Πποτεινόμενα Θέματα Πανελληνίων Εξετάσεων Νεοελληνική Λογοτεσνία Θεωπητικήρ Κατεύθςνσηρ 29-4-2015 Λύσειρ Θεμάτων 1. Σξία ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ Παπιόπνπινπ είλαη ηα εμήο: ν ξόινο ηνπ θύθινπ, νη εηθόλεο θαη ηα κνηίβα. Αξρηθά, αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ην πνίεκα ηειεηώλεη όπσο άξρηζε (ζρήκα θύθινπ) θαη κε απηό ηνλ ηξόπν ην ίδην κεηαηξέπεηαη ζε θνξέα ηεο εκπεηξίαο πνπ πεξηγξάθεη. Σν πνίεκα ινηπόλ μεθηλά θαη ηειεηώλεη κε ηνλ ίδην ζηίρν, κε ηε κόλε δηαθνξνπνίεζε πσο ζηνλ ηειεπηαίν ζηίρν πξνζηίζεηαη απιώο έλα «Μα». Ο θύθινο απηόο ππνδειώλεη ηελ αηειείσηε θίλεζε όζσλ ζέινπλ λα αλνίμνπλ ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο. Απηή είλαη αλνηρηή θαη θιείλεη όπνηε θάπνηνο επηρεηξεί λα ηελ πεξάζεη. Η Πνίεζε ινηπόλ πξνζθέξεη πάληνηε ηελ πξόθιεζε ζηνπο πνηεηέο λα πξνζπαζήζνπλ επαλεηιεκκέλα θαη νπζηαζηηθά λα κε βγνπλ πνηέ από ηνλ θύθιν ησλ πξνζπαζεηώλ. πλεπώο, κε ηνλ θύθιν ην πνίεκα εληάζζεηαη ζηνλ επξύηεξν θύθιν ηεο πξνζπάζεηαο γηα δεκηνπξγία αληηθιεηδηώλ. Επνκέλσο, ην ζρήκα θύθινπ δεκηνπξγεί ηελ αίζζεζε ηεο αζηακάηεηεο ζπλέρεηαο ζηηο πξνζπάζεηεο ησλ πνηεηώλ λα πεξάζνπλ ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο, δειαδή λα θαηαθηήζνπλ ηα κπζηηθά ηεο μερσξηζηήο απηήο ηέρλεο. Ο Παπιόπνπινο κε ιηηά εθθξαζηηθά κέζα δεκηνπξγεί ηα πνηεηηθά ηνπ αηλίγκαηα, ηα νπνία θαινύλ ηνλ αλαγλώζηε ζε πλεπκαηηθή αλαδήηεζε απαληήζεσλ. Οη εηθόλεο απνηεινύλ ην θύξην ζηνηρείν πνπ ζπλζέηεη ην πνίεκα. πλδένληαη κεηαμύ ηνπο, κε ζθνπό λα ζρεκαηίδνπλ κηα ηζηνξία θαη έηζη ην πνίεκα ιακβάλεη ηε κνξθή αθήγεζεο. πγθεθξηκέλα, έρνπκε δύν νπηηθέο θαη θηλεηηθέο εηθόλεο: - Η πόξηα ηεο Πνίεζεο θαη
νη άλζξσπνη πνπ πξνζπεξλνύλ ζην ζη. 1-3 θαη: ε πόξηα ηεο Πνίεζεο θαη όζνη καγεύνληαη θαη θάλνπλ πξνζπάζεηεο λα ηελ αλνίμνπλ ζην ζη. 3-13. Ωο πξνο ην ηξίην ραξαθηεξηζηηθό, βαζηθό κνηίβν ηεο πνίεζεο ηνπ Παπιόπνπινπ είλαη ε πόξηα. Η Πνίεζε απνηειεί κηα πόξηα αλνηρηή, είλαη έλα ζπλερέο θάιεζκα πξνο ηνπο ηερλίηεο ηνπ ιόγνπ λα εθθξάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο, ρσξίο όκσο απηό λα ζεκαίλεη όηη ζα θαηνξζώζνπλ πνηέ λα γλσξίζνπλ θαη λα θαηαθηήζνπλ ηε βαζύηεξε νπζία ηεο ηέρλεο ηνπο. Η πόξηα ινηπόλ γηα ηνλ πνηεηή θαηά βάζε ρσξίδεη ην πξαγκαηηθό από ην θαληαζηηθό, ηε γλώζε από ηελ άγλνηα θαη ηελ επηπρία από ηε δπζηπρία. Η πόξηα ιεηηνπξγεί σο ζύκβνιν ηεο εηζόδνπ ζηνλ μερσξηζηό ρώξν ηεο πνηεηηθήο ηέρλεο. Αθόκα, δηαρσξίδεη ηε ινγηθή από ην όλεηξν, ην απηό ζην ηδεαηό. 2. ην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ πνηήκαηνο επηθξαηεί ε ρξήζε ηνπ Ελεζηώηα, κε ηνλ νπνίν ν Παπιόπνπινο δίλεη ζηνλ αλαγλώζηε ηελ παξνληηθή δηάζηαζε ηεο αιιεγνξίαο, θαιιηεξγώληαο ηελ αίζζεζε όηη ε πόξηα ηεο πνίεζεο είλαη ηώξα, αιιά θαη θάζε ζηηγκή αλνηρηή. Με απηό ηνλ ηξόπν, ην θάιεζκα ηεο πνίεζεο πξνο ηνπο πνηεηέο λα αλνίμνπλ ηελ πόξηα πνπ μαθληθά έθιεηζε απνδίδεηαη κε ρξόλν Ελεζηώηα, δίλνληαο ηα γεγνλόηα σο εμειηζζόκελα ζην παξόλ. Επνκέλσο, ε απόπεηξα θαηάθηεζεο ηεο πνίεζεο δελ είλαη έλα γεγνλόο ηνπ παξειζόληνο, αιιά κηα ζπλερόκελε, επίθαηξε θαη ηαπηόρξνλα δηαρξνληθή θαηάζηαζε. Η κεηαβνιή ηνπ ρξόλνπ ζηνλ 12ν θαη 13ν ζηίρν, (δελ άλνημε, κπόξεζαλ), πνπ ηνπνζεηεί ηηο ελέξγεηεο ζην παξειζόλ απνθαιύπηεη πσο ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ε πόξηα ηεο πνίεζεο δελ άλνημε πνηέ. Με ηελ απνιπηόηεηα ηνπ ρξόλνπ Ανξίζηνπ, ν νπνίνο δίλεη ηα γεγνλόηα σο ηεηειεζκέλα ζην παξειζόλ, γίλεηαη ζαθήο ε πιάλε όζσλ ζεώξεζαλ πσο ε πόξηα ηεο πνίεζεο ήηαλ αλνηρηή. Γεληθόηεξα, ν ρξόλνο ζηα «Αληηθιείδηα» είλαη ηειείσο ξεπζηόο, πξναηώληνο, θαζώο ν αθεγεηήο παξαθνινπζεί ηηο πξνζπάζεηεο ησλ πνηεηώλ λα δνπλ πίζσ από ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο από θαηαβνιήο θόζκνπ. Αληίζηνηρα, θαη ν πνηεηηθόο κύζνο εληάζζεηαη ζε εληειώο ξεπζηό θαη αθαζόξηζην ηόπν.
Ο πνηεηηθόο ιόγνο ζηα Αληηθιείδηα δηαθαηέρεηαη από δηαξθή ελαιιαγή απηνηειώλ λνεκάησλ ηα νπνία πξνζδίδνπλ γξήγνξν ξπζκό αθήγεζεο. ε επίπεδν δνκήο, ν ζηίρνο είλαη αληζνζύιιαβνο, ειεύζεξνο, ρσξίο κέηξν θαη νκνηνθαηαιεμία, κε έληνλν ην πεδνινγηθό ζηνηρείν. Επίζεο, ππάξρνπλ δηαζθειηζκνί ζηνπο ζηίρνπο 2-3, 6-7, 8-9. Μηα από ηηο αξεηέο ηνπ Παπιόπνπινπ ηελ νπνία εμύκλεζε ε θξηηηθή απνηειεί ε ζέξκε, θαη ε ππθλόηεηα ηεο γιώζζαο ηνπ πνηεηή, ν νπνίνο κεηαθέξεη απηνύζηα ηε θπζηθόηεηα ηεο πξνθνξηθήο νκηιίαο. Ο πνηεηηθόο ιόγνο ηνπ πνηεηή δηακνξθώλεηαη κε απιέο θαζεκεξηλέο ιέμεηο, θαιιηεξγώληαο κηα αίζζεζε νηθεηόηεηαο ζηνλ αλαγλώζηε. Η γιώζζα δηαθξίλεηαη από απιόηεηα θαη ζαθήλεηα, θαζώο κε ιηηό θαη θαζεκεξηλό ιεμηιόγην ν Παπιόπνπινο δίλεη άκεζα ηηο ζθέςεηο ηνπ. Σα ξήκαηα σο θνξείο ελέξγεηαο θαη δξάζεο εμαζθαιίδνπλ ηαρύηεηα ζην ιόγν, ηελ νπνία απαηηεί ε εμηζηόξεζε ελόο κύζνπ (είναι, βλέπουν, ανοίγει, χτυπάνε, πποσπαθούν) Επηπιένλ, ζην θείκελν θπξηαξρνύλ νη θύξηεο πξνηάζεηο, πνπ δίλνπλ λνεκαηηθή απηνηέιεηα, αληηθεηκεληθόηεηα θαη ζαθήλεηα ζην πνίεκα. Σαπηόρξνλα, ν ιόγνο γίλεηαη θνθηόο θη άκεζνο. Ο Παπιόπνπινο δελ επηζπκεί λα θξύςεη ηε ζθέςε ηνπ νύηε λα δπζθνιέςεη ηνλ αλαγλώζηε κε ειιεηπηηθέο δηαηππώζεηο. Γη απηό θαη δηαιέγεη ηελ εθθξαζηηθή θαζαξόηεηα ηελ νπνία πξνζθέξνπλ νη θύξηεο πξνηάζεηο. Σέινο, ην ύθνο ηνπ πνηήκαηνο είλαη απιό, ζνβαξό, θπζηθό, εθκπζηεξεπηηθό θαη πεδνινγηθό, ελώ ν ηόλνο ηνπ είλαη μεθάζαξα πεδνινγηθόο, εμαηξεηηθά γξήγνξνο, θνθηόο θαη θνπβεληηαζηόο ρξεζηκνπνηώληαο θαζεκεξηλό ιεμηιόγην, όπσο «ραιάλε», «ηδνύλ». 3. ηνπο ζηίρνπο απηνύο ν Παπιόπνπινο επηρεηξεί έλαλ νξηζκό ηνπ πνηεηηθνύ έξγνπ. Η πνίεζε είλαη δπλαηό λα γίλεη αληηιεπηή είηε από ηελ νπηηθή ηνπ αλαγλώζηε είηε από ηελ νπηηθή ησλ πνηεηώλ. Γηα ηνπο αλαγλώζηεο, ε πνίεζε είλαη ην ζύλνιν ησλ πνηεκάησλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί έσο ζήκεξα. Ο αλαγλώζηεο δελ είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζεη ηελ πνίεζε πέξα από ην ππάξρνλ πνηεηηθό έξγν. Σα αληηθιείδηα, ινηπόλ, ηα πνηήκαηα πνπ «γξάθηεθαλ από ηόηε πνπ ππάξρεη ν θόζκνο» απνηεινύλ ην
πεδίν κέζα ζην νπνίν θηλνύληαη όζνη αγαπνύλ ηελ πνίεζε θαη ηε ζπνπδάδνπλ. Σα ππάξρνληα πνηήκαηα, ηα «αληηθιείδηα», όπσο ηα αληηκεησπίδνπλ νη πνηεηέο δελ απνηεινύλ πνίεζε. Πνίεζε απνηειεί ην κνλαδηθό εθείλν πνίεκα, ε ηέιεηα δηαηύπσζε, ε νπνία επίκνλα αξλείηαη λα γίλεη θηήκα ηνπο. Επνκέλσο, ζηνπο ζηίρνπο 14-17 νινθιεξώλεηαη ν πνηεηηθόο κύζνο θαη ν αθεγεηήο ρξεηάδεηαη λα δώζεη θαη ηελ εξκελεία, ην επηκύζην, ην νπνίν ζα βνεζήζεη ηνλ αλαγλώζηε λα απνζπκβνιίζεη ηα πξόζσπα θαη ηα ζηνηρεία ηνπ κύζνπ. ην πιαίζην απηό, Σα αληηθιείδηα ζπκβνιίδνπλ ηα πνηήκαηα πνπ έγξαςαλ, γξάθνπλ θαη όια όζα ζα ζπλερίζνπλ νη πνηεηέο λα γξάθνπλ. Πξόθεηηαη γηα ηηο απόπεηξεο δεκηνπξγίαο ηνπ άξηηνπ πνηήκαηνο, ην νπνίν ζα ηνπο επηηξέςεη λα εηζέιζνπλ ζηνλ θόζκν ηεο πνίεζεο, αλνίγνληαο ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο. Κάζε πνίεκα απνηειεί θαξπό έληνλνπ κόρζνπ, ελώ θάζε πνηεηήο έρεη ηελ ειπίδα θάζε θνξά κε έλα θαηλνύξην πνίεκα λα αλνίμεη ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο δνθηκάδεη, δελ ην θαηνξζώλεη, δεκηνπξγεί άιιν «αληηθιείδη» θαη αηώλεο ηώξα επαλαιακβάλεηαη ε ίδηα πξνζπάζεηα από ηνπο πνηεηέο γηα ηελ παξαβίαζε ηεο πόξηαο κε έλα λέν θάζε θνξά πνίεκα - αληηθιείδη. Εδώ πξέπεη λα εηπσζεί πσο όια απηά ηζρύνπλ όρη γηα ην αλίδεν πιήζνο πνπ έρεη πξνζπεξάζεη ηελ πόξηα, αιιά κόλν γηα όζνπο κπόξεζαλ λα δνπλ ζην βάζνο, γηα ηνπο πνηεηέο. Σέινο, κε ην α πιεζπληηθό πξόζσπν (για ν' ανοίξουμε) ν πνηεηήο ηαπηίδεηαη ηνπο ιίγνπο (πνηεηέο) πνπ κπόξεζαλ λα δνπλ ζην βάζνο. Σν θιεηδί ινηπόλ γηα ηελ πόξηα ηεο πνίεζεο δελ είλαη δπλαηόλ λα βξεζεί. Όκσο, δηαηεξείηαη έλα άζβεζην θσο ζην ζθνηάδη, θαζώο δηαθαίλεηαη έλαο κόρζνο δεκηνπξγηθόο, θάηη πνπ απνηειεί αηζηόδνμν κήλπκα. 4. Η δηάθξηζε ηνπ πνηεηή αλάκεζα ζε όζνπο θνηηάδνπλ θαη όζνπο πξαγκαηηθά βιέπνπλ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηδηαίηεξε θύζε ηεο πνίεζεο, ε νπνία απαηηεί από ηνλ αλαγλώζηε νπζηαζηηθό ελδηαθέξνλ, ώζηε λα κπνξέζεη πξαγκαηηθά λα εθηηκήζεη όζα κπνξεί λα ηνπ πξνζθέξεη κηα ηόζν εθιεπηπζκέλε κνξθή ηέρλεο. Η πνίεζε ινηπόλ δελ είλαη πξνζηηή ζε όινπο, κε ηελ έλλνηα όηη δελ είλαη πάληα εύθνιν ζ έλαλ ακύεην
αλαγλώζηε λα αηζζαλζεί πιήξσο ηελ νκνξθηά ηνπ πνηεηηθνύ ιόγνπ, θαζώο θαη ηηο πλεπκαηηθέο αλεζπρίεο ησλ πνηεηώλ. ηνπο ζηίρνπο 2-3 ινηπόλ παξαηεξείηαη έλα παηρλίδη αλάκεζα ζηηο ζπλώλπκεο ιέμεηο «θνηηάδσ», ε νπνία ζεκαίλεη ζηξέθσ ην βιέκκα κνπ θάπνπ αδηάθνξα θαη «βιέπσ», πνπ ζεκαίλεη αληηιακβάλνκαη θάηη ζπλεηδεηά κέζσ ηεο όξαζεο. Έηζη, ν Παπιόπνπινο δηαρσξίδεη ηνπο αλζξώπνπο ζε δύν θαηεγνξίεο: α) ζε όζνπο ξίρλνπλ κηα επηπόιαηε καηηά ζην ρώξν πίζσ από ηελ πόξηα, δελ αληηιακβάλνληαη ηίπνηα θαη απνκαθξύλνληαη, θαη β) ζε όζνπο δηαθξίλνπλ θάηη, ην νπνίν πξνζειθύεη ην βιέκκα ηνπο. 5. Σα δύν πνηήκαηα έρνπλ αξθεηέο νκνηόηεηεο. Αξρηθά, ν Παπιόπνπινο ζηα «αληηθιείδηα» καο δίλεη κηα εηθόλα γηα ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο, ε νπνία παξακέλεη θιεηζηή, ελώ «Σν πνίεκα» καο δίλεη κηα εηθόλα πνιύ πην έληνλε γηα ηελ εκκνλή ησλ πνηεηώλ. Ο Παπιόπνπινο ζηα «αληηθιείδηα» καο δίλεη ηηο αηειέζθνξεο πξνζπάζεηεο ησλ πνηεηώλ λα θαηαθηήζνπλ ηελ πνίεζε. Αληηκεησπίδεη ην ζύλνιν ηεο έσο ηώξα πνηεηηθήο παξαγσγήο σο απόξξνηα αηειώλ δνθηκώλ θαη όρη ζαλ πξαγκαηηθή πνίεζε. Η ζθέςε ηνπ πνηεηή είλαη πσο θαλείο δελ έρεη θαηνξζώζεη έσο ηώξα λα αλνίμεη ηελ πόξηα ηεο Πνίεζεο, δειαδή λα γλσξίζεη ζε βάζνο ηελ ηέρλε απηή θαη λα δεκηνπξγήζεη άξηηα πνίεζε. Όκσο, ε ζέζε ηνπ απηή δελ είλαη απαγνξεπηηθή γηα όπνηνλ επηζπκεί λα αθνζησζεί ζηελ πνηεηηθή ηέρλε, θαζώο όπσο ραξαθηεξηζηηθά δειώλεη ν Παπιόπνπινο, «ε Πνίεζε είλαη κηα πόξηα αλνηρηή». ην παξάιιειν, ν πνηεηήο γηα ηνλ νπνίν γξάθεη ν Παπιόπνπινο είλαη έλαο άλδξαο γεκάηνο κπζηήξην θαζώο θαλείο δελ ηνλ μέξεη. Με ηε ζηάζε ηνπ δίλεη ηελ εληύπσζε πσο έρεη πεξάζεη πνιιά ρξόληα απνθεύγνληαο ηνπο αλζξώπνπο. Καλείο γλσξίδεη πνύ πεγαίλεη. Απηό ηζρύεη γηαηί ν πνηεηήο έρεη αθηεξώζεη όιε ηε δσή ηνπ ζηελ πνίεζε, απνθεύγνληαο ηηο θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο. Παξά ηελ απνκόλσζή ηνπ θαη παξά ην γεγνλόο πσο έρεη πηα γεξάζεη, ην πνίεκα ην νπνίν ήζειε πάληα λα
