκη Κ., μτφρ. Λυπουρλή Μ., Αβραμίδης Γ., Θύραθεν, Θεσσαλονίκη, 2002 Bredo J., On the Coherence of Pyrrhonian Skepticism, The Philosophical Review, 110(2001), pp. 521-561. Dumont J.-P., Le scepticisme et le phenomene : essai sur la signification et les origines du pyrrhonisme, J. Vrin, Paris, 1972. 25

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 3/3 Glidde D., The Skeptic Way: Sextus Empiricus's Outlines of Pyrrhonism, Journal of the History of Philosophy, 36(1998), pp. 460-462. Mcpherran M., Pyrrhonism's Arguments against Value, Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition, 60(1990), pp. 127 142. Park Th., Pyrrhonism in Anthropological and Historical Research, History in Africa, 12(1985), pp. 225 252. Robbins J., The rediscovery of Pyrrhonism, Bulletin of Spanish Studies, 82(2005), pp. 21 37. Stroud B., Unpurged Pyrrhonism, Philosophy and Phenomenological Research, 57(1997), pp. 411 416. 26

Τέλος Ενότητας