ΓΛΩΣΣΑ 1. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Η επικοινωνία μπορεί να οριστεί ως διαδικασία μεταβίβασης πληροφοριών από μία πηγή προς ένα αποδέκτη. Είναι η λειτουργία θεμελιακή και αναγκαία για την κοινωνική ζωή. Επιτρέπει τη συνεννόηση, οδηγεί στην αυτογνωσία, διευκολύνει τη συνεργασία των ανθρώπων. Απαραίτητα στοιχεία για την υλοποίηση της επικοινωνιακής διαδικασίας είναι: ο πομπός και το μήνυμα που εκπέμπει. ο δέκτης που ερμηνεύει και κατανοεί το μήνυμα. Η επικοινωνία μπορεί να είναι: I. Μονόδρομη: πομπός [μήνυμα] δέκτης. II. Αμφίδρομη: πομπός / δέκτης [μήνυμα] πομπός / δέκτης οι τρόποι μεταβίβασης του μηνύματος που διαφέρουν ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης της επικοινωνίας. Διακρίνεται: 1) σε λεκτική επικοινωνία, όταν ο τρόπος μεταβίβασης των μηνυμάτων είναι ο λόγος (γραπτός - προφορικός). 2) σε μη λεκτική επικοινωνία, όταν τα μηνύματα μεταβιβάζονται με το βλέμμα ή τις χειρονομίες. Η πιο ολοκληρωμένη μορφή επικοινωνίας είναι αναμφίβολα η αμφίδρομη λεκτική, δηλαδή ο διάλογος. 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 1) Ικανοποιείται η ψυχική ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία. 2) Επιτυγχάνεται η εξωτερίκευση συναισθημάτων και η ψυχική εκφόρτιση 3) Κατορθώνεται η συναισθηματική σύνδεση των ατόμων. 4) Διευκολύνονται, διασφαλίζονται και προάγονται οι κοινωνικές σχέσεις. 5) Συνεργασία, αλληλεγγύη, ενότητα. 6) Συνοχή της κοινωνίας, λιγότερα προβλήματα 7) Διακίνηση ιδεών, αντιλήψεων, γνώσεων, μεταλαμπάδευση αρχών, αξιών. 8) Πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Εκμάθηση τεχνών και επιστημών. Το λειτούργημα της παιδείας, συνδέεται με το φαινόμενο της επικοινωνίας. 9) Ανταλλαγή πολιτιστικών αγαθών, πολιτιστικών στοιχείων. 10)Ανάπτυξη του οικονομικού πνεύματος. 3. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΗ - Πνευματικό δυναμικό, νοημοσύνη α] κώδικας επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων - Τάση για επικοινωνία β] Σύνολο λέξεων και ΓΛΩΣΣΑ φράσεων με τις οποίες επιτυγχάνεται η μεταξύ των ανθρώπων επικοινωνία - Κατάλληλα φωνητικά όργανα ΛΟΓΟΣ : Είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σχηματίζει διανοήματα και να τα εκφράζει με τη βοήθεια της γλώσσας.
Ο ρόλος της γλώσσας Αποτελεί μέσο έκφρασης και επικοινωνίας Αποτελεί μέσο σκέψης και διανόησης Είναι σημαντικό εφόδιο για την κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ανθρώπου Είναι στοιχείο δηλωτικό και συγχρόνως τονωτικό της προσωπικότητας του ανθρώπου (αποκαλύπτει την εσωτερικότητα και το πνευματικό επίπεδο) Παράγοντας για τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης Καθορίζει την ταυτότητα ενός λαού, και του προσδίδει ιδιαιτερότητα. Είναι δείκτης του πολιτιστικού επιπέδου. Πλούσια γλώσσα, σημαίνει υψηλός πολιτισμός. Είναι φορέας της παράδοσης και των πολιτιστικών αξιών. Αποτελεί συνεκτική δύναμη για ένα έθνος Είναι παράγοντας για την επιβίωση ενός λαού Πολλές ομιλούμενες γλώσσες, δημιουργούν διασπαστικές τάσεις Απώλεια της γλώσσας σημαίνει πολιτιστικός και φυσικός αφανισμός ενός έθνους. 4. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΕΝΙΑΣ Αίτια: Η έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου με σοβαρό περιεχόμενο. Η ανεπαρκής χρησιμοποίηση του γραπτού λόγου. Η περιορισμένη επαφή με το διάβασμα, με την ομιλία και το γράψιμο. Η εποχή μας, θεωρείται εποχή της εικόνας, των κωδίκων και των συμβόλων. Το πνεύμα της απλοποίησης και της λιτότητας. Το πρακτικό και χρησιμοθηρικό πνεύμα, όπου μένουμε στο απολύτως αναγκαίο, Η εξειδίκευση (ειδική ορολογία) Η αμφισβήτηση από τους νέους, του παραδοσιακού τρόπου έκφρασης και η υιοθέτηση νέων λεκτικών τύπων (νεολογισμοί) και εκφραστικών τρόπων Συνέπειες: Παρεμποδίζεται η επικοινωνία απομόνωση Δεν αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα. Περιορίζεται ο διάλογος, Άμβλυνση της εθνικής συνείδησης διευκολύνεται η οικονομική και πολιτική εξάρτηση από άλλες χώρες Τρόποι αντιμετώπισης Παιδεία - εκπαίδευση = αύξηση ωρών γλωσσικής διδασκαλίας, επιμόρφωση εκπαιδευτικών, στροφή των νέων στη λογοτεχνία Μ.Μ.Ε. = επιμόρφωση δημοσιογράφων, φιλολογική επιμέλεια ειδήσεων και άρθρων Πολιτεία = Δημιουργία βιβλιοθηκών, πολιτιστικά κέντρα, επιμορφωτικά σεμινάρια 5. ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ «Η γλώσσα δεν είναι όργανο, δεν είναι εργαλείο, είναι η ψυχή ενός συνειδητά πορευόμενου λαού. Και την ψυχή αυτή είναι ανάγκη να τη σεβόμαστε αν δε θέλουμε να σκοτώσουμε ηθικά ένα λαό, να συντρίψουμε μέσα του την υψηλή συνείδηση του έθνους, να διαλύσουμε την προσωπικότητά του» Κ. Τσιρόπουλος Έθνος είναι η ιστορία μιας γλώσσας. Γλώσσα είναι η ιστορία ενός έθνους. Η γλώσσα δεν είναι απλός κώδικας σημείων, δεν είναι ένας απλός χώρος έκφρασης. Είναι η παρουσία ενός έθνους, το πρωταρχικό συστατικό του. Είναι ακόμα ανάκληση του γεγονότος ότι
γεννήθηκα κάπου και αποτελεί μέσο αναφοράς. Αναφέρομαι σημαίνει, προστρέχω στις πηγές, επιστρέφω στο παρελθόν, γυρίζω στο παρόν, εντοπίζομαι. Αν το έθνος το συνιστά η συνείδηση της κοινής καταγωγής και της κοινής ιστορικής μοίρας, το ομόγλωσσο, όπως το ονόμασε ο Ηρόδοτος είναι η έναρθρη ενσάρκωση αυτής της κοινής παρουσίας και συνέχειας. Αυτό το ομόγλωσσο του οποίου είχαν βαθιά συναίσθηση, βοήθησε το έθνος μας να αποτινάξει τον οθωμανικό ζυγό, γιατί διατήρησε άσβεστη την εθνική συνείδηση. Με την εθνική γλώσσα ο λαός έρχεται σε επαφή με τα προγονικά του έργα, με τα εθνικά ήθη, έθιμα και παραδόσεις και νιώθει, έτσι την ηθική υποχρέωση να τα προστατεύσει. Όταν ο λαός σέβεται τη γλώσσα του, σέβεται και το έθνος του, τον τόπο που γεννήθηκε και ανατράφηκε, τον πολιτισμό που γνώρισε, τον περιβάλλοντα κόσμο, αισθάνεται έντονα ότι ο χώρος αυτός είναι ο ομφαλός της γης και ο ίδιος διαπερνάται από ένα συγκεκριμένο ήθος και διακατέχεται από συναισθήματα φιλοπατρίας που απορρέουν από τη συγκεκριμένη εθνική συνείδηση. Για ένα λαό, η γλώσσα ενσαρκώνει τη φυσιογνωμία του, αποτελεί σημείο όπου ανακεφαλαιώνονται κάθε φορά και συναντιούνται όλες οι στιγμές της προηγούμενης διαδρομής του, της ιστορικής πορείας είναι απόσταγμα από μνήμες που δένονται καίρια με το είναι του και τον βοηθούν να συνειδητοποιήσει την ιστορική διάρκεια και εθνική φυσιογνωμία και να καθορίζει το στίγμα του μέσα στον κόσμο. Η γλώσσα είναι η ψυχή ενός έθνους που ζει αρπαγμένο από την ιστορία του. Και όσο πιο βαθιά, πιο συνειδητά κοινωνεί καθημερινά στην ουσία του παρελθόντος τους, τόσο πιο συνειδητά, γόνιμα και αρμονικά, λειτουργεί η γλώσσα μέσα στη ζωή του. Η αξία της εθνικής, της μητρικής μας γλώσσας, είναι σημαντική από τις πρώτες μέρες της ζωής μας, αφού διαμορφώνει το πνεύμα και το φρόνημά μας, τη νόηση και τη συνείδησή μας κατά έναν ορισμένο τρόπο αφού μας εξομοιώνει με τα μέλη της εθνικής οικογένειας, μας δένει με το παρελθόν και το παρόν της φυλής μας και απελευθερώνει τις δυνάμεις που φωλιάζουν μέσα μας για να αναπτυχθούν, να καλλιεργηθούν και να εξωτερικευτούν. Σήμερα ο κίνδυνος φθοράς της γλώσσας μας παρουσιάζεται σε δύο κατεξοχήν τάσεις. 1) Την τάση της μετατροπής της γλώσσας σε συνθηματική - συμβατική ανακοίνωση και 2) την τάση της αβασάνιστης, χωρίς κάποια διεργασία αφομοίωσης, υιοθέτησης ξένων όρων και τύπων έκφρασης που καθώς συσσωρεύονται απειλούν με σοβαρή αλλοίωση της γλώσσας μας. Και οι δύο τάσεις οδηγούν σε αλλοτρίωση. Η πρώτη στην αλλοτρίωση από την ίδια της τη φύση και η δεύτερη στην αλλοτρίωση της γλωσσικής της ιδιαιτερότητας. ΔΙΑΛΟΓΟΣ «Αν η επικοινωνία είναι λειτουργία θεμελιακή και αναγκαία στη ζωή των ανθρώπων, (για λόγους συμβίωσης, συνεννόησης και συνεργασίας), ο διάλογος είναι το τελειότερο μέσο που ικανοποιεί αυτήν την ανάγκη»
Κ. Τσάτσος 1. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ Διάλογος: Ανταλλαγή απόψεων πάνω σ ένα θέμα ή την επίλυση προσωπικών διαφορών. Είναι η προσπάθεια προσέγγισης δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων Έκφραση: η παράσταση νοημάτων ή ψυχικών τάσεων, διαθέσεων με σημεία αισθητά, λέξεις, σχήματα, ήχους, μορφασμούς. Επικοινωνία: Η επικοινωνία προϋποθέτει έκφραση και όχι κατ ανάγκη διάλογο. Διαλεκτική: α) ικανότητα διεξαγωγής συζήτησης με ερωτήσεις και απαντήσεις β) τέχνη ταξινόμησης εννοιών Σήμερα φιλοσοφική μέθοδος έρευνας της φύσης και της κοινωνίας Σχέση διαλόγου - επικοινωνίας: Η επικοινωνία προϋποθέτει έκφραση και όχι κατ ανάγκη διάλογο Απαραίτητα στοιχεία για τη διαδικασία της επικοινωνίας 1. Απελευθέρωση από υποκειμενικές απόψεις και δογματισμούς 2. σεβασμός στην άποψη του άλλου 3. κοινωνικότητα, συνεργατικότητα, αμεροληψία, αυτοκυριαρχία, σύνεση 2. ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ Q Εσωτερικός διάλογος αυτοκριτική Q Διάλογος μ ένα βιβλίο ή ένα έργο τέχνης κρίνοντας τις απόψεις του, οικοδομούμε τη δική μας άποψη βαθαίνουμε το διάλογο και ανακαλύπτουμε το μήνυμα του έργου. Q Παιδευτικός διάλογος μετάδοση αλήθειας στον μαθητή, καλλιέργεια αμεροληψίας, έκφρασης με σαφήνεια. Q Διακρατικός διάλογος 3. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΩΣΤΟ ΚΑΙ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΟ ΔΙΑΛΟΓΟ Ορθολογιστικό και αντικειμενικό πνεύμα Έλλειψη δογματισμού και φανατισμού πειστική επιχειρηματολογία Αμοιβαία κατανόηση και υποχωρητικότητα μέσα στα πλαίσια του δικαίου και της λογικής Δημοκρατικό πνεύμα Σεβασμός της γνώμης του άλλου και της προσωπικότητα του γενικώς. 4. ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ Για τη διεξαγωγή του διαλόγου είναι απαραίτητο το δημοκρατικό κλίμα, οι δημοκρατικές διαδικασίες, η ελευθερία. Καλοπροαίρετη διάθεση, αλληλοσεβασμός που σημαίνει υπολογίζω, εκτιμώ, και σέβομαι τη γνώμη του άλλου, όσο και τη δική μου. Η γνώση του ζητούμενου θέματος για να τροφοδοτείται ο διάλογος με νέα στοιχεία και να γίνεται η συζήτηση. Διαφωτιστική χρήση επιχειρηματολογίας. Ισοτιμία σε όλα τα επίπεδα και σε επίπεδο χρόνο, έτσι ώστε, να μη μονοπωλείται η συζήτηση από έναν.
Συζητητές χωρίς προκατάληψη και εμπάθεια, δογματισμό, φανατισμό και μισαλλοδοξία (στοιχεία που οδηγούν στην πνευματική δουλεία). 5. ΓΙΑΤΙ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΣΗΜΕΡΑ Είναι γενικό φαινόμενο η δυσκολία επαφής μεταξύ των ατόμων. Το άγχος, η αβεβαιότητα, ο ανταγωνισμός και η έλλειψη ηθικών αξιών καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και κατ επέκταση και τον διάλογο. Ο δογματισμός και ο φανατισμός, ο ατομικισμός, η ματαιοδοξία και οι προκαταλήψεις είναι παράγοντες που καθιστούν το διάλογο δύσκολο στις μέρες μας. 6. Ο ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ, Η ΑΠΟΛΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ Δογματισμός: Το να δέχεται και να υποστηρίζει κανείς κάτι, χωρίς τη δυνατότητα απόδειξής του (αξιωματικά) Απολυτότητα: Η σταθερή άρνηση ή κατάφαση για κάτι Φανατισμός: Είναι η σταθερή και ακλόνητη πίστη σε κάτι και η με εμπάθεια υποστήριξή του. Συνέπειες: Απομακρύνουν από το πνεύμα και το σκοπό του διαλόγου, δηλαδή την αντικειμενική και ορθολογιστική θεώρηση ενός θέματος. Οδηγούν σε αντιθέσεις, συγκρούσεις, έριδες, αντιγνωμιες, διαπληκτισμούς, οξύτητα και ένταση στο διάλογο. Οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα ή επιβάλλεται η άποψη του ισχυρότερου Καταργούν πολλές από τις προϋποθέσεις για έναν σωστό διάλογο. 7. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ Ανταλλαγή απόψεων, διακίνηση ιδεών. 1. Διεύρυνση γνώσεων. Οδηγεί στην αυτοκριτική, στον αυτοέλεγχο, στην αυτογνωσία. 2. Αναπτύσσεται η πνευματική άμιλλα. 3. Ικανοποιεί την πνευματική και ψυχική ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. 4. Περιορίζει τον ατομικισμό, συνδέει τους ανθρώπους, προάγει την επικοινωνία, συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση. 5. Προωθεί τη συντροφικότητα, την εμπιστοσύνη. 6. Καταπολεμάται η μισαλλοδοξία. 7. Αναπτύσσεται η κριτική σκέψη και πλαταίνουν οι πνευματικοί ορίζοντες. 8. Απελευθερώνει από την άγνοια και την πλάνη. 9. Καλλιεργείται το πνεύμα της ομόνοιας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. 10. Επιταχύνεται η συνοχή και ισχυροποίηση της ομάδας μεγαλύτερες οι δυνατότητες επιτυχούς αντιμετώπισης κοινών προβλημάτων και πραγμάτωσης κοινών ιδανικών). 11. Εύρεση της αλήθειας. 12. Διαμορφώνει πολιτικό ήθος. 13. Παράγοντας πολιτιστικής, επιστημονικής, ηθικής προόδου. 14. Καλλιεργεί το συναίσθημα της κοινωνικής ευθύνης. 15. Λύνει προσωπικές διαφωνίες και παρεξηγήσεις και φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά.
Σήμερα προβάλλεται πιο επιτακτική ανάγκη χρήσης του διαλόγου σε όλες του τις μορφές, εξαιτίας της συσσώρευσης πολύπλοκων προβλημάτων ( προσωπικών, κοινωνικών, διακρατικών).