γξάςεη ππάξρεη αθόκα ζηε ζθέςε ηνπ αδηακόξθσην θαη απξόζηην. Απηό κνηάδεη θάπσο κε ηε δσή ηνπ ε νπνία δελ πήξε ηειηθά κηα νξηζηηθή κνξθή, δελ απέθηεζε θαζαξά ζεκεία αλαθνξάο. Ο γέξνο πνηεηήο θαηεπζύλεηαη ζε θάπνην θηελό μελνδνρείν όπνπ ζα ζπλαληήζεη κηα γπλαίθα γηα λα θαηεπλάζεη ηηο επηζπκίεο ηνπ ζώκαηνο ηνπ, θξαηώληαο έλα ρξπζό θίδη, έλα θόζκεκα γηα λα ηε δειεάζεη. Όκσο, γλσξίδεη πσο αθόκε θαη ηε ζηηγκή πνπ ζα είλαη καδί κε ηε γπλαίθα, αθόκε θαη όηαλ ζα πεξλά ζην ιαηκό ηεο ην θόζκεκα, ν άιινο εαπηόο ηνπ ζα ηνλ θνηηάεη ρισκόο από ηνλ θαζξέθηε. Ο άιινο εαπηόο ηνπ, νιόςπρα δνζκέλνο ζηελ ζπλερή αλαδήηεζε ηνπ πνηήκαηνο, ηνλ αθνινπζεί πάληα θαη ηνπ ζπκίδεη ηε βαζηθή απνηπρία ηνπ λα δεκηνπξγήζεη ην πνίεκα. Αθόκα θαη ηώξα πνπ εθείλνο βξίζθεηαη κέζα ζην απηνθίλεην θαη πεγαίλεη πξνο ην μελνδνρείν, δίπια ζην απηνθίλεην ηξέρεη ν άιινο ηνπ εαπηόο, δέζκηνο ηεο πνίεζεο, θαιπάδνληαο κε ηα άινγά ηνπ. Καιπάδεη δίπια ηνπ πηέδνληαο ηα άινγα λα πξνιάβνπλ ην απηνθίλεην, αδηαθνξώληαο γηα ηε ιάζπε θαη ην ζθνηάδη πνπ ηα βαζαλίδεη. Όπνπ θη αλ πεγαίλεη, όζν θη αλ πξνζπαζεί, ν εαπηόο ηνπ πνπ έρεη δνζεί ζηελ πνίεζε ηνλ αθνινπζεί, ζπκίδνληάο ηνπ πσο ην πνίεκα απηό πνπ ρξόληα κέζα ηνπ παιεύεη δελ έρεη δηαηππσζεί. Οη αλαινγίεο ινηπόλ είλαη εκθαλείο. Η ηδέα πνπ δηαηππώλεη ν Παπιόπνπινο ζηα «αληηθιείδηα» πσο ππάξρνπλ άλζξσπνη πνπ έρνπλ ραιάζεη κάηαηα ηε δσή ηνπο πξνζπαζώληαο λα αλαθαιύςνπλ ην κπζηηθό ηεο πνίεζεο, παίξλεη ζην παξάιιειν θείκελν εθηαιηηθή ππόζηαζε ζην πξόζσπν ηνπ γέξνπ πνηεηή θαη ηνπ ζθνηεηλνύ εαπηνύ ηνπ, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζε κηα δηαξθή κάρε. Επιμέλεια: Βαζηιεηάδνπ Μ. - Εζθηηδή Ρ. - Επζπκηάδνπ Ν. Μπάζηνπ Α. - Παξαζράθε Ε. - εβξήο Κ. - Χαηδεληθνιάνπ Ν., Επαγγειίδνπ Π